Дали е неизбежна војната меѓу Кина и Америка?

Подучен од историскиот модел наречен „Замката на Тукидид“, политикологот Грем Елисон ни прикажува на кој начин подемот на Кина и доминантноста на Америка можат да доведат до жесток судир кој никој не го посакува и како да се повикаме на здравиот разум и храброста за да го избегнеме истиот.

Ви благодарам за можноста да зборувам

за најголемата меѓународна приказна
во вашиот професионален живот

која исто така е и најважниот
меѓународен предизвик

со кој светот ќе се соочи
во догледно време.

Приказната е за подемот на Кина.

Никогаш порано еден толку броен
народ не се има издигнато толку брзо

и во толку различни области.

Предизвикот е влијанието
на подемот на Кина-

збунетоста која ја предизвикува кај САД

и меѓународниот ред,

за кој САД беа основните градители и чувари.

Последните 100 години историчарите
ги нарекуваат „Американски Век“

Американците беа навиканти на своето место

на врвот на секоја ранг листа.

Па, замислата некоја друга држава

да биде исто толку голема
и силна како САД, дури и поголема,

многу Американци ја доживуваат
како закана по својот идентитет.

За да го разбереме
ова ривалство,

добро е да го сместиме во една
поширока историска рамка.

Во последните 500 години видовме 16 случаи

во кои растечките сили го загрозуваа
редот на владеачките сили.

Дванаесет од нив предизвикаа војни.

Во ноември ќе одбележиме 100 годишнина

од последните денови на војната
која станаа толку сеопфатна

што ги натера историчарите
да создадат нов термин: светска војна.

На 11-от час од 11-от ден

на 11-от месец во 1918 год.

оружјето на Првата Светска Војна стивна

но 20 милиони луѓе беа мртви.

Знам дека сте публика со добри познавања,

знаете за подемот на Кина.

Затоа ќе се задржам на влијанието
на подемот на Кина

врз САД, на меѓународниот ред

и на можностите за војна и мир.

Предавав на Харвард долги години

и сфатив дека од време на време
треба да подзастанеме

за да видиме дали сме
на иста фрекфенција.

Јас тоа го правев
така што ќе свикав тајмаут

и ќе им дадев на студентите брз тест,
без оцени, се разбира.

Ајде да пробаме. Тајмаут, брз тест.

Прашање:

пред 40 години, т.е. во 1978 г.
Кина започнува да продира на пазарот.

Во тоа време, колкав процент
од 1-та милијарда жители на Кина

се бореле да преживеат
со помалку од 2 долари на ден?

Погодете-25 проценти?

50 проценти?

75?

90.

Што мислите?

90.

Девет од 10 луѓе со помалку
од 2 долари на ден.

2018, 40 години подоцна.

Кои се броевите?

Што велите?

Погледнете.

Денес, помалку од еден на 100.

Претседателот на Кина ветува
дека во наредните 3 години,

и последните 10-ина милиони ќе го надминат

прагот на сиромаштија.

Тоа е чудо.

Тешко е да се поверува.

Но уште потешко
e да не се забележи.

Нација која не учествувала
на ниту еден меѓународен натпревар

пред 25 години,

наеднаш воскресна,

стана противник, дури и ги надмина
САД во некои области.

Еве го предизвикот што
ќе го одбележи нашето време:

очигледно незапирливиот подем на Кина

кој забрзано се стреми кон
неприкосновеното владеење на САД

со движење кое може да прерасне
во најграндиозен судир во историјата.

За да го разбереме овој предизвик,

ќе ви претставам еден голем мислител,

ќе ви претставам една голема идеја,

и ќе го поставам најочекуваното прашање.

Големиот мислител е Тукидид.

Знам, тешко име,

некои не можат ни да го изговорат.

Па ајде да го изговориме сите заедно:

Тукидид.

Уште еднаш: Тукидид

Значи, кој бил Тукидид?

Тој беше таткото
и основачот на историјата.

Тој ја напишал првата историска книга,

насловена „Историјата на Пелопонеските војни“,

за војната во Грција, пред 2500 години.

Денес, ако не друго, можете да пратите
твит на пријател:

„Се запознав со еден голем мислител.

Дури можам и името да го изговорам:
Тукидид.“

Значи, за ова војна која
ја уништа античка Грција,

Тукидид има изјавено:

„ Подемот на Атина и стравот
предизвикан кај Спарта

ја создаде неизбежната војна.“

Значи, подемот на едната

и реакцијата на другата

создадоа отровен спој од гордост,

арогантност и параноја

што ги доведе двете страни до војна.

Стигнуваме до една голема идеја:

Замката на Тукидид.

„Замката на Тукидид“ е термин
кој го создадов пред неколку години,

за да го појаснам видувањето на Тукидид.

Замката на Тукидид е опасната
динамичност која се појавува

кога една сила во подем
ја загрозува владеачката сила,

како Атина-

или Германија пред 100 години,
или Кина денес

и нивното влијание врз Спарта,

или В. Британија пред 100 години,
или САД денес.

Како што рекол Хенри Кисинџер,

кога ја имаме во главата
идејата или концептот на Тукидид,

веднаш можеме да се соочиме

со дневните вести и збиднувања

и можеме да разбереме
што всушност се случува.

Сега, најочекуваното прашање
во врска со светот денес:

Дали ќе ги следиме стапките на историјата?

Или ќе нѐ водат фантазијата,
здравиот разум

и храброста

за да најдеме начин да се
справиме со ова ривалство

без војна која никој не ја посакува,

зашто знаеме дека би била уништувачка.

Дајте ми пет минути да го објаснам ова,

и потоа, кога подоцна
ќе ја чуете следната вест

за тоа што прави Кина
и како САД реагира на тоа,

ќе можете подобро да разберете
што се случува навистина,

дури ќе можете и да им објасните
на пријателите.

Видовме како пирамидата
на сиромаштијата застана на глава,

како Кина се воздигна,

со молскавична брзина.

Поранешниот чешки претседател
В.Хавел, најдобро го објасни:

„Сето тоа се случи толку брзо што дури
немамве време да се изненадиме.“

(Смеа)

За да се потсетам себеси
колку треба да бидам изненаден,

повремено погледнувам низ прозорецот
од мојата канцеларија во Кембриџ

на мостот на реката Чарлс,

помеѓу училиштето Кенеди
и Бизнис школата на Харвард.

Во 2012 -та државата Масачусетс
вети дека ќе го реновира мостот

и дека ќе заврши за 2 години.

Во 2014-та рекоа дека не е готов.

Во 2015-та изјавија дека
ќе потрае уште една година.

Во 2016-та рекоа не е готов

и дека нема да соопштат
кога ќе биде завршен.

Конечно, минатата година завршија -
3 год подолго од предвиденото.

Споредете го тоа со сличен мост
низ кој поминав во Пекинг минатиот месец.

Тоа е мостот Санјуан.

Во 2015 Кинезите одлучија
да го реновираат мостот.

Имаше двапати повеќе сообраќајни ленти.

Колку време им требаше
да го завршат проектот?

2015-та. Што мислите?

Погодете! Добро, 3 години.

Погледнете.

(Смеа)

Одговорот е 43 часа.

(Публика: Навистина????)

(Смеа)

Се разбира, тоа не може
да се случи во Њујорк.

(Смеа)

Зад ова извршена задача
стои лидер со јасни цели

и влада која работи.

Најамбициозниот и најкомпетентниот лидер

на меѓународната сцена денес
е кинескиот претседател Ши Џинпинг.

Нема ништо тајно околу тоа
што сака да постигне.

Кога стана претседател
пред 6 години, тој изјави дека

неговата цел е да ја направи
Кина повторно голема,

(Смеа)

слоган кој го создал долго време
пред Трамп да го присвои.

За таа цел, Ши Џинпинг истакна
специфични мерки за специфични датуми:

2025-та, 2035-та, 2049-та.

До 2025-та Кина ќе прерасне
во доминантна сила

на главните пазари
за 10 водечки технологии

вклучувајќи автоматски возила,роботи,

вештачка интелигенција и
квантни компјутери.

До 2035-та Кина ќе биде лидер во иновации

на сите напредни технологии.

До 2049-та, на 100 годишнината

од основањето на Народна Република Кина,

Кина ќе биде несомнено број еден,

заедно со армијата „Бори се и победи“,
како што вели Ши Џинпинг.

Овие се одважни цели, но како што гледате,

Кина е на својот пат

кон остварување на целите.

Треба да запамтиме колку
брзо се менува светот.

Пред 30 години,

светската пајажина (www)
не беше уште откриена.

Кој најмногу го чувствува
влијанието од подемот на Кина?

Очигледно сегашниот број еден.

Со тоа што Кина станува
поголема и побогата,

технолошки поусовршена,таа неизбежно

ќе се судри со американската позиција
и нејзините исклучителни права.

Сега, за жестоките Американци-

особено за тврдокорните Американци
како мене, јас сум од Северна Каролина-

нешто не е во ред тука.

САД значат број еден, тоа сме ние.

Но,пак да повторам:суровата вистина
не можеме да ја игнорираме.

Пред 4 год. сенаторот Мек Кејн
ме замоли да посведочам за ова

пред Комитетот на
Сенатот на Вооружените Сили.

Подготвив за нив приказ,
кој го гледате.

Во приказот САД и Кина
се споредени

со деца на спротивни страни
на нишалка во игралиште,

секое претставувајќи ја големината
на нивната економија.

До крајот на 2004-та Кина
беше половина од нас.

До 2014-та нивниот БДП
беше еднаков на нашиот.

Со сегашниот тек, до 2024-та
ќе биде за половина поголем.

Последиците од оваа тектонска промена
ќе се почувствуваат насекаде.

На пример, во сегашниот трговски судир,

Кина е веќе партнер
број еден во трговија

од сите поголеми азиски земји.

Да се вратиме на грчкиот историчар.

Проектот на Харвард „Замката на Тукидид“,
опфаќа 500 години историја

и откриени се 16 случаи
во кои силите во подем

им се заканиле на владеачките сили.

12 од нив завршиле со војна.

Трагедијата е што
кај сите случаи

и двете страни сакале војна;

војните биле иницирани од владеачката сила

или од силата во подем.

Како функционира тоа?

Се случува провокација од трета страна

која ја тера едната или
другата страна да реагира,

и се преплетуваат меѓусебе

одејќи во правец кој не е нивен избор.

Лудо звучи, ама така е.

Но, таков е животот.

Сетете се на Првата Светска Војна.

Провокацијата тогаш

беше атентат врз субјект
од второстепено значење.

Принцот Франц Фердинанд,

што го натера тогашниот
Автро-Унгарски владетел

да достави ултиматум на Србија,

и ги вовлече разните сојузници

во Европа, за два месеци во војна.

Замислете Тукидид
да ја гледа планетата денес.

Што би рекол?

Ќе најде посоодветен лидер од Доналд Трамп

за водач на владеачка сила?

(Смеа)

Или поприкладен лидер
за сила во подем од Ши Џинпинг?

Би се почешал по глава

и со сигурност би рекол дека
нема поколиретен провокатор

од лидерот на Северна Kореја, Ким Џонг-Ун.

Секој од нив е предодреден
да ја одигра својата улога

според прописите.

Конечно, ќе завршиме со
најочекуваното прашање,

прашање кое ќе има најтешки последици

до крајот на нашите животи.

Ќе дозволат Американците и Кинезите
историските сили да нѐ одведат во војна

која ќе биде катастрофална
за обете страни?

Или ќе ги здружиме храброста и фантазијата

за да најдеме начин да преживееме заедно,

да споделуваме лидерство во 21-от век,

или,како Ши Џинпинг вели да создадеме
нова форма на односи на моќните сили?

Ова е прашањето со
кое се занимавам со страст

последните 12 години.

Имав можности да зборувам и да слушам

лидери од сите релевантни влади-

Пекинг, Вашингтон, Сеул, Токио-

и со лидери мислители од рангот на
уметноста и бизнисот.

Би сакал повеќе да ви кажам.

Добрата вест е тоа што лидерите
сѐ повеќе се свесни

за динамиката на Тукидид

и за опасностите од неа.

Лошата вест е што никој
нема оддржлив план,

како да се избегнат
историските случувања.

Јасно ми е дека ни требаат идеи

надвор од вообичаените
конвенционалните шеми-

од друга страна, од друго место.

Тоа е причината што дојдов на ТЕД

и што ме тера да упатам молба.

Во оваа публика има
многу креативни умови,

станувате наутро и размислувате

не само за тоа како да
го управувате светот кој го имаме

туку како да создадете
свет каков што сакаме.

Се надевам откако ова
ќе ви легне и ќе размислите,

некои од вас ќе имаат смели идеи,
всушност дрски идеи

кои ќе направат промени
таму каде што сме.

Само да ве потсетам, ако ги имате,

нема да биде првпат.

Да ве потсетам што се случи
веднаш по Втората Светска Војна.

Една значителна група
Американци, Европејци и други,

не само луѓе од владата туку
и од областа на уметноста и бизнисот,

во зедништво осмислија
една колективна замисла.

Тие замислија и создадоа

еден нов меѓународен поредок,

поредок кој ни дозволува на сите
да го живееме сопствениот живот

без војни на големите сили

и со напредок кој досега
не е виден на планетава.

Исклучителна приказна.

Интересно е што секој столб од
овој проект кој ги даде тие резултати,

кога првпат беше прикажан,

светските политички влади го одбија

велејќи дека е наивен и нереален.

Мојот омилен е Маршаловиот план.

По Втората Светска Војна,
Американците беа истоштени.

Имаа демобилизирано 10 милиони трупи,

беа фокусирани на домашните,
неодложни планови.

Но,кога луѓето почнаа да согледуваат
колку е уништена Европа

и колку агресивен е комунизмот во Русија,

Американците одлучија да се оданочат:

еден и пол процент од БДП годишно
во траење од 4 години

и парите да се испраќаат на Европа за да
се помогне во обновување на земјите,

вклучувајчи ги Германија и Италија

чии трупи убивале Американци.

Неверојатно!

Така се создадоа Обединетите Нации.

Неверојатно!

Универзалната декларација
за човековите права.

Светската Банка.

Нато.

Сите овие се деловите
на поредокот за мир и напредок.

Значи,треба повторно да го направиме
тоа што еднаш го направивме.

Сега ни е потребен нов бран,
нова замисла и креативност

поткрепени од минатото,

бидејќи, како што нѐ потсетува
фолозофот Сантајана,

на крај, само оние кои одбиваат
да ја учат историјата

се проколнати да ја повторуваат.

Ви благодарам!

(Аплауз)