Online marketler yerel ekonomiye zarar vermek yerine nasıl destek çıkabilir

Uber, Airbnb ve Amazon gibi online market platformları geliştikçe işsizlik veya gelirde düşüş yaratarak; taksi, otel ve perakende mağazalar gibi iş alanları için bir tehdit unsuru haline gelebiliyorlar. Strateji Danışmanı Amane Dannouni'ye göre ise, işler bu şekilde yürümek zorunda değil. Amane Dannouni, Gojek (Endonezya'nın Uber motorsikletleri) ve Jumia (Amazon'un Afrika versiyonu) gibi örnekleri göstererek, online market platformlarının başka iş alanlarının yerini almaktansa, nasıl onlara dahil olduğunu ve nasıl uzun vadede herkese fayda sağladığını açıklıyor.

Şubat 2013'te
eşimle birlikte Singapur'a taşındık.

Tamda o dönemde,

Uber faaliyete başladığını anons etmişti.

Eşimle birlikte genelde
çoğu konuda anlaşırız.

Fakat Uber kullanmak
kesinlikle onlardan biri değildi.

Ben, teknoloji konusunda
heyecanlı olmama rağmen

ve nasıl araba sahibi olma
yükünden kurtulabiliriz diye düşünürken

eşim, Uber araçlarının taksicileri
işlerinden ettiğini düşünüyordu.

Böyle düşünen yalnızca eşim Sarah değildi.

Uberler, Airbnbler ve Amazonlar --

online market platformu
dediğimiz şeyler --

sektörlerini büyüttükçe

düşük maaş, işsizlik
ve vergi kaçakçılığı gibi

ortaya çıkan yeni risklerle
başa çıkabilme konusunda

birçok politikacının endişeleri
olduğunu hepimiz duymuşuzdur.

Şirket yöneticilerinin de küresel
platformdaki ortaya çıkan devasa rekabetin

onların yerli sektörlerine
zarar verdiğinden dolayı

şikayet ettiğini de duymuşuzdur.

Mantık çerçevesinde,
buna saygı duyuyorum tabii ki.

Sonuçta bu bir arz ve talep ekonomisi.

Eğer siz herhangi bir markette
arzın artmasını sağlarsanız

piyasadaki diğer mevcut kuruluşlar için

fiyatın, kârın ve büyümenin
azalmasını beklersiniz.

Fakat tecrübelerime göre,

bu hikayenin bir de diğer tarafı var.

Endoneazya'daki Gojek
veya Afrika'daki Jumia gibi

online market platformlarının

çevrelerindeki iş ekosistemine
ve toplumlara yardım ettiğini de gördüm.

Bu olumlu tarafı,

Mısır'da taksi şoförlüğü yapan
bir kadında gördüm.

O kadının artık taksicilikte yaşadığı

sıkıntılarla karşılaşmadan
çalışma fırsatı var.

Ayrıca Kenya'daki bir köyde gördüm.

O köy de şimdi yakınında bulunan

ve uzun zamandır fark edilmeyen
doğa harikası bir gölün

ulusal turizm noktası haline gelmesi
sayesinde ekonomik olarak gelişiyor.

Online market platformları
büyümeye devam edecek.

Alışveriş yapma şeklimizi,
seyehat etme şeklimizi

ve hatta iletişim kurma
şeklimizi değiştirecekler.

Bu nedenle, doğru olanının,

hikayenin hangi tarafında
olduğunu iyi anlamalıyız.

İyi açıdan mı bakmalıyız?

Yoksa endişe verici olan diğer açıdan mı?

Ya da ikinci kısma hiç bakmadan
sadece ilk kısma bakmanın bir yolu var mı?

Bence var.

Strateji danışmanı olarak,
işletmelerle ilgilenmek benim işim.

Aslında bir matematikçi olarak

iki şeyi birbirine tam olarak
eşitlemeden duramam.

Pekâlâ, asıl soruyu soruyorum o zaman:

Online market platformları
tam olarak ne işe yarıyor?

Ne yapıyorlar?

İşin özünde, aslında
çok basit bir şey yapıyorlar.

Alıcıyı ve satıcıyı birleştiriyorlar.

Hepsi bu.

Yolcu ve şoförü birleştirmek için
kullanılan Uber,

Güneydoğu Asya'daki Grab
veya Çin'deki DiDi gibi.

Üretici ve tüketiciyi buluşturmak için;

Amazon, Alibaba veya Afrika'daki
Jumia'nın kullanılması gibi.

Kalacak yer ayarlamak için Airbnb

ya da bağış toplamak için
Kickstarter kullanılması gibi.

Bu örneklerin hepsindeki ortak nokta ise
alıcı ve satıcıyı gerçek dünyadan alıp

dijital dünyada buluşturma
işlevini yerine getirmesi.

Böyle yaparak,

daha iyi alıcı-satıcı eşleşmesi,
daha hızlı işlem sağlamakla beraber

son olarak herkesin işine yaramış oluyor.

Aslına bakacak olursak,
online market platformlarının temel yararı

aynı işi yaparak daha fazla
kazanmamızı sağlamak.

Örneğin,

eğer San Francisco'da
bir taksi şoförüyseniz

ve günde 10 saat çalışmaya
karar vermişseniz,

10 saatin 4'ünde aracınızda
size para kazandıracak

bir müşteri bulunacak demektir.

Eğer aynı aracı alıp
Uber gibi bir platforma koyarsanız

bu sefer 5,5 saat boyunca
para kazanmış olacaksınız.

Araç aynı fakat yüzde 40
daha fazla kazanç sağlıyor.

Aynı kazancın diğer platformlar için de
sağlandığı kanıtlanmış durumda.

Tasarım gereği, ekonomiye
daha fazla kazandırıyorlar.

Şimdi, bu ek kazancın
nereye gittiğini bulmamız gerekiyor.

Şoförlere verebilirsiniz.

Daha fazla müşteri daha fazla gelir demek.

Fiyatları düşürerek
müşteriye verebilirsiniz.

Ya da bütün gelirin platformda
kalmasını isteyebilirsiniz.

Genel olaraksa gelir,
bu üçü arasında bölünüyor.

Peki ya geri kalanımız?

Bizler de bu işin hiçbir tarafında
olmasak bile bu durumdan etkilenebiliriz.

Eğer benim komşum,
dairesini Airbnb'ye kiraya verirse

daha fazla insan binaya girip çıkacak,
normalden daha fazla gürültü olacak.

Bu durumda ben "verimlilik büyüsünden"
olumsuz etkilenmiş olacağım.

Bu duruma ekonomistler
"olumsuz dışsallık" diyor.

Mesela, Uber araçların daha verimli
olmasının olumsuz dışsallığı

New York'taki taksi şoförlerinin
lisansının yüzde 30'a kadar düşmesi.

İşin kötü yanı bu.

Bu durum gösterilere,
hatta bazen şiddete neden oluyor.

Bunun önlenebileceğine
gerçekten inanıyorum.

Daha net bir şekilde anladım ki

gelişmekte olan bu "marketlerde"
daha fazla zaman geçiriyorum.

Doğrusu Singapur'dayken,

bana verilen süre boyunca
neredeyse haftanın her gününü

Malezya, Tayland ve Endonezya
arasında gezerek geçirdim.

O zamanlar pek bilinmeyen
online market platformlarının

bir kullanıcısı
hatta daha çok hayranı oldum.

Ancak bazıları, yan etkilerini
yani dışsallıklarını oldukça azaltan

ilginç alışveriş stratejileri
geliştirmişler.

Gojek'i örnek gösterecek olursak,

temel olarak Uber'in motor versiyonu.

Endonezya'daki en çok sevilen
online market platformlarından biri.

Bu durum onları
kullanma şekliye fazlasıyla alakalı.

Diğer ulaşım seçenekleriyle
rekabet içine sokmaktansa

onlar hepsini kendi platformlarında
toplamaya karar vermişler.

Gojek uygulamasını kaldırmaktansa
ulaşım tablosuna bakıp

uzun mesafe için
otobüsü tercih edebilirsiniz

veya bir motorsiklet.

Ya da aynı uygulama üzerinden

parasını ödeyerek
bir taksi çağırabilirsiniz.

Bugün Gojek'e bakarsanız,

10 taksi şoföründen 9'u
platforma katıldıktan sonra

hayat standartlarının yükseldiğini
söylediğini görürsünüz.

10 yolcudan 9'u,

10'da 9 diyorum,

Gojek'in toplum üzerinde
olumlu bir etkisi olduğuna inanıyor.

Ona duyulan bu güven sayesinde,

Gojek bugün, yiyecekten bakkala
hatta masajdan çamaşıra kadar

içinde her şeyin bulunduğu online
market platformlarının arasına katıldı.

Bütün bunlar, günün sonunda
daha kârsız olacak olan

ve tek bir kazanandan oluşan
bir sistem kurmak yerine

içinde herkesin rol aldığı
bir sistem kurarak gerçekleştirildi.

Diğer bir örnek ise Jumia.

Jumia Amazon'un Afrika versiyonu.

Fakat toplumdaki küçük işletmeler için
aynı korkuyu oluşturmuyor.

Bunun sebeplerinden biri ise

onlar Afrika'daki girişimcileri
dijital çağ seviyesine yükseltmek için

yatırım yapmaya karar vermişler.

Unutmamak lazım ki

Jumia dünyadaki
dijital okuryazarlığı en düşük

ve dijital bağlantısı en az olan
ülkelerde hizmet veriyor.

Onlar bu durumla yenilikler yapmak için

geleneksel yolları kullanarak
başa çıkabilirledi.

Bunu muhtemelen de yapıyorlar.

Fakat aynı zamanda Jumia Üniversitesini

ve temel iş ve dijital becerileri
kazanmak isteyen satıcıların gelebildiği

E-Öğrenme platformu kurdular.

Geçen sene Afrika'da online market
platformuyla ilgili çalışma yaptık.

Bu çalışma süresinde
Jumia'daki satıcılardan biriyle tanıştık.

Adı Jomo.

2014 yılında işinden atıldı

ve o da o dönemde
kendi patronu olmaya karar verdi.

Bağımsız olmak istedi.

Tabii ki bir daha
işten atılmamak istedi.

O zamanlarda,

Jomo'nun işletme ile ilgili
en ufak bir fikri bile yoktu.

Bu nedenle onun da ürün satmak,
fiyat biçmek ve online reklamla ilgili

ciddi bir eğitim almaya ihtiyacı vardı.

Bugün Jomo'nun 10 kişiden oluşan
online bir işletmesi var.

Bundan birkaç ay önce

Nairobi banliyölerinde
bir tuğla ve harç dükkanı açtı.

Şimdi ünversitesi sayesinde

Jomia'nın onlarca Jomo'ya
yardım etme potansiyeli var.

Tahminlerimize göre, kıtadaki diğer
market platformları birlikte çalışırsa

2025 yılına kadar ek olarak
üç milyon tane meslek oluşturabilirler.

Bunu ya doğrudan yapabilirler

ya da daha geniş kitleye
etki ederek yapabilirler.

Bazen,

geniş çaplı etkiyi hesaba katmak
ya da göz ardı etmek

bir platform kurabilir ya da yok edebilir.

Buna örnek göstermek için
haydi Singapur'a geri dönelim.

Geçen yıl eşimle taşınmaya
karar verdiğimiz zaman,

Uber'de aynısını yapmaya karar verdi.

Aynı zamanda

yine aynı şeyi görmeye başlamıştık.

Ama belki de bir tesadüftür.

Yani aslında, Uber Malezya'da
ortaya çıkan Grab adlı uygulamaya

paylaşımlı yolculuk yarışını kaybetti.

İlginç bir şekilde,

eşim Grab konusunda
o kadar endişeli değildi.

Çünkü Grab ilk çıktığında
MyTeksi adıyla çıkmıştı.

İsminden de anlaşılabileceği üzere

ilk olarak taksiler için
bir platform olarak çıkmıştı.

Grab'in sürücü havuzu
taksinin ötesine geçtiğinde

kademeli gelişen ve mantıklı
bir şey olarak görülmeye başlandı.

Bunu yaparken aynı zamanda
oldukça dikkat ediyorlardı.

Bütün sürücülere
ne tür bir sosyal güvenlik ağı

getirmeleri gerektiğini düşünüyorlardı.

Bu nedenle, özel sigorta paketleri

hatta finansal eğitim
programları koydular.

Şimdi bunları birde Londra, New York
ve Paris'te yaşananlarla karşılaştıralım.

Oradaki taksi şoförleri platformun onların

200.000 euro ödemek zorunda olmalarını
umursadığını düşünmüyorlardı.

Bu paranın çoğu kredi olarak ödeniyordu.

Eğer bu tarz bir sosyal durumu
göz ardı ederseniz

aşırı tepki alırsınız.

Grab, Jumia veya Gojek platformlarının
risk taşımadığını iddia etmiyorum.

Bazı noktalarda büyümeleri
geçici olarak yavaşladı mı?

Belki.

Fakat onlara bugün baktığımızda

Gojek 10 milyon dolar değerinde.

Jumia Afrika'daki değeri 1 milyar doları
aşkın olan üç şirketten biri.

Grab ise Uber'i tamamıyla
Güneydoğu Asya'nın dışına attı.

Bence bu platformların
var olanlardan farklı özel bir şeyi yok.

Amazon, Uber veya diğerleri
onlardan öğrenerek

kendi dünyalarına uyarlanabilirler.

Uzun vadede, bu oyunun
tek kazananı olmak zorunda değil.

Yani eninde sonunda --

bir Asyalı olarak söylüyorum --

sabreden muradına erer.

Hedeflerinizi ve önceliklerinizi
daha büyük bir denklem içerisinde

tekrar gözden geçirmek
karşılığını bulacaktır.

Bu denklem; sizi, ve tabii ki
sizin kullanıcılarınızın yanı sıra

denetleyip düzenleyenleri,
politikacıları ve toplulukları kapsıyor.

Bunların hepsinden önce,

sizin yok edeceğiniz işletmeleri kapsıyor.

Teşekkürler.

(Alkış)