< Return to Video

DNT-nin klonlanması və rekombinasiyası | Biomolekullar| MCAT | Khan Academy

  • 0:00 - 0:04
    Gəlin DNT-nin klonlanması
    haqqında bir az danışaq.
  • 0:04 - 0:06
    Hansı ki, bu, bir DNT hissəsinin
  • 0:06 - 0:08
    eyni nüsxələrini çıxarmaqdır.
  • 0:08 - 0:10
    Ümumiyyətlə, bu hissə bizə lazım olan
  • 0:10 - 0:12
    bir şeyi kodlayan bir DNT parçasıdır,
  • 0:12 - 0:15
    məsələn, bizə faydalı olduğunu düşündüyümüz
  • 0:15 - 0:18
    bir proteini ekspressiya edən bir gen.
  • 0:18 - 0:20
    Klonlama terminini Ulduz Döyüşləri
    filmindəki Klon
  • 0:20 - 0:23
    müharibələri və ya Dolly qoyunundan
  • 0:23 - 0:25
    eşitmiş ola bilərsiniz
  • 0:25 - 0:27
    və bu, bununla əlaqəli bir mövzudur.
  • 0:27 - 0:31
    Qoyun kimi bir heyvanı və ya bir orqanizmi klonlaşdırırsınızsa,
  • 0:31 - 0:33
    klonladığınız heyvanla tam eyni
  • 0:33 - 0:37
    genetik materialı olan
    bir heyvan yaradırsınız.
  • 0:37 - 0:39
    Ancaq klonlama və DNT klonlaması haqqında danışarkən
  • 0:39 - 0:42
    bir az daha sadə bir şeydən danışırıq.
  • 0:42 - 0:45
    Gördüyümüz kimi, hələ də olduqca maraqlıdır.
  • 0:45 - 0:49
    DNT hissəsinin eyni nüsxələri
  • 0:49 - 0:51
    Bəs bunu necə edək?
  • 0:51 - 0:54
    Deyək ki, bu, buradakı bir DNT zənciridir
  • 0:54 - 0:56
    və mən onu düz çəkirəm,
  • 0:56 - 0:58
    amma o qoşa zəncirdən ibarətdir,
  • 0:58 - 0:59
    buraya yazıram,
  • 0:59 - 1:00
    bu ikizəncirlidir.
  • 1:00 - 1:02
    Çoxsaylı zəncir çəkmək
  • 1:02 - 1:03
    istəmirəm.
  • 1:03 - 1:05
    Amma, çəkməyə çalışacam ki,
  • 1:05 - 1:07
    özümüzə bunun ikizəncirli
  • 1:07 - 1:09
    olduğunu xatırladaq.
  • 1:09 - 1:10
    Bəli, çəkdik.
  • 1:10 - 1:13
    Bu, ikizəncirli DNT-dir
  • 1:13 - 1:16
    və deyək ki, bu DNT-nin bu hissəsində
  • 1:18 - 1:20
    klonlamaq istədiyimiz bir gen var.
  • 1:22 - 1:25
    Bunun sürətlərini çıxarmaq istəyirik.
  • 1:25 - 1:26
    Yəni klonlaşdırılacaq geni.
  • 1:28 - 1:29
    Klonlaşdırmaq üçün geni.
  • 1:30 - 1:32
    Etmək istədiyimiz ilk şey
  • 1:32 - 1:34
    bu geni bir yolla kəsməkdir.
  • 1:34 - 1:35
    Bunu etmək yolumuz da
  • 1:35 - 1:38
    restriksiya enzimlərindən istifadə etməkdir.
  • 1:38 - 1:39
    Bir qrup restriksiya enzimləri var.
  • 1:39 - 1:41
    Bir sivilizasiya olaraq
  • 1:41 - 1:44
    bu fermentləri tapıb
    DNT-nin hansı nöqtələrini kəsə
  • 1:44 - 1:47
    bildiklərini müəyyənləşdirə biləcəyimiz
    dərəcəyə çatmağımızı
  • 1:47 - 1:50
    şəxsən heyranedici hesab edirəm.
  • 1:50 - 1:52
    Enzimlər xüsusi ardıcıllıqları tanıyırlar
  • 1:52 - 1:53
    və sonra fərqli DNT parçalarını kəsmək üçün
  • 1:53 - 1:56
    hansı restriksiya enzimini istifadə edəcəyimizi
  • 1:56 - 1:58
    yaxşı anlaya biləcək
  • 1:58 - 2:01
    səviyyəyə çatmışıq.
  • 2:01 - 2:03
    Beləliklə, restriksiya
    enzimlərindən istifadə edirik.
  • 2:03 - 2:05
    Bir restriksiya enzimi istifadə edə bilərik,
  • 2:05 - 2:07
    icazə verin burada fərqli bir rəng istifadə edim,
  • 2:07 - 2:10
    burada doğru yerə birləşərək
  • 2:10 - 2:13
    genetik ardıcıllığı müəyyənləşdirir
  • 2:13 - 2:16
    və geni doğru yerindən kəsir.
  • 2:16 - 2:19
    Beləliklə, burada bir restriksiya enzimi ola bilər
  • 2:19 - 2:21
    və sonra kəsmək istədiyimiz
    digər tərəfdəki ardıcıllığı
  • 2:21 - 2:24
    müəyyən edən başqa
    bir restriksiya enzimindən
  • 2:24 - 2:26
    istifadə edə bilərsiniz.
  • 2:26 - 2:28
    Bunları işarələyirəm.
  • 2:28 - 2:31
    Bunlar
  • 2:31 - 2:34
    restriksiya enzimləridir.
  • 2:34 - 2:36
    Restriksiya enzimləri.
  • 2:39 - 2:41
    Məhz indi
  • 2:41 - 2:42
    restriksiya enzimlərini tətbiq etdikdən sonra
  • 2:42 - 2:46
    bu geni əldə edəcəksiniz.
  • 2:46 - 2:48
    Hər iki tərəfdə də bir az artıq qalmış ola bilər,
  • 2:48 - 2:51
    ancaq əslində geni kəsmisiniz.
  • 2:51 - 2:53
    Geninizi kəsmək üçün restriksiya
    enzimlərindən istifadə etdiniz
  • 2:53 - 2:56
    və sonra etmək istədiyimiz onu
  • 2:56 - 2:58
    plazmid dediyimiz şeyə yapışdırmaqdır.
  • 2:58 - 3:02
    Və plazmid,
  • 3:03 - 3:05
    xromosomların xaricində yerləşən,
  • 3:05 - 3:07
    orqanizmin genetik aparatı ilə
  • 3:07 - 3:09
    birlikdə çoxala bilən
  • 3:09 - 3:12
    orqanizmin
  • 3:12 - 3:14
    genetik material parçasıdır.
  • 3:14 - 3:15
    Və ya hətta xromosomlarda olan
  • 3:15 - 3:18
    genlər kimi
  • 3:18 - 3:20
    ekspressiya oluna bilərlər.
  • 3:20 - 3:23
    Yəni kəsdiyimiz yer budur,
  • 3:23 - 3:24
    bunu yazıram
  • 3:24 - 3:25
    geni kəsdik
  • 3:27 - 3:28
    və sonra yapışdırmaq istəyirik,
  • 3:28 - 3:31
    yəni bir plazmidə yapışdırmaq istəyirik.
  • 3:32 - 3:36
    Və plazmidlər dairəvi formalı DNT-dir.
  • 3:36 - 3:38
    Beləliklə, onu plazmidə yapışdıracağıq.
  • 3:38 - 3:40
    Və uyğunlaşmaları üçün
  • 3:40 - 3:44
    burada çox vaxt bu çıxıntılar olur.
  • 3:44 - 3:45
    Beləliklə, burada bir çıxıntı ola bilər,
  • 3:45 - 3:48
    burada da bir çıxıntı ola bilər.
  • 3:48 - 3:50
    Beləliklə, yerləşdirdiyimiz plazmid
  • 3:50 - 3:54
    tamamlayıcı əsas cütlərinə sahib ola bilər ki,
  • 3:54 - 3:56
    bu da genin və plazmidin bir-biri ilə
  • 3:56 - 4:00
    əlaqə qurmasını
  • 4:00 - 4:03
    asanlaşdıracaq.
  • 4:03 - 4:06
    Gen və plazmidi əlaqələndiririk.
  • 4:06 - 4:07
    Və bu çox möhtəşəmdir,
  • 4:07 - 4:08
    çünki DNT,
  • 4:08 - 4:10
    əllərimizlə idarə edə
  • 4:10 - 4:11
    biləcəyimiz şey deyil,
  • 4:11 - 4:15
    amma bu yolla biz onu kopyalayıb,
    yapışdıra bilirik.
  • 4:15 - 4:16
    Bu məhlulları hazırlayırsınız
  • 4:16 - 4:18
    və restriksiya enzimlərini tətbiq edirsiniz.
  • 4:18 - 4:21
    Restriksiya enzimləri bu şeyləri
  • 4:21 - 4:22
    kəsir.
  • 4:22 - 4:24
    Bu reaksiyanın meydana gəlməsi
  • 4:24 - 4:25
    üçün doğru bir şəkildə əlaqəyə girirlər,
  • 4:25 - 4:27
    sonra bu genləri əldə edirsiniz
  • 4:27 - 4:29
    və onları plazmidin uclarındakı
  • 4:29 - 4:31
    ardıcıllıq ilə
  • 4:31 - 4:33
    uyğunlaşdırırsiniz.
  • 4:33 - 4:37
    Burada həmçinin bir qrup DNT
    liqazadan istifadə edilir.
  • 4:37 - 4:37
    DNT liqaza,
  • 4:40 - 4:42
    bu zəncirləri
  • 4:42 - 4:44
    burada birləşdirir.
  • 4:44 - 4:48
    DNT-nin ikiləşməsini öyrənəndə
    DNT liqazanı da görmüşdük.
  • 4:48 - 4:49
    Deməli, bu, DNT liqazasıdır ki,
  • 4:51 - 4:53
    bunlar yapışdırmağa
  • 4:53 - 4:56
    kömək edir.
  • 4:56 - 4:58
    Beləliklə, indi bu plazmidimiz var
  • 4:58 - 5:01
    və bu plazmidi bizim üçün nüsxə çıxara biləcək
  • 5:01 - 5:03
    bir orqanizmə daxil etmək istəyirik.
  • 5:03 - 5:05
    Vəbunun üçün əsasən istifadə olunan orqanizm
  • 5:05 - 5:10
    bakteriyalar və xüsusilə E. colidir.
  • 5:10 - 5:12
    İndi nə edə bilərik?
  • 5:12 - 5:16
    Deyək ki, əlimizdə içində bir qrup
  • 5:16 - 5:19
    bakteriya olan flakon var.
  • 5:19 - 5:23
    Bir flakonunuz var və içərisində bir
  • 5:23 - 5:26
    qrup E. Coli olan bir məhlul var.
  • 5:26 - 5:27
    Bir qrup E.Coli.
  • 5:27 - 5:28
    Əslində bunu adi gözlə görə bilməyəcəksiniz,
  • 5:28 - 5:32
    amma bu məhlulda E. coli var.
  • 5:32 - 5:34
    Və sonra gözlə görməyin daha çətin
  • 5:34 - 5:36
    olduğu plazmidləri məhlula əlavə edək
  • 5:36 - 5:41
    və bir yolla E. coli,
  • 5:41 - 5:43
    bakteriyalarının bu plazmidləri
    götürməyini istəyirik.
  • 5:43 - 5:45
    Ümumiyyətlə tətbiq edilən texnika,
  • 5:45 - 5:48
    sistemə bakteriyaların plazmidləri götürməsini təmin edən
  • 5:48 - 5:51
    bir növ şok verməkdir.
  • 5:51 - 5:53
    Və əsasən verilən şok istilik şokudur.
  • 5:53 - 5:56
    Və bu istilik şokunun necə işlədiyi
  • 5:56 - 5:59
    tam başa düşülməyib,
  • 5:59 - 6:00
    amma işə yarayır
  • 6:00 - 6:02
    və buna görə insanlar bir müddətdir
    bundan istifadə edirlər.
  • 6:02 - 6:05
    Beləliklə, burada bir
  • 6:05 - 6:08
    bakteriyanız var,
  • 6:08 - 6:10
    onun mövcud DNT-si var ki,
  • 6:11 - 6:15
    bu da onun mövcud genetik materialıdır,
  • 6:15 - 6:18
    buraya yazıram.
  • 6:18 - 6:20
    Bu bakteriyadır.
  • 6:21 - 6:24
    Bakteriyanı plazmidin olduğu
  • 6:24 - 6:27
    sahəyə qoyursunuz
  • 6:27 - 6:29
    və istilik şokunu tətbiq edirsiniz
  • 6:29 - 6:33
    və plazmidlər bakteriyalara
  • 6:33 - 6:36
    daxil olacaq.
  • 6:36 - 6:40
    Bu, buna bənzər şəkildə
  • 6:41 - 6:42
    baş verəcək.
  • 6:42 - 6:44
    Daha sonra içərisində bəziləri
  • 6:44 - 6:48
    plazmid qəbul etmiş bakteriyalar olan
    məhlulu
  • 6:48 - 6:51
    götürürsünüz və
  • 6:51 - 6:51
    bakteriyaları bir şüşə üzərində
  • 6:51 - 6:54
    yetişdirirsiniz.
  • 6:54 - 6:55
    Burada çəkəcəyəm.
  • 6:55 - 6:57
    Burada bakteriyalarımızı
  • 6:58 - 7:00
    böyütmək üçün
  • 7:02 - 7:05
    bir qab var,
  • 7:05 - 7:09
    qabın içərisində bakteriyaların
    böyüyə biləcəyi
  • 7:09 - 7:11
    qida maddələri var.
  • 7:11 - 7:14
    Tərkibində qida
  • 7:14 - 7:16
    maddələri var.
  • 7:16 - 7:17
    Bakteriyalı məhlulu buraya tökün,
  • 7:17 - 7:20
    bir müddət sonra burada bir
    qrup bakteriya yetişəcək.
  • 7:20 - 7:21
    Beləliklə, burada buna
    bənzər şeyləri görərdiniz,
  • 7:21 - 7:24
    burada çoxlu bakteriya hüceyrəsi,
  • 7:24 - 7:26
    bakteriya koloniyaları olardı.
  • 7:26 - 7:27
    Onların böyüməsinə icazə verə bilərsiniz,
  • 7:27 - 7:28
    amma burada bir problem var.
  • 7:28 - 7:31
    Çünki bakteriyaların bəzilərinin
  • 7:31 - 7:32
    plazmidləri götürəcəyini,
  • 7:32 - 7:33
    bəzilərinin isə qəbul etmədiyini qeyd etdim.
  • 7:33 - 7:35
    Beləliklə, burada olan bakteriya
  • 7:35 - 7:37
    koloniyalarından hansılarının plazmid qəbul etmiş
  • 7:37 - 7:40
    bakteriyalar vasitəsilə
  • 7:40 - 7:42
    əmələ gəldiyini bilməyəcəksiniz.
  • 7:42 - 7:44
    Yəni bu sizə lazım olan bir koloniyadır.
  • 7:44 - 7:46
    Yəni bu yaxşı bir koloniyadır,
  • 7:46 - 7:47
    burada bir təsdiq işarəsi qoyaq.
  • 7:47 - 7:51
    Ancaq bəlkə də bu koloniya, ilkin bir bakteriya
  • 7:51 - 7:55
    və ya plazmid almamış bir sıra bakteriya tərəfindən əmələ gəlmişdir ki,
  • 7:55 - 7:57
    onlar sözü gedən geni daşımır.
  • 7:57 - 7:59
    Yəni bu sizə lazım deyil.
  • 7:59 - 8:03
    Plazmid götürən bakteriyaları
  • 8:03 - 8:06
    necə seçə bilərik?
  • 8:06 - 8:08
    Etməli olduğunuz şey,
  • 8:08 - 8:10
    nüsxələrini çıxarmaq istədiyiniz
  • 8:10 - 8:13
    genlə yanaşı,
  • 8:13 - 8:14
    plazmidinizə antibiotikə
  • 8:17 - 8:19
    davamlılıq üçün
  • 8:20 - 8:21
    bir gen əlavə etməkdir.
  • 8:21 - 8:25
    Beləliklə, indi burada antibiotikə davamlılıq üçün
  • 8:25 - 8:27
    bir geniniz var
  • 8:27 - 8:29
    və mən düşünürəm ki, bəşəriyyət olaraq
  • 8:29 - 8:31
    bu cür şeyləri edə bilərik,
  • 8:31 - 8:34
    amma indi yalnız plazmid qəbul edən bakteriyalar
  • 8:34 - 8:36
    bu antibiotik davamlılığına sahib olacaqlar.
  • 8:36 - 8:39
    Beləliklə, artıq qidalı mühitə
  • 8:39 - 8:42
    həm də antibiotiklər
  • 8:42 - 8:44
    əlavə edəcəksiniz.
  • 8:44 - 8:48
    Onlar antibiotikə davamlı olduğu üçün
  • 8:48 - 8:49
    sağ qalacaq.
  • 8:49 - 8:53
    Çünki antibiotiklərə qarşı həssas olmamasını
    təmin edən
  • 8:53 - 8:54
    bu gen var.
  • 8:54 - 8:56
    Ancaq bunlar belə olmayacaq.
  • 8:56 - 8:58
    Bunlar sağ qalmayacaq.
  • 8:58 - 8:59
    Bu qidalarla qarışıq
  • 8:59 - 9:01
    antibiotiklər olduğu üçün
  • 9:01 - 9:02
    böyüməyəcəklər.
  • 9:02 - 9:04
    Və bu çox gözəl bir şeydir.
  • 9:04 - 9:06
    Sizə lazım olan genlə başladınız,
  • 9:06 - 9:09
    kəsib plazmidimizə yapışdırdınız.
  • 9:10 - 9:13
    Buraya yazım,
  • 9:13 - 9:16
    plazmid alan hər hansı bir bakteriyada
  • 9:17 - 9:20
    antibiotikə davamlılıq göstərən
  • 9:21 - 9:23
    bir gen də var.
  • 9:23 - 9:27
    Bu plazmidləri bakteriyaların
    yanında qoyursunuz
  • 9:27 - 9:28
    və bir növ şok,
  • 9:28 - 9:31
    bəlkə də istilik şoku verirsiniz,
    belə ki, bəzi bakteriyalar onu götürür
  • 9:31 - 9:33
    və sonra bu bakteriyalar çoxalmağa başlayır.
  • 9:33 - 9:38
    Çoxaldıqca plazmidləri də çoxaldır
  • 9:38 - 9:42
    və bu antibiotiklərə davamlı olduqları üçün
    bu qidalandırıcı antibiotik qarışığında
  • 9:42 - 9:45
    böyüyəcək və plazmidləri götürməmiş
  • 9:45 - 9:48
    digər bakteriyalar isə
  • 9:48 - 9:49
    inkişaf etməyəcək.
  • 9:49 - 9:52
    Eynilə bunu ala bildiyiniz kimi,
  • 9:52 - 9:55
    bu koloniyanı da buradan götürüb
  • 9:55 - 9:57
    başqa bir məhlula qoyub
  • 9:57 - 9:59
    böyütməyə davam edə bilərsiniz
  • 9:59 - 10:02
    və beləliklə, bu bakteriyanın içərisində olan
    bu genin çoxsaylı nüsxəsinə
  • 10:02 - 10:05
    sahib olacaqsınız.
  • 10:05 - 10:06
    İşləri olduqca dramatik bir
  • 10:06 - 10:09
    şəkildə sadələşdirməyi bitirdim,
    indi növbəti sual,
  • 10:09 - 10:11
    indi bu genin bir çox nüsxəsi
  • 10:11 - 10:13
    olan bir qrup bakteriya var,
  • 10:13 - 10:15
    bəs ondan necə istifadə edərdiniz?
  • 10:15 - 10:17
    Deyək ki, bu geni bir şey üçün istehsal
  • 10:17 - 10:20
    etmək istəyirsiniz, məsələn şəkərli
  • 10:20 - 10:22
    diabet xəstələri üçün insulin.
  • 10:22 - 10:25
    Bu zaman genetik materialı
    çoxaltmaq üçün
  • 10:25 - 10:28
    bu bakteriyaların çoxalma
  • 10:28 - 10:30
    mexanizmindən istifadə
  • 10:30 - 10:34
    edə bilərik,
  • 10:34 - 10:35
    Həmçinin
  • 10:35 - 10:37
    bakteriyalar həm öz DNT-lərini,
  • 10:37 - 10:40
    həm də plazmiddəki
    genləri ekspressiya edə bilər.
  • 10:40 - 10:44
    Bakteriyalara antibiotik davamlılığı
    qazandıran şey budur,
  • 10:44 - 10:45
    bu gen insulin geni olsaydı,
  • 10:45 - 10:48
    onda bakteriyalar bir şəkildə
  • 10:48 - 10:52
    istifadə edə biləcəyiniz
  • 10:53 - 10:55
    bir qrup insulin molekulu
  • 10:55 - 10:58
    istehsal edərdi.
  • 10:58 - 10:59
    İnsülini necə əldə edəcəyiniz və ondan
  • 10:59 - 11:01
    necə istifadə edə biləcəyiniz barədə
  • 11:01 - 11:02
    bütün təfərrüatlara toxunmayacağam,
  • 11:02 - 11:04
    amma şübhəsiz ki,
  • 11:04 - 11:07
    hətta bu nöqtəyə gələ bilməyimiz belə çox yaxşıdır.
Title:
DNT-nin klonlanması və rekombinasiyası | Biomolekullar| MCAT | Khan Academy
Description:

more » « less
Video Language:
English
Team:
Khan Academy
Duration:
11:08

Azerbaijani subtitles

Revisions Compare revisions