Si ndikon sheqeri ne trurin tone - Nicole Avena
-
0:07 - 0:09Imagjinoni disa biskota te ngrohta e te lengshme,
-
0:09 - 0:11karamele krokante,
-
0:11 - 0:12keke te mendafshte,
-
0:12 - 0:15kone prej vaferi te tejmbushur me akullore.
-
0:15 - 0:17A po ju leshon goja leng?
-
0:17 - 0:18Ju vjen deshira per embelsira?
-
0:18 - 0:19Pse?
-
0:19 - 0:20Cfare ndodh ne trurin tone
-
0:20 - 0:24qe i ben kaq te parrezistueshme ushqimet e embla?
-
0:24 - 0:24Fjala sheqer eshte nje term i pergjithshem
-
0:24 - 0:27qe perdoret per te pershkruar nje categori molekulash
-
0:27 - 0:28te quajtura karbohidrate,
-
0:28 - 0:31dhe gjendet ne nje game te gjere ushqimesh dhe pijesh.
-
0:31 - 0:34Mjafton te kontrolloni etiketat e embelsirave qe blini.
-
0:34 - 0:35Glukosa,
-
0:35 - 0:36fruktoza,
-
0:36 - 0:37sukroza,
-
0:37 - 0:37maltoza,
-
0:37 - 0:38laktozi,
-
0:38 - 0:39dekstroza,
-
0:39 - 0:40dhe niseshteja
-
0:40 - 0:41jane te gjitha forma sheqernash.
-
0:41 - 0:44Sic jane edhe shurupi i mistrit me nivel te larte fruktoze,
-
0:44 - 0:44lengjet e frutave,
-
0:44 - 0:45sheqeri
-
0:45 - 0:47apo mjalti.
-
0:47 - 0:49Dhe sheqeri nuk gjendet vetem tek karamelet e embelsirat,
-
0:49 - 0:51ai i shtohet edhe salces se domateve,
-
0:51 - 0:52kosit,
-
0:52 - 0:53frutave te thata,
-
0:53 - 0:54ujerave te aromatizuara,
-
0:54 - 0:56apo shufrave me mysli.
-
0:56 - 0:57Duke qene se sheqeri ndodhet gjithandej,
-
0:57 - 0:58eshte e rendesishme te kuptojme
-
0:58 - 1:00se c'ndikim ka ai tek truri.
-
1:00 - 1:02Cfare ndodh kur sheqeri prek gjuhen tone?
-
1:02 - 1:04A eshte e vertete se po te hash pak sheqer
-
1:04 - 1:05deshiron edhe me shume?
-
1:05 - 1:07Kafshon nje shufer grunjerash.
-
1:07 - 1:08Sheqeri qe ajo permban
-
1:08 - 1:11aktivizon receptoret e shijet
-
1:11 - 1:13qe ndodhen ne gjuhe.
-
1:13 - 1:16Keta receptore dergojne nje sinjal ne trungun e trurit,
-
1:16 - 1:17dhe nga aty, sinjali shperndahet
-
1:17 - 1:19ne zona te ndryshme te trurit,
-
1:19 - 1:22njera prej te cilave eshte korteksi.
-
1:22 - 1:24Zona te ndryshme te kortekstit
-
1:24 - 1:26perpunojne shije te ndryshme:
-
1:26 - 1:26te hidhuren,
-
1:26 - 1:27te kripuren,
-
1:27 - 1:28umamin,
-
1:28 - 1:30dhe ne rastin tone, te emblen.
-
1:30 - 1:31Prej ketej sinjali aktivizon
-
1:31 - 1:33sistemin shperblyes te trurit.
-
1:33 - 1:35Ky sistem shperblyes perbehet nga nje sere
-
1:35 - 1:37ngacmimesh elektrike dhe kimike
-
1:37 - 1:40te zonave te ndryshme te trurit.
-
1:40 - 1:41Eshte nje rrjet i nderlikuar,
-
1:41 - 1:44por ai ndihmon ne gjetjen e pergjigjes
per te vetmen pyetje te pandergjegjshme: -
1:44 - 1:46a duhet te vazhdoj?
-
1:46 - 1:47Ajo ndjesia e ngrohte, marramendese qe ke
-
1:47 - 1:50kur provon kekun me cokollate te gjyshes?
-
1:50 - 1:51Eshte sistemi i shperblimit qe te thote,
-
1:51 - 1:53"Hmm, po! "
-
1:53 - 1:55Ai nuk aktivizohet vetem nga ushqimi.
-
1:55 - 1:56Shoqerizimi,
-
1:56 - 1:57sjellja seksuale
-
1:57 - 1:57dhe drogat
-
1:57 - 1:59jane vetem pak nga shembujt
-
1:59 - 2:00te gjerave apo pervojave
-
2:00 - 2:03qe aktivizojne sistemin e shperblimit.
-
2:03 - 2:05Por kur ky sistem aktivizohet se tepermi
-
2:05 - 2:08atehere nisin nje sere ngjarjesh te papelqyeshme:
-
2:08 - 2:09humbje kontrolli,
-
2:09 - 2:10uri,
-
2:10 - 2:13dhe tolerance e tepruar ndaj sheqernave.
-
2:13 - 2:15Le te kthehemi tek kafshata jone e grunjerave.
-
2:15 - 2:17Ajo udheton poshte drejt stomakut,
-
2:17 - 2:19dhe pastaj drejt zorreve.
-
2:19 - 2:20Dhe a e di?
-
2:20 - 2:22Ketu ndodhen receptore te tjere te sheqernave.
-
2:22 - 2:23Nuk dallojne shijen,
-
2:23 - 2:25por ama dergojne sinjale
-
2:25 - 2:27qe i thone trurit tend se je i ngopur
-
2:27 - 2:29apo se trupi duhet te prodhoje me shume insuline
-
2:29 - 2:31per te perballuar sheqerin e tepert qe ti po ha.
-
2:31 - 2:32Monedha kryesore
-
2:32 - 2:35e sistemit tone te shperblimit eshte dopamina,
-
2:35 - 2:37nje neurotransmetues i rendesishem kimik.
-
2:37 - 2:40Ne pjesen e perparme te trurit ka shume receptore dopamine,
-
2:40 - 2:42por ata nuk jane te shperndare njetrajtesisht.
-
2:42 - 2:45Ne disa zona gjenden ishuj te dendur receptoresh,
-
2:45 - 2:46dhe keto pika te nxehta
-
2:46 - 2:48jane pjese e sistemit te shperblimit.
-
2:48 - 2:50Drogat si alkooli,
-
2:50 - 2:50nikotina,
-
2:50 - 2:51apo heroina
-
2:51 - 2:53e cojne ne qiell nivelin e dopamines,
-
2:53 - 2:56gje qe i nxit disa njerez te arrijne gjithnje ate nivel te larte,
-
2:56 - 2:59e thene ndryshe, te krijojne varesi.
-
2:59 - 3:01Edhe sheqeri nxit prodhimin e dopamines,
-
3:01 - 3:03por jo ne nivele aq te larta sa drogat.
-
3:03 - 3:06Dhe sheqeri eshte nje nga ushqimet e rralla
qe nxisin prodhimin e dopamines. -
3:06 - 3:09Per shembull, brokoli nuk ka asnje efekt,
-
3:09 - 3:10gje qe ndoshta shpjegon se pse
-
3:10 - 3:13eshte kaq e veshtire
t'i bindesh femijet te hane perime. -
3:13 - 3:14Teksa flasim per ushqimet e shendetshme,
-
3:14 - 3:16supozojme se ti ke uri
-
3:16 - 3:18dhe vendos te hash nje vakt te balancuar.
-
3:18 - 3:20Ti e ben kete, keshtu dopamina ngacmon
-
3:20 - 3:21ishujt e ndjeshem te sistemit te shperblimit.
-
3:21 - 3:25Por nese ti ha po te njejtin ushqim per disa dite rresht,
-
3:25 - 3:27niveli i dopamines do te ulet gjithnje e me shume,
-
3:27 - 3:29derisa te arrije ne zero.
-
3:29 - 3:31Kjo ndodh sepse, kur flitet per ushqime,
-
3:31 - 3:33gjate evolucionit truri u mesua
t'i kushtonte vemendje te vecante -
3:33 - 3:35shijeve te reja ose te ndryshme.
-
3:35 - 3:36Pse?
-
3:36 - 3:37Ka dy arsye:
-
3:37 - 3:39e para, per te kuptuar nese ushqimi ishte apo jo i prishur.
-
3:39 - 3:42e dyta, sepse sa me shume varietet
-
3:42 - 3:43te kemi ne dieten tone,
-
3:43 - 3:44aq me e lehte do te jete
-
3:44 - 3:46qe te marrim gjithe lendet qe na duhen.
-
3:46 - 3:47Ne menyre qe t'a mbajme te gjalle kete varietet,
-
3:47 - 3:50duhet te jemi ne gjendje te dallojme nje ushqim te ri,
-
3:50 - 3:51dhe c'ka eshte me e rendesishme,
-
3:51 - 3:54duhet te kemi gjithnje deshiren
per te ngrene ushqime te reja. -
3:54 - 3:56Ja pse niveli i dopamines bie
-
3:56 - 3:57kur ushqimi behet i merzitshem.
-
3:57 - 3:59Tani le te kthehemi tek vakti jone.
-
3:59 - 4:00Cfare ndodh nese ne vend
-
4:00 - 4:02te atij vakti te shendetshem e te balancuar,
-
4:02 - 4:04ti vendos te hash ushqime
me permbajtje te larte sheqeri? -
4:04 - 4:06Nese e ha rralle sheqerin
-
4:06 - 4:07ose nuk ha shume prej tij pernjeheresh,
-
4:07 - 4:10efekti do te jete i njejte me ate
te nje vakti te balancuar. -
4:10 - 4:11Nese ha shume,
-
4:11 - 4:14atehere niveli i dopamines nuk do te bjere.
-
4:14 - 4:15E thene ndryshe, nese ha shume sheqerna
-
4:15 - 4:18do te ndihesh gjithnje i shperblyer.
-
4:18 - 4:21Ne kete drejtim, sheqeri sillet paksa si drogat.
-
4:21 - 4:23Kjo eshte nje prej arsyeve
perse njerezit krijojne varesi -
4:23 - 4:25ndaj ushqimeve te embla.
-
4:25 - 4:27Tani, kujtoni te gjitha llojet e ndryshme te sheqerit.
-
4:27 - 4:29Secili prej tyre eshte unik,
-
4:29 - 4:31por sa here qe njeri prej tyre hyn ne sistemin tone,
-
4:31 - 4:33ai nxit nje efekt domino ne trurin tone
-
4:33 - 4:35qe prodhon nje ndjesi shperblimi.
-
4:35 - 4:37Eshte e forte, dhe ndodh shpesh,
-
4:37 - 4:39prandaj ndodh edhe qe te kalohet limiti.
-
4:39 - 4:41Pra, konsumi i tepert i sheqernave,
-
4:41 - 4:43mund te krijoje varesi te trurit,
-
4:43 - 4:46por nje copez kek nje here ne kaq
nuk do t'ju sjelle asnje te keqe.
- Title:
- Si ndikon sheqeri ne trurin tone - Nicole Avena
- Speaker:
- Nicole Avena
- Description:
-
Ndiqni leksionin e plote ne: http://ed.ted.com/lessons/how-sugar-affects-the-brain-nicole-avena
Sa here qe hani dicka te embel, receptoret e shijet, stomaku dhe truri mbajne shenime. Ky aktivizim i sistemit te shperblimit nuk ndryshon shume nga menyra se si trupi proceson substancat qe krijojne varesi, si per shembull alkooli apo nikotina. Nje sasi e madhe sheqeri ngre nivelin e dopamines dhe te nxit te kerkosh me shume. Nicole Avena shpjegon se pse embelsirat e biskotat duhen ngrene me limit.
Leksion nga Nicole Avena, animacioni nga STK Films.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 05:03
Michelle Mehrtens edited Albanian subtitles for How sugar affects the brain | ||
TED Translators admin edited Albanian subtitles for How sugar affects the brain | ||
Helena Bedalli approved Albanian subtitles for How sugar affects the brain | ||
Helena Bedalli edited Albanian subtitles for How sugar affects the brain | ||
Helena Bedalli edited Albanian subtitles for How sugar affects the brain | ||
Helena Bedalli accepted Albanian subtitles for How sugar affects the brain | ||
Helena Bedalli edited Albanian subtitles for How sugar affects the brain | ||
Aida Musai edited Albanian subtitles for How sugar affects the brain |