Κατάθλιψη, το μυστικό που μοιραζόμαστε

«Το αντίθετο της κατάθλιψης δεν είναι η ευτυχία, αλλά η ζωτικότητα, και αυτή ακριβώς ήταν που ένιωθα να με εγκαταλείπει εκείνη τη στιγμή».
Σε μια ομιλία εύγλωττη όσο και συγκλονιστική, ο συγγραφέας Άντριου Σόλομον μας μεταφέρει στις σκοτεινές πτυχές του μυαλού του την περίοδο που μαχόταν την κατάθλιψη. Αυτό τον οδήγησε σε ένα αποκαλυπτικό ταξίδι ανά τον κόσμο, όπου, παίρνοντας συνεντεύξεις από άλλους με κατάθλιψη, συνειδητοποίησε με έκπληξη πως όσο περισσότερο μιλούσε στους ανθρώπους, τόσο περισσότερο εκείνοι ήθελαν να μοιραστούν τις ιστορίες τους. (Βιντεοσκοπήθηκε στο TEDxMet).

«Ένιωσα, μέσα στο μυαλό μου, μια κηδεία

και μοιρολογήτρες, πέρα -- δώθε

βαριά να βηματίζουν--
βαριά να πατούν

και τη συνείδηση να κομματιάζουν

Κι όταν πια όλοι καθήσαν,

μια λειτουργία, σαν τυμπανοκρουσία

χτυπούσε και χτυπούσε,
ώσπου ένιωσα

το μυαλό μου να μουδιάζει.

Κι ύστερα τους άκουσα να σηκώνουν μια κάσα
ραγίζοντάς μου την ψυχή

μ' εκείνες τις ίδιες μολυβένιες μπότες, πάλι,

κι ύστερα ο χώρος,
άρχισε ν' αντηχεί

σάμπως καμπάνα
να 'χαν γίνει οι ουρανοί

και το είναι, ένα αυτί μονάχα,

και εγώ, και η σιωπή,
μια παράξενη ράτσα

αφανισμένη κι έρημη, εδώ.

και τότε έσπασε στη λογική ένα μαδέρι

κι έπεφτα, έπεφτα όλο και πιο κάτω

και σ' έναν κόσμο χτυπούσα με την κάθε βουτιά

και η γνώση τότε τελείωσε».

Γνωρίζουμε την κατάθλιψη
μέσω αλληγοριών.

Η Έμιλι Ντίκινσον κατάφερε
να τη μεταφέρει σε λόγια,

ο Γκόγια σε μια εικόνα.

Ο προορισμός της τέχνης
είναι κατά το ήμισυ

η περιγραφή τέτοιων
εμβληματικών καταστάσεων.

Όσο για μένα, πάντα θεωρούσα
ανθεκτικό τον εαυτό μου,

από τους ανθρώπους
που θα επιζούσαν

αν βρίσκονταν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης,
.

Το 1991, βίωσα μια σειρά από απώλειες.

Πέθανε η μητέρα μου,

μια σχέση που είχα τελείωσε,

επέστρεψα στις Ηνωμένες Πολιτείες

μετά από κάποια χρόνια στο εξωτερικό,

και βγήκα αλώβητος
απ' όλες αυτές τις εμπειρίες.

Αλλά το 1994,
τρία χρόνια αργότερα,

ανακάλυψα πως έχανα το ενδιαφέρον μου
σχεδόν για τα πάντα.

Δεν ήθελα να κάνω τίποτα απ' αυτά

που ήθελα να κάνω πρωτύτερα,

και δεν γνώριζα το γιατί.

Το αντίθετο της κατάθλιψης

δεν είναι η ευτυχία, αλλά η ζωτικότητα,

και ήταν η ζωτικότητα

που έμοιαζε να μ' εγκαταλείπει εκείνη τη στιγμή.

Όλα όσα είχα να κάνω

μου έμοιαζαν υπερβολικά κουραστικά.

Γυρνούσα σπίτι

κι έβλεπα το κόκκινο λαμπάκι
ν' αναβοσβήνει στον τηλεφωνητή μου,

κι αντί να ενθουσιαστώ που
θ' ακούσω τους φίλους μου,

σκεφτόμουν

«Τώρα πρέπει να τηλεφωνήσω
σε ένα σωρό ανθρώπους».

Ή αποφάσιζα πως πρέπει να γευματίσω,

κι έπειτα σκεφτόμουν πως πρέπει
να βγάλω το φαγητό

να το βάλω σ' ένα πιάτο

να το κόψω, να το μασήσω
και να το καταπιώ,

και αυτή η διαδικασία
μου φαινόταν Γολγοθάς.

Ένα από τα πράγματα
που συχνά δεν αναφέρεται

στις συζητήσεις για την κατάθλιψη

είναι ότι ξέρεις πως είναι γελοίο.

Ξέρεις πως είναι γελοίο καθώς το βιώνεις.

Ξέρεις πως οι περισσότεροι άνθρωποι
καταφέρνουν

ν' ακούσουν τα μηνύματά τους
και να φάνε μεσημεριανό

και να οργανωθούν έτσι ώστε
να κάνουν το μπάνιο τους

και να βγουν απ' την εξώπορτα

χωρίς να είναι μεγάλη υπόθεση,

αλλά παρόλα αυτά βρίσκεσαι παγιδευμένος

και δεν μπορείς να βρεις τρόπο
να την παρακάμψεις.

Έτσι, άρχισα να με βλέπω
να κάνω λιγότερα

να σκέφτομαι λιγότερο

και να νιώθω λιγότερο.

Ήταν ένα είδος κενότητας.

Κι έπειτα με κατέλαβε το άγχος.

Αν μου λέγατε ότι θα έπρεπε να είμαι

καταθλιπτικός για τον επόμενο μήνα,

θ' απαντούσα «αν ξέρω πως
θα τελειώσει το Νοέμβριο, μπορώ να το κάνω».

Αλλά αν μου λέγατε,

«Πρέπει να έχεις αυξημένο άγχος
για τον επόμενο μήνα»,

θα προτιμούσα να κόψω τις φλέβες μου,
παρά να τ' αντέξω.

Ένιωθα συνεχώς

όπως νιώθεις όταν περπατάς

και γλιστράς ή πέφτεις

και το έδαφος έρχεται κατά πάνω σου,

αλλά αντί να κρατήσει μισό δευτερόλεπτο,

διαρκούσε έξι μήνες.

Είναι η αίσθηση του συνεχούς φόβου

χωρίς να ξέρεις καν
τι είναι αυτό που φοβάσαι.

Σε αυτό το σημείο ήταν
που άρχισα να σκέφτομαι

πως ήταν απλά πολύ οδυνηρό
να είμαι ζωντανός,

και ο μόνος λόγος
για να μην αυτοκτονήσει κανείς

είναι για να μην πληγώσει
άλλους ανθρώπους.

Τελικά μια μέρα, ξύπνησα

και σκέφτηκα πως ίσως
είχα πάθει εγκεφαλικό,

επειδή καθόμουν ξαπλωμένος στο κρεβάτι,
εντελώς ακίνητος,

κοιτάζοντας το τηλέφωνο
με τη σκέψη πως

«Κάτι δεν πάει καλά
και πρέπει να καλέσω βοήθεια»,

και δεν μπορούσα να τείνω το χέρι μου

και να σηκώσω το ακουστικό για να καλέσω.

Τελικά, μετά από τέσσερις γεμάτες ώρες,
που το κοιτούσα ξαπλωμένος,

το τηλέφωνο χτύπησε,

και με κάποιο τρόπο κατάφερα να το σηκώσω,

και ήταν ο πατέρας μου,

και του είπα «Έχω σοβαρό πρόβλημα.

Πρέπει κάτι να κάνουμε».

Την επόμενη μέρα ξεκίνησα
με τη φαρμακευτική αγωγή

και την ψυχοθεραπεία.

Άρχισα επίσης την αναμέτρηση

με αυτή τη φρικτή ερώτηση:

Αν δεν είμαι ο ανθεκτικός άνθρωπος

που θα μπορούσε να επιβιώσει
σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης,

τότε ποιος είμαι;

Κι αφού πρέπει να παίρνω φάρμακα,

αυτά τα φάρμακα με κάνουν
να είμαι περισσότερο ο εαυτός μου,

ή με κάνουν να είμαι κάποιος άλλος;

Και πώς νιώθω

αν με κάνουν να είμαι κάποιος άλλος;

Είχα δύο πλεονεκτήματα καθώς
έμπαινα σε αυτή τη μάχη.

Το πρώτο ήταν πως γνώριζα,
πως αντικειμενικά,

η ζωή μου ήταν καλή,

και πως αν μπορούσα απλά να γίνω καλά,

υπήρχε κάτι στην άλλη άκρη

που άξιζε να ζήσω γι' αυτό.

Το άλλο πλεονέκτημα
ήταν η πρόσβαση σε καλή θεραπεία.

Αλλά παρόλα αυτά
καλυτέρεψα και υποτροπίασα,

και καλυτέρεψα και υποτροπίασα,

και καλυτέρεψα και υποτροπίασα,

ώσπου τελικά κατάλαβα

πως θα έπρεπε να παίρνω φάρμακα

και να κάνω ψυχοθεραπεία για πάντα.

Σκεφτόμουν τότε «μα είναι χημικό το πρόβλημα,

ή ψυχολογικό;

Χρειάζεται χημική
ή φιλοσοφική θεραπεία;»

Και δεν μπορούσα να βρω
τι από τα δύο ίσχυε.

Έπειτα κατάλαβα πως στην πραγματικότητα

δεν είμαστε αρκετά προηγμένοι
σε κανέναν από αυτούς τους τομείς

ώστε να εξηγηθεί πλήρως η κατάσταση.

Και η χημική και η ψυχολογική θεραπεία

πρέπει να συμπράξουν,

καθώς επίσης κατάλαβα
πως η κατάθλιψη

είναι τόσο βαθιά ριζωμένη μέσα μας

που δεν μπορεί να διαχωριστεί

από τον χαρακτήρα
και την προσωπικότητά μας.

Θέλω να πω πως οι θεραπείες που έχουμε

για την κατάθλιψη είναι τρομακτικές.

Δεν είναι πολύ αποτελεσματικές.

Είναι εξαιρετικά ακριβές.

Έχουν αναρίθμητες παρενέργειες.

Είναι σκέτη καταστροφή.

Είμαι όμως τόσο ευγνώμων
που ζω σήμερα

και όχι 50 χρόνια πριν,

όταν δεν μπορούσε να γίνει

σχεδόν τίποτα.

Ελπίζω πως σε 50 χρόνια,

οι άνθρωποι θ' ακούνε για τις θεραπείες μου

και θα σοκάρονται που κάποιοι υπέμειναν

τόσο πρωτόγονες επιστημονικές πρακτικές.

Η κατάθλιψη είναι το ελάττωμα της αγάπης.

Αν ήσασταν παντρεμένοι με κάποιον
και σκεφτόσασταν,

«Αν η γυναίκα μου πεθάνει, θα βρω άλλη»,

δεν θα ήταν αγάπη έτσι όπως την ξέρουμε.

Δεν υπάρχει αγάπη

χωρίς την προσδοκία της απώλειας,

κι αυτό το φάσμα της απελπισίας

μπορεί να είναι η κινητήρια δύναμη
της οικειότητας.

Υπάρχουν τρία πράγματα που οι άνθρωποι
έχουν την τάση να τα μπερδεύουν:

την κατάθλιψη, τη θλίψη και τη στεναχώρια.

Η θλίψη είναι ξεκάθαρα μια αντίδραση.

Αν βιώσεις μια απώλεια και νιώθεις
εξαιρετικά δυστυχισμένος,

κι έξι μήνες αργότερα

είσαι ακόμη βαθιά στεναχωρημένος,
αλλά λειτουργείς λίγο καλύτερα,

πρόκειται μάλλον για θλίψη,

και πιθανότατα θα περάσει από μόνη της στο τέλος,
σε κάποιο βαθμό.

Αν βιώσεις μια καταστροφική απώλεια,

και νιώθεις απαίσια,

και έξι μήνες αργότερα
ίσα που λειτουργείς,

πρόκειται μάλλον για κατάθλιψη
που ενεργοποιήθηκε

από τις καταστροφικές συνθήκες.

Η πορεία μας δίνει πολλές πληροφορίες.

Οι άνθρωποι νομίζουν πως
η κατάθλιψη είναι απλή στεναχώρια.

Είναι πολλή, μα πάρα πολλή στεναχώρια,

πολλή μα πάρα πολλή θλίψη

για πάρα πολύ μικρή αιτία.

Όταν ξεκίνησα να προσπαθώ να κατανοήσω την κατάθλιψη

και να πάρω συνεντεύξεις
από άτομα που την είχαν βιώσει,

βρήκα πως υπήρχαν άνθρωποι που φαινόταν

επιφανειακά να έχουν αυτό που έμοιαζε

να είναι μια σχετικά ήπια κατάθλιψη

από την οποία, ωστόσο,
είχαν ακινητοποιηθεί ολοκληρωτικά.

Υπήρχαν άλλοι άνθρωποι που είχαν
αυτό που έμοιαζε

όπως το εξηγούσαν οι ίδιοι,

με τρομερά σοβαρή κατάθλιψη

οι οποίοι παρόλα αυτά
ζούσαν καλά στα διαστήματα

μεταξύ των καταθλιπτικών επεισοδίων.

Ξεκίνησα να βρω τι είναι αυτό

που κάνει κάποιους ανθρώπους

να είναι πιο ανθεκτικοί από κάποιους άλλους.

Ποιοι είναι εκείνοι οι μηχανισμοί

που επιτρέπουν στους ανθρώπους
να επιβιώνουν;

Βγήκα έξω και πήρα συνεντεύξεις από πολλούς

που έπασχαν από κατάθλιψη.

Ένας από τους πρώτους που ρώτησα

περιέγραψε την κατάθλιψη

σαν έναν πιο αργό τρόπο
να είσαι πεθαμένος,

κι ήταν καλό για μένα
που το άκουσα αυτό από νωρίς

επειδή μου υπενθύμιζε

πως ο αργός τρόπος
για να είσαι πεθαμένος

μπορεί να οδηγήσει
σε πραγματική απονέκρωση

που είναι πολύ σοβαρή.

Είναι η συχνότερη αναπηρία παγκοσμίως

και οι άνθρωποι πεθαίνουν
καθημερινά απ' αυτήν.

Μια απ' αυτούς στους οποίους μίλησα

όταν προσπαθούσα να καταλάβω

ήταν αγαπημένη φίλη

την οποία γνώριζα επί πολλά χρόνια,

και είχε περάσει ένα ψυχωσικό επεισόδιο

όταν ήταν πρωτοετής στο πανεπιστήμιο,

και έπειτα κατρακύλησε σε μια φοβερή κατάθλιψη.

Έπασχε από διπολική διαταραχή,

ή μανιοκατάθλιψη όπως ήταν τότε γνωστή.

Πήγαινε πολύ καλά για πολλά χρόνια,
με αγωγή λιθίου

και όταν τελικά το σταμάτησε

για να δει πώς θα ήταν χωρίς αυτό,

έπαθε άλλο ένα ψυχωσικό επεισόδιο,

και κατρακύλησε στη χειρότερη κατάθλιψη

που είχα δει ποτέ,

κατά τη διάρκεια της οποίας έμενε
στο διαμέρισμα των γονιών της,

λίγο-πολύ κατατονική, στην ουσία χωρίς να κινείται,

για πολλές ημέρες.

Όταν της πήρα συνέντευξη γι' αυτή την εμπειρία,
λίγα χρόνια αργότερα

--είναι ποιήτρια και ψυχοθεραπεύτρια,
ονομάζεται Μάγκι Ρόμπινς--

όταν της πήρα συνέντευξη, είπε πως

«Τραγουδούσα το 'Πού να Πήγαν τα Λουλούδια'

ξανά και ξανά για ν' απασχολώ το μυαλό μου.

Τραγουδούσα για να εμποδίσω
αυτά που έλεγε το μυαλό μου,

δηλαδή "Είσαι ένα τίποτα. Δεν έχεις αξία.

Δεν σου αξίζει καν να ζεις".

Τότε ήταν που άρχισα να σκέφτομαι

την αυτοκτονία».

Με την κατάθλιψη,
δε νιώθεις να φοράς κανένα γκρίζο πέπλο,

δε βλέπεις τον κόσμο μέσα από την αχλή της κακής διάθεσης.

Νομίζεις πως το πέπλο
έχει τραβηχτεί από μπροστά σου

το πέπλο της ευτυχίας,

και τώρα βλέπεις πραγματικά.

Είναι ευκολότερο να βοηθήσεις τους σχιζοφρενείς
που αντιλαμβάνονται

πως υπάρχει κάτι ξένο μέσα τους
που χρειάζεται να εξορκιστεί,

αλλά με τους καταθλιπτικούς είναι δύσκολο,

επειδή πιστεύουμε
πως βλέπουμε την αλήθεια.

Αλλά η αλήθεια ψεύδεται.

Απέκτησα εμμονή με αυτή τη φράση:

«Αλλά η αλήθεια ψεύδεται».

Ανακάλυψα, καθώς μιλούσα με καταθλιπτικούς,

πως έχουν πολλές παραληρητικές αντιλήψεις.

Οι άνθρωποι λένε
«Κανείς δεν μ' αγαπάει».

Και τους απαντάς «Σ' αγαπώ εγώ,

και η γυναίκα σου και η μητέρα σου
σ' αγαπούν».

Μπορείς να το απαντήσεις εύκολα αυτό,
τουλάχιστον στους περισσότερους ανθρώπους

Αλλά οι καταθλιπτικοί λένε επίσης

«Ό,τι και να κάνω,
όλοι θα πεθάνουμε στο τέλος».

Ή λένε «Δεν μπορεί να υπάρξει αληθινή επικοινωνία
μεταξύ δύο ανθρώπων.

Καθένας είναι παγιδευμένος στο δικό του κορμί».

Σε αυτό πρέπει ν' απαντήσεις,

«Είναι αλήθεια,

αλλά νομίζω πως πρέπει να εστιάσουμε τώρα

στο τι θα φάμε για πρωινό».

(Γέλια)

Πολλές φορές,

αυτό που εκφράζουν δεν είναι αρρώστια,
αλλά διορατικότητα,

και κάποιος φτάνει να σκεφτεί
πως αυτό που είναι πραγματικά εξαιρετικό

είναι πως οι περισσότεροι γνωρίζουμε
αυτές τις υπαρξιακές ερωτήσεις

αλλά δεν μας αποσπούν τόσο πολύ.

Υπάρχει μια μελέτη που μου άρεσε ιδιαίτερα

στην οποία ζητήθηκε από μια ομάδα καταθλιπτικών

και μια ομάδα μη-καταθλιπτικών ανθρώπων

να παίξουν ένα βιντεοπαιχνίδι για μια ώρα

και στο τέλος της ώρας αυτής,

τους ρώτησαν πόσα μικρά τερατάκια
πίστευαν πως είχαν σκοτώσει.

Η καταθλιπτική ομάδα ήταν συνήθως ακριβής

με απόκλιση 10% περίπου,

και οι μη-καταθλιπτικοί

μάντεψαν από 15 έως 20 φορές περισσότερα

μικρά τερατάκια - (Γέλια) -

απ' όσα είχαν αντικειμενικά σκοτώσει.

Όταν αποφάσισα να γράψω για την κατάθλιψή μου,
πολλοί είπαν πως

θα πρέπει να είναι πολύ δύσκολο

να εκδηλωθώ,
ν' αφήσω τους ανθρώπους να με μάθουν.

Με ρωτούσαν: «Σου μιλούν οι άνθρωποι διαφορετικά;»

Και τους απαντούσα:
«Ναι, μου μιλούν διαφορετικά.

Μου μιλούν διαφορετικά στο βαθμό

που αρχίζουν να μου λένε
για την εμπειρία τους,

ή την εμπειρία της αδερφής τους,

ή την εμπειρία του φίλου τους».

Τα πράγματα είναι διαφορετικά
επειδή τώρα ξέρω

πως η κατάθλιψη
είναι το οικογενειακό μυστικό

που όλοι έχουν.

Πήγα πριν από μερικά χρόνια
σε μια διάσκεψη,

και την Παρασκευή της τριήμερης διάσκεψης,

μια από τους συμμετέχοντες
με πήρε παράμερα και μου είπε

«Πάσχω από κατάθλιψη

ντρέπομαι λίγο γι' αυτό,

αλλά παίρνω αυτή την αγωγή,

και ήθελα να σε ρωτήσω
πώς σου φαίνεται;»

Έβαλα τα δυνατά μου να τη συμβουλέψω
όσο καλύτερα μπορούσα.

Κι έπειτα μου είπε, «Ξέρεις,

ο άνδρας μου δεν θα το καταλάβαινε ποτέ αυτό.

Είναι το είδος του ανθρώπου
που θα του ήταν ακατανόητο,

γι' αυτό κι εγώ, ξέρεις, ας μείνει μεταξύ μας».

Κι εγώ είπα «Εντάξει».

Την Κυριακή της ίδιας διάσκεψης,

ο σύζυγός της με πήρε παράμερα,

και μου είπε «Η γυναίκα μου δε θα με έβρισκε
και πολύ καλή περίπτωση αν το ήξερε,

αλλά αντιμετωπίζω αυτήν την κατάθλιψη

και παίρνω φαρμακευτική αγωγή,

κι αναρωτιέμαι πώς σου φαίνεται;»

Έκρυβαν τα ίδια φάρμακα σε δύο διαφορετικές μεριές

του ίδιου υπνοδωματίου.

Του είπα πως νομίζω
ότι η ποιότητα της επικοινωνίας στο γάμο τους

μπορεί να προκαλεί
κάποια από τα προβλήματά τους.

(Γέλια)

Μου έκανε εντύπωση όμως

ο επαχθής χαρακτήρας

αυτής της αμοιβαίας μυστικότητας.

Η κατάθλιψη είναι τόσο κουραστική.

Καταναλώνει τόσο χρόνο και ενέργεια,

που το να το κρατάς μυστικό,

κάνει την κατάθλιψη ακόμα χειρότερη.

Έπειτα άρχισα να σκέπτομαι όλους τους τρόπους

με τους οποίους οι άνθρωποι
κάνουν καλύτερους τους εαυτούς τους.

Ξεκίνησα ως συντηρητικός της ιατρικής.

Πίστευα πως υπήρχαν λίγων ειδών θεραπείες
που λειτουργούσαν,

Ήταν ξεκάθαρο τι υπήρχε -

υπήρχαν τα φάρμακα,

κάποιες ψυχοθεραπείες,

ενδεχομένως και η ηλεκτροσπασμοθεραπεία,

και όλα τα άλλα ήταν ανοησίες.

Τότε όμως ανακάλυψα κάτι.

Εάν έχεις καρκίνο στον εγκέφαλο,

και νιώθεις καλύτερα όταν στέκεσαι με το κεφάλι κάτω
επί 20 λεπτά κάθε πρωί,

μπορεί να νιώθεις καλύτερα,

αλλά συνεχίζεις να έχεις καρκίνο στον εγκέφαλο,

και μάλλον θα πεθάνεις απ' αυτό.

Αν όμως έχεις κατάθλιψη,

και νιώθεις καλύτερα όταν στέκεσαι με το κεφάλι κάτω

επί 20 λεπτά κάθε πρωί,
τότε έχει λειτουργήσει,

επειδή η κατάθλιψη είναι μια ασθένεια
που αφορά το πώς νιώθεις,

και αν νιώθεις καλύτερα,

τότε αποτελεσματικά
δεν είσαι πια καταθλιπτικός.

Έγινα λοιπόν πολύ πιο ανοιχτόμυαλος

προς τον απέραντο κόσμο
των εναλλακτικών θεραπειών.

Και παίρνω γράμματα,
εκατοντάδες γράμματα

από ανθρώπους που μου γράφουν
τι λειτούργησε στην περίπτωσή τους.

Κάποιος με ρωτούσε σήμερα στα παρασκήνια,

για το διαλογισμό.

Το πιο αγαπημένο μου από τα γράμματα που έλαβα

το έγραψε μια γυναίκα

που έγραφε πως είχε δοκιμάσει ψυχοθεραπεία,

είχε δοκιμάσει διαλογισμό,
είχε δοκιμάσει σχεδόν τα πάντα,

και είχε βρει τη λύση
που ήλπιζε να μοιραστεί με τον κόσμο,

και η λύση αυτή ήταν
να πλέκει μικρά πράγματα.

(Γέλια)

Μου έστειλε μερικά. (Γέλια)

Δεν τα φοράω αυτή τη στιγμή.

Της πρότεινα ν' αναζητήσει

την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή στο DSM.

Όταν όμως άρχισα να ψάχνω
τις εναλλακτικές θεραπείες,

απέκτησα άποψη και για άλλες θεραπείες.

Παραβρέθηκα σε έναν φυλετικό εξορκισμό
στη Σενεγάλη

που περιελάμβανε κάμποσο αίμα κριαριού

και δεν πρόκειται να παρουσιάσω
με λεπτομέρειες αυτή τη στιγμή,

όμως μετά από λίγα χρόνια
ήμουν στη Ρουάντα

κι εργαζόμουν σε ένα διαφορετικό πρότζεκτ,

κι έτυχε να περιγράψω την εμπειρία μου
σε κάποιον

κι εκείνος είπε «Ξέρεις,

αυτό συμβαίνει στη Δυτική Αφρική,
εδώ είμαστε στην Ανατολική Αφρική,

και οι τελετουργίες μας είναι διαφορετικές
σε κάποια σημεία,

έχουμε όμως κάποιες τελετουργίες
που έχουν κάτι

κοινό με αυτά που περιγράφεις».

Κι εγώ αναφώνησα «Ω!» κι εκείνος είπε «Ναι,

αλλά είχαμε πολλά προβλήματα
με τους Δυτικούς ιατρούς ψυχικής υγείας,

και ειδικότερα με αυτούς που ήρθαν
μετά τη γενοκτονία».

«Τι είδους προβλήματα είχατε;» ρώτησα.

Και μου απάντησε «Να,

έκαναν κάτι περίεργο.

Δεν έβγαζαν τους ανθρώπους έξω στον ήλιο,

εκεί που αρχίζεις να νιώθεις καλύτερα.

Δεν συμπεριέλαβαν τύμπανα ή μουσική
για να κυκλοφορήσει το αίμα των ανθρώπων.

Δεν έβαλαν όλη την κοινότητα να συμμετέχει.

Δεν εξωτερίκευσαν την κατάθλιψη
ως ένα επεμβατικό πνεύμα.

Αντ' αυτού, έπαιρναν τους ανθρώπους

έναν-έναν σε μουντά μικρά δωμάτια

και τους έβαζαν να μιλούν επί μία ώρα
για τα κακά πράγματα που τους είχαν συμβεί».

(Γέλια)
(Χειροκρότημα)

Είπε «Αναγκαστήκαμε να τους ζητήσουμε
να εγκαταλείψουν τη χώρα».

(Γέλια)

Στον αντίποδα τώρα, των εναλλακτικών θεραπειών,

επιτρέψτε μου να σας πω για τον Φράνκ Ρούσακοφ.

Ο Φράνκ Ρούσακοφ είχε ίσως
τη χειρότερη κατάθλιψη

που είχα δει ποτέ σε άνδρα.

Ήταν μόνιμα σε κατάθλιψη.

Ήταν, όταν τον γνώρισα, σε σημείο

κάθε μήνα να υφίσταται θεραπεία με ηλεκτροσόκ.

Έπειτα θα ένιωθε αποπροσανατολισμένος
για μια εβδομάδα.

Έπειτα θα ένιωθε καλά
για μια εβδομάδα.

Μετά θα είχε μια εβδομάδα πτώσης.

Κι έπειτα θα έκανε κι άλλη
θεραπεία με ηλεκτροσόκ.

Όταν τον γνώρισα μου είπε

«Μου είναι αβάσταχτο να περνώ τις εβδομάδες μου
κατ' αυτόν τον τρόπο.

Δεν μπορώ να συνεχίσω έτσι,
και έχω βρει πώς θα το σταματήσω
εάν δεν καλυτερέψω».

«Όμως», συνέχισε, «άκουσα για μια πειραματική θεραπεία

στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης,
για μια χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο,

που λέγεται προσαγωγιοτομή,
και νομίζω πως θα τη δοκιμάσω».

Θυμάμαι που εντυπωσιάστηκα

με τη σκέψη πως κάποιος

που είχε αντικειμενικά τόσες πολλές
κακές εμπειρίες

που είχε δοκιμάσει τόσες
διαφορετικές θεραπείες

είχε ακόμη θαμμένη κάπου μέσα του
αρκετή αισιοδοξία

ώστε να δοκιμάσει μία ακόμη.

Κι έκανε την προσαγωγιοτομή,

και ήταν εξαιρετικά επιτυχής.

Είναι φίλος μου τώρα.

Έχει μια υπέροχη σύζυγο
και δύο όμορφα παιδιά.

Μου έγραψε μια επιστολή τα Χριστούγεννα
μετά την επέμβαση,

και μου είπε,

«Ο πατέρας μου μού έστειλε δύο δώρα φέτος.

Μια μηχανοκίνητη θήκη για Σι-Ντι
από το Σάρπερ Ίματζ

που δεν μου χρειαζόταν,

αλλά ήξερα ότι μου τη χάρισε
για να γιορτάσουμε

το γεγονός πως ζω μόνος μου

και έχω μια εργασία που αγαπώ.

Το άλλο δώρο

ήταν μια φωτογραφία της γιαγιάς μου,

που αυτοκτόνησε.

Καθώς την ξετύλιγα, άρχισα να κλαίω,

και η μητέρα μου ήρθε κοντά μου
και με ρώτησε:

«Κλαις για τους συγγενείς που δεν γνώρισες;»

Κι εγώ απάντησα «Είχε την ίδια ασθένεια
που έχω κι εγώ».

Κλαίω τώρα καθώς σου γράφω.

Δεν είμαι λυπημένος,
αλλά συγκινούμαι

νομίζω, επειδή θα μπορούσα να έχω αυτοκτονήσει,

όμως με κράτησαν στη ζωή οι γονείς μου,
όπως και οι γιατροί

κι έκανα την εγχείριση.

Είμαι ζωντανός και είμαι ευγνώμων.

Ζούμε στο σωστό χρόνο,

ακόμη κι αν δεν νιώθουμε πάντα έτσι».

Μου έκανε εντύπωση το γεγονός
πως η κατάθλιψη

θεωρείται ευρέως ότι είναι

μια μοντέρνα, Δυτική ασθένεια της μεσαίας τάξης,

και πήγα να δω πώς λειτουργεί

σε μια πληθώρα άλλων πλαισίων,

και ένα απ' αυτά που με ενδιέφεραν

ήταν η κατάθλιψη των απόρων.

Γι' αυτό βγήκα έξω
και προσπάθησα να δω

τι γινόταν για τους φτωχούς
ανθρώπους με κατάθλιψη.

Αυτό που ανακάλυψα
είναι πως στους φτωχούς

στις περισσότερες περιπτώσεις
δεν παρέχεται θεραπεία για την κατάθλιψη.

Η κατάθλιψη είναι το αποτέλεσμα
μιας γενετικής ευπάθειας,

η οποία είναι πιθανώς ομοιόμορφα
κατανεμημένη στον πληθυσμό,

και οι συνθήκες που την προκαλούν,

τείνουν να συμβαίνουν πιο συχνά

σε ανθρώπους που είναι φτωχοί.

Αποδεικνύεται τελικά πως αν ζεις

μια υπέροχη ζωή αλλά νιώθεις
δυστυχισμένος όλη την ώρα,

σκέφτεσαι, «γιατί νιώθω έτσι;

Θα πρέπει να έχω κατάθλιψη».

Και ψάχνεις να τη θεραπεύσεις.

Αν όμως ζεις μια ζωή απαίσια,

και αισθάνεσαι δυστυχισμένος συνεχώς,

αυτά που νιώθεις είναι ανάλογα με τη ζωή σου,

και δεν σου περνάει
από το μυαλό να σκεφτείς,

«ίσως αυτό που μου συμβαίνει είναι ιάσιμο».

Έχουμε λοιπόν μια επιδημία κατάθλιψης

σε αυτή τη χώρα,
στους φτωχούς ανθρώπους

που δεν εντοπίζεται
και δεν θεραπεύεται

και δεν εξετάζεται,

και είναι μεγάλη τραγωδία.

Βρήκα μια ακαδημαϊκό

που έκανε μια έρευνα

στις φτωχογειτονιές της Ουάσινγκτον

κι επέλεγε γυναίκες που είχαν έρθει
με άλλα προβλήματα υγείας,

τους διέγνωσε κατάθλιψη,

κι έπειτα τους παρείχε έξι μήνες
πειραματικής θεραπείας.

Μια απ' αυτές, η Λόλι, ήρθε

και μας είπε,

και παρεμπιπτόντως ήταν μια γυναίκα

που είχε επτά παιδιά.

Είπε «Είχα μια δουλειά
αλλά την παράτησα επειδή

δεν μπορούσα να βγω από το σπίτι.

Δεν έχω τίποτα να πω στα παιδιά μου.

Το πρωί, ανυπομονώ να φύγουν,

κι έπειτα χώνομαι στο κρεβάτι και τραβάω
τα σκεπάσματα πάνω από το κεφάλι μου,

και η ώρα που γυρίζουν σπίτι, στις τρεις,
έρχεται τόσο γρήγορα».

Μας είπε «Έπαιρνα πολλά αναλγητικά,

οτιδήποτε μπορούσα να πάρω
για να κοιμηθώ περισσότερο.

Ο άντρας μου μού έλεγε
πως είμαι χαζή και άσχημη.

Μακάρι να μπορούσα
να σταματήσω τον πόνο».

Εντάχθηκε στην
πειραματική θεραπεία,

και όταν της πήρα συνέντευξη
μετά από έξι μήνες,

είχε βρει δουλειά φροντίζοντας παιδιά

για το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ,
είχε εγκαταλείψει τον προσβλητικό σύζυγο,

και μου είπε,

«Τα παιδιά μου είναι πιο ευτυχισμένα τώρα.

Υπάρχει στο καινούργιο μου σπίτι

δωμάτιο για τ' αγόρια
και δωμάτιο για τα κορίτσια,

αλλά τη νύχτα, έρχονται όλα στο κρεβάτι μου,

και κάνουμε μαζί τις εργασίες τους
και όλα τ' άλλα.

Ένα από τα παιδιά,
θέλει να γίνει ιεροκήρυκας,

ένα άλλο θέλει να γίνει πυροσβέστης,

και ένα από τα κορίτσια είπε
πως θέλει να γίνει δικηγόρος.

Δεν κλαίνε όπως συνήθιζαν,

και δεν μαλώνουν όπως παλιά.

Το μόνο που χρειάζομαι τώρα,
είναι τα παιδιά μου.

Τα πράγματα συνεχίζουν ν' αλλάζουν,

ο τρόπος που ντύνομαι, ο τρόπος
που αισθάνομαι και αντιδρώ.

Μπορώ να βγω έξω, χωρίς να φοβάμαι πια,

και δεν νομίζω τα κακά αισθήματα
να επιστρέψουν,

κι αν δεν ήταν η Δόκτωρ Μιράντα

θα ήμουν ακόμη στο σπίτι
με τα σκεπάσματα πάνω απ' το κεφάλι μου,

αν ζούσα ακόμη.

Ζήτησα από το Θεό,
να μου στείλει έναν άγγελο,

και άκουσε τις προσευχές μου».

Συγκινήθηκα βαθύτατα από αυτές τις εμπειρίες,

και αποφάσισα πως ήθελα να γράψω γι' αυτές

όχι μόνο στο βιβλίο που ετοίμαζα,
αλλά και σε ένα άρθρο.

Μου ανατέθηκε λοιπόν
από το περιοδικό Νιού Γιόρκ

να γράψω για την κατάθλιψη
που πλήττει τους άπορους.

Παρέδωσα την ιστορία μου

και η συντάκτριά μου με φώναξε και μου είπε:
«Δεν μπορούμε να το εκδώσουμε αυτό».

Κι εγώ ρώτησα «Γιατί όχι;»

Κι εκείνη απάντησε «είναι πολύ υπερβολικό.

Αυτοί οι άνθρωποι που κατά κάποιο τρόπο
βρίσκονται στην τελευταία βαθμίδα της κοινωνίας

δέχονται λίγους μήνες θεραπείες και είναι σχεδόν έτοιμοι
να διοικήσουν τη Μόργκαν Στάνλεϊ;

Δεν είναι αρκετά πιστευτό».

«Δεν έχω ακούσει ποτέ κάτι παρόμοιο», είπε,

κι εγώ απάντησα πως «Το γεγονός
ότι δεν το έχεις ακούσει

αποτελεί ένδειξη πως πρόκειται για είδηση».

(Γέλια)
(Χειροκρότημα)

«Κι εσείς είστε ένα ειδησεογραφικό περιοδικό».

Μετά από αρκετές διαπραγματεύσεις, συμφώνησαν.

Νομίζω όμως πως πολλά απ' αυτά που είπαν
συνδέονται κατά περίεργο τρόπο

με την αποστροφή που εξακολουθούν
να έχουν οι άνθρωποι

για την ιδέα της θεραπείας,

την ιδέα πως αν βγαίναμε έξω

και θεραπεύαμε πολλούς ανθρώπους
σε άπορες κοινότητες,

αυτό θα ήταν εκμετάλλευση
επειδή θα τους αλλάζαμε.

Υπάρχει αυτή η ψευδής ηθική επιταγή
που φαίνεται να είναι παντού γύρω μας

πως η θεραπεία της κατάθλιψης

τα φάρμακα και όλα τ' άλλα,
είναι ένα τέχνασμα

και δεν είναι φυσικό.

Αυτό πιστεύω πως είναι πολύ λανθασμένο.

Θα ήταν φυσικό να πέφτουν
τα δόντια των ανθρώπων,

αλλά δεν εναντιώνεται κανείς στην οδοντόκρεμα,

τουλάχιστον όχι στους κύκλους μου.

Έπειτα οι άνθρωποι λένε
«Μα δεν είναι η κατάθλιψη

μέρος αυτού που οι άνθρωποι
πρέπει να ζήσουν;

Δεν εξελιχθήκαμε για να έχουμε κατάθλιψη;

Δεν είναι μέρος της προσωπικότητάς σου;»

Σε αυτό θα απαντούσα πως η διάθεση
είναι προσαρμοστική.

Η ικανότητα να νιώθεις λύπη, φόβο,

χαρά κι ευχαρίστηση

και όλες τις άλλες διαθέσεις που έχουμε,

είναι εξαιρετικά πολύτιμη.

Η βαριά κατάθλιψη είναι κάτι που συμβαίνει

όταν αυτό το σύστημα χαλάει.

Είναι δυσπροσάρμοστο.

Οι άνθρωποι έρχονται και μου λένε,

«Αν επιμείνω για άλλον ένα χρόνο,
νομίζω πως θα μπορέσω να το ξεπεράσω».

Κι εγώ πάντα τους απαντώ
«Μπορεί να το ξεπεράσεις,

αλλά δεν θα είσαι 37 ποτέ ξανά.

Η ζωή είναι μικρή κι εσύ σκέφτεσαι

να παραιτηθείς από έναν ολόκληρο χρόνο.

Ξανασκέψου το».

Είναι μια παράξενη φτώχεια
της Αγγλικής γλώσσας,

και σίγουρα πολλών άλλων γλωσσών,

το ότι χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη, -κατάθλιψη-

για να περιγράψουμε πώς νιώθει ένα παιδί

όταν βρέχει την ημέρα των γενεθλίων του,

και για να περιγράψουμε
πώς αισθάνεται κάποιος

ένα λεπτό πριν αυτοκτονήσει.

Οι άνθρωποι με ρωτάνε «Είναι επακόλουθο
της φυσικής στεναχώριας;»

Τους απαντώ πως, κατά κάποιο τρόπο,
είναι επακόλουθο της φυσικής στεναχώριας.

Υπάρχει μια κάποια γραμμικότητα,

αλλά είναι η ίδια γραμμικότητα

όπως όταν έχεις έναν σιδερένιο φράκτη
έξω από το σπίτι σου

που αποκτά μικρά σημάδια σκουριάς

τα οποία πρέπει να τρίψεις
και να ξαναβάψεις,

και τι θα συμβεί εάν αφήσεις το σπίτι
για 100 χρόνια

και σκουριάσει σε βαθμό να γίνει ένας σωρός
πορτοκαλί σκουριάς.

Είναι αυτό το πορτοκαλί σημάδι σκουριάς,

αυτό το πρόβλημα της πορτοκαλί σκόνης,

το οποίο θέλουμε ν' αντιμετωπίσουμε.

Έτσι τώρα οι άνθρωποι λένε

«Παίρνεις αυτά τα χάπια ευτυχίας
και νιώθεις ευτυχισμένος;»

Όχι.

Όμως, δεν μου προκαλεί θλίψη
το ότι πρέπει να φάω μεσημεριανό,

ούτε ο τηλεφωνητής μου,

ούτε ένα ντουζ.

Νομίζω πως νιώθω περισσότερα πράγματα,
επειδή μπορώ να βιώσω τη θλίψη χωρίς κενότητα.

Νιώθω θλίψη για επαγγελματικές απογοητεύσεις,

για κατεστραμμένες σχέσεις,

για την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Αυτά είναι τα πράγματα
για τα οποία στεναχωριέμαι τώρα.

Είπα στον εαυτό μου, λοιπόν,
ποιο είναι το συμπέρασμα;

Πώς αυτοί οι άνθρωποι, που έχουν καλύτερες ζωές

ακόμη και με βαθύτερη κατάθλιψη,
καταφέρνουν ν' αντεπεξέρχονται;

Ποιος είναι ο μηχανισμός της ανθεκτικότητας;

Αυτό που κατάλαβα με τον καιρό

είναι πως οι άνθρωποι
που αρνούνται την εμπειρία τους,

αυτοί που λένε «Ήμουν καταθλιπτικός παλιά
αλλά δε θέλω να το σκέφτομαι

και δεν πρόκειται να το αναλογιστώ
και απλά θα συνεχίσω τη ζωή μου»,

είναι αυτοί που ειρωνικά

είναι οι πιο υποδουλωμένοι
σε αυτό που έχουν.

Η περιφρόνηση ενδυναμώνει την κατάθλιψη.

Όσο της κρύβεσαι, εκείνη μεγαλώνει.

Οι άνθρωποι που πάνε καλύτερα

είναι αυτοί που μπορούν ν' αντέξουν το γεγονός
πως έχουν αυτή την πάθηση.

Αυτοί που μπορούν ν' ανεχτούν την κατάθλιψη

κι αυτοί που επιτυγχάνουν ανθεκτικότητα.

Ο Φράνκ Ρούσακοφ μου είπε,
«Αν μου ξανασυνέβαιναν όλα από την αρχή,

μάλλον δεν θα έκανα τις ίδιες επιλογές,

αλλά με κάποιο παράξενο τρόπο,
είμαι ευγνώμων

για όσα βίωσα.

Χαίρομαι που πήγα στο νοσοκομείο 40 φορές.

Μου έμαθε τόσα πολλά για την αγάπη,

και τη σχέση μου
με τους γονείς και τους γιατρούς μου,

ήταν τόσο πολύτιμη για μένα
και πάντα θα είναι».

Και η Μάγκι Ρόμπινς είπε,

«Ήμουν εθελόντρια σε μια κλινική για το AIDS,

και μιλούσα συνεχώς,

και οι άνθρωποι που συναναστρεφόμουν

δεν ανταποκρίνονταν και σκέφτηκα πως

δεν με αντιμετωπίζουν φιλικά, δε με βοηθάνε.

Κι έπειτα κατάλαβα,

πως δεν θα κάναν ποτέ περισσότερα

από το να μου πιάνουν κουβεντούλα για λίγα λεπτά.

Θα ήταν απλά μια περίπτωση

που δεν είχα AIDS και δεν πέθαινα,

αλλά μπορούσα ν' αντέξω το γεγονός
πως εκείνοι πέθαιναν

και πεθαίνουν.

Οι ανάγκες μας είναι
τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματά μας.

Φαίνεται πως έμαθα να δίνω

όλα όσα χρειάζομαι».

Η αξιολόγηση της κατάθλιψης κάποιου

δεν εμποδίζει την υποτροπή,

μπορεί όμως να κάνει
την προοπτική της υποτροπής

ή ακόμη και την ίδια την υποτροπή,
πιο υποφερτή.

Το θέμα δεν είναι

η εξεύρεση βαθυστόχαστου νοήματος
και η απόφαση

πως η κατάθλιψή σου είχε νόημα.

Είναι η αναζήτηση αυτής της σημασίας

και η συνειδητοποίηση
πως όταν ξανάρθει,

«Θα είναι μια κόλαση

αλλά θα μου μάθει κάτι».

Έμαθα μέσω της δικής μου κατάθλιψης

πόσο μεγάλο μπορεί να είναι ένα αίσθημα,

πώς μπορεί να γίνει
πιο πραγματικό από τα γεγονότα,

και βρήκα πως η εμπειρία

μου επέτρεψε να βιώνω τα θετικά συναισθήματα

με έναν πιο έντονο
και πιο εστιασμένο τρόπο.

Το αντίθετο της κατάθλιψης
δεν είναι η ευτυχία,

αλλά η ζωτικότητα,

κι αυτές τις μέρες
η ζωή μου είναι ενεργή

ακόμη και τις μέρες που είμαι θλιμμένος.

Ένιωσα αυτήν την κηδεία στο μυαλό μου,

κι έκατσα δίπλα στον κολοσσό,

στην άκρη του κόσμου,

και ανακάλυψα

κάτι μέσα μου,

που πρέπει να ονομάσω ψυχή

το οποίο δεν είχα ποτέ ερευνήσει
μέχρι εκείνη τη μέρα, 20 χρόνια πριν

όταν η κόλαση ήρθε να μου κάνει
απροσδόκητη επίσκεψη.

Νομίζω πως ενώ μισούσα
το να είμαι καταθλιπτικός,

και δεν θα ήθελα να μου συμβεί ξανά,

βρήκα τρόπο ν' αγαπώ την κατάθλιψή μου.

Την αγαπώ επειδή με ανάγκασε

να βρω και να προσκολληθώ στη χαρά.

Την αγαπώ επειδή κάθε μέρα αποφασίζω,

κάποιες φορές χαρούμενα,

και άλλες ενάντια στη λογική της στιγμής,

να γραπώνομαι από τους λόγους που έχω να ζω.

Και αυτή, νομίζω, είναι μια εξαιρετικά
προνομιακή έκσταση.

Ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)