Jak film zmienia nasz sposób postrzegania świata

Film potrafi wpłynąć na to, jak postrzegamy samych siebie i swoją kulturę. Dokumentalistka i stypendystka TED Sharmeen Obaid-Chinoy używa go do walki z przemocą wobec kobiet, kierując swoją kamerę na tradycję zabójstw honorowych w Pakistanie. W swojej inspirującej prelekcji opowiada o tym, jak zabrała ze sobą swój nagrodzony Oskarem film i z kinem objazdowym odwiedziła małe miasteczka i wioski w całym Pakistanie, seans po seansie zmieniając dynamikę między kobietami, mężczyznami i społeczeństwem.

Jestem gawędziarą,

ale jestem też zadymiarą.

(Śmiech)

Mam nawyk zadawania trudnych pytań.

Zaczęły się, kiedy miałam 10 lat.

Mama nie miała czasu dla swoich 6. dzieci.

Gdy skończyłam 14 lat miała dość
moich coraz bardziej irytujących pytań

i doradziła mi, żebym zaczęła pisać
dla lokalnej anglojęzycznej gazety

w Pakistanie,

aby moje pytania, jak to ujęła,
dotarły do całego kraju.

(Śmiech)

W wieku 17 lat byłam już
tajną dziennikarką śledczą.

Nie sądzę, żeby mój edytor wiedział,
jak niewiele mam lat,

gdy wysłałam mu historię piętnującą

niektórych bardzo wpływowych ludzi.

Ludzie, o których napisałam,
chcieli dać mi nauczkę.

Chcieli zhańbić mnie i moją rodzinę.

Wypisali sprejem nasze imiona

i niewyobrażalne przekleństwa
na naszej bramie

i w okolicy.

Myśleli, że mój ojciec,
surowy tradycjonalista,

powstrzyma mnie.

Zamiast tego stanął
przede mną i powiedział:

"Jeśli mówisz prawdę, poprę cię,

a ze mną cały świat".

Po czym zebrał...

(Brawa)

Po czym zebrał grupę ludzi
i wraz z nimi wybielił ściany.

(Śmiech)

Zawsze chciałam szokować moimi historiami,

zmuszać do trudnych rozmów.

Czułam, że mogę być bardziej skuteczna,
jeśli stworzę coś wizualnego.

Zatem w wieku 21 lat
zostałam dokumentalistką

kierując swoją kamerę
na zmarginalizowane społeczności

na pierwszych liniach frontu,

aż w końcu wróciłam do Pakistanu,

gdzie chciałam dokumentować
przemoc wobec kobiet.

Pakistan zamieszkuje 200 milionów ludzi.

Przy wysokim poziomie analfabetyzmu

film może zmienić sposób,
w jaki ludzie dostrzegają problemy.

Skuteczny gawędziarz przemawia
do naszych emocji,

wzbudza empatię i współczucie

oraz zmusza do spojrzenia
na pewne sprawy inaczej.

W moim kraju film ma potencjał
do wykroczenia poza kino.

Może zmieniać życie.

Są pewne kwestie,
które zawsze chciałam poruszyć,

podstawić społeczeństwu lustro.

Napędzał mnie barometr gniewu.

W 2014 roku dotarłam przez ten barometr
do zabójstw honorowych.

Do zabójstw honorowych dochodzi
w wielu częściach świata,

gdzie mężczyźni karzą kobiety
za łamanie praw przez nich stworzonych:

kobiety, które wychodzą
za mąż z własnej woli;

kobiety, które chcą rozwodu;

kobiety podejrzane o bycie
w zakazanych związkach.

Reszta świata nazwałaby
zabójstwa honorowe morderstwami.

Zawsze chciałam opowiedzieć tę historię
z perspektywy ocalałej kobiety.

Jednak kobietom nie jest dane
opowiedzieć swojej historii,

bo zamiast tego kończą
w nieoznaczonych grobach.

Kiedy pewnego ranka
przeczytałam w gazecie

o młodej kobiecie,
która cudem ocalała po tym,

jak jej ojciec i wujek
postrzelili ją w twarz,

ponieważ chciała wyjść za mąż
za swojego wybranka,

wiedziałam, że mam swojego narratora.

Saba była zdeterminowana, by posłać
swojego ojca i wujka do więzienia,

jednak po wyjściu ze szpitala

rósł nacisk, żeby wybaczyła.

W prawie istniała bowiem pewna luka,

która pozwalała ofiarom
przebaczać oprawcom,

dzięki czemu mogli uniknąć odsiadki.

Powiedziano jej, że będzie napiętnowana

razem z rodziną i teściami,

i że wszyscy zostaną wyklęci
ze społeczności,

gdyż wielu uważało, iż jej ojciec
miał prawo tak postąpić,

biorąc pod uwagę jej występek.

Saba walczyła

miesiącami.

Jednak ostatniego dnia w sądzie

przebaczyła im.

Byliśmy załamani jako filmowcy,

bo nie taki film chcieliśmy nakręcić.

Patrząc wstecz, gdyby wniosła oskarżenie,
walczyła do końca i wygrała,

jej historia stanowiłaby wyjątek.

Jeżeli tak silna kobieta zostaje uciszona,

jakie szanse mają inne kobiety?

Wpadliśmy na pomysł,
żeby z pomocą naszego filmu

zmienić sposób, w jaki ludzie
postrzegają zabójstwa honorowe,

i żeby wpłynąć na istniejącą lukę prawną.

Nasz film został nominowany do Oskara,

zabójstwa honorowe pojawiły się
na pierwszych stronach gazet,

a premier, który przesłał nam gratulacje,

zaproponował nam zorganizowanie
pierwszej projekcji filmu w swoim biurze.

Oczywiście skorzystaliśmy z okazji,

bo żaden poprzedni premier
w historii kraju tego nie zrobił.

Podczas projekcji

transmitowanej na żywo
w krajowej telewizji

premier powiedział coś,
co rozbrzmiało echem w całym kraju:

"W zabójstwach honorowych
nie ma żadnego honoru".

(Brawa)

Podczas rozdania Oskarów w Los Angeles

wielu ekspertów spisało nas na straty,

jednak my wiedzieliśmy, że musimy wygrać,

aby kontynuować zmiany.

I wtedy padło moje imię,

więc wbiegłam po schodach w klapkach,
bo nie spodziewałam się występu na scenie.

(Śmiech)

Przyjęłam statuetkę
i powiedziałam miliardom widzów,

że premier Pakistanu
zobowiązał się zmienić prawo,

bo był to sposób na pociągnięcie
premiera do odpowiedzialności.

(Śmiech)

I...

(Brawa)

Po powrocie do kraju nasza wygrana
zdominowała pierwsze strony gazet

i jeszcze więcej ludzi dołączyło do walki

o zniesienie luki w prawie.

W październiku 2016 roku,
po wielomiesięcznej kampanii,

luka została faktycznie zniesiona.

(Brawa)

Obecnie mężczyźni,
którzy zabiją kobietę w imię honoru,

dostają karę dożywocia.

(Brawa)

Już nazajutrz

doszło do zabójstwa honorowego kobiety,

a później do kolejnych.

Wpłynęliśmy na prawodawstwo,

ale to było za mało.

Musieliśmy dotrzeć z naszym filmem
i jego przesłaniem do serca kraju,

czyli do małych miasteczek i wiosek.

Moim zdaniem kino może odgrywać
bardzo pozytywną rolę

w zmienianiu i modelowaniu społeczeństwa
w korzystnym kierunku.

Ale jak mieliśmy dotrzeć do tych miejsc?

Jak mieliśmy dotrzeć do tych
małych miasteczek i wiosek?

Zbudowaliśmy kino objazdowe,

czyli ciężarówkę jeżdżącą
wzdłuż i wszerz kraju

i zatrzymującą się
w małych miasteczkach i wioskach.

Wyposażyliśmy ją w duży ekran,
który rozświetlał nocne niebo

i nazwaliśmy "Look But With Love".

To kino pozwalało zebrać się miejscowym

i obejrzeć razem film.

Wiedzieliśmy, że nasze kino
przyciągnie uwagę mężczyzn i dzieci.

Przychodzili, żeby obejrzeć film.

Ale co z kobietami?

Czy w tych małych, wiejskich
i posegregowanych miejscowościach

uda nam się ściągnąć kobiety do kina?

Trzeba było działać według
panujących norm kulturowych,

więc zbudowaliśmy kino wewnątrz kina,

wyposażone w siedzenia i ekran,
do którego kobiety mogły wejść na seans

bez strachu,

wstydu

i nękania.

Zaczęliśmy zapoznawać ludzi z filmami,

które otwierały ich umysły
na konkurujące światopoglądy

i zachęcały dzieci do rozwijania
krytycznego myślenia,

dzięki któremu mogły zadawać pytania.

Poszerzyliśmy zakres tematów
poza zabójstwa honorowe,

rozmawiając o nierówności dochodów,

środowisku,

stosunkach etnicznych,
tolerancji religijnej i miłosierdziu.

W żeńskim kinie

filmy ukazywały kobiety
jako bohaterki, a nie ofiary,

i wyjaśniały, jak poruszać się
po systemie sądownictwa i policji,

nauczały je o ich prawach

i informowały, gdzie szukać schronienia,

jeśli padną ofiarami przemocy domowej

oraz gdzie udać się po pomoc.

Byliśmy zaskoczeni tym,
w jak wielu miejscach

zostaliśmy mile przyjęci.

Wiele z tych miasteczek nigdy nie widziało
telewizji, czy mediów społecznościowych

i ludzie z chęcią edukowali swoje dzieci.

Istniały jednak także
sprzeciwy i reperkusje

związane z ideami,
które ze sobą przywoziliśmy.

Dwie osoby z naszego
kinowego zespołu zrezygnowały

przez groźby z wiosek.

W jednej z odwiedzanych wiosek

zamknięto nam kino,

bo nie chciano tam,
żeby kobiety poznały swoje prawa.

Z drugiej strony, w innej wiosce,
gdzie pokazy zostały wstrzymane,

jeden z policjantów w cywilu
zażądał ich wznowienia

i został z nami, broniąc naszego zespołu

i tłumacząc wszystkim, że to jego
obowiązek wystawiać młode umysły

na alternatywny światopogląd i jego treść.

Był dla nas bohaterem.

Napotkaliśmy wielu takich bohaterów
podczas naszej podróży.

W innym mieście, gdzie tylko mężczyźni
zgodzili się obejrzeć film,

a kobietom kazali zostać w domu,

członek starszyzny

zebrał grupę ludzi
i odbył z nimi dyskusję,

po której i mężczyźni i kobiety
wspólnie zasiedli do obejrzenia filmu.

Dokumentujemy to, co robimy.

Rozmawiamy z ludźmi.

Dostosowujemy się.

Zmieniamy treści filmów.

Kiedy pokazujemy mężczyznom filmy,

w których sprawcy przemocy
znajdują się za kratkami,

chcemy jasno dać do zrozumienia,
że męska agresja

będzie miała konsekwencje.

Pokazujemy również filmy, w których
mężczyźni są orędownikami kobiet,

bo chcemy ich zachęcić
do przyjmowania takich ról.

Kiedy pokazujemy kobietom filmy,
w których są głowami państwa,

prawnikami, lekarzami lub zajmują
inne kierownicze stanowiska,

rozmawiamy z nimi
i zachęcamy do wejścia w te role.

Zmieniamy wzajemne zachowania miejscowych

a nasze doświadczenie
przenosimy też gdzie indziej.

Niedawno skontaktowała się z nami
pewna grupa, która chce użyć naszego kina

w Bangladeszu i w Syrii,

więc dzielimy się z nimi doświadczeniem.

Uważamy, że to bardzo ważne,

aby szerzyć to, co robimy,
na całym świecie.

W małych miasteczkach
i wioskach w całym Pakistanie

mężczyźni zmieniają stosunek do kobiet,

dzieci zmieniają sposób
postrzegania świata,

wioska po wiosce, za pośrednictwem kina.

Dziękuję.

(Brawa)