< Return to Video

'X' неге белгісіздікті білдіреді?

  • 0:01 - 0:04
    Сіздерге қиын сұрақтың жауабын білемін.
  • 0:04 - 0:05
    Ол сұрақ мынандай:
  • 0:05 - 0:08
    Не үшін Х әрпі
  • 0:08 - 0:10
    белгісіздікті бейнелейді?
  • 0:10 - 0:13
    Математика пәнінен таныс бұл әріп қазір
  • 0:13 - 0:14
    мәдени өмірге дендеп енген.
  • 0:14 - 0:17
    Мәселен, Х марапат, Х файлдар
  • 0:17 - 0:21
    Х Жобасы, TEDx.
  • 0:21 - 0:23
    Бұлар қайдан келген өзі?
  • 0:23 - 0:24
    Шамамен алты жыл бұрын
  • 0:24 - 0:27
    араб тілін үйренемін деп шештім.
  • 0:27 - 0:31
    Бұл ең жоғары логикалы тіл ғой.
  • 0:31 - 0:33
    Арабша сөз не сөз тіркесін яки
  • 0:33 - 0:35
    сөйлем жазу
  • 0:35 - 0:37
    құдды крафт теңдеуі секілді.
  • 0:37 - 0:40
    Өйткені, жазбаның әр бөлімі нақты
  • 0:40 - 0:42
    әрі көп ақпаратты қамтиды.
  • 0:42 - 0:44
    Мұның бір себебі сол,
  • 0:44 - 0:45
    ойлана келе, түйгенім –
  • 0:45 - 0:49
    Батыс ғылымы,математикасы мен инженериясын
  • 0:49 - 0:52
    біздің дәуіріміздің алғашқы ғасырларында
  • 0:52 - 0:56
    парсы, араб, түркілер жасаған секілді.
  • 0:56 - 0:58
    Араб тіліндегі шағын жүйенің бірі
  • 0:58 - 1:00
    алгебра деп аталады.
  • 1:00 - 1:03
    "al-jebr" сөзі шамамен былай аударылады:
  • 1:03 - 1:07
    "жеке бөліктерді салыстыру жүйесі".
  • 1:07 - 1:11
    "al-jebr" ағылшынға алгебра болып енді.
  • 1:11 - 1:13
    Бұл көп мысалдың бірі ғана.
  • 1:13 - 1:17
    Мұндай математикалық нақты араб мәтіні
  • 1:17 - 1:19
    ақырында Еуропаға жол тартты.
  • 1:19 - 1:20
    Мәселен, Испанияға
  • 1:20 - 1:22
    11-12 ғасырларда жетті.
  • 1:22 - 1:23
    Және бұл даналықтың
  • 1:23 - 1:25
    Еуропа тілдеріндегі
  • 1:25 - 1:27
    аудармасының мәніне
  • 1:27 - 1:29
    көпшілігі қатты қызықты.
  • 1:29 - 1:31
    Алайда, кедергілер де кездесті.
  • 1:31 - 1:32
    Бір мәселе,
  • 1:32 - 1:35
    араб тіліндегі кейбір дыбыстарды
  • 1:35 - 1:38
    еуропалық дыбыс мәнеріндегілер
  • 1:38 - 1:40
    арнайы жаттығуларсыз айта алмайды.
  • 1:40 - 1:42
    Бұл сөзіме сеніңіз.
  • 1:42 - 1:44
    Одан өзге, бұл дыбыстардың
  • 1:44 - 1:46
    сипаты мен мағынасы
  • 1:46 - 1:50
    Еуропа тілдерінде кездеспейді.
  • 1:50 - 1:52
    Ондай "кінәлілердің" бірі, мәселен,
  • 1:52 - 1:54
    "Шин" әрпі.
  • 1:54 - 1:57
    Біз бұл әріпті "ш" деп дыбыстаймыз.
  • 1:57 - 2:00
    Бұл және бірінші әріпте кездессе,
  • 2:00 - 2:02
    мәселен, "шалан" сөзі,
  • 2:02 - 2:04
    ол "әлдене" деген мағынаны береді.
  • 2:04 - 2:06
    бұл ағылшынша "something" сөзі сияқты,
  • 2:06 - 2:09
    нақты анық емес, әлдебір затты сипаттайды.
  • 2:09 - 2:10
    Бүгінгі араб тілінде
  • 2:10 - 2:11
    біз мұндай сөздерді
  • 2:11 - 2:14
    "әл" артиклі арқылы анықтай аламыз.
  • 2:14 - 2:16
    яғни, әл-Шалан сөзі
  • 2:16 - 2:18
    "белгісіз зат" деп тәржімеленеді.
  • 2:18 - 2:21
    Бұл сөз көне математикада , 10 ғасырда,
  • 2:21 - 2:28
    шешімдерді дәлелдеуде қолданылды.
  • 2:28 - 2:31
    Ортағасырлық Испан ғалымдары бұл сөзді
  • 2:31 - 2:33
    қалай аударамыз деп басын қатырады.
  • 2:33 - 2:38
    Шин әрпі мен Шалан сөзі
  • 2:38 - 2:40
    Испандарда кездеспейді.
  • 2:40 - 2:42
    себебі испандарда "Ш" әрпі де,
  • 2:42 - 2:44
    "Ш" дыбысы да жоқ.
  • 2:44 - 2:45
    Сонымен барлығы
  • 2:45 - 2:47
    ереже ойлап тауып,
  • 2:47 - 2:51
    өздерінің тіліндегі Ч әрпі мен Ч дыбысын
  • 2:51 - 2:53
    классикалық грек тілінен
  • 2:53 - 2:56
    "Кай" әрпі түрінде енгізген.
  • 2:56 - 2:58
    Кейін бұл сөз жалпы Еуропа тіліне,
  • 2:58 - 3:01
    яғни, латыншаға аударылған кезде,
  • 3:01 - 3:03
    айта кетерлігі,
  • 3:03 - 3:05
    олар гректердің "Кай" әрпін алмастырып
  • 3:05 - 3:07
    Латынша Х әрпін алады.
  • 3:07 - 3:08
    Осылайша,
  • 3:08 - 3:11
    бұл сөз латын тіліндегі
  • 3:11 - 3:14
    математика кітабының негізін қалыптастырып
  • 3:14 - 3:17
    келе жатқанына 600 жыл болды.
  • 3:17 - 3:19
    Бірақ қазір біз бұның жауабын білеміз.
  • 3:19 - 3:21
    Х әрпі неге белгісіздікті білдіреді?
  • 3:21 - 3:23
    Х-тің белгісіз болатыны –
  • 3:23 - 3:27
    испандықтардың "ш" деп айта
    алмайтындығында.
  • 3:27 - 3:29
    (Күлкі)
  • 3:29 - 3:32
    Сол үшін бұл жайлы айтуды құп көрдім!
  • 3:32 - 3:35
    (Қол соғу)
Title:
'X' неге белгісіздікті білдіреді?
Speaker:
Терри Мур
Description:

"Х" символы неге белгісіздікті білдіреді? Терри Мур өзінің қысқа әрі нұсқа әңгімесінде, бұл сұраққа қызғылықты жауап береді.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
03:57
Asqat Yerkimbay approved Kazakh subtitles for Why is 'x' the unknown?
Asqat Yerkimbay edited Kazakh subtitles for Why is 'x' the unknown?
Asqat Yerkimbay edited Kazakh subtitles for Why is 'x' the unknown?
Asqat Yerkimbay edited Kazakh subtitles for Why is 'x' the unknown?
Nurbol Qudaibergen accepted Kazakh subtitles for Why is 'x' the unknown?
Nurbol Qudaibergen edited Kazakh subtitles for Why is 'x' the unknown?
Nurbol Qudaibergen edited Kazakh subtitles for Why is 'x' the unknown?
Nurbol Qudaibergen edited Kazakh subtitles for Why is 'x' the unknown?
Show all

Kazakh subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.