Afazi: Kelimelerinizi kaybetmenize yol açan rahatsızlık - Susan Wortman-Jutt

Tüm dersi görüntüle: http://ed.ted.com/lessons/aphasia-the-disorder-that-makes-you-lose-your-words-susan-wortman-jutt

Dil, çok defa değerini hafife aldığımız, hayatımızın olmazsa olmaz kısımlarından biridir. Ama beyninizdeki dil ağının hassas dokusu, felç, hastalık veya travmadan dolayı bozulursa, kendinizi tam olarak kelime kaybına uğramış bulabilirsiniz. Susan Wortman-Jutt afazi olarak adlandırılan, iletişimi zayıflatan bir rahatsızlığı açıklıyor.

Dil sık sık hafife aldığımız,
hayatımızın önemli bir parçasıdır.

Onunla, düşüncelerimizi
ve hislerimizi iletebiliriz,

kendimizi romanlarda kaybedebiliriz,

mesaj atabiliriz

ve arkadaşlarımızla selamlaşabiliriz.

Düşünceleri kelimelere dönüştürememeyi
hayal etmesi zordur.

Ama beyninizdeki dil ağının hassas dokusu,

felç, hastalık veya travmadan
dolayı bozulursa,

kendinizi tam olarak
kelime kaybına uğramış bulabilirsiniz.

Afazi olarak adlandırılan bu rahatsızlık
iletişime tüm açılardan zarar verebilir.

Afazili bireyler her zaman oldukları kadar
zeki olmaya devam ederler.

Ne söylemek istediklerini bilirler,

ama her zaman doğru şekilde söyleyemezler.

İstemsiz olarak parafazi denilen

bağlantılı kelimeleri,
kedi yerine köpek demek gibi

ya da kulağa benzer gelen kelimeleri,
''at'' yerine ''konut'' gibi

birbiri yerine kullanabilirler.

Bazen kullandıkları kelimeler
anlamsız bile olabilir.

Farklı afazi türleri iki kategori
altında gruplandırılmıştır,

akıcı veya algısal afazi

ve tutuk veya ifadesel afazi.

Akıcı afazili insanlar konuşurken,
çekimleri normal olarak kullanabilirler

ama anlamsız kelimeler kullanırlar.

Başkalarının konuşmasını anlamakta
güçlük çekerler

ve çoğu zaman kendi konuşmalarındaki
hataları fark edemezler.

Tutuk afazili insanlarınsa,
diğer bir yandan

anlamlandırmaları iyidir

ama kelimeler arasında uzun duraklamalar
yaşarlar ve dilbilgisi hataları yaparlar.

Zaman zaman hepimiz bir kelimeyi
aklımıza getiremediğimizde,

dilinin ucunda olma hissini yaşarız

ama afazili olmak basit, günlük kullanılan
cisimleri adlandırmayı zor hâle getirir.

Yazmak ve okumak bile zor
ve sinir bozucu olabiliir.

Peki bu dil kaybı nasıl oluşur?

İnsan beyninin iki yarımküresi vardır.

Çoğu insanda beynin
sol yarımküresi dili yönetir.

Bunu biliyoruz çünkü 1861'de,

fizikçi Paul Broca,
''esmer'' kelimesi harici

tüm kelimeleri kullanma yetisini
kaybeden bir hastayı incelemişti.

Hastanın beyniyle ilgili yapılan
postmodern bir araştırmada,

Broca, sol yarımkürede, şimdi Broca
alanı olarak bilinen yerde,

büyük bir lezyon keşfetti.

Billim adamları bugün Broca alanının
nesneleri isimlendirmeden

ve konuşmada yer alan kasların
koordinasyonundan

sorumlu olduğuna inanıyor.

Broca alanının arkasında,
işitme korteksinin yakınında

Wernicke alanı vardır.

Burası beynin anlamla
sesi bağladığı yerdir.

Wernicke alanı hasarı,
beynin dili kavramasını zayıflatır.

Afazi, bu özelleşmiş dil
alanlarından birinin

veya her ikisinin de
hasar görmesinden kaynaklanır.

Neyse ki, beyinde
bu dil merkezlerini destekleyen

ve iletişime yardım edebilen

başka alanlar da var.

Beyinde, hareketin kontrolünü sağlayan
alanlar bile dil ile bağlantılıdır.

FMRG araştırmaları, ''koş'' veya
''dans et'' gibi hareket kelimelerini

duyduğumuzda, vücut gerçekten koşuyor
ya da dans ediyormuş gibi,

beynin hareketten sorumlu kısımları
aydınlanır.

Diğer yarım küremiz de
ritim ve tonlamayı geliştirerek

dile katkıda bulunur.

Bazen, iletişim zor olduğunda,
bu dilsel olmayan alanlar

afazili insanlara yardımda bulunur.

Peki afazi ne kadar yaygın?

Sadece ABD'de,
yaklaşık 1 milyon afazili birey

ve her yıl tahmini 80.000
yeni afazi vakası var.

Felç atlatan insanların
üçte biri afaziden muzdarip,

bu onu Parkinson hastalığından

yada daha az bilinen multipl sklerozdan

daha yaygın yapıyor.

Afazinin, felç ya da beyin yaralanmasından
dolayı oluşmayan

ama ilk semptomlarından birinin

dil kaybı olduğu bir bunama çeşidi olan,

ender görülen bir türü
primer progresif afazi ya da PPA'dır.

PPA'yı tedavi etmekteki amaç bunamanın
diğer semptomları ortaya çıkana kadar,

mümkün olduğunca,
dil fonksiyonlarını devam ettirmektir.

Ancak, felçten ya da beyin travmasından
dolayı afazi edinildiğinde

dil gelişimi, konuşma
terapisiyle geri kazanılabilir.

Beynimizin, beyin plastisitesi
olarak bilinen kendini onarma kabiliyeti,

beyin lezyonu etrafındaki alanların,
iyileşme işlemi sırasında

bazı fonksiyonları üstlenmesine
izin verir.

Bilim adamları,
yeni teknolojiyi kullanarak

afazili insanlarda, beyin plastisitesini

destekleyebileceğine inandıkları
deneyler yürütüyorlar.

Aynı zamanda, afazili insanlar,
diğerlerinin onları anlamayacağı

ya da konuşmaları için fazladan süre
vermeyeceklerinden korktukları için

toplumdan izole oluyorlar.

Onlara iletişime geçebilmeleri için
zaman ve esneklik sunarak,

afazinin sınırlarının ötesine geçip

dilin kapılarını yeniden açmalarına
yardım edebilirsiniz.