هانس رۆسلین: ئەو ئامارانەی دووبارە شێوەی جیهانت نیشان دەدەنەوە
-
0:00 - 0:04نزیکەی ١٠ ساڵ لەمەوبەر، ئەرکێکم وەرگرت لە ڕێکخراوی فێرکاری جیهانی
-
0:04 - 0:08بۆ خوێندکارانی زانکۆکانی سوید. دوای بەسەربردنی
-
0:08 - 0:12نزیکەی ٢٠ ساڵ ئیش کردن لەگەڵ ڕێکخراوەکانی لێکۆڵینەوەی برسێتی لە ئەفریقا
-
0:12 - 0:16ئەمانە بونە هۆی ئەوەی کەمێک شارەزای جیهان ببم
-
0:16 - 0:21دەستم کرد بە دامەزراندنی زانکۆ پزیشکییەکەمان، پەیمانگای کارلۆنیسک
-
0:21 - 0:25خولێکی کردەوە بۆ خوێندکارانی زانکۆ کە پێی دەوترا (تەندروستی جیهانی) . بەڵام کاتێک
-
0:25 - 0:28هەلێکت بۆ دێتە پێش، توشی کەمێک دڵەڕاوکێ دەبیت. هەستمکرد خوێندکارەکان
-
0:28 - 0:31زۆر بەجدی دەهاتن کە لە ڕاستیشدا خۆیان خاوەنی بڕوانامەی بەرز بەرز بوون
-
0:31 - 0:34لە سیستەمی کۆلێژەکانی سوید.. وادیاربوو هەموو شتێکیان دەزانی
-
0:34 - 0:38منیش شتەکانم فێردەکردن. کاتێک دەهاتن پێش تاقیکردنەوەی ئەزمونی
-
0:38 - 0:41یەکێک لەو پرسیارانەی کە زۆر شت فێر بووم لێیەوە ئەوە بوو:
-
0:41 - 0:45کام وڵات بەرزترین ڕێژەی مانەوەی منداڵانی بە زیندوویی تێدایە لە ناو ئەم پێنج جووت وڵاتەدا؟
-
0:45 - 0:49هەموویانم بەیەکەوە گرێ دەدا، لەبەرئەوەی لە هەر دوو وڵاتێکدا
-
0:49 - 0:54ڕێژەی مانەوەی منداڵێک بە زیندوویی دوو هێندەی مانەوەی منداڵێکی تر بوو لە وڵاتێکی تردا. ئەمەش مانای ئەوەیە
-
0:54 - 0:59زۆریی ڕێژەی جیاوازییەکان زۆر لە ڕێژەی گومان لە داتاکان زۆرترە
-
0:59 - 1:01لێرەدا نامەوێت تاقیتان بکەمەوە، بەڵام وەڵامە ڕاستەکە تورکیا یە
-
1:01 - 1:06کە بەرزترین ڕێژە لە وێیە، پۆڵەندا، ڕووسیا، پااکستان لەگەڵ باشوری ئەفریقا
-
1:06 - 1:09ئەمە ئەو ئەنجامە بوو کە خوێندکارە سویدیەکان پێیگەیشتبوون. لەو ماوەیەدا
-
1:09 - 1:12فێری زیاتر پشت بەخۆ بەستن بووم، وە زۆر دڵخۆش بووم
-
1:12 - 1:16بێگومان: بەڕێژەی ١،٨ وەڵامەکان ڕاست بوون لە نێوان هەر پێنج کەسدا. ئەوەش مانای ئەوەیە
-
1:16 - 1:19ئەو شوێنە پێویستی بە پڕۆفیسۆرێک هەبوو لە بواری تەندروستی جیهانیدا
-
1:19 - 1:21کە ئەوێش من بووم
-
1:21 - 1:25بەڵام لە درەنگانێکی شەودا، کاتێک ڕاپۆرتێکم دەخوێندەوە
-
1:25 - 1:29شتێکم دۆزییەوە، بۆم دەرکەوت
-
1:29 - 1:34یەکێک لە دە خوێندکارە زیرەکەکانی سوید کە ڕێژەی زانیارییەکانی
-
1:34 - 1:36لەبارەی جیهانەوە، لە شەمپازیەک کەمترا
-
1:36 - 1:38(پێکەنین)
-
1:38 - 1:42لەبەرئەوەی کاتێک پرسیار لە شەمپانزی دەکەی نیوەی وەڵامەکەت بەڕاستی دەداتەوە
-
1:42 - 1:45کاتێک دوو مۆزی دەدەیتێ لەگەڵ سریلانکا و تورکیا. لە نیوەی ڕاستی حاڵەتەکاندا وەڵامەکەت بە ڕاستی دەدەنەوە
-
1:45 - 1:49بەڵام خوێندکارەکان لەوێ نەبوون. کێشەکەی من نەزانین بوو
-
1:49 - 1:52بەڵام کێشەکە ئەو بیرۆکانەیان بوو کە پێشبینیم نەدەکردن
-
1:52 - 1:56هەروەها من لێکۆڵینەوەیەکی بێ ڕەوشتانەم کرد
لەسەر پڕۆفیسۆرێکی پەیمانگای کارۆلینسکا -
1:56 - 1:57(پێکەنین)
-
1:57 - 1:59هەربۆیە شایستەی خەڵاتی نۆبڵ بووم لە بواری پزیشکی
-
1:59 - 2:01ژمارەی ئەوان هەمان ژمارەی شەمپانزییەکانی ئەوێ بوو
-
2:01 - 2:04(پێکەنین)
-
2:04 - 2:08ئەمە ئەو کاتە بوو کە من بۆم دەرکەوت کە پێویستە پەیوەندی درووست بکەین
-
2:08 - 2:11لەبەر ئەوەی ئەو داتایانەی کە باسی لە ڕووداوەکانی جیهان دەکرد
-
2:11 - 2:14هەروەها تەندرووستی منداڵان لە سەرجەم وڵاتەکانی جیهاندا زۆر ئاشکرایە
-
2:14 - 2:19ئەم بەرنامەیەمان پێشکەشکرد بەم شێوەیە: هەربازنەیەک ووڵاتێکە
-
2:19 - 2:25ئەم وڵاتەی سەرەوە چینە. ئەمەش هیندستانە
-
2:25 - 2:31قەبارەی بازنەکان ژمارەی دانیشتوان پیشان دەدات، وەئەم تەوەرەیە پیتەکانم تیا نوسیوە
-
2:31 - 2:34لەبەرئەوەی خوێندکارەکانم، دەیانگوت
-
2:34 - 2:36کاتێک سەیری جیهان دەکەن، وە من پرسیارم لێدەکردن
-
2:36 - 2:38چۆن بیر لە جیهان دەکەنەوە؟
-
2:38 - 2:42باشە، یەکەم جار بۆم دەرکەوت کە کتێبەکە ڕەسمی تیدایە
-
2:42 - 2:43(پێکەنین)
-
2:43 - 2:46جیهان هێشتا " ئێمە " و " ئێوەی" تێدایە
-
2:46 - 2:49وشەی" ئێمە" وشەیەکی جیهانی ڕۆژئاواییە، و ووشەی " ئەوان " وشەیەکی جیهانی سێهەمە
-
2:49 - 2:52وتم : مەبەستتان چییە لە جیهانی ڕۆژئاوا؟
-
2:52 - 2:57زۆر باشە. جیهانی ڕۆژئاوا واتە ژیانێکی درێژ و خێزانێکی بچوک. بەڵام جیهانی سێهەم واتە ژیانێکی کورت و خێزانێکی گەورە.
-
2:57 - 3:03ئەوەتا لێرەدا پیشانتانی دەدەم. ڕێژەکانم لێرەدا داناوە: ژمارەی منداڵی هەر ئافرەتێک
-
3:03 - 3:07یەک، دوو، سێ، چوار، هەتا هەشت منداڵ بۆ یەک ئافرەت
-
3:07 - 3:13داتای باشمان هەیە لە ماوەی نێوان ساڵی ١٩٦٠ بۆ ١٩٦٢ دەربارەی قەبارەی هەرخێزانێک لە هەموو وڵاتەکاندا
-
3:13 - 3:16هەڵەی ڕێژەکان زۆر کەمن. لێرەدا ڕێژەی مام ناوەندم داناوە، ماوەی ژیان
-
3:16 - 3:20لە ٣٠ ساڵییەوە لە هەندێک ووڵاتدا بەرز دەبێتەوە بۆ نزیکەی ٧٠ ساڵ.
-
3:20 - 3:23لە ١٩٦٢ کۆمەڵێک لە ووڵاتان هەبو لێرەدا
-
3:23 - 3:28کە پێیان دەوترا ووڵاتانی پیشەسازی، ئەوانە بوون کە خاوەنی خێزانی بچوک و ژاینی دوور ودرێژ بوون
-
3:28 - 3:30ئەمانەش ئەو وڵاتانەبوون کە لە گەشەسەندندا بوون :
-
3:30 - 3:33ئەوان خاوەنی خێزانی گەورەن تەمنێکی کورت بوون
-
3:33 - 3:37ئێستا لە ساڵی ١٩٦٢-ەوە چی ڕوویداوە؟ دەتانەوێت ئەو گۆڕانکاریانە ببینن
-
3:37 - 3:40ئایا خوێندکارەکان ڕاست دەکەن؟ هێشتا دوو جۆر لە ووڵاتان هەن؟
-
3:41 - 3:44یاخود ووڵاتانی تازە پێگەشتوو خێزانەکانیان بەرەو بچوک بونەوە دەڕوات واتە ئەوانەی لێرەدا دەژین؟
-
3:44 - 3:46یاخود پێویستە ژیانیان درێژ بکەنەوە بەرەو ژیانێکی بەرزتر هەنگاو بنێن؟
-
3:46 - 3:49با ببینین. لە باسکردنی جیهان دەوەستین، ئەمە سەرجەم ئامارەکانی نەتەوە یەکگرتوەکانە
-
3:49 - 3:52کە لە بەردەستدا بوون. با دەست پێبکەین، ئەوانەی لەوێدان دەیانبینن؟
-
3:52 - 3:55ئەوە وڵاتی چینە. هەنگاوی بەرەو باشترکردنی لایەنی تەندروستی ناوە، وە پێشکەوتوە
-
3:55 - 3:58هەموو ووڵاتەکانی ئەمریکای لاتین کە بەڕەنگی سەوز دیاریم کردون، بەرەو بچوککرنەوەی خێزانەکان هەنگاویان ناوە
-
3:58 - 4:01ئەو دانە زەردەش ووڵاتە عەرەبیەکانە
-
4:01 - 4:05خێزانەکانیان بەرەو گەورەبوون چووە، بەڵام ئەوان--نا
ئەوان تەمەنیان درێژترە بەڵام خێزانەکانیان گەورەتر نیە -
4:05 - 4:08ووڵاتە ئەفریقیەکانیش ئەو سەوزەی خوارەوەن. هێشتا لێرەدا ماونەتەوە
-
4:08 - 4:11ئەمەش هیندستانە. ئیندۆنوسیاش بەشێوەیەکی زۆر خێرا جوڵەی کردوە
-
4:11 - 4:12(پێکەنین)
-
4:12 - 4:15لێرەداو لە هەشتاکاندا هێشتا بەنگلادیش هەر لە چوارچێوەی ووڵاتە ئەفریقیەکاندایە
-
4:15 - 4:18بەڵام ئێستا، بەنگلادیش.. لە هەشتاکانەوە موعجیزە ڕوودەدات لەوێ:
-
4:18 - 4:21ئیمامەکانیان دەستیان کرد بە پلاندان بۆ بەرزکردنەوەی ڕێژەی خێزان
-
4:21 - 4:26ئەوان ئاوها زیادیان کرد. لە نەوەدەکاندا پەتای ترسناکی (HIV) مان هەیە
-
4:26 - 4:29کە بەشێوەیەکی بەرچاو ژیانی کەمکردەوە ؛ لە ووڵاتانی ئەفریقادا
-
4:29 - 4:33هەروەها ئەوانەی مابوونەوە بەرزبونەوە بەرەو ئەو شوێنەی
-
4:33 - 4:37کە تیایدا ژیانێکی درێژ و خێزانێکی بچوکمان هەبێت، ئێستا جیهانێکی تەواو تازەمان هەیە
-
4:37 - 4:50(چەپڵە)
-
4:50 - 4:55با بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ بەراوردێکتان بۆ بکەم لەنێوان وویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکاو ڤێتنامدا
-
4:55 - 5:00١٩٦٤: ئەمریکا خێزانەکانیان بچوک بوو هەروەها ژایانێکی دریژ
-
5:00 - 5:04ڤێتنام خێزانەکانیان گەورە بوو بەڵام ژیانیان کورت بوو.ئەمەش ڕووداوەکە بوو
-
5:04 - 5:10داتاکانی کاتی جەنگ ئەوەیان دەخستە ڕوو کە تەنانەت لەگە ژمارەی ئەو هەموو قوربانیانەدا
-
5:10 - 5:13هیشتا تەمەن هەر لە درێژبووندا بوو لە کۆتایی ئەو ساڵەدا
-
5:13 - 5:16پلانی خێزانداری لە ڤێتنام دانراو خێزانەکانیتش بەرەو بچوکبوونەوە ڕۆیشتن
-
5:16 - 5:19هەروەها لە وویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا ژیان زیاتر بەرەو درێژخایەنی هەنگاوی دەنا
-
5:19 - 5:22بۆ پاراستنی قەبارەی خێزان. لە هەشتاکان تاکو ئێستا
-
5:22 - 5:25وازیان لە پلانی کۆمۆنیستی هێنا و ڕۆشتن بەرەو بازاڕی ئابوری
-
5:25 - 5:29ئەمە خێراتر ڕوویدەدا بە بەراورد لەگەڵ ژیانی کۆمەڵایەتی. پێویستە ئەمڕۆ
-
5:29 - 5:34لە ڤێتنام چاوەڕوانی هەمان قەبارەی خێزان بکەین
-
5:34 - 5:41لێرەدا لە ڤێتنام، ٢٠٠٣، وەکو وویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا، لە ساڵی ١٩٧٤دوای تەواوبونی جەنگ
-
5:41 - 5:45وا هەستدەکەم هەموومان...ئەگەر سەیری داتاکان نەکەین
-
5:45 - 5:49بە هەڵە تێدەگەین لە گۆڕانکاریە مەزنەکان لە ئاسیادا، ئەویش
-
5:49 - 5:53گۆڕانی کۆمەڵایەتیە پێش ئەوەی گۆڕانی ئابوری ببینین.
-
5:53 - 5:58دەتوانین بە شێوەیەکی تر ئەمە نیشان بدەین
-
5:58 - 6:05دابەشبونی داهات لە جیهانی ئابووریدا ئەمە دابەشبونی داهاتی خەڵکی-یە لە جیهاندا
-
6:05 - 6:10١ دۆلار، ١٠ دۆلار یان ١٠٠ دۆلار لە هەر ڕۆژێکدا
-
6:10 - 6:14لەمەودوا کەلێنێکی زۆر گەورە نابێت لەنێوان هەژار و دەوڵەمەندا. ئەمە ئەفسانەیەکە.
-
6:14 - 6:18لێرەدا کەمێک بەرزو نزمی هەیە.بەڵام خەڵک لە هەموو لایەک هەیە
-
6:19 - 6:23ئەگەر تەماشای سەرەنجامی داهاتەکان بکەین...داهاتەکان
-
6:23 - 6:29ئەمە ڕێژەی سەدی داهاتی جیهانە. %٢٠ی ئەم ڕێژەیەش دەوڵەمەندەکانن
-
6:29 - 6:36کە دەکاتە نزیکەی %٧٤ی خەڵکی
هەروەها ڕێژەی فەقیرەکانیش %٢٠ن -
6:36 - 6:41نوێنەرایەتی نزیکەی %٢-ی خەڵکی دەکەن. ئەمە بیرۆکەی ئەوەمان نیشان دەدات
-
6:41 - 6:45کە ووڵاتە پێگەیشتوەکان بەتەواوەتی گومانلێکراون. ئێمە بیر لە هاوکاری کردن دەکەینەوە، بۆ نمونە
-
6:45 - 6:50ئەو خەڵکانەی لێرەدان هاوکاری ئەو خەڵکەی ئەوێ دەکەن. بەڵام لە ناوەڕاست
-
6:50 - 6:54زۆرترین ژمارەی دانیشتوان هەیە، کە لە ئێستادا %٢٤ ی داهات بەدەست دەهێنن
-
6:54 - 6:58با بەشێوەیەکی تر گوێمان لەمە بێت.ئەمانە کێن؟
-
6:58 - 7:02ووڵاتە جیاوازەکان لە کوێن؟ دەتوانم ئەفریقاتان نیشان بدەم.
-
7:02 - 7:07ئەمە ئەفریقایە.%١٠ی دانیشتوانی جیهان پێک دەهێنن، زۆرینەیان هەژارن
-
7:07 - 7:12ئەمە بە گوێرەی (ڕێکخراوی ئابووری بۆ هاوکاری و گەشەپێدان). دەوڵەمەندترین ووڵات نەتەوە یەکگرتوەکانە
-
7:12 - 7:17هەروەها ئەوانەی لەم لایەدان لە سەرەوە. بەتەواەتی پێکداچون لە نێوان ئەفریقا و ڕێکخراوی ئابووری بۆ هاوکاری و گەشەپێدان
-
7:17 - 7:20ئەمەش ئەمریکای لاتینە. هەموو شتێک هەیە لەسەر ئەم زەویە،
-
7:20 - 7:23لە هەژارترینەوە بۆ دەوڵەمەندترین لە ئەمریکای لاتین
-
7:23 - 7:28لەسەرەوە دەتوانین ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا دابنێین، هەروەها ڕۆژئاوای ئاسیا
-
7:28 - 7:33هەروەها باشوری ئاسیا.چۆن دەبێت ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ
-
7:33 - 7:38نزیکەی ساڵی ١٩٧٠؟ بەرزو نزمیەکە زیاتر دەبیت.
-
7:38 - 7:42بێگومان زۆرینەی هەژارەکان لە ئاسیا بوون
-
7:42 - 7:49هەژاری لە ئاسیادا کێشەی جیهان بووە. ئەگەر ئێستا ڕێم بدەن هەندێک بەرەو پێش بڕۆین بە جیهاندا
-
7:49 - 7:52دەبینن کە ژمارەی دانیشتوان لە زیادبووندایە.
-
7:52 - 7:55سەدان ملیۆن لە ئاسیادا ڕزگاریان بوە لە هەژاری وە هەندێکی تریش
-
7:55 - 7:58چونەتە خانەی هەژارییەوە، ئەمە ئەو شێوازەیە کە لە ئەمڕۆدا هەمانە
-
7:58 - 8:02باشترین پلان لە بانکی جیهانی ئەوە بوو
-
8:02 - 8:06کە نابێت ئێمە جیهان دابەش بکەین. زۆرینەی خەڵک لە ناوەڕاستدان
-
8:06 - 8:08بێگومان ئەوە پێوانەکردنێکی لۆگاریتمیە
-
8:08 - 8:13بەڵام بیرۆکەی گەشەکردنی ئابوریمان بەڕێژەی سەدی گەشەی کردوە
با سەیری سەرەوە بکەین -
8:13 - 8:19ڕێژەی سەدی زیادبوونمان بۆ ڕوون دەکاتەوە. ئەگەر ئەمە بگۆڕم
-
8:19 - 8:23(GDP) بهێنم لە جیاتی داهاتی خێزانەکان، هەروەها ئەمانە بگێڕمەوە بۆ
-
8:23 - 8:29داتا کەسیەکان لە بڵاوکراوە هەرێمیەکان لە چوارچێوەی ئەنجامی کۆتایدا
-
8:29 - 8:33هەروەها ناوچەکان بهێنمە خوارەوە، هێشتا بازنەکان ژمارەی دانیشتوانن
-
8:33 - 8:36هەروەها (ڕێکخراوی ئابووری بۆ هاوکاری و گەشەپێدان) مان هەیە لەوێدا، لەگەڵ بیابانی ئەفریقا لەوێدا
-
8:36 - 8:39ئینجا ووڵاتە عەرەبیەکان بخەمە ئەوێوە
-
8:39 - 8:43ئەوانەی کە لە ئەفریقا و ئاسیان، ئینجا هەموویان جیابکەینەوە
-
8:43 - 8:48دەتوانین ئەم تەوەرەیە فراونتر بکەین،قەبارەیەکی تازەتان دەدەمێ لێرەدا
-
8:48 - 8:51بە زیادکردنی هەندێک شتی بەنرخی کۆمەڵایەتی، وەکو مانەوەی ژیان
-
8:51 - 8:56لەم تەوەرەیەدا پارە دێتە ناو باسەکەوە، هەندێک هۆکار هەیە بۆ مانەوەی منداڵان لەوێدا
-
8:56 - 9:00لە هەندێک لە ووڵاتەکاندا، بە ڕێژەی %٩٩.٧ منداڵان لە ژایندا دەمێننەوە تاکو تەمەنی پێنج ساڵی
-
9:00 - 9:04لە ووڵاتانی تر بەڕێژەی %٧٠ ،لێرەدا هەندێک کەلێن دیارە
-
9:04 - 9:08لە نێوان (ڕێکخراوی ئابووری بۆ هاوکاری و گەشەپێدان) ووڵاتانی ئەمریکای لاتین،ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا، ڕۆژهەڵاتی ئاسیا
-
9:08 - 9:12ووڵاتە عەرەبیەکان، باشووری ئاسیا لەگەڵ بیابانی دووەمئ ئەفریقا
-
9:12 - 9:17پەیەوەندیەکی گرنگ و پتەو هەیە لە نێوان مانەوەی منداڵ و پارەدا.
-
9:17 - 9:25ڕێگەم بدەن با بیابانی دووەمی ئەفریقا جیا بکەمەوە. تەندروستی لەوێدا باشترە بە بەراورد بەوەی سەرەوە
-
9:25 - 9:30دەتوانم لێرەدا بڕۆم وە دەتوانم بیابانی دووەمی ئەفریقا جیابکەمەوە بۆئەو ووڵاتانە.
-
9:30 - 9:35کاتێک جیادەبنەوە، بازنەکە ووڵاتەکەیە وە قەبارەی ژمارەی دانیشتاون نیشان دەدات
-
9:35 - 9:39سیرالیۆن لەو خوارەوەیە، موریشیوس لەو سەرەوەیە.
موریشیوس یەکەم ووڵات بوو -
9:39 - 9:42خۆی دەرباز کرد لە بەربەشتە بازرگانیەکان، وە توانیان شەکربفرۆشن
-
9:43 - 9:48ئەوان توانیان بەرهەمەکانی چنین بفرۆشن.. بە هەمان نرخ لە خەڵکی ئەوروپا و باکوری ئەمریکا
-
9:48 - 9:52لەوێدا جیاوزیەکی زۆر گەورە هەیە لە نێوان ئەفریقادا. ئەوەتا غانا لە ناوەڕاستدایە
-
9:52 - 9:55لە سیرالیۆن، کۆمەکی و هاوکاری مرۆڤایەتی هەیە.
-
9:55 - 10:00لێرە لە ئۆگەندا، هاوکاری گەشەی کردوە، لێرەدا، کات هەیە بۆ بازرگانی لەوێدا
-
10:00 - 10:03تۆ دەتوانیت بڕۆیت بۆ پشوویەک.ئەوە جیاوزیەکی گەورەیە
-
10:03 - 10:08لە ناوخۆی ووڵاتە ئەفریقیەکاندا بەدەگمەن ئەوە ڕوودەدات.. ئەوە هەموو شتەکان یەکسان دەکاتەوە
-
10:08 - 10:12دەتوانم لێرەدا ئەفریقای باشور لەت بکەم.ئەو بازنە گەورەیەی لە ناوەڕستادایە هیندستانە
-
10:12 - 10:16بەڵام جیاوازیەکی گەورە هەیە لە نێوان ئەفغانستان و سریلانکا
-
10:16 - 10:20دەتوانم ووڵاتە عەرەبیەکان لەت بکەم، ئەوان چۆنن؟هەمان ئاوهەوا، هەمان کەلتور
-
10:20 - 10:24هەمان ئاین.. زۆر جیاوازن. تەنانەت ووڵاتە دراوسێکانیش.
-
10:24 - 10:29یەمەن، شەڕی ناوخۆ. شانشینی یەکگرتوی ئیمارات، پارە بەتەواوی یەکسان بوو هەروەها بە شێوەیەکی باش بەکار دەهێنرا
-
10:29 - 10:36ئەم قسانە وەک ئەفسانە نیە. ئەمە ئەو منداڵە ئیشکەرە بیانیانەش دەگرێتەوە کە لەو ووڵاتەدان
-
10:36 - 10:40زۆر جار داتاکان لەوە باشترن کە ئێمە بیریان لێدەکەینەوە، زۆرێک لە خەڵکی دەڵێن داتا خراپە
-
10:41 - 10:43لەو قەراخەدا گومانێک هەیە، بەڵام دەتوانی چیاوازیەکە لێرەدا ببینین
-
10:43 - 10:46کامبۆدیا، سەنگافورە. جیاوازیەکە زۆر گەورەترە
-
10:46 - 10:49لە لاوازییەکەی ناو داتاکە. ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا:
-
10:49 - 10:55ئابوری یەکێتی سۆڤیەت بۆ ماوەیەکی درێژ، بەڵام ئەوان دوای دە ساڵ دەرکەوتن
-
10:55 - 10:58بەشیوەیەکی زۆر زۆر جیاواز. لەوێدا ئەمریکای لاتیین هەیە
-
10:58 - 11:02ئەمڕۆ، پێویست ناکات بچین بۆ کوبا بۆ دۆزینەوەی ووڵاتێکی تەندروست لە ئەمریکای لاتیندا
-
11:02 - 11:07چیلی ڕێژەی مانەوەی منداڵانی کەمترە بە بەراورد لەگەڵ کوبادا لەم چەند ساڵەی پێشوو تاکو ئێستا
-
11:07 - 11:10لێرەدا بەرزترین داهاتی ووڵاتەکانمان هەیە لە ناو
ڕێکخراوی ئابووری بۆ هاوکاری و گەشەپێدان -
11:10 - 11:14لێرەدا هەمو شێوازەکانمان دەست دەکەوێت لەجیهاندا،
-
11:14 - 11:19کە زیاترە یان کەمترە لەمە. ئەگەر ئێمە سەیری ئەوە بکەین
-
11:19 - 11:25شێوەی جیهان لە ساڵی ١٩٦٠ چۆن بووە، دەست دەکەین بە جوڵە بەرەو ساڵی ١٩٦٠
-
11:25 - 11:28ئەمە ماوتسی تونگە. تەندروستی هێناوە بۆ چین. پاشان مرد
-
11:28 - 11:33دواتر دینگ کیساوپینگ هات و پارەی هێنا بۆ چین، بۆ جارێکی تر ئەوانی هێنایەوە بۆ ناو ڕێگا سەرەکیەکە
-
11:33 - 11:37ئێمە دەبینین کە چۆن ووڵاتەکان چووڵە دەکەن بە ئاڕاستە جیاوزەکان وەک ئەمە
-
11:37 - 11:41زۆر قورسە بتوانین
-
11:41 - 11:46ووڵاتێک وەک نمونە وەربگرین کە شێوازەکانی جیهان نیشان بدات
-
11:46 - 11:52بەڵام حەزدەکەم ئێوە بگێڕمەوە بۆ بۆ دەوروبەری ساڵی ١٩٦٠
-
11:52 - 12:02حەزدەکەم بەراورد بکەم لە نێوان کۆریای باشور، کە ئەمەیانە، لەگەڵ بەرازیل
-
12:02 - 12:07کە ئەم دانەیەیە. نیشانەکە لێرەوە دوورە لە منەوە. حەزدەکەم بەراورد بکەم لە نێوان ئۆگەندا
-
12:07 - 12:12ئەوەتا لەوێدایە. دەتوانم ئەوە پێشبخەم، وەکو ئەمە
-
12:12 - 12:21ئێوە دەتوانن ببینن کە چۆن کۆریای باشور بەشێوەیەکی زۆر خێرا بەرەو پێشچوە،
-
12:21 - 12:24لەکاتێکدا بەڕازیل زۆر هێواشە
-
12:24 - 12:30ئەگەر جارێکی تر بگەڕێینەوە دواوە بۆ ئێرە، نیشانەیان لێبدەین، وەکو ئەمە
-
12:30 - 12:34جارێکی تر دەتوانن ببینن ئەوە خێرایی گەشەپێدانە
-
12:34 - 12:40کە زۆر زۆر جیاوازە لەگەڵ ووڵاتان کە لە جوڵەدان زیاتر یان کەمتر
-
12:40 - 12:44بە هەمان تێکڕایی لە پارە و تەندروستیدا. بەڵام وادیارە دەتوانن
-
12:44 - 12:48زیاتر خێراتر بن ئەگەر ئێوە یەکەمجار بایەخ بدەن بە تەندروستی لە جیاتی ئەوەی بایەخ بدەن بە دەوڵەمەندی.
-
12:49 - 12:53ئەمە ئەو ڕیگایانە نیشان دەدات کە شانشینی یەکگرتوی ئیمارات گرتویەتە بەر
-
12:53 - 12:56.ئەوان لێرەوە دێن، ووڵاتێکی کانزایین. ئەوان هەموو نەوتەکەیان هەڵگرتوە؛
-
12:56 - 13:00هەموویان پارەیان دەستکەوتوە؛ بەڵام ناتونن تەندروستی بکڕن لە سوپەرمارکێتەکان،
-
13:00 - 13:04پێویستە لەسەرتان تەندروستی پێشبخەن. پێویستە منداڵەکانتان فێر بکرێن لە خوێندنگاکان.
-
13:04 - 13:07پێویستان بە ستافێکی ڕاهێنراوی تەندروستیە. پێویستە لەسەرتان خەڵکی هۆشیار بکەنەوە.
-
13:07 - 13:10شێخ زاید ئەوەی بەڕێگەیەکی زۆر باش ئەنجامداوە.
-
13:10 - 13:14سەرەڕای دابەزینی نرخی نەوتیش، ئەو ئەم ووڵاتەی هێنایە سەرەوەی ئێرە.
-
13:14 - 13:18کەواتە ڕێگەی زیاترمان دەستکەوت بۆ دەرکەوتنی جیهان،
-
13:18 - 13:20هەموو ووڵاتەکان دەبێت پارەکانیان
-
13:20 - 13:25باشتر بەکاربهێنن وەک لەوەی کە لە ڕابردودا بەکاریان هێناوە،
-
13:25 - 13:32ئەگەر سەیری تێکڕای داتای ووڵاتەکان بکەن دەبینن وەکو ئەمە وایە
-
13:32 - 13:37بەکارهێنانی تێکڕایی داتاکان شتێکی ترسناکە، لەبەرئەوەی
-
13:37 - 13:43جیاوازییەکی زۆر هەیە لە ناوخۆی ووڵاتەکاندا. بۆیە دەڕۆم بۆ ئێرە، دەتوانین ببینین
-
13:43 - 13:49ئەوە ئۆگەندای ئەمرۆیە لەکاتێکدا لە ساڵی ١٩٦٠ ئەو شوێنە کۆریای باشور بوو.ئەگەر ئۆگەندا لەت بکەم
-
13:49 - 13:54بەتەواوەتی جیاوازە لە ناوخۆی ئۆگەندا. ئەمانە هێڵەکانی ئۆگەندان.
-
13:54 - 13:57ڕێژەی لە سەدا ٢٠ ی دەوڵەمەندەکانی ئۆگەندا لە وێدان.
-
13:57 - 14:01هەژارەکانیش لەخوارەوەی ئەوێدان. ئەگەر باشوری ئەفریقا لەت بکەم
-
14:01 - 14:06ئەگەر بێمە خوارەوە و تەماشای نایجیریا بکەم، برسێتیەکی زۆر ترسناک لەوێدایە
-
14:06 - 14:11لە کۆتایدا وەکو ئەمەیە. لە سەدا ٢٠ ی هەژارەکانی نایجیریا لە دەرەوەی ئێرەدایە
-
14:11 - 14:14هەروەها لە سەدا ٢٠ ی دەوڵەمەندەکانی ئەفریقای باشور لەوێدان،
-
14:14 - 14:19هێشتا گفتوگۆ لەسەر ئەوە دەکەین کە چارەسەر چیە وە پێویستە چی بکرێت لە ئەفریقا.
-
14:19 - 14:22هەموو شتەکانی ئەم جیهانە دەستدەکەوێت لە ئەفریقادا. هەروەها تۆ ناتوانیت
-
14:22 - 14:26گفتوگۆیەکی جیهانی تێروتەسەل بکەیت لەسەر ڤایرۆسی (HIV) بۆ ئەو هێمایەی سەرەوە
-
14:26 - 14:30بەهەمان ستراتیجیەت بۆ ئەوانەی خوارەوەی ئێرە. پێشکەوتنی جیهانی
-
14:30 - 14:35دەبێت لە چوارچێوەیەکی زۆر باشدا بێت، ئەوە پەیوەندی نیە بە
-
14:35 - 14:38ئاستی هەرێمایەتیەوە. پێویست بوو زیاتر لەسەری بدوێین
-
14:38 - 14:42ئەو خوێندکارانە دەدۆزینەوە کە دەتوانن چێژی لێوەربگرن کاتێک دەتوانن ئەمە بەکاربهێنن
-
14:42 - 14:47پاشان زیاتر پێویستمان بە سیاسەتی دروستکەر و یەکگرتنی بەشەکان هەیە، حەزدەکەن ببیننن
-
14:47 - 14:51کە چۆن جیهان بە بەردەوامی لە گۆڕاندایە. ئێستا، باشە بۆچی ئەمە ڕوو نەدات؟
-
14:51 - 14:55ئەم داتایانەی هەمانە بۆچی بەکاریان ناهێنین؟ داتامان هەیە لە نەتەوە یەکگرتوەکان
-
14:55 - 14:57لە ئاژانسی سەرژمێری نیشتیمانی
-
14:57 - 15:01هەرەوەها لە زانکۆکان و ڕێکخراوە ناحکومیەکان
-
15:01 - 15:03لەبەرئەوەی داتاکە لە داتا بەیس-ەکاندا دیارنەمان
-
15:03 - 15:08خەڵکی لێیە، هەروەها ئینتەرنێتەرنێتیشی لێیە، بەڵام هێشتا بەشیوەیەکی چالاک بەکارمان نەهێناوە
-
15:08 - 15:11هەموو ئەو زانیاریانەی کە بینیمان دەربارەی گۆڕان لە جیهاندا
-
15:11 - 15:15بە ئاشکرا ئامارەکانی سەرژمێری ناگرێتەوە. لەوێدا هەندێک لاپەڕەی ئەلیکترۆنی هەیە
-
15:15 - 15:21وەک ئەمەی دەیزانن، بەڵام ئەوان هەندێک داتا لە داتا بنچینەییەکانەوە دەبەن
-
15:21 - 15:26بەڵام خەڵک پارە دەدەن بەوان، پاسۆردەکانیان گەمژانەیە هەرەوەها سەرژمێریەکانیان بێزارکەرە.
-
15:26 - 15:29(پێکەنین) )چەپڵە)
-
15:29 - 15:33ئەمە ئیش نیە. کەواتە چی پێویستە؟ ئێمە داتا بنچینەییەکانمان هەیە
-
15:33 - 15:37ئیتر پێویست بە داتای نوێ ناکات. ئێمە ئامێرێکی نەخشەکێشی سەرنجڕاکێشمان هەیە
-
15:37 - 15:40کە زیاتر و زیاتر زیاد دەکەن لەسەرەوە. بۆیە دەستمان کرد بە
-
15:40 - 15:45پڕۆژەیەکی خێرخوازی کە پێمان دەگوت.. گرێدانی داتا بە نەخشەوە
-
15:45 - 15:48پێمان دەگوت گاپمایندەر، کە لە میترۆکانی لەندەنەوە ئاگادارمان دەکاتەوە
-
15:48 - 15:51"ئاگاداری کەلێنەکە بە" بۆیە هەستمان کرد گاپمایندەر دەستی بەسەردا گیراوە
-
15:51 - 15:55بۆیە دەستمان کرد بە نوسینی بەرنامەیەک بۆ ئەوەی بتوانین داتاکان گرێبدەین بەیەکەوە وەکو ئەمە
-
15:55 - 16:01ئەوە قورس نەبوو. هەندێک کەسی ویست بۆ ماوەی چەند ساڵێک وێنە جووڵاوەکانمان بەرهەم هێنا.
-
16:01 - 16:03دەتوانن داتایەک هەڵبگریت و بیخەیتە ئەوێ.
-
16:03 - 16:08ئێمە ئازادین بۆ داتاکنی نەتەوەیەکگرتوەکان، وە هەندێکی کەم لە ڕێكخراوەکانی نەتەوە یەکگرتوەکان
-
16:08 - 16:12هەندێک لە ووڵاتان قایل بوون بەوەی کە داتا بنچینەییەکانیان دەتوانن بڕواتە دەرەوە بۆ جیهان
-
16:12 - 16:15بەڵام ئێمە پیویستمان بەوە بوو، بێگومان ئەوەش کاری لێکۆڵینەوە بوو
-
16:15 - 16:20بەهۆی کاری لێکۆڵینەوە دەتوانین داتاکەی سەرەوەی کۆپی بکەین بۆ ئەوەی توانای فۆڕماتی هەبێت
-
16:20 - 16:23لەو ڕێگەیەشەوە بنێردرێتە دەرەوە بۆ جیهان. گوێمان لە چی دەبێت ئەگەر ئێمە بڕۆینە دەرەوە؟
-
16:23 - 16:27من مرۆڤناسیم تەواو کردوە لە بەشی سەرژمێرە گشتیەکان . هەموو کەسێک دەڵێت
-
16:28 - 16:32ئەوە شتێکی مەحاڵە. ئەمە ناتوانریت تەواو بکرێت. زانیاریەکانمان زۆر دەگمەنە
-
16:32 - 16:35لە درێژەی ئەمەدا بۆمان دەردەکەوێت کە ئەوە ناتوانرێت لێکۆڵینەوەی بۆ بکرێت وەک ئەوانەی تر کە لێکۆڵینەوەیان بۆ کراوە
-
16:35 - 16:40ئیمە ناتوانین داتاکە بە خۆڕایی بدەینە خوێندکارەکان، یاخود بازرگانەکانی جیهان
-
16:40 - 16:43بەڵام ئەمە ئەو شتەبوو کە ئێمە حەزمان دەکرد بیبینین، وانیە؟
-
16:43 - 16:46پارە تەرخانکراوەکەی داتاکە لەم خوارەوەیە
-
16:46 - 16:49دەمانەوێت وەک گوڵەکان گەورەببن لە ئینتەرنێتدا
-
16:49 - 16:54یەکێک لە خاڵە گرنگەکان ئەوەیە توانای لێکۆڵینەوەیان دەبێت، پاشان خەڵک دەتوانن بەکاریان بهێنن
-
16:54 - 16:56وەک ئامێرێکی نەخشە کێشی زیندوو لەوێدا
-
16:56 - 17:01هەواڵێکی جوانم پێیە بۆ ئێوە. هەواڵێکی باشم پێیە ئەویش ئەوەیە سەرۆکی
-
17:01 - 17:05نوێی بەشی سەرژمێریەکان لە نەتەوە یەکگرتوەکان، دەڵێت ئەوە شتێکی مەحاڵ نیە
-
17:05 - 17:07تەنها گوتی ئێمە ناتوانین ئەوەبکەین
-
17:07 - 17:11پێکەنین
-
17:11 - 17:13پیاوێکی تەواو لێهاتوە، وانیە؟
-
17:13 - 17:15پێکەنین
-
17:15 - 17:19کەواتە دەتوانین لە داتاکەدا زۆر شت ببینین کە ڕوودەدات لە چەندا ساڵی داهاتودا
-
17:19 - 17:23دەتوانین بەتەواویی دابەشکردنی داهات بەڕێگەیەکی نوێ دابڕێژینەوە
-
17:23 - 17:28ئەمە دابەشكردنی داهاتی ووڵاتی چینە، ساڵی ١٩٧٠
-
17:29 - 17:34ئەمە دابەشکردنی داهاتی وویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکایە، ساڵی ١٩٧٠
-
17:34 - 17:38پێکداچون زۆر نیە، پێکداچون زۆر نیە. کەواتە چی ڕوویداوە؟
-
17:38 - 17:43چی ڕوویداوە لەمەدا: ئەوە گەشەکردنی چینە، ئەوە یەکسان نیە و چیتر درێژ نەبۆتەوە
-
17:43 - 17:47وەک ئەوەی ئەوەی لێرەدا دەردەکەوێت، لەسەرەوە سەیری وویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا بکەن.
-
17:47 - 17:49زۆر لە خێو دەچێت، وانیە؟
-
17:49 - 17:51پێکەنین
-
17:51 - 18:01ترسانێکی جوانە. بەڵام واهەستدەکەم زۆر گرنگە هەموو ئەم زانیاریانەمان هەبێت.
-
18:01 - 18:07بەڕاستی پێویستمان بە بینینی ئەمەیە. لەجیاتی ئەوەی سەیری ئەمە بکەین
-
18:07 - 18:12حەزدەکەم کۆتایی بهێنم بە قسەکانم بە نیشاندانی بەکارهێنەرانی ئینتەرنێت بۆ هەر هەزار کەسێک
-
18:12 - 18:17لەم بەرنامەیەدا، ئێمە ڕێدەدەین بە هاتنە ناوەوەی نزیکەی ٥٠٠ گۆڕاو لە هەموو ووڵاتەکان بەشێوەیەکی ئاسان
-
18:17 - 18:21هەندێک کاتی دەوێت تاکو دەگۆڕێت بۆ ئەمە
-
18:21 - 18:26بەڵام لە تەوەرەکەدا، ئێوە دەتوانن زۆر بە ئاسانی هەر گۆڕاوێکتان دەست بکەوێت کە حەزتان لێیەتی و پێویستتانە
-
18:26 - 18:31هەروەها ئەو شتەی کە حەزتان لێیەتی دەستتان دەکەوێت بە خۆرایی لە داتا بنچینەییەکان
-
18:31 - 18:34بۆ دەستکەوتنی لێکۆڵینەوەکە دەبێت دووەم کلیک بکەیت، بۆ بە دەستهێنانی ئەوانە
-
18:34 - 18:39لە ناو هێڵکاریە فۆڕماتیەکان، تاکو یەکسەر لەوانە تێبگەیت.
-
18:39 - 18:42ئێستا، ئەوانەی سەرژمێری دەکەن حەزیان لەوە نیە، لەبەرئەوەی دەڵێن ئەمە
-
18:42 - 18:51ڕاستیەکە نیشان نادات؛ دەڵێن ئێمە پێویستمان بە سەرژمێریەکی شیکاری هەیە
-
18:51 - 18:54بەڵام ئەمە گریمانەیەکی ناچارییە.
-
18:54 - 18:58من ئێستا کۆتایی بە باسی جیهان دەهێنم. لەوێدا ئینتەرنێت سەرهەڵدەدات.
-
18:58 - 19:02ژمارەی بەکارهێنەرانی ئینتەرنیت بەرەو زیادبوون چووە وەک لەمەدا دیارە. ئەمە (GDP) بۆ هەر تاکە کەسێک.
-
19:02 - 19:07تەکنەلۆجیایەکی تازە دێت، بەڵام دواتر تووشی سەرسامی دەبین کە چۆن بەباشی
-
19:07 - 19:12گونجێنراوە لەگەل ئابوری وڵاتەکاندا. لەبەرئەوەیە کە بە ١٠٠ دۆلار
-
19:12 - 19:15دەتوانیت کۆمپیوتەرێکی زۆر باشت دەستبکەوێت. بەڵام ئەوە خواستێکی زۆر جوانە.
-
19:15 - 19:18ئەمەش هەروەک ئەوەیە کە جیهان تەخت بکەین، وانیە؟ ئەم ووڵاتانە
-
19:18 - 19:21ئابورییان زیاتر بەرزبۆتەوە وە زیاتر خۆش دەبن
-
19:21 - 19:25ئەگەر بەردەوام بن لە ساڵانی داهاتودا، هیوادارم بتوانین ئەمە بکەین لەگەڵ
-
19:25 - 19:27هەموو داتاکانی داهاتی گشتی لە جیهاندا. زۆر سوپاس بۆ ئێوە
-
19:28 - 19:31چەپڵە
- Title:
- هانس رۆسلین: ئەو ئامارانەی دووبارە شێوەی جیهانت نیشان دەدەنەوە
- Speaker:
- Hans Rosling
- Description:
-
more » « less
پێشتر هەرگیز زانیاریتان نەبینیوە کە بەم شیوازە باس بکرێت. بە شێوازێکی درامی و گرنگ لەلایەن پێشکەشکارێکی سەرژمێرەوە (گورو هانس ڕۆسڵین) ، کە باس لە
ئەفسانەی بە ناو " گەشەکردنی جیهان" دەکات - Video Language:
- English
- Team:
closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 19:33
|
Dimitra Papageorgiou approved Kurdish subtitles for The best stats you've ever seen | |
|
Hiwa Foundation II accepted Kurdish subtitles for The best stats you've ever seen | |
|
|
Hiwa Foundation II edited Kurdish subtitles for The best stats you've ever seen | |
|
|
Hiwa Foundation II edited Kurdish subtitles for The best stats you've ever seen | |
|
|
Hiwa Foundation II edited Kurdish subtitles for The best stats you've ever seen | |
|
|
Hiwa Foundation II edited Kurdish subtitles for The best stats you've ever seen | |
|
|
Hiwa Foundation II edited Kurdish subtitles for The best stats you've ever seen | |
|
|
Hiwa Foundation II edited Kurdish subtitles for The best stats you've ever seen |