Terry Moore: Waarom is 'x' de onbekende?

Waarom is 'x' het symbool voor een onbekende? In deze korte en grappige talk geeft Terry Moore het verrassende antwoord.

Ik heb het antwoord op een vraag die we ons allemaal al eens hebben gesteld.

De vraag is:

waarom stelt de letter x

de onbekende voor?

We leerden dat in de wiskundeles,

maar nu kom je het overal tegen --

De X prize, de X-Files,

Project X, TEDx.

Waar komt dat vandaan?

Ongeveer zes jaar geleden

besloot ik Arabisch te gaan leren.

Dat blijkt een uiterst logische taal te zijn.

Een woord, woordgroep

of zin in het Arabisch schrijven,

is als een vergelijking opstellen,

omdat elk onderdeel uiterst precies is

en beladen is met een heleboel informatie.

Dat is een van de redenen waarom

zo veel van wat we zijn gaan zien

als westerse wetenschap, wiskunde en techniek

in feite werd uitgewerkt in de eerste eeuwen van de gangbare jaartelling

door de Perzen, de Arabieren en de Turken.

Inbegrepen dat kleine Arabische systeempje

dat al-jebr wordt genoemd.

Ruwweg vertaald betekent al-jebr

'het systeem voor het laten overeenstemmen van verschillende delen'.

Al-jebr kwam uiteindelijk bij ons als 'algebra'.

Eén van de vele voorbeelden.

De Arabische teksten met deze wiskundige wijsheid

vonden tenslotte hun weg naar Europa --

dat wil zeggen Spanje --

in de 11e en 12e eeuw.

Toen ze daar aankwamen,

was er enorme interesse

voor het vertalen van deze wijsheid

in een Europese taal.

Maar er waren problemen.

Een probleem is

dat sommige klanken in het Arabisch

gewoon niet uit te spreken zijn door een Europees strottenhoofd

zonder veel oefening.

Geloof me maar.

Daarom zijn die klanken

ook niet vertegenwoordigd

door de tekens die beschikbaar zijn in Europese talen.

Hier is een van de schuldigen.

Dit is de letter SHeen,

en het klinkt als SH --"sh."

Het is ook de eerste letter

van het woord 'shalan',

wat 'iets' betekent,

net als ons woord 'iets' --

een niet-gedefinieerd, onbekend ding.

In het Arabisch

kunnen we dit verduidelijken

door het bepaald lidwoord 'al' toe te voegen.

Dit is dus al-shalan --

het onbekende ding.

Dit woord komt al voor in de hele vroege wiskunde,

zoals in deze 10e eeuwse afleiding van bewijzen.

Het probleem voor de middeleeuwse Spaanse geleerden

die dit materiaal vertaalden,

was dat de letter SHeen en het woord shalan

niet kon worden weergegeven in het Spaans

omdat de Spanjaarden geen SH hebben,

dat 'sh'-geluid.

Ze losten het op

door een regel af te spreken waarbij ze

de Kh- klank, 'kh',

van het klassieke Grieks leenden

in de vorm van de letter Chi.

Later, toen dit materiaal werd vertaald

in de gemeenschappelijke Europese taal,

het Latijn,

vervingen ze gewoon de Griekse Chi

door de Latijnse X.

Toen dat een feit was,

zodra dit materiaal in het Latijn was,

vormde het de basis voor de wiskundeleerboeken

voor bijna 600 jaar.

Nu hebben we het antwoord op onze vraag

waarom x de onbekende is.

X is de onbekende

omdat je in het Spaans niet 'sh' kan zeggen.

(Gelach)

Ik vond het de moeite om dat eens te vertellen.

(Applaus)