Obiecujący test na raka... wymyślony przez nastolatka
-
0:01 - 0:04Czy kiedykolwiek doświadczyliście chwili,
-
0:04 - 0:08tak bolesnej i dezorientującej,
-
0:08 - 0:10że chcieliście dowiedzieć się jak najwięcej,
-
0:10 - 0:14aby móc to zrozumieć?
-
0:14 - 0:17Gdy miałem 13 lat, bliski przyjaciel rodziny,
-
0:17 - 0:18który był dla mnie jak wujek,
-
0:18 - 0:21zmarł na raka trzustki.
-
0:21 - 0:24Choroba dotknęła osobę mi bliską,
-
0:24 - 0:26więc musiałem
dowiedzieć się czegoś więcej. -
0:26 - 0:28Odpowiedzi postanowiłem
poszukać w Internecie. -
0:28 - 0:32Znalazłem różne statystyki
-
0:32 - 0:33dotyczące raka trzustki,
-
0:33 - 0:36które mnie zszokowały.
-
0:36 - 0:40Ponad 85% przypadków
-
0:40 - 0:41wykrywanych jest zbyt późno,
-
0:41 - 0:46kiedy osoba ma mniej niż 2%
szansy na przeżycie. -
0:46 - 0:50Dlaczego tak trudno wykryć raka trzustki?
-
0:50 - 0:53Współczesna "nowoczesna" medycyna
-
0:53 - 0:55używa technologii sprzed 60 lat.
-
0:55 - 0:58To więcej niż ma mój tata.
-
0:58 - 1:01(Śmiech)
-
1:01 - 1:04Ponadto jest wyjątkowo droga,
-
1:04 - 1:07jeden test kosztuje 800 dolarów,
-
1:07 - 1:10i bardzo nieprecyzyjna,
-
1:10 - 1:13nie wykrywa 30% przypadków
raka trzustki. -
1:13 - 1:16Wasz lekarz musiałby być
nadzwyczaj podejrzliwy, -
1:16 - 1:20aby zlecić wykonanie testu na raka trzustki.
-
1:20 - 1:23Widząc to pomyślałem,
że musi być lepszy sposób. -
1:23 - 1:26Określiłem więc naukowe założenia,
-
1:26 - 1:28opisujące czujnik,
-
1:28 - 1:31który mógłby skutecznie
zdiagnozować raka trzustki. -
1:31 - 1:35Czujnik powinien być niedrogi, szybki,
-
1:35 - 1:39prosty, czuły, selektywny
-
1:39 - 1:42i jak najmniej inwazyjny.
-
1:42 - 1:44Istnieje powód,
dla którego test ten -
1:44 - 1:47nie został unowocześniony
od ponad 60 lat. -
1:47 - 1:50By zdiagnozować raka trzustki,
-
1:50 - 1:52badamy krew,
-
1:52 - 1:57która pełna jest najróżniejszych białek,
-
1:57 - 1:59starając się znaleźć drobną różnicę,
-
1:59 - 2:01w niewielkiej ilości
-
2:01 - 2:02konkretnego białka.
-
2:02 - 2:04To prawie niemożliwe.
-
2:04 - 2:07Nieustraszony
dzięki młodzieńczemu optymizmowi... -
2:07 - 2:13(Brawa)
-
2:13 - 2:17...poradziłem się dwóch
najlepszych przyjaciół nastolatka, -
2:17 - 2:19Google'a i Wikipedii.
-
2:19 - 2:23Wszystkie potrzebne informacje
zaczerpnąłem z tych dwóch źródeł -
2:23 - 2:25i znalazłem artykuł
-
2:25 - 2:29z listą ponad 8000 różnych białek,
-
2:29 - 2:32znajdujących się u chorych na raka trzustki.
-
2:32 - 2:35Zrobiłem z tego nową misję:
-
2:35 - 2:38przejrzeć te wszystkie białka
i stwierdzić, które z nich -
2:38 - 2:41mogłyby służyć za biomarker raka trzustki.
-
2:41 - 2:43Aby ułatwić sobie zadanie,
-
2:43 - 2:47ustaliłem naukowe założenia.
-
2:47 - 2:50Białko znalezione we krwi,
musi występować w dużym stężeniu, -
2:50 - 2:53we wszystkich przypadkach
wczesnego stadium raka trzustki, -
2:53 - 2:57i tylko w przypadku raka.
-
2:57 - 3:00Siedząc nad tym żmudnym zadaniem,
-
3:00 - 3:04po wielu próbach,
-
3:04 - 3:05bliski utraty rozumu,
-
3:05 - 3:07zlokalizowałem poszukiwane białko.
-
3:07 - 3:10Białko, które odnalazłem,
-
3:10 - 3:11to mezotelina.
-
3:11 - 3:14Występuje ono normalnie w organizmie,
-
3:14 - 3:16ale gdy jego stężenie we krwi
-
3:16 - 3:18jest bardzo wysokie,
-
3:18 - 3:21jest to objaw raka trzustki,
jajników lub płuc. -
3:21 - 3:22Co ważne,
-
3:22 - 3:25jego duże stężenie
występuje już we wczesnej fazie choroby, -
3:25 - 3:28gdy chory ma 100% szansy
-
3:28 - 3:29na przeżycie.
-
3:29 - 3:32Mając miarodajne białko moglem się skupić
-
3:32 - 3:35na sposobie jego wykrywania,
-
3:35 - 3:38czyli diagnozowaniu raka trzustki.
-
3:38 - 3:41Przełom nastąpił w nieoczekiwanym miejscu,
-
3:41 - 3:44prawdopodobnie najmniej
-
3:44 - 3:46sprzyjającym innowacji,
-
3:46 - 3:48w licealnej pracowni biologicznej.
-
3:48 - 3:53(Śmiech) (Brawa)
-
3:53 - 3:57Przemyciłem do klasy artykuł
o nanorurkach węglowych, -
3:57 - 4:00czyli długich, cienkich rurkach węgla
-
4:00 - 4:01grubości atomu
-
4:01 - 4:04i średnicy równej 1/50000 ludzkiego włosa.
-
4:04 - 4:06Mimo nadzwyczajnie małych rozmiarów,
-
4:06 - 4:08mają niesamowite właściwości.
-
4:08 - 4:11Są jak super bohaterowie
inżynierii materiałowej. -
4:11 - 4:13Gdy pod ławką w ukryciu
-
4:13 - 4:15czytałem ten artykuł,
-
4:15 - 4:17nauczyciel opowiadał nam
-
4:17 - 4:21o innych ciekawych cząsteczkach
zwanych przeciwciałami, -
4:21 - 4:23które są naprawdę intrygujące,
bo wchodzą w reakcję -
4:23 - 4:24tylko z jednym wybranym białkiem.
-
4:24 - 4:27Nie są jednak tak interesujące
jak nanorurki węglowe. -
4:27 - 4:30Siedziałem więc w pracowni
-
4:30 - 4:33i nagle do mnie dotarło,
-
4:33 - 4:35że mógłbym połączyć to, o czym czytam,
-
4:35 - 4:37nanorurki węglowe,
-
4:37 - 4:40z tym, o czym mam myśleć: przeciwciałami.
-
4:40 - 4:42Mógłbym wpleść trochę przeciwciał
-
4:42 - 4:44w sieć nanorurek węglowych
-
4:44 - 4:46i stworzyć sieć,
-
4:46 - 4:48która reagowałaby tylko
z jednym białkiem, -
4:48 - 4:52ale dzięki właściwościom nanorurek,
-
4:52 - 4:54zmieniałaby właściwości elektryczne
-
4:54 - 4:56zależnie od ilości występującego białka.
-
4:56 - 4:58Istnieje jednak pewien haczyk.
-
4:58 - 5:02Taka sieć nanorurek węglowych
jest niezwykle delikatna, -
5:02 - 5:05przez co wymaga wzmocnienia.
-
5:05 - 5:07Zdecydowałem się użyć w tym celu papieru.
-
5:07 - 5:10Czujnik raka z papieru równie łatwo zrobić
-
5:10 - 5:12co czekoladowe ciasteczka,
-
5:12 - 5:15które uwielbiam.
-
5:15 - 5:19Do wody dodajemy
trochę nanorurek i przeciwciał, -
5:19 - 5:21wszystko mieszamy,
-
5:21 - 5:24papier zanurzamy w mieszance
i suszymy go -
5:24 - 5:27i można już wykrywać raka.
-
5:27 - 5:33(Brawa)
-
5:33 - 5:37Nagle pojawiła się myśl,
-
5:37 - 5:41która nieco osłabiła mój niesamowity plan.
-
5:41 - 5:43Nie da się badać raka
-
5:43 - 5:44na blacie kuchennym.
-
5:44 - 5:46Mama nie byłaby zadowolona.
-
5:46 - 5:50Postanowiłem pójść do laboratorium.
-
5:50 - 5:52Spisałem budżet, listę materiałów,
-
5:52 - 5:54potrzebny czas, procedurę
-
5:54 - 5:57i wysłałem to do
200 profesorów -
5:57 - 5:58z Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa
-
5:58 - 6:00i Narodowego Instytutu Zdrowia,
-
6:00 - 6:03czyli każdego, kto miał coś wspólnego
z rakiem trzustki. -
6:03 - 6:06Oczekiwałem napływu
pozytywnych e-maili, -
6:06 - 6:08mówiących: "Jesteś geniuszem!
-
6:08 - 6:09Ocalisz nas wszystkich!"
-
6:09 - 6:14(Śmiech)
-
6:14 - 6:15Rzeczywistość nie była tak różowa.
-
6:15 - 6:17W ciągu miesiąca
-
6:17 - 6:22na 200 e-maili
dostałem 199 odmów. -
6:22 - 6:24Jeden z profesorów
przejrzał skrupulatnie całą procedurę, -
6:24 - 6:27nie wiem jak znalazł na to czas,
-
6:27 - 6:31i wyjaśnił dlaczego każdy jej etap,
-
6:31 - 6:34to najgorsze z
możliwych rozwiązań. -
6:34 - 6:37Najwidoczniej, profesorowie
nie mieli tak wysokiego uznania -
6:37 - 6:40dla mojej pracy, jak ja.
-
6:40 - 6:42Był jednak promyk nadziei.
-
6:42 - 6:45Jeden profesor powiedział,
że może da radę mi pomóc. -
6:45 - 6:48Poszedłem tym tropem.
-
6:48 - 6:52(Śmiech)
-
6:52 - 6:54Przecież nie odmawia się dziecku.
-
6:54 - 6:57Trzy miesiące później
-
6:57 - 7:00uzgodniliśmy ostateczny termin.
-
7:00 - 7:01Przychodzę do laboratorium,
-
7:01 - 7:03cały podekscytowany, siadam,
-
7:03 - 7:05zaczynam mówić
-
7:05 - 7:08i 5 sekund później
profesor wzywa innych doktorów. -
7:08 - 7:11Wszyscy tłoczą się w małym pomieszczeniu
-
7:11 - 7:14i zalewają mnie pytaniami.
-
7:14 - 7:16Pod koniec czułem się jak w cyrku:
-
7:16 - 7:1820 doktorów, profesor i ja,
-
7:18 - 7:20wszyscy ściśnięci w małym pomieszczeniu,
-
7:20 - 7:23gdzie bombardowano mnie pytaniami,
-
7:23 - 7:26próbując pogrążyć moją procedurę.
-
7:26 - 7:28Aż trudno uwierzyć.
-
7:28 - 7:32(Śmiech)
-
7:32 - 7:35Poddając się temu przesłuchaniu,
-
7:35 - 7:37odpowiadając na wszystkie ich pytania,
-
7:37 - 7:39trochę zgadywałem, ale trafnie,
-
7:39 - 7:43w końcu dostałem potrzebne laboratorium.
-
7:43 - 7:46Okazało się jednak,
-
7:46 - 7:48że moja wspaniała procedura
-
7:48 - 7:50ma pełno luk,
-
7:50 - 7:51które przez siedem miesięcy
-
7:51 - 7:55żmudnie wypełniałem.
-
7:55 - 7:58Rezultat? Mały papierowy czujnik,
-
7:58 - 8:01który kosztuje 3 centy,
a całe badanie trwa 5 minut. -
8:01 - 8:04W ten sposób powstał 168 razy szybszy,
-
8:04 - 8:07ponad 26 tys. razy tańszy
-
8:07 - 8:10i ponad 400 razy czulszy sposób
-
8:10 - 8:13na wykrycie raka trzustki,
niż ten obecnie stosowany. -
8:13 - 8:22(Brawa)
-
8:22 - 8:25Największą zaletą tego czujnika jest to,
-
8:25 - 8:27że ma prawie 100% dokładność
-
8:27 - 8:30i potrafi wykryć raka
w najwcześniejszym stadium, -
8:30 - 8:33gdy chory ma prawie
100% szansy na przeżycie. -
8:33 - 8:35Przez następne 2 do 5 lat
-
8:35 - 8:39czujnik mógłby potencjalnie
zwiększyć uleczalność raka trzustki -
8:39 - 8:41z porażających 5,5%
-
8:41 - 8:43do prawie 100%,
-
8:43 - 8:46podobnie w przypadku raka jajników i płuc.
-
8:46 - 8:48Na tym nie koniec.
-
8:48 - 8:50Zmieniając przeciwciało,
-
8:50 - 8:52można wykryć inne białko,
-
8:52 - 8:53a tym samym inną chorobę,
-
8:53 - 8:57potencjalnie każdą chorobę na świecie.
-
8:57 - 8:59Od choroby serca
-
8:59 - 9:01po malarię, HIV, AIDS,
-
9:01 - 9:04a także inne formy raka.
-
9:04 - 9:06Pewnego dnia może okazać się,
-
9:06 - 9:09że nadal mamy naszego wujka,
-
9:09 - 9:12mamę, brata, siostrę,
-
9:12 - 9:15jednego krewnego więcej do kochania,
-
9:15 - 9:20a nasze serca
nie będą obarczone ciężarem -
9:20 - 9:23raka trzustki, jajników, płuc
-
9:23 - 9:25lub innych chorób.
-
9:25 - 9:27Dzięki internetowi wszystko jest możliwe.
-
9:27 - 9:29Można dzielić się teoriami
-
9:29 - 9:30i nie trzeba być profesorem
-
9:30 - 9:33z wieloma stopniami naukowymi,
aby ktoś docenił nasze pomysły. -
9:33 - 9:34Internet to neutralna przestrzeń,
-
9:34 - 9:37w której wygląd, wiek i płeć
-
9:37 - 9:38nie mają znaczenia.
-
9:38 - 9:41Liczą się tylko pomysły.
-
9:41 - 9:44Chodzi o to, by spojrzeć na internet
-
9:44 - 9:46w zupełnie nowy sposób,
-
9:46 - 9:48by zrozumieć, że może służyć
do czegoś więcej -
9:48 - 9:53niż umieszczania idiotycznych autoportretów.
-
9:53 - 9:56Można zmienić dzięki niemu świat.
-
9:56 - 9:58Jeśli 15-latek,
-
9:58 - 10:01który nawet nie wiedział,
czym jest trzustka, -
10:01 - 10:05umiał wynaleźć nowy sposób
na wykrycie raka trzustki, -
10:05 - 10:07łatwo wyobrazić sobie
czego jeszcze można dokonać. -
10:07 - 10:09Dziękuję.
-
10:09 - 10:14(Brawa)
- Title:
- Obiecujący test na raka... wymyślony przez nastolatka
- Speaker:
- Jack Andraka
- Description:
-
Ponad 85% wszystkich przypadków zachorowań na raka trzustki diagnozuje się zbyt późno, gdy chory ma mniej niż 2% szansy na przeżycie. Jak to możliwe? Jack Andraka opowiada, jak wymyślił obiecujący test wykrywający raka trzustki we wczesnym stadium, który jest jednocześnie bardzo tani, efektywny i nieinwazyjny - a wszystko to, zanim skończył 16 lat.
- Video Language:
- English
- Team:
closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 10:49
![]() |
Rysia Wand commented on Polish subtitles for A promising test for pancreatic cancer ... from a teenager | |
![]() |
Rysia Wand approved Polish subtitles for A promising test for pancreatic cancer ... from a teenager | |
![]() |
Rysia Wand edited Polish subtitles for A promising test for pancreatic cancer ... from a teenager | |
![]() |
Rysia Wand commented on Polish subtitles for A promising test for pancreatic cancer ... from a teenager | |
![]() |
Rysia Wand edited Polish subtitles for A promising test for pancreatic cancer ... from a teenager | |
![]() |
Dariusz Majchrowski accepted Polish subtitles for A promising test for pancreatic cancer ... from a teenager | |
![]() |
Dariusz Majchrowski edited Polish subtitles for A promising test for pancreatic cancer ... from a teenager | |
![]() |
Dariusz Majchrowski edited Polish subtitles for A promising test for pancreatic cancer ... from a teenager |
Rysia Wand
=========================================================================================== W kilku miejscach wprowadziłam łamanie linijek (więcej informacji: http://translations.ted.org/wiki/How_to_break_lines). =========================================================================================== Skróciłam niektóre linijki (więcej informacji: http://translations.ted.org/wiki/Compressing_subtitles ) (9:34) ========================================================================================= 3:28 Na końcu napisu/linijki należy zostawiać w razie możliwości językową "całość" (przykład niewłaściwego zakończenia: "Tak więc zacznę od tego, iż jeśli" - zakończyć należałoby po "tego," - w następnym napisie byłoby zdanie podrzędne). To stosunkowo istotna kwestia. Inny przykład: "Spójrzmy w lustro i zdajmy sobie sprawę, że" - "że" nie powinno było znaleźć się na końcu. Czasami ostatnie słowo lub wyrażenie możemy przenieść do napisu następnego, żeby umożliwić zakończenie napisu na językową całość - nawet jeśli odpowiednik tego wyrażenie w oryginale jest na końcu danego napisu. Wyjątkiem jest sytuacja, w której napisy muszą być bardzo zsynchronizowane z tym, co się dzieje na ekranie - na przykład ostatnie słowo odnosi się do jakiejś zmiany w pokazywanej właśnie animacji. Więcej informacji w poradniku pod adresem http://translations.ted.org/wiki/How_to_break_lines ==================================================================================== Nadużywanie zaimków dzierżawczych.
Zaimki dzierżawcze - w języku angielskim zaimków dzierżawczych używa się znacznie częściej niż w polskim. Jeśli zaimek nie służy do rozróżnienia, do której osoby coś przynależy, w razie wątpliwości, w polskim raczej zaimka dzierżawczego nie użyjemy (np. "I went there with my wife" --> "Poszłam tam z żoną" - nie trzeba zaznaczać, że własną, nie cudzą, bo wynika to z kontekstu). Inny przykład: "for my mom" = "dla mojej/swojej mamy" --> "dla mamy". (9:38) =========================================================================================== Okoliczniki czasu i miejsca na początku zdania nie są w języku polskim oddzielane przecinkiem, inaczej niż w angielskim. Przykład: "Today, the basis for scientific time" = "Dzisiaj, podłożem mierzenia czasu" --> "Dzisiaj podłożem mierzenia czasu" (np. 6:54, 8:33) =================================================================================== W tłumaczeniu napisów nie zostawiamy "waty językowej" i różnych innych elementów. Jest to bardzo istotny aspekt tłumaczenia tego rodzaju. Polecam zapoznać się z poradnikiem pod adresem http://translations.ted.org/wiki/Compressing_subtitles (6:54) ==================================================================================== Polecam zainstalować moduł sprawdzania pisowni w przeglądarce. W korekcie zostały literówki, które zostałyby wykryte przez tę funkcję. (7:17, 9:19, opis) ==================================================================================== zamiast "być w stanie" w większości przypadków lepiej dać "móc". ====================================================================================== Określenie "(Applause)" przyjęło się tłumaczyć "(Brawa)". ================================================================================== Dostosowałam format tytułu do zasad TED - więcej informacji pod adresem http://translations.ted.org/wiki/Standards_for_TEDxTalks_titles
Rysia Wand
Kontynuacja ========================================================================================= Czas przeszły użyty niewłaściwie w tłumaczeniu mowy zależnej
W języku angielskim zdania w mowie zależnej sygnalizują poprzez czas przeszły, że coś jest częścią sytuacji przeszłej. W języku polskim nie ma takiej zasady (używamy czasu teraźniejszego), za to użycie czasu przeszłego w mowie zależnej oznacza, że to, co opisuje czasownik, nastąpiło PRZED sytuacją, w której padło przytaczane zdanie. Przykład: „After the meeting, I realized I was hungry”. Właściwe tłumaczenie (toporne, żeby pokazać różnicę): „Po spotkaniu uświadomiłam sobie, że jestem głodna” (kobieta była głodna dopiero po spotkaniu). Niewłaściwe tłumaczenie: „Po spotkaniu uświadomiłam sobie, że byłam głodna” (kobieta była głodna już w trakcie spotkania). (4:33) ================================================================================== Nie należy zostawiać na końcu linijki przyimków (w, po, z), zaimków względnych (który, że, gdy, gdzie).
================================================================================== Nie należy zostawiać na końcu linijki myślnika/łącznika. W większości przypadków można zamienić go na przecinek ("Byłam tam na wakacjach -/to piękne miasteczko". --> "Byłam tam na wakacjach, to piękne miasteczko".). Czasami można też zakończyć zdanie (rozdzielić zdanie złożóne na dwa zdania). Znak "--" w oryginale (em dash) stosowany jest w języku angielskim (szczególnie w odmianie amerykańskiej) tak, jak w języku polskim wielokropek. Zazwyczaj możemy zamienić go na przecinek albo zakończyć zdanie (rozdzielić zdanie złożone na dwa zdania). Jeśli w oryginale oznacza on pauzę (np. zająknięcie się), możemy użyć wielokropka ("I don't know how--" - "Nie wiem, jak...").