< Return to Video

ئەو بەکتریایەی پلاستیک دەخوات

  • 0:02 - 0:05
    پلاستیکەکان: دەربارەیان دەزانن،
    لەوانەیە پلاستیکەکانتان بەدڵ نەبێت،
  • 0:05 - 0:09
    بەڵام ڕێکەوتەکە ئەوەیە کە
    هەموو ڕۆژێک بەکاریان دەهێنن.
  • 0:10 - 0:13
    تا٢٠٥٠ ، توێژەرەوان مەزەندە دەکەن،
  • 0:13 - 0:16
    کەوا ڕێژەی پلاستیک لە زەریا
    لەماسیەکان زیاتر دەبێت.
  • 0:17 - 0:19
    سەرەڕای باشترین هەڵمەتەکانمان،
  • 0:19 - 0:25
    تەنیا لەسەدا نۆی پلاستیک
    ڕیسایکل دەکرێنەوە.
  • 0:25 - 0:27
    و تەنانەت خراپتر،
  • 0:27 - 0:30
    پلاستیک زۆر بەهێز و تۆکمەیە
  • 0:30 - 0:31
    و توێژەرەوەکان پێشبینی دەکەن
  • 0:31 - 0:36
    کەوا پلاستیک هەر شوێنێک داگیر بکات ٥٠ بۆ
    ٥٠٠٠ ساڵی دەوێت
  • 0:36 - 0:38
    بۆ ئەوەی بە تەواوی شی ببێتەوە.
  • 0:38 - 0:43
    ماددەی کیمیای زیانبەخش دزەدەکاتە
    ناو ئۆقیانوسەکان، خاکەکەمان،
  • 0:43 - 0:48
    خۆراکمان، ئاومان، و خۆشمان.
  • 0:49 - 0:53
    کەواتە چۆن کۆتایی بەو هەموو
    بەفیڕۆدانەی پلاستیك بێنین؟
  • 0:53 - 0:55
    ئاسانە.
  • 0:55 - 1:00
    پلاستیک هەرزانە، خۆڕاگرە،
    خۆگونجێنە و لە هەموو شوێنێکە.
  • 1:01 - 1:02
    بەڵام هەواڵە باشەکە ئەوەیە
  • 1:02 - 1:07
    شتێکی تر هەیە کەوا هەرزانە، خۆڕاگرە،
    خۆگونجێنە ، و لەهەموو شوێنێکە.
  • 1:07 - 1:10
    و توێژینەوەکەم ئەوە دەردەخات
    کە لەوانەیە بتوانێت یارمەتیدەرمان بێت
  • 1:10 - 1:12
    لەگەڵ گرفتی پیسبوونی پلاستیکەکەمان.
  • 1:13 - 1:16
    دەربارەی بەکتریا قسەدەکەم.
  • 1:17 - 1:22
    بەکتریاکان زیندەوەری زیندووی
    شاراوەی زۆر بچووکی بەچاو نەبینراون
  • 1:22 - 1:23
    کەوا لەهەموو شوێنێک دەژین،
  • 1:23 - 1:27
    لە هەموو ڕەگەزە هەمەچەشن و ژینگە زۆرەکان،
  • 1:27 - 1:30
    لە ناو هەناوی مرۆڤەوە، بۆ خاک و پێست،
  • 1:30 - 1:35
    بۆ چوونە دەرەوە لە بنی زەریا گەیشتنیان،
    بە ٧٠٠ پلەی گەرمی فەهرەنهایت.
  • 1:35 - 1:37
    بەکتریا لە هەموو شوێنێک دەژی،
  • 1:37 - 1:40
    لە هەموو ڕەگەزە هەمەچەشن و ژینگە زۆرەکان،
  • 1:40 - 1:45
    و بەو پێیە دەبێت سەرچاوەی خواردنیان،
    زۆر داهێنەرانە بەدەست بێنن.
  • 1:46 - 1:48
    هەرەوەها ژمارەیان زۆرە
  • 1:48 - 1:53
    توێژەرەوان پێشبینی دەکەن ژمارەیان نزیکەی
    پێنج ملیۆن تریلیۆن تریلیۆن--
  • 1:53 - 1:59
    واتە ٥ و ٣٠ سفر
    لەسەر هەسارە کۆتای نایەت.
  • 2:00 - 2:03
    ئێستا، بەرەچاوکردنی ئەوی ئێمەی مرۆڤ
    بەرهەمی دێنین
  • 2:03 - 2:07
    ٣٠٠، ملیۆن تەن پلاستیکی نوێ لە هەموو ساڵێک
  • 2:07 - 2:10
    دەمەوێت بڵێم کەوا ژمارەی پلاستیکەکانمان
  • 2:10 - 2:13
    بەتەواوی یەکسانە بە بەکتریاکان.
  • 2:14 - 2:16
    کەواتە، دوای زانینی ئەمە
  • 2:16 - 2:19
    و دوای فێربوون دەربارەی
    هەموو ڕێگە دروستکەرەکان
  • 2:19 - 2:21
    کەوا بەکتریا خۆراکی خۆی وەچنک دێنیت،
  • 2:21 - 2:23
    دەستم کرد بە بیرکردنەوە:
  • 2:23 - 2:26
    لەتوانای بەکتریادایە
    ژینگەکان بە پلاستیک پیس بکات
  • 2:26 - 2:29
    خەیاڵ بکات
    چۆن پلاستیک بۆ خۆراک بەکاردێت؟
  • 2:30 - 2:35
    ئەوە پرسیارەکەیە کەوا دوو ساڵ پێش ئێستە
    بڕیارمدا بەدواداچووبی بۆ بکەم.
  • 2:35 - 2:37
    ئێستا، خۆشبەختانە بۆ خۆم،
  • 2:37 - 2:41
    خەڵکی یەکێک لە پیسترین شارەکانی ئەمریکام،
  • 2:41 - 2:42
    هیوستن ،تەکساس.
  • 2:42 - 2:44
    (پێکەنین)
  • 2:44 - 2:45
    بە تەنها لە شارۆچکەکەم،
  • 2:45 - 2:49
    حەوت ئاژانسی پاراستنی ژینگە
    دیاریکراون لە زەوییە پیسبووەکانی ئەمریکا.
  • 2:50 - 2:53
    ئەو زەوییانە کەوا بە خراپی پیسبوونە،
  • 2:53 - 2:57
    کەوا حوکمەت پاککردنەوەیانی
    بە پێشەنگی نیشتیمانی داناوە.
  • 2:58 - 3:01
    هەربۆیە بڕیارمدا گەشتێکی درێژی
    ئەو زەوییانە بکەم
  • 3:01 - 3:05
    و نمونەی خاکی پڕ بەکتریا کۆبکەمەوە.
  • 3:05 - 3:07
    لەگەڵ پرۆتۆکۆڵ دەستم بەسەرکێش کرد،
  • 3:07 - 3:10
    کەوا گفتوگۆیەکی زانستیانەی
    خەیاڵاوی بوو بۆ ڕەچەتەی خۆراک.
  • 3:10 - 3:14
    و ئەوەی دەمویست ئامادەی بکەم
    ئازادی ڕادەربڕینی- کاربۆن بوو،
  • 3:14 - 3:17
    یان خۆراک- ژینگەیەکی ئازاد.
  • 3:17 - 3:20
    ژینگەیەک بەبێ کاربۆنی ئاسایی یان خواردن،
  • 3:20 - 3:23
    ،ئەو بەکتریایە وەک ئێمەی
    مرۆڤ پێویستە بژیەت.
  • 3:24 - 3:25
    ئێستا، لەو ژینگەیە،
  • 3:25 - 3:29
    کاربۆنی تەواو یان سەرچاوەی،
    خواردن بۆ بەکتریاکەم دابین دەکەم.
  • 3:30 - 3:34
    من ڕیشاڵی جەوی کیمیاوی
    دەدەم بە بەکتریاکەم،
  • 3:34 - 3:37
    PET یان پلاستیکی.
  • 3:38 - 3:43
    فراوانترین PET پلاستیكی
    بەرهەمی پلاستیکی جیهانه.
  • 3:43 - 3:46
    لە هەموو جۆرەکانی
    خۆراک و خواردنەوەدا بەکارهاتووە
  • 3:46 - 3:50
    لەگەڵ زۆرترین نموونەی
    ناسراوی بوتڵی پلاستیکی ئاو،
  • 3:50 - 3:56
    کە ئێمەی مرۆڤ ئێستا بە تێکڕای
    یەک میلیۆن لە هەر خولەکێکدا بەکاریدەهێنین.
  • 3:58 - 4:00
    کەواتە، ئەوەی من ئەنجامی دەدەم.
  • 4:00 - 4:05
    ئەوەیە بەکتریاکەم بەشێوەیەکی بنەڕەتی دانێم
    PETلە ڕیجیمێکی بەزۆر لە پلاستیكی
  • 4:05 - 4:10
    بینینی ئەوەی کەوا هەر لە ژیان مانەوەیەک،
    یان ،خۆشبەختانە، گەشەسەندنێک.
  • 4:11 - 4:14
    ئەم جۆرە تاقیکردنەوەیە
    دەجوڵێت وەک شاشەیەک
  • 4:14 - 4:18
    بۆ بەکتریا کەوا خۆی دەگونجێنێت
    لە ژینگەی پلاستیکی پیسبوو
  • 4:18 - 4:22
    ئەو توانا گەشەسەندووە باوەڕپێنەکراوانە
    PET لە خواردنی پلاستیکی
  • 4:23 - 4:25
    و بە بەکارهێنانی ئەم شاشەیە،
  • 4:25 - 4:28
    توانیم هەندێک بەکتریا بدۆزمەوە
    کە تەنیا ئەمەیان ئەنجام داوە.
  • 4:29 - 4:34
    ئەو بەکتریایانە فێربوون
    بخۆن PET چۆن پلاستیکی.
  • 4:37 - 4:39
    کەوایە چۆن ئەم بەکتریانە ئەوە دەکەن؟
  • 4:40 - 4:42
    لەڕاستیدا زۆر ئاسانە.
  • 4:42 - 4:46
    هەروەک ئێمەی مرۆڤ چۆن خواردن
    و کاربۆن هەرس دەکەین بۆ پارچە شەکر
  • 4:46 - 4:48
    کەوا پاشان دەیگۆڕین بۆ وزە،،
  • 4:48 - 4:50
    بەکتریاکەشم بە هەمان شێوە
  • 4:51 - 4:56
    بەکتریاکەم ئەوەی دۆزییەوە،
    کە چۆن پڕۆسەی هەرس کردن ئەنجام بدات
  • 4:56 - 4:59
    تۆکمە، گەورە، بەهێز ،PETلە پلاستیکی.
  • 5:00 - 5:03
    ،بەکتریاکەم ڤێرژنێکی نوێی
    بۆ ئەنجامدانی ئەم کارە بەکاردێنێت
  • 5:03 - 5:05
    کە پێی دەوترێت ئەنزیم.
  • 5:05 - 5:09
    ئێستا، ئەنزیمەکان گیراوەیەکی ئاسانن
    لە هەموو شوێنێک هەن.
  • 5:10 - 5:12
    چەندین جۆری جیاوازی ئەنزیم هەن،
  • 5:12 - 5:15
    بەڵام بەزۆری وا لە پڕۆسەکە،
    دەکەن پێش بکەوێت،
  • 5:15 - 5:17
    وەک هەرسکردنی خواردن بۆ وزە.
  • 5:18 - 5:22
    بۆ نموونه ئێمەی مرۆڤ،
    ئەنزیمێکمان هەیە پێی دەوترێت ئامیلەز
  • 5:22 - 5:26
    کە یارمەتیمان دەدات لە شیکردنەوەی
    نیشاستە ئاڵۆزەکان، وەک نان،
  • 5:26 - 5:29
    بۆ پارچەی بچووکی شەکر کەوا
    دەتوانین وەک وزە بەکاریبێنین.
  • 5:30 - 5:34
    ئێستا، بەکتریاکەم ئەنزیمێکی تایبەتی،
    هەیە پێی دەوترێت لایپەس
  • 5:34 - 5:38
    ی گەورە، توند PETکەوا پلاستیکی
    تۆکمە ناچار دەکات
  • 5:38 - 5:40
    و یارمەتی شکاندنی دەدات
    بۆ پارچە شەکری بچووک
  • 5:40 - 5:43
    کەوا پاشان بەکتریاکەم دەتوانێت
    وەک وزە بەکاریبێنێت
  • 5:44 - 5:46
    کەواتە بە زۆری،
  • 5:46 - 5:50
    دەڕوات لە گەورە و توند و تۆکمە PETپلاستیکی
    پیسبوونێکی بەردەوام --درێژ
  • 5:50 - 5:53
    بۆ ژەمێکی بەلەزەتی بەکتریاکەم.
  • 5:55 - 5:57
    زۆر بە لەزەت دیارە، وانییە؟
  • 5:58 - 6:03
    و پێموابێ پێدانی مەوداێکی تازە
    بۆ گرفتەکانی پیسبوونی پلاستیکمان،
  • 6:03 - 6:05
    پێموابێت زۆر بەسوود دەبێت.
  • 6:06 - 6:08
    ئەو ئامارەی کە بۆم باس کردن
  • 6:08 - 6:12
    لەسەر ئەوەی کە چەند پاشماوەی پلاستیک
    لەسەر هەسارەکەمان کەڵەکە دەبێت
  • 6:12 - 6:14
    ترسناکن
  • 6:14 - 6:16
    تۆقێنەرن.
  • 6:16 - 6:17
    و پێموایە ئەوان نەگۆڕن
  • 6:17 - 6:21
    لە کاتێکدا کەم بەکارهێنان دووبارە،
    بەکارهێنان سەر لە نوێ بەکارهێنان گرنگن،
  • 6:22 - 6:25
    ئەوان بەتەنیا بەس نین بۆ
    چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە.
  • 6:26 - 6:31
    و ئەوە ئەو خاڵەیە کەوا بیردەکەمەوە
    بەکتریا لەوانەیە بتوانێت یارمەتیدەر بێت.
  • 6:32 - 6:36
    بەڵام تێدەگەم کە بۆچی
    بیرۆکەی یارمەتیدانی بەکتریا
  • 6:36 - 6:38
    لەوانەیە وا لەهەندێک خەڵک بکات بشڵەژێن.
  • 6:38 - 6:44
    ئەگەر پلاستیک لە هەموو،
    شوێنێک بێت و بەکتریا پلاستیک بخوات،
  • 6:44 - 6:47
    ڕزگاربوون لەو بەکتریایانە
    مەترسیدان نابێت
  • 6:47 - 6:49
    و نابێتە هۆی وێرانکاری؟
  • 6:50 - 6:54
    وەڵامە کورتەکە، نەخێرە،
    و پێتان دەڵێم بۆچی.
  • 6:54 - 6:58
    ئەو بەکتریایانە پێشتر لە ژینگەکەدا هەبوون.
  • 6:58 - 7:03
    بەکتریاکان لە توێژینەوەکەمدا
    بۆماوەیان نەگۆڕاوە.
  • 7:04 - 7:07
    ئەوان بەکتریای سروشتین
  • 7:07 - 7:10
    کەوا بەسادەی بە ژینگەی پیسبووی
    پلاستیک ڕاهاتوون
  • 7:10 - 7:15
    و گەشەی توانای باوەڕپێنەکراویان
    کردووە PETبۆ خواردنی پلاستیکی.
  • 7:16 - 7:22
    کەواتە پڕۆسەی بەکتریا لە خواردنی
    پلاستیک بە ڕاستی سروشتییە.
  • 7:22 - 7:24
    بەڵام بە باوەڕپێنەکراوانەوە پڕۆسەکە خاوە.
  • 7:24 - 7:27
    و زۆر کاریان ماوە ئەنجامی بدەن
  • 7:27 - 7:31
    بۆ دۆزینەوەی چۆنیەتی خێراکردنی
    ئەو پڕۆسەیە بۆ هەنگاوێکی باشتر.
  • 7:32 - 7:35
    ئیستا توێژینەوەکەم چاودێری
    ڕێگەکانی ئەنجامدانی ئەم
  • 7:35 - 7:39
    لەڕێگەی زنجیرەی تیشکدانەوە یان تیشکی،
    سەروبنەوشەی ،چارەسەری کیمیای،
  • 7:39 - 7:43
    PET بەواتایەکی سادە ئێمە پلاستیکی
    بە تیشکی خۆر وشک دەکەینەوە.
  • 7:44 - 7:49
    ئەوە دەکەین چونکە تیشکی خۆرکەمێک
    وەک ناسککردنەوەی پارچە گۆشتێک کاردەکات،
  • 7:49 - 7:53
    گۆڕینی پلاستیکی گەورەی توندی،
    PETئێسک تۆکمەی
  • 7:53 - 7:57
    کەمێک نەرمتر و کەمێک ئاسانتر
    دەکات تا بەکتریاکەم بیجوێت.
  • 7:58 - 8:01
    لە کۆتایدا توێژینەوەکەم بەهیوایە بتوانێت
  • 8:01 - 8:05
    پێوەرێکی- پیشەسازییانە دروست بکات کە
    سیستەمێکی خۆڕایی- کاربۆن لە خۆ بگرێت،
  • 8:05 - 8:08
    لەگەڵ کۆمەڵێک پەینی گژوگیای چونیەک،
  • 8:08 - 8:11
    لەم شوێنەدا بەکتریاکان بتوانن
    گەشە لەم سیستەمە لەخۆگرتووە بکەن،
  • 8:11 - 8:15
    لەم شوێنەدا سەرچاوەی خواردنیان
    تەنیا پاشماوەی پلاستیکی بێت.
  • 8:16 - 8:21
    خەیاڵی ڕۆژێک بکەن بتوانن پاشماوەی هەموو
    ئەو پلاستیکانە لە کۆڵ خۆمان بکەینەوە
  • 8:21 - 8:23
    لە تەنەکێکی خۆڵ لە لێواری ڕێگە
  • 8:23 - 8:28
    کە دەزانیت ئەوە تایبەتە بە شوێنی
    بەکرتریای شیکەرەوە.
  • 8:30 - 8:34
    پێموابێت بە هەوڵدان
    بەم ڕۆژە دەگەین
  • 8:35 - 8:39
    بەکتریای پلاستیک خۆر
    هەموو چارەسەرەکە نییە.
  • 8:39 - 8:43
    بەڵام پێدانی ئامارەکانی ئێستایە،
    کەوا ڕوونە ئێمەی مرۆڤ،
  • 8:43 - 8:45
    دەتوانین کەمێک یارمەتی
    لەگەڵ ئەو کێشەیە دەست بخەین.
  • 8:46 - 8:48
    چونکە خەڵک،
  • 8:48 - 8:51
    ئێمە زۆر پێویست چاودێری
    گرفتی پیسبوونی پلاستیک دەکەین.
  • 8:51 - 8:56
    و لەوانەیە بەکتریا بەڕاستی بەشێکی
    گرنگی چارەسەرەکە بێت.
  • 8:56 - 8:57
    سوپاس.
  • 8:57 - 9:00
    (چەپڵەڕێزان)
Title:
ئەو بەکتریایەی پلاستیک دەخوات
Speaker:
مۆرگان ڤەیگ
Description:

مرۆڤەکان هەموو ساڵێک ٣٠٠ ملیۆن تەن پلاستیکی نوێ بەرهەم دێنن---هەتا ئێستاش سەڕەڕای باشترین هەوڵەکانمان کەمتر لە سەدا ١٠ یمان سەرلەنوێ بەکارهێناوەتەوە. هیچ ڕێگەیەکی باشتر هەیە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو هەموو بەفیڕۆدانە؟ زیندەوەرناس مۆڕگان ڤەیگ لیکۆڵینەوە لە بەکتریایەکدا دەکات کە لەڕێگەی هەندێک داهێنانی گونجاوەوە، توانای گەشەیەکی چاوەڕواننەکراوی بۆ خواردنی پلاستیک هەیە و دەتوانێ یارمەتیمان بدات لە چارەسەرکردنی گەورەبوونی کێشەی پیسبوون.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
09:13

Kurdish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.