-
Gəlin DNT-nin klonlanması
haqqında bir az danışaq.
-
Hansı ki, bu, bir DNT hissəsinin
-
eyni nüsxələrini çıxarmaqdır.
-
Ümumiyyətlə, bu hissə bizə lazım olan
-
bir şeyi kodlayan bir DNT parçasıdır,
-
məsələn, bizə faydalı olduğunu düşündüyümüz
-
bir proteini ekspressiya edən bir gen.
-
Klonlama terminini Ulduz Döyüşləri
filmindəki Klon
-
müharibələri və ya Dolly qoyunundan
-
eşitmiş ola bilərsiniz
-
və bu, bununla əlaqəli bir mövzudur.
-
Qoyun kimi bir heyvanı və ya bir orqanizmi klonlaşdırırsınızsa,
-
klonladığınız heyvanla tam eyni
-
genetik materialı olan
bir heyvan yaradırsınız.
-
Ancaq klonlama və DNT klonlaması haqqında danışarkən
-
bir az daha sadə bir şeydən danışırıq.
-
Gördüyümüz kimi, hələ də olduqca maraqlıdır.
-
DNT hissəsinin eyni nüsxələri
-
Bəs bunu necə edək?
-
Deyək ki, bu, buradakı bir DNT zənciridir
-
və mən onu düz çəkirəm,
-
amma o qoşa zəncirdən ibarətdir,
-
buraya yazıram,
-
bu ikizəncirlidir.
-
Çoxsaylı zəncir çəkmək
-
istəmirəm.
-
Amma, çəkməyə çalışacam ki,
-
özümüzə bunun ikizəncirli
-
olduğunu xatırladaq.
-
Bəli, çəkdik.
-
Bu, ikizəncirli DNT-dir
-
və deyək ki, bu DNT-nin bu hissəsində
-
klonlamaq istədiyimiz bir gen var.
-
Bunun sürətlərini çıxarmaq istəyirik.
-
Yəni klonlaşdırılacaq geni.
-
Klonlaşdırmaq üçün geni.
-
Etmək istədiyimiz ilk şey
-
bu geni bir yolla kəsməkdir.
-
Bunu etmək yolumuz da
-
restriksiya enzimlərindən istifadə etməkdir.
-
Bir qrup restriksiya enzimləri var.
-
Bir sivilizasiya olaraq
-
bu fermentləri tapıb
DNT-nin hansı nöqtələrini kəsə
-
bildiklərini müəyyənləşdirə biləcəyimiz
dərəcəyə çatmağımızı
-
şəxsən heyranedici hesab edirəm.
-
Enzimlər xüsusi ardıcıllıqları tanıyırlar
-
və sonra fərqli DNT parçalarını kəsmək üçün
-
hansı restriksiya enzimini istifadə edəcəyimizi
-
yaxşı anlaya biləcək
-
səviyyəyə çatmışıq.
-
Beləliklə, restriksiya
enzimlərindən istifadə edirik.
-
Bir restriksiya enzimi istifadə edə bilərik,
-
icazə verin burada fərqli bir rəng istifadə edim,
-
burada doğru yerə birləşərək
-
genetik ardıcıllığı müəyyənləşdirir
-
və geni doğru yerindən kəsir.
-
Beləliklə, burada bir restriksiya enzimi ola bilər
-
və sonra kəsmək istədiyimiz
digər tərəfdəki ardıcıllığı
-
müəyyən edən başqa
bir restriksiya enzimindən
-
istifadə edə bilərsiniz.
-
Bunları işarələyirəm.
-
Bunlar
-
restriksiya enzimləridir.
-
Restriksiya enzimləri.
-
Məhz indi
-
restriksiya enzimlərini tətbiq etdikdən sonra
-
bu geni əldə edəcəksiniz.
-
Hər iki tərəfdə də bir az artıq qalmış ola bilər,
-
ancaq əslində geni kəsmisiniz.
-
Geninizi kəsmək üçün restriksiya
enzimlərindən istifadə etdiniz
-
və sonra etmək istədiyimiz onu
-
plazmid dediyimiz şeyə yapışdırmaqdır.
-
Və plazmid,
-
xromosomların xaricində yerləşən,
-
orqanizmin genetik aparatı ilə
-
birlikdə çoxala bilən
-
orqanizmin
-
genetik material parçasıdır.
-
Və ya hətta xromosomlarda olan
-
genlər kimi
-
ekspressiya oluna bilərlər.
-
Yəni kəsdiyimiz yer budur,
-
bunu yazıram
-
geni kəsdik
-
və sonra yapışdırmaq istəyirik,
-
yəni bir plazmidə yapışdırmaq istəyirik.
-
Və plazmidlər dairəvi formalı DNT-dir.
-
Beləliklə, onu plazmidə yapışdıracağıq.
-
Və uyğunlaşmaları üçün
-
burada çox vaxt bu çıxıntılar olur.
-
Beləliklə, burada bir çıxıntı ola bilər,
-
burada da bir çıxıntı ola bilər.
-
Beləliklə, yerləşdirdiyimiz plazmid
-
tamamlayıcı əsas cütlərinə sahib ola bilər ki,
-
bu da genin və plazmidin bir-biri ilə
-
əlaqə qurmasını
-
asanlaşdıracaq.
-
Gen və plazmidi əlaqələndiririk.
-
Və bu çox möhtəşəmdir,
-
çünki DNT,
-
əllərimizlə idarə edə
-
biləcəyimiz şey deyil,
-
amma bu yolla biz onu kopyalayıb,
yapışdıra bilirik.
-
Bu məhlulları hazırlayırsınız
-
və restriksiya enzimlərini tətbiq edirsiniz.
-
Restriksiya enzimləri bu şeyləri
-
kəsir.
-
Bu reaksiyanın meydana gəlməsi
-
üçün doğru bir şəkildə əlaqəyə girirlər,
-
sonra bu genləri əldə edirsiniz
-
və onları plazmidin uclarındakı
-
ardıcıllıq ilə
-
uyğunlaşdırırsiniz.
-
Burada həmçinin bir qrup DNT
liqazadan istifadə edilir.
-
DNT liqaza,
-
bu zəncirləri
-
burada birləşdirir.
-
DNT-nin ikiləşməsini öyrənəndə
DNT liqazanı da görmüşdük.
-
Deməli, bu, DNT liqazasıdır ki,
-
bunlar yapışdırmağa
-
kömək edir.
-
Beləliklə, indi bu plazmidimiz var
-
və bu plazmidi bizim üçün nüsxə çıxara biləcək
-
bir orqanizmə daxil etmək istəyirik.
-
Vəbunun üçün əsasən istifadə olunan orqanizm
-
bakteriyalar və xüsusilə E. colidir.
-
İndi nə edə bilərik?
-
Deyək ki, əlimizdə içində bir qrup
-
bakteriya olan flakon var.
-
Bir flakonunuz var və içərisində bir
-
qrup E. Coli olan bir məhlul var.
-
Bir qrup E.Coli.
-
Əslində bunu adi gözlə görə bilməyəcəksiniz,
-
amma bu məhlulda E. coli var.
-
Və sonra gözlə görməyin daha çətin
-
olduğu plazmidləri məhlula əlavə edək
-
və bir yolla E. coli,
-
bakteriyalarının bu plazmidləri
götürməyini istəyirik.
-
Ümumiyyətlə tətbiq edilən texnika,
-
sistemə bakteriyaların plazmidləri götürməsini təmin edən
-
bir növ şok verməkdir.
-
Və əsasən verilən şok istilik şokudur.
-
Və bu istilik şokunun necə işlədiyi
-
tam başa düşülməyib,
-
amma işə yarayır
-
və buna görə insanlar bir müddətdir
bundan istifadə edirlər.
-
Beləliklə, burada bir
-
bakteriyanız var,
-
onun mövcud DNT-si var ki,
-
bu da onun mövcud genetik materialıdır,
-
buraya yazıram.
-
Bu bakteriyadır.
-
Bakteriyanı plazmidin olduğu
-
sahəyə qoyursunuz
-
və istilik şokunu tətbiq edirsiniz
-
və plazmidlər bakteriyalara
-
daxil olacaq.
-
Bu, buna bənzər şəkildə
-
baş verəcək.
-
Daha sonra içərisində bəziləri
-
plazmid qəbul etmiş bakteriyalar olan
məhlulu
-
götürürsünüz və
-
bakteriyaları bir şüşə üzərində
-
yetişdirirsiniz.
-
Burada çəkəcəyəm.
-
Burada bakteriyalarımızı
-
böyütmək üçün
-
bir qab var,
-
qabın içərisində bakteriyaların
böyüyə biləcəyi
-
qida maddələri var.
-
Tərkibində qida
-
maddələri var.
-
Bakteriyalı məhlulu buraya tökün,
-
bir müddət sonra burada bir
qrup bakteriya yetişəcək.
-
Beləliklə, burada buna
bənzər şeyləri görərdiniz,
-
burada çoxlu bakteriya hüceyrəsi,
-
bakteriya koloniyaları olardı.
-
Onların böyüməsinə icazə verə bilərsiniz,
-
amma burada bir problem var.
-
Çünki bakteriyaların bəzilərinin
-
plazmidləri götürəcəyini,
-
bəzilərinin isə qəbul etmədiyini qeyd etdim.
-
Beləliklə, burada olan bakteriya
-
koloniyalarından hansılarının plazmid qəbul etmiş
-
bakteriyalar vasitəsilə
-
əmələ gəldiyini bilməyəcəksiniz.
-
Yəni bu sizə lazım olan bir koloniyadır.
-
Yəni bu yaxşı bir koloniyadır,
-
burada bir təsdiq işarəsi qoyaq.
-
Ancaq bəlkə də bu koloniya, ilkin bir bakteriya
-
və ya plazmid almamış bir sıra bakteriya tərəfindən əmələ gəlmişdir ki,
-
onlar sözü gedən geni daşımır.
-
Yəni bu sizə lazım deyil.
-
Plazmid götürən bakteriyaları
-
necə seçə bilərik?
-
Etməli olduğunuz şey,
-
nüsxələrini çıxarmaq istədiyiniz
-
genlə yanaşı,
-
plazmidinizə antibiotikə
-
davamlılıq üçün
-
bir gen əlavə etməkdir.
-
Beləliklə, indi burada antibiotikə davamlılıq üçün
-
bir geniniz var
-
və mən düşünürəm ki, bəşəriyyət olaraq
-
bu cür şeyləri edə bilərik,
-
amma indi yalnız plazmid qəbul edən bakteriyalar
-
bu antibiotik davamlılığına sahib olacaqlar.
-
Beləliklə, artıq qidalı mühitə
-
həm də antibiotiklər
-
əlavə edəcəksiniz.
-
Onlar antibiotikə davamlı olduğu üçün
-
sağ qalacaq.
-
Çünki antibiotiklərə qarşı həssas olmamasını
təmin edən
-
bu gen var.
-
Ancaq bunlar belə olmayacaq.
-
Bunlar sağ qalmayacaq.
-
Bu qidalarla qarışıq
-
antibiotiklər olduğu üçün
-
böyüməyəcəklər.
-
Və bu çox gözəl bir şeydir.
-
Sizə lazım olan genlə başladınız,
-
kəsib plazmidimizə yapışdırdınız.
-
Buraya yazım,
-
plazmid alan hər hansı bir bakteriyada
-
antibiotikə davamlılıq göstərən
-
bir gen də var.
-
Bu plazmidləri bakteriyaların
yanında qoyursunuz
-
və bir növ şok,
-
bəlkə də istilik şoku verirsiniz,
belə ki, bəzi bakteriyalar onu götürür
-
və sonra bu bakteriyalar çoxalmağa başlayır.
-
Çoxaldıqca plazmidləri də çoxaldır
-
və bu antibiotiklərə davamlı olduqları üçün
bu qidalandırıcı antibiotik qarışığında
-
böyüyəcək və plazmidləri götürməmiş
-
digər bakteriyalar isə
-
inkişaf etməyəcək.
-
Eynilə bunu ala bildiyiniz kimi,
-
bu koloniyanı da buradan götürüb
-
başqa bir məhlula qoyub
-
böyütməyə davam edə bilərsiniz
-
və beləliklə, bu bakteriyanın içərisində olan
bu genin çoxsaylı nüsxəsinə
-
sahib olacaqsınız.
-
İşləri olduqca dramatik bir
-
şəkildə sadələşdirməyi bitirdim,
indi növbəti sual,
-
indi bu genin bir çox nüsxəsi
-
olan bir qrup bakteriya var,
-
bəs ondan necə istifadə edərdiniz?
-
Deyək ki, bu geni bir şey üçün istehsal
-
etmək istəyirsiniz, məsələn şəkərli
-
diabet xəstələri üçün insulin.
-
Bu zaman genetik materialı
çoxaltmaq üçün
-
bu bakteriyaların çoxalma
-
mexanizmindən istifadə
-
edə bilərik,
-
Həmçinin
-
bakteriyalar həm öz DNT-lərini,
-
həm də plazmiddəki
genləri ekspressiya edə bilər.
-
Bakteriyalara antibiotik davamlılığı
qazandıran şey budur,
-
bu gen insulin geni olsaydı,
-
onda bakteriyalar bir şəkildə
-
istifadə edə biləcəyiniz
-
bir qrup insulin molekulu
-
istehsal edərdi.
-
İnsülini necə əldə edəcəyiniz və ondan
-
necə istifadə edə biləcəyiniz barədə
-
bütün təfərrüatlara toxunmayacağam,
-
amma şübhəsiz ki,
-
hətta bu nöqtəyə gələ bilməyimiz belə çox yaxşıdır.