Το αρχιτεκτονικό θαύμα των εφήμερων πόλεων

Κάθε 12 χρόνια μια μεγαπόλη εμφανίζεται στην Ινδία για το θρησκευτικό φεστιβάλ Κούμπ Μέλα -- ό,τι χτίζεται μέσα σε δέκα εβδομάδες αποσυναρμολογείται πλήρως μέσα σε μόλις μία. Τι μπορούμε να μάθουμε από αυτό τον πλήρως λειτουργικό, εφήμερο οικισμό; Σε μια διορατική ομιλία ο αστικός σχεδιαστής Ράχουλ Μεχρότρα εξερευνά τα πλεονεκτήματα της δημιουργίας προσωρινών πόλεων που μπορούν να ταξιδέψουν, να προσαρμοστούν ή ακόμη και να εξαφανιστούν, αφήνοντας το μικρότερο δυνατό αποτύπωμα στον πλανήτη.

Σε αυτόν τον πλανήτη σήμερα,

υπάρχουν περίπου 50 πόλεις
με πληθυσμό πάνω από πέντε εκατομμύρια.

Θα μοιραστώ μαζί σας
την ιστορία μια τέτοιας πόλης,

μιας πόλης επτά εκατομμυρίων ανθρώπων,

που αποτελεί όμως μια προσωρινή μεγαπόλη,
μια εφήμερη μεγαπόλη.

Είναι μια πόλη που χτίζεται
για το Ινδουιστικό φεστιβάλ

που ονομάζεται Κουμπ Μέλα,

που γίνεται κάθε 12 χρόνια,
σε μικρότερες εκδοχές του κάθε τέσσερα,

και λαμβάνει χώρα στη συμβολή

των ποταμών Γάγγη και Γιάμουνα στην Ινδία.

Σε αυτό το φεστιβάλ,

μαζεύονται 100 εκατομμύρια άνθρωποι.

Ο λόγος που μαζεύεται τόσος κόσμος εδώ,

είναι η Ινδουιστική αντίληψη,
ότι κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ,

κάθε 12 χρόνια,

αν κάνετε μπάνιο στη συμβολή
των δύο αυτών σπουδαίων ποταμών

απελευθερώνεστε από την αναγέννηση.

Είναι μια συναρπαστική ιδέα,

ότι απελευθερώνεστε
από τη ζωή όπως την ξέρουμε.

Αυτό είναι που προσελκύει αυτά
τα εκατομμύρια ανθρώπους.

Και μια ολόκληρη μεγαπόλη
χτίζεται για να τους στεγάσει.

Εφτά εκατομμύρια άνθρωποι
μένουν εκεί για 55 μέρες,

και οι υπόλοιποι 100 την επισκέπτονται.

Αυτές είναι φωτογραφίες από το ίδιο σημείο

τις οποίες βγάλαμε μέσα σε 10 εβδομάδες

που θέλει η πόλη για να ανεγερθεί.

Μετά τους μουσώνες,

καθώς τα νερά των ποταμών υποχωρούν

και οι τράπεζες άμμου αποκαλύπτονται,

γίνονται το υπόβαθρο της πόλης.

Και μέχρι τις 15 Ιανουαρίου,

από τις 15 Οκτωβρίου
μέχρι τις 15 Ιανουαρίου,

σε αυτές τις εβδομάδες
αναδύεται μια ολόκληρη πόλη.

Μια πόλη που στεγάζει
εφτά εκατομμύρια ανθρώπους.

Το συναρπαστικό με αυτή την πόλη

είναι ότι έχει όλα τα χαρακτηριστικά
μιας πραγματικής μεγαπόλης:

ένας κάναβος χρησιμοποιείται
για να στηθεί η πόλη.

Το αστικό δίκτυο είναι ένας κάναβος

και κάθε δρόμος σε αυτή την πόλη

διασχίζει το ποτάμι με μια πλωτή γέφυρα.

Απίστευτα ανθεκτικό,

επειδή αν υπάρξει κάποια ξαφνική νεροποντή
ή το ποτάμι αλλάξει πορεία,

το αστικό δίκτυο μένει ανέπαφο,

η πόλη προσαρμόζεται σε αυτό το έδαφος
το οποίο μπορεί να είναι ασταθές.

Μιμείται επίσης όλα τα είδη των φυσικών,
καθώς και των κοινωνικών, υποδομών.

Παροχή νερού, αποχέτευση, ηλεκτρισμός,

υπάρχουν 1.400 κάμερες παρακολούθησης
που χρησιμοποιούνται για ασφάλεια

από έναν ολόκληρο σταθμό που στήνεται.

Αλλά και κοινωνικές υποδομές,

όπως κλινικές, νοσοκομεία,

όλων των ειδών οι κοινωνικές υπηρεσίες,

που την κάνουν να λειτουργεί,
όπως θα λειτουργούσε κάθε άλλη μεγαπόλη.

10.500 καθαριστές εργάζονται στην πόλη.

Έχει ένα σύστημα διακυβέρνησης,
ένα Μέλα Αντικάρι,

ή τον επίτροπο του φεστιβάλ,

που εξασφαλίζει ότι η γη θα διανεμηθεί,

υπάρχουν συστήματα για όλα αυτά,

ότι το σύστημα της πόλης, η κινητικότητα,
όλα δουλεύουν αποδοτικά.

Ξέρετε, ήταν η πιο καθαρή
και η πιο αποδοτική Ινδική πόλη,

που έχω ζήσει.

(Γέλια)

Έτσι μοιάζει σε σύγκριση με το Μανχάταν,

30 τετραγωνικά χιλιόμετρα,

είναι το μέγεθος της πόλης.

Και δεν είναι μια ανεπίσημη πόλη
ή μια αναδυόμενη πόλη.

Είναι μια επίσημη πόλη,
μια κρατική επιχείρηση,

η κυβέρνηση την στήνει.

Στον σημερινό κόσμο του
νεοφιλελευθερισμού και του καπιταλισμού

στον οποίο το κράτος
έχει αναλάβει πλήρως την ευθύνη

για την κατασκευή και το σχεδιασμό πόλεων,

είναι μια απίστευτη περίπτωση.

Είναι μια προμελετημένη,
εκ προθέσεως, επίσημη πόλη.

Και είναι μια πόλη που ακουμπά
στο έδαφος πολύ ελαφρά.

Είναι τοποθετημένη στις όχθες
αυτών των ποταμών.

Και αφήνει πολύ μικρό αποτύπωμα.

Δεν υπάρχουν θεμέλια,

χρησιμοποιείται ύφασμα
για να φτιαχτεί όλη αυτή η πόλη.

Αυτό που είναι επίσης εκπληκτικό

είναι ότι χρησιμοποιούνται πέντε υλικά
για να κατασκευαστεί αυτός ο οικισμός

για επτά εκατομμύρια ανθρώπους:

μπαμπού δυόμιση μέτρων, σπάγκος ή σκοινί,

καρφιά ή βίδες και κάποιο υλικό πλήρωσης.

Θα μπορούσε να είναι πτυχωτό μέταλλο,
κάποιο ύφασμα ή πλαστικό.

Κι αυτά τα υλικά συνδυάζονται
και συσσωματώνονται.

Σαν μια εργαλειοθήκη εξαρτημάτων.

Χρησιμοποιούνται παντού,
από μια μικρή σκηνή,

η οποία μπορεί να στεγάσει
πέντε ή έξι άτομα, ή μια οικογένεια,

μέχρι ναούς που μπορεί να στεγάσουν 500,
μερικές φορές και 1.000 άτομα.

Κι αυτή η εργαλειοθήκη εξαρτημάτων,
κι αυτή η φαντασίωση της πόλης,

της επιτρέπουν να αποσυναρμολογείται.

Κι έτσι στο τέλος του φεστιβάλ,
μέσα σε μια εβδομάδα,

ολόκληρη η πόλη έχει αποσυναρμολογηθεί.

Αυτές είναι και πάλι εικόνες
από το ίδιο σημείο.

Και το έδαφος δίνεται πίσω στο ποτάμι,

καθώς με τους μουσώνες
η στάθμη του νερού ανεβαίνει ξανά.

Και είναι η φαντασίωση της εργαλειοθήκης

που επιτρέπει την αποσυναρμολόγηση

και την επαναπορρόφηση
όλων αυτών των υλικών.

Έτσι οι ηλεκτρικοί πόλοι πηγαίνουν
σε μικρά χωριά στην ενδοχώρα,

οι πλωτές γέφυρες
χρησιμοποιούνται σε μικρές πόλεις,

όλα τα υλικά επαναχρησιμοποιούνται.

Μαγευτικό, είναι καταπληκτικό.

Τώρα, μπορεί να ασπάζεστε αυτές τις
Ινδουιστικές αντιλήψεις μπορεί και όχι.

Αλλά ξέρετε, αυτό είναι
ένα καταπληκτικό παράδειγμα

κι αξίζει να γίνει τροφή για σκέψη.

Εδώ, οι άνθρωποι ξοδεύουν ένα τεράστιο
ποσό ενέργειας και φαντασίας

γνωρίζοντας ότι η πόλη θα καταστραφεί,

θα αποσυναρμολογηθεί,

θα εξαφανιστεί,

είναι η εφήμερη μεγαπόλη.

Κι έχει να μας διδάξει βαθιά μαθήματα.

Μαθήματα για το πώς
να αγγίζουμε απαλά το έδαφος,

για την αναστρεψιμότητα,

για την αποσυναρμολόγηση.

Ολίγον τι καταπληκτικό.

Και ξέρετε, είμαστε, ως άνθρωποι,
εθισμένοι στη μονιμότητα.

Αντιστεκόμαστε στην αλλαγή.

Είναι μια παρόρμηση που έχουμε όλοι.

Και αντιστεκόμαστε στην αλλαγή
παρά το γεγονός,

ότι η αλλαγή είναι ίσως
η μόνη σταθερά στις ζωές μας.

Όλα έχουν μια ημερομηνία λήξης,

συμπεριλαμβανομένου του διαστημοπλοίου
Γη, του πλανήτη μας.

Τι μπορούμε λοιπόν να μάθουμε
από αυτού του είδους τους οικισμούς;

Το φεστιβάλ του Φλεγόμενου Ανθρώπου,
φυσικά πολύ μικρότερο,

αλλά αναστρέψιμο.

Ή τα χιλιάδες παζάρια,

που εμφανίζονται σε όλο τον κόσμο

στην Ασία, τη Λατινική Αμερική,
την Αφρική, το συγκεκριμένο στο Μεξικό,

όπου οι χώροι στάθμευσης παίρνουν ζωή
τα σαββατοκύριακα, περίπου 50.000 πωλητές,

αλλά σε έναν χρονικό κύκλο.

Οι λαϊκές αγορές στην Αμερική:

είναι ένα καταπληκτικό φαινόμενο,
δημιουργεί νέες χημείες,

διευρύνει τα όρια του χώρου

που είναι αχρησιμοποίητος
ή δε χρησιμοποιείται βέλτιστα,

όπως οι χώροι στάθμευσης.

Στην πόλη μου, τη Βομβάη,

όπου εργάζομαι
ως αρχιτέκτονας και σχεδιαστής,

το βλέπω αυτό στο καθημερινό τοπίο.

Το αποκαλώ η Κινητική Πόλη.

Συσπάται σαν ζωντανός οργανισμός:
δεν είναι στατική.

Αλλάζει κάθε μέρα,

κάποιες φορές σε προβλέψιμους κύκλους.

Περίπου έξι εκατομμύρια άνθρωποι

ζουν σε τέτοιου είδους
προσωρινούς οικισμούς.

Όπως -- δυστυχώς, όπως
προσφυγικούς καταυλισμούς

τις παραγκουπόλεις της Βομβάης,
τις φαβέλες της Λατινικής Αμερικής.

Εδώ, το προσωρινό γίνεται το νέο μόνιμο.

Εδώ, η αστικοποίηση
δεν έχει να κάνει με το μεγάλο όραμα.

Έχει να κάνει με τη μεγάλη προσαρμογή.

Στους δρόμους της Βομβάης,
κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ Γκανές

μια μεταμόρφωση.

Ένα κοινοτικό κέντρο
δημιουργείται για 10 μέρες.

Προβάλλονται ταινίες του Μπόλυγουντ,

χιλιάδες άνθρωποι συναθροίζονται
για φαγητό και εορτασμούς.

Είναι φτιαγμένο από παπιέ-μασέ
και γύψο του Παρισιού.

Σχεδιασμένο για να αποσυναρμολογηθεί,

και σε δέκα μέρες,
μέσα σε μια νύχτα, εξαφανίζεται,

και ο δρόμος επιστρέφει στην ανωνυμία.

Ή τους πανέμορφους ανοιχτούς μας χώρους,
τους αποκαλούμε μέιντανς.

Και χρησιμοποιούνται
γι' αυτό το διαφορετικό και περίπλοκο,

μαγευτικό ινδικό παιχνίδι,
που λέγεται κρίκετ,

που πιστεύω, το ανακάλυψαν οι Βρετανοί.

(Γέλια)

Και τα απογεύματα,

ένας γάμος εκτυλίσσεται
γύρω από το γήπεδο --

Προσέξτε, το γήπεδο κρίκετ
δεν αγγίζεται, είναι ιερό έδαφος.

(Γέλια)

Όμως εδώ, τα μέλη του κλαμπ
και η δεξίωση του γάμου

συμμετέχουν στο τσάι
μέσω μιας κοινής κουζίνας.

Και τα μεσάνυχτα, αποσυναρμολογείται,

και ο χώρος δίνεται πίσω στην πόλη.

Εδώ ο αστικός τρόπος ζωής
είναι μια ελαστική κατάσταση.

Έτσι, αν αναλογιστούμε
αυτές τις ερωτήσεις,

εννοώ, πολλές μας έρχονται στο μυαλό.

Όμως η πιο σημαντική είναι,

είμαστε πραγματικά στις πόλεις μας,

στον φανταστικό αστικό τρόπο ζωής μας,

βρίσκοντας μόνιμες λύσεις
σε προσωρινά προβλήματα;

Αφιερώνουμε πόρους σε πρότυπα

που δεν ξέρουμε αν θα ισχύουν
σε μια δεκαετία;

Αυτή είναι, πιστεύω,

μια ενδιαφέρουσα ερώτηση
που προκύπτει από αυτή την έρευνα.

Δείτε τα εγκαταλελειμμένα
εμπορικά κέντρα της Βόρειας Αμερικής,

της προαστιακής Βόρειας Αμερικής.

Ειδικοί του εμπορίου έχουν προβλέψει,
ότι την επόμενη δεκαετία,

από τα 2.000 εμπορικά που υπάρχουν σήμερα,

το 50% θα εγκαταλειφθεί.

Τεράστιες ποσότητες υλικών και πόρων,

που δεν θα είναι σχετικοί σύντομα.

Ή τα Ολυμπιακά στάδια.

Σε όλο τον κόσμο, πόλεις τα χτίζουν

με μεγάλη αμφισβήτηση, με πολλούς πόρους,

όμως μετά τους αγώνες,

συχνά δεν μπορούν να απορροφηθούν.

Δεν θα μπορούσαν να είναι
νομαδικές κατασκευές, προσωρινές,

έχουμε την τεχνολογία γι' αυτό,

που θα δίνονται σε μικρές πόλεις
σε όλο κόσμο ή σε αυτές τις χώρες,

ή θα αποθηκεύονται και θα μεταφέρονται
για τους επόμενους Ολυμπιακούς;

Μια τεράστια,
αναποτελεσματική χρήση πόρων.

Όπως ένα τσίρκο.

Μπορούμε να το φανταστούμε σαν ένα τσίρκο,

αυτό τον φανταστικό θεσμό
που στήνεται σε πόλεις,

στήνοντας ένα όμορφο είδος
οπτικού διαλόγου με την στατική πόλη.

Και μέσα σε αυτό, η έκπληξη.

Παιδιά διαφορετικών εθνικοτήτων
ξαφνικά γνωρίζονται μεταξύ τους,

άνθρωποι άλλου χρώματος γνωρίζουν άλλους,

ομάδες, κουλτούρες και εθνικότητες

όλοι συναντώνται γύρω από το θέαμα
με ζώα και καλλιτέχνες.

Δημιουργούνται νέες χημείες,
άνθρωποι γνωρίζουν πράγματα,

και αυτό προχωράει στην επόμενη πόλη.

Ή η φύση, οι ροές της φύσης,
η κλιματική αλλαγή,

πώς θα τα αντιμετωπίσουμε αυτά,
μπορούμε να γίνουμε πιο συμβιβαστικοί;

Μπορούμε να δημιουργήσουμε
ηπιότερα αστικά συστήματα;

Ή θα συνεχίσουμε
να προκαλούμε τη φύση συνέχεια

με βαριές υποδομές,

όπως κάνουμε ήδη χωρίς επιτυχία;

Δεν υποστηρίζω

ότι πρέπει να κάνουμε
τις πόλεις μας σαν ένα τσίρκο,

Δεν υποστηρίζω ότι οι πόλεις
πρέπει να είναι εντελώς προσωρινές.

Απλώς πιστεύω,

ότι πρέπει να αλλάξουμε
τον τρόπο που φανταζόμαστε τις πόλεις,

όπου πρέπει να έχουμε περισσότερους χώρους

για χρήσεις προσωρινής κλίμακας.

Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε
αποδοτικά τους πόρους μας ,

για να παρατείνουμε
την ημερομηνία λήξης του πλανήτη μας.

Πρέπει να αλλάξουμε
την κουλτούρα του αστικού σχεδιασμού,

έτσι ώστε να σκέφτεται
το προσωρινό, το αναστρέψιμο,

το αποσυναρμολογούμενου.

Αυτό μπορεί να είναι καταπληκτικό

στην επίδραση που θα έχει στη ζωή μας.

Συχνά σκέφτομαι ξανά το Κουμπ Μέλα

που επισκέφθηκα
με τους μαθητές μου και το μελέτησα,

και εδώ η πόλη έχει αποσυναρμολογηθεί.

Μια εβδομάδα μετά το τέλος το φεστιβάλ.

Δεν υπήρχαν ίχνη.

Η επιφάνεια περίμενε
να καλυφθεί από το νερό.

Να πλημμυρίσει.

Πήγα να ευχαριστήσω μια ιέρεια

που μας είχε βοηθήσει με την έρευνα μας

και μας διευκόλυνε με αυτή τη διαδικασία.

Και πήγα σε αυτήν με μεγάλο ενθουσιασμό,

και της είπα πόσα είχαμε μάθει

για την υποδομή, την πόλη,
την αποδοτικότητα της πόλης,

και την αρχιτεκτονική,
τα πέντε υλικά που έφτιαξαν την πόλη.

Φαινόταν να διασκεδάζει, χαμογελούσε.

Έγειρε μπροστά

και έβαλε το χέρι της στο κεφάλι μου
για να με ευλογήσει.

Και ψιθύρισε στο αυτί μου, λέγοντας,

«Να νιώθεις ευλογημένος που η Μητέρα Γάγγη

σας άφησε όλους σας να καθήσετε
στα γόνατα της για λίγες μέρες».

Συχνά το σκεφτόμουν αυτό,

και φυσικά, καταλάβαινα τι έλεγε.

Είπε ότι οι πόλεις, οι άνθρωποι,
η αρχιτεκτονική έρχονται και φεύγουν,

όμως ο πλανήτης θα παραμείνει.

Αγγίξτε τον ελαφρά,
αφήστε μικρό αποτύπωμα.

Και αυτό είναι ένα σημαντικό μάθημα
για τους πολίτες και τους αρχιτέκτονες.

Νομίζω ότι αυτή η εμπειρία

με έκανε να πιστέψω ότι η παροδικότητα
είναι σημαντικότερη από την μονιμότητα

και μεγαλύτερη από εμάς.

Σας ευχαριστώ που με ακούσατε.

(Χειροκρότημα)