Γιατί ο φασισμός είναι τόσο δελεαστικός, και πώς τα δεδομένα σας μπορούν να τον ενδυναμώσουν

Σε μια βαθυστόχαστη ομιλία για την τεχνολογία και την εξουσία, ο συγγραφέας και ιστορικός Γιουβάλ Νόα Χαράρι εξηγεί τη σημαντική διαφορά ανάμεσα στον φασισμό και τον εθνικισμό, και τι σημαίνει η συγκέντρωση των δεδομένων μας για το μέλλον της δημοκρατίας. Eμφανιζόμενος ως ολόγραμμα ζωντανά από το Τελ Αβίβ, ο Χαράρι προειδοποιεί ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζει τώρα η δημοκρατία είναι ότι η επανάσταση στην πληροφορική θα κάνει τις δικτατορίες πιο αποτελεσματικές και ικανές να ελέγχουν. «Οι εχθροί της φιλελεύθερης δημοκρατίας βρίσκουν τρόπο να ελέγξουν τα συναισθήματά του φόβου, του μίσους και της ματαιοδοξίας μας, και μετά χρησιμοποιούν αυτά τα συναισθήματα για να πολώσουν και να καταστρέψουν», λέει ο Χαράρι. «Είναι ευθύνη όλων μας να μάθουμε τις αδυναμίες μας και να βεβαιωθούμε ότι δεν θα γίνουν όπλα».
(Ακολουθεί μια σύντομη συζήτηση με τον έφορο του TED Κρις Άντερσον)

Γεια σας.

Είναι λίγο αστείο, επειδή έγραψα
ότι οι άνθρωποι θα γίνουν ψηφιακοί,

αλλά δεν περίμενα
ότι θα γίνει τόσο γρήγορα

και ότι θα συμβεί σε μένα.

Αλλά να 'μαι εδώ, ως ένα ψηφιακό αβατάρ,

και να 'στε κι εσείς,
γι' αυτό ας αρχίσουμε.

Κι ας αρχίσουμε με μια ερώτηση.

Πόσοι φασίστες βρίσκονται
σήμερα στο κοινό;

(Γέλια)

Λοιπόν, είναι λίγο δύσκολο να πεις,

γιατί ξεχάσαμε τι είναι ο φασισμός.

Οι άνθρωποι τώρα χρησιμοποιούν
τον όρο «φασίστας»

ως μια προσβολή γενικής χρήσης.

Ή μπερδεύουν τον φασισμό με τον εθνικισμό.

Ας διευκρινίσουμε εν συντομία
τι είναι ακριβώς ο φασισμός,

και πώς διαφέρει από τον εθνικισμό.

Οι πιο ήπιες μορφές εθνικισμού υπήρξαν
ανάμεσα στις πιο καλοκάγαθες

δημιουργίες του ανθρώπου.

Τα έθνη είναι κοινότητες
εκατομμυρίων ξένων

οι οποίοι δεν ξέρουν ο ένας τον άλλο.

Για παράδειγμα, δεν ξέρω
τα οχτώ εκατομμύρια ανθρώπων

οι οποίοι μοιράζονται
την ισραηλινή μου υπηκοότητα.

Αλλά χάρη στον εθνικισμό,

όλοι μας νοιαζόμαστε ο ένας για τον άλλο
και συνεργαζόμαστε αποτελεσματικά.

Αυτό είναι πολύ καλό.

Kάποιοι άνθρωποι, όπως ο Τζον Λένον,
φαντάζονται ότι χωρίς τον εθνικισμό,

ο κόσμος θα είναι
ένας ειρηνικός παράδεισος.

Αλλά πολύ πιθανότερο,

δίχως τον εθνικισμό,
θα ζούσαμε σε ένα φυλετικό χάος.

Αν κοιτάξετε σήμερα τις πιο ευημερούσες
και ειρηνικές χώρες στον κόσμο,

χώρες όπως η Σουηδία,
η Ελβετία και η Ιαπωνία,

θα δείτε ότι έχουν
μια πολύ δυνατή αίσθηση εθνικισμού.

Αντιθέτως, χώρες που στερούνται
μια έντονη αίσθηση εθνικισμού,

όπως το Κονγκό,
η Σομαλία και το Αφγανιστάν,

τείνουν να είναι βίαιες και φτωχές.

Τι είναι λοιπόν ο φασισμός,
και πώς διαφέρει από τον εθνικισμό;

Λοιπόν, ο εθνικισμός μου λέει
ότι το έθνος μου είναι μοναδικό,

και ότι έχω ιδιαίτερες υποχρεώσεις
προς το έθνος μου.

Ο φασισμός, αντιθέτως, μου λέει
ότι το έθνος μου είναι υπέρτατο,

και ότι έχω αποκλειστικές
υποχρεώσεις προς αυτό.

Δεν χρειάζεται να νοιάζομαι για κανέναν
ή οτιδήποτε άλλο πέρα από το έθνος μου.

Συνήθως, φυσικά, οι άνθρωποι
έχουν πολλές ταυτότητες

και πίστη σε διαφορετικές ομάδες.

Για παράδειγμα, μπορώ να είμαι
ένας καλός πατριώτης, πιστός στη χώρα μου,

και ταυτοχρόνως,
πιστός στην οικογένειά μου,

τη γειτονιά μου, το επάγγελμά μου,
στην ανθρωπότητα ως σύνολο,

την αλήθεια και την ομορφιά.

Φυσικά, όταν έχω
διαφορετικές ταυτότητες και πίστη,

ορισμένες φορές δημιουργεί
συγκρούσεις και περιπλοκότητες.

Αλλά, ποιος σας είπε
ότι η ζωή ήταν εύκολη;

Η ζωή είναι περίπλοκη.

Πάρτε το απόφαση.

Ο φασισμός είναι αυτό που συμβαίνει

όταν οι άνθρωποι προσπαθούν
να αγνοούν τις περιπλοκότητες

και να κάνουν τη ζωή
πιο εύκολη για τους εαυτούς τους.

Ο φασισμός αρνείται όλες τις ταυτότητες
εκτός από την εθνική ταυτότητα

και επιμένει ότι έχω υποχρέωση
μόνο προς το έθνος μου.

Αν το έθνος μου απαιτεί
να θυσιάσω την οικογένειά μου,

θα θυσιάσω την οικογένειά μου.

Αν το έθνος μου απαιτεί
να σκοτώσω εκατομμύρια ανθρώπους,

θα σκοτώσω εκατομμύρια ανθρώπους.

Κι αν το έθνος μου απαιτεί
να προδώσω την αλήθεια και την ομορφιά,

θα πρέπει να προδώσω
την αλήθεια και την ομορφιά.

Για παράδειγμα, πώς ένας φασίστας
αξιολογεί την τέχνη;

Πώς ένας φασίστας αποφασίζει
εάν η ταινία είναι καλή ή κακή;

Λοιπόν, είναι πάρα μα πάρα πολύ απλό.

Υπάρχει μόνο ένα μέτρο σύγκρισης:

αν η ταινία υπηρετεί
τα συμφέροντα του έθνους,

είναι μια καλή ταινία.

Αν η ταινία δεν υπηρετεί
τα συμφέροντα του έθνους,

είναι κακή.

Τέλος.

Παρομοίως, πώς ένας φασίστας αποφασίζει
τι να διδάξει τα παιδιά στο σχολείο;

Ξανά, είναι πολύ απλό.

Υπάρχει μόνο ένα μέτρο σύγκρισης:

διδάσκεις τα παιδιά οτιδήποτε
υπηρετεί τα συμφέροντα του έθνους.

Η αλήθεια δεν έχει καθόλου σημασία.

Τώρα, οι φρίκες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου
και του Ολοκαυτώματος μας υπενθυμίζουν

τις τρομερές συνέπειες
αυτού του τρόπου σκέψης.

Aλλά συνήθως όταν μιλάμε
για τα αρνητικά του φασισμού,

το κάνουμε με έναν αναποτελεσματικό τρόπο,

επειδή τείνουμε να απεικονίζουμε
τον φασισμό ως ένα φρικτό τέρας,

χωρίς να εξηγούμε πραγματικά
τι ήταν τόσο το δελεαστικό σε αυτό.

Είναι όπως αυτές οι ταινίες του Χόλυγουντ
που απεικονίζουν τους κακούς,

τον Βόλντεμορτ ή τον Σάουρον,
ή τον Νταρθ Βέιντερ,

ως άσχημους, μοχθηρούς και απάνθρωπους.

Είναι σκληροί και με τους ίδιους
τους υποστηρικτές τους.

Όταν βλέπω αυτές τις ταινίες,
ποτέ δεν καταλαβαίνω

γιατί κάποιος να δελεαστεί να ακολουθήσει
ένα σιχαμερό φρικιό όπως τον Βόλντεμορτ;

Το πρόβλημα με το κακό
είναι ότι στην πραγματική ζωή,

το κακό δεν μοιάζει απαραίτητα άσχημο.

Μπορεί να μοιάζει πολύ όμορφο.

Αυτό είναι κάτι που γνώριζε
πολύ καλά ο Χριστιανισμός,

γι' αυτό στην Χριστιανική τέχνη,
εν αντιθέσει με το Χόλυγουντ,

ο Σατανάς συνήθως απεικονίζεται
ως ένας όμορφος άντρας.

Γι' αυτό είναι τόσο δύσκολο να αντισταθείς
στους πειρασμούς του Σατανά.

όπως επίσης είναι δύσκολο να αντισταθούμε
στους πειρασμούς του φασισμού.

Ο φασισμός κάνει τους ανθρώπους
να βλέπουν τους εαυτούς τους

σαν να ανήκουν στο πιο όμορφο
και πιο σημαντικό πράγμα στον κόσμο:

στο έθνος.

Και τότε οι άνθρωποι σκέφτονται,
«Μας δίδαξαν την ασχήμια του φασισμού.

Εγώ, όμως, όταν κοιτάζω τον καθρέφτη
βλέπω κάτι πολύ όμορφο,

γι' αυτό δεν μπορεί
να είμαι φασίστας, έτσι;»

Λάθος.
Αυτό είναι το πρόβλημα με τον φασισμό.

Όταν κοιτάζεις μέσα
στον φασιστικό καθρέφτη,

βλέπεις τον εαυτό σου μακράν πιο όμορφο
απ' ό,τι είσαι πραγματικά.

Τη δεκαετία του '30, όταν οι Γερμανοί
κοιτούσαν τον φασιστικό καθρέφτη,

έβλεπαν τη Γερμανία
ως το πιο όμορφο πράγμα στον κόσμο.

Αν σήμερα, οι Ρώσοι κοιτάξουν
τον φασιστικό καθρέφτη,

θα δουν τη Ρωσία
ως το πιο όμορφο πράγμα στον κόσμο.

Κι αν οι Ισραηλινοί κοιτάξουν
στον φασιστικό καθρέφτη,

θα δουν το Ισραήλ
ως το πιο όμορφο πράγμα στον κόσμο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι τώρα αντιμετωπίζουμε
μια επανάληψη της δεκαετίας του '30.

Ο φασισμός κι οι δικτατορίες
μπορεί να ξανάρθουν,

αλλά θα ξανάρθουν με μια νέα μορφή,

μια μορφή που είναι πιο σχετική

με τις νέες τεχνολογικές πραγματικότητες
του 21ου αιώνα.

Στους αρχαίους χρόνους,

η γη ήταν ο πιο σημαντικός
πόρος στον κόσμο.

Η πολιτική, επομένως,
ήταν η πάλη για τον έλεγχο της γης.

Κι η δικτατορία σήμαινε ότι όλη η γη
άνηκε σε έναν μόνο κυρίαρχο

ή σε έναν μικρό ολιγάρχη.

Και στη σύγχρονη εποχή, οι μηχανές
έγιναν πιο σημαντικές από τη γη.

Η πολιτική έγινε η πάλη
για τον έλεγχο των μηχανών.

Και δικτατορία σήμαινε

ότι υπερβολικά πολλές μηχανές

συγκεντρώθηκαν στα χέρια
της κυβέρνησης ή μιας μικρής ελίτ.

Τώρα τα δεδομένα αντικαθιστούν
τη γη και τις μηχανές

ως ο πιο σημαντικός πόρος.

Η πολιτική γίνεται η πάλη
για τον έλεγχο της ροής των δεδομένων.

Κι η δικτατορία τώρα σημαίνει

ότι υπερβολικά πολλά δεδομένα
συγκεντρώνονται στα χέρια της κυβέρνησης

ή μιας μικρής ελίτ.

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που τώρα
αντιμετωπίζει η φιλελεύθερη δημοκρατία

είναι ότι η επανάσταση
στην τεχνολογία της πληροφορίας

θα κάνει τις δικτατορίες
πιο αποδοτικές από τις δημοκρατίες.

Τον 20ό αιώνα,

η δημοκρατία κι ο καπιταλισμός
νίκησαν τον φασισμό και τον κομμουνισμό

επειδή η δημοκρατία ήταν καλύτερη

στην επεξεργασία δεδομένων
και στη λήψη αποφάσεων.

Δεδομένης της τεχνολογίας του 20ού αιώνα,

ήταν απλώς αναποτελεσματική η προσπάθεια
συλλογής πάρα πολλών δεδομένων

και τεράστιας εξουσίας σε ένα μέρος.

Αλλά δεν είναι νόμος της φύσης

ότι η συγκεντρωτική επεξεργασία δεδομένων
είναι πάντα λιγότερο αποτελεσματική

από την κατανεμημένη
επεξεργασία δεδομένων.

Με την άνοδο της τεχνητής νοημοσύνης
και της μηχανικής μάθησης,

μπορεί να γίνει εφικτή η επεξεργασία
τεράστιου όγκου πληροφοριών

πολύ αποτελεσματικά σε ένα μέρος,

η λήψη όλων των αποφάσεων σε ένα μέρος,

και τότε η συγκεντρωτική επεξεργασία
δεδομένων θα γίνει πιο αποτελεσματική

από την κατανεμημένη
επεξεργασία δεδομένων.

Και τότε το κύριο ελάττωμα
των απολυταρχικών καθεστώτων

στον 20ό αιώνα,

-η προσπάθειά τους να συγκεντρώσουν
όλες τις πληροφορίες σε ένα μέρος-

θα γίνει το μεγαλύτερο πλεονέκτημά τους.

Άλλος ένας τεχνολογικός κίνδυνος
που απειλεί το μέλλον της δημοκρατίας

είναι η συγχώνευση
της πληροφορικής με τη βιοτεχνολογία,

η οποία μπορεί να καταλήξει
στη δημιουργία αλγορίθμων

που ξέρουν καλύτερα εμένα,
από όσο εγώ τον εαυτό μου.

Και μόλις έχετε τέτοιους αλγορίθμους,

ένα εξωτερικό σύστημα, όπως η κυβέρνηση,

δεν μπορεί να προβλέψει
απλά τις αποφάσεις μου,

μπορεί να χειραγωγήσει επίσης
τα συναισθήματά μου.

Ένα δικτάτορας ίσως να μην μπορεί
να μου παρέχει καλή υγειονομική περίθαλψη,

αλλά θα μπορέσει να με κάνει
να τον αγαπήσω

και να με κάνει
να μισήσω την αντίπαλη πλευρά.

Η δημοκρατία θα δυσκολευτεί
να επιβιώσει σε μια τέτοια εξέλιξη

γιατί, στο τέλος,

η δημοκρατία δεν βασίζεται
στον ανθρώπινο ορθολογισμό,

βασίζεται στα ανθρώπινα συναισθήματα.

Κατά τη διάρκεια
των εκλογών και των δημοψηφισμάτων

δεν σας ρωτούν, «Τι πιστεύετε;»

Στην πραγματικότητα σας ρωτούν,
«Πώς αισθάνεστε;»

Κι αν κάποιος μπορεί να χειραγωγήσει
τα συναισθήματά σας αποτελεσματικά,

η δημοκρατία θα γίνει
ένα συναισθηματικό κουκλοθέατρο.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να αποτρέψουμε
την επιστροφή του φασισμού

και την άνοδο των νέων δικτατοριών;

Το νούμερο ένα ερώτημα
που αντιμετωπίζουμε είναι:

Ποιος ελέγχει τα δεδομένα;

Αν είσαι μηχανολόγος,

τότε βρες τρόπους να εμποδίσεις
πάρα πολλά δεδομένα

απ' το να συγκεντρωθούν
σε πολύ λίγα χέρια.

Και βρες τρόπους να διασφαλίσεις

ότι η κατανεμημένη επεξεργασία δεδομένων
είναι τουλάχιστον τόσο αποτελεσματική

όσο και η συγκεντρωτική
επεξεργασία δεδομένων.

Αυτή θα είναι η καλύτερη
προστασία για τη δημοκρατία.

Όσο για τους υπόλοιπους από εμάς
που δεν είμαστε μηχανολόγοι,

το νούμερο ένα ερώτημα
που αντιμετωπίζουμε

είναι πώς να μην επιτρέψουμε
στον εαυτό μας να χειραγωγηθεί

από εκείνους που ελέγχουν τα δεδομένα.

Οι εχθροί της φιλελεύθερης δημοκρατίας
έχουν μια μέθοδο.

Χακάρουν τα συναισθήματά μας.

Όχι τα e-mail μας,
όχι τους τραπεζικούς λογαριασμούς.

Χακάρουν το αίσθημα του φόβου μας,
το μίσος και τη ματαιοδοξία μας,

και μετά χρησιμοποιούν
αυτά τα συναισθήματα

ώστε να πολώσουν και να καταστρέψουν
τη δημοκρατία εκ των έσω.

Αυτή είναι βασικά μια μέθοδος

που εφάρμοσε η Σίλικον Βάλεϊ,
προκειμένου να μας πουλήσει προϊόντα.

Όμως τώρα, οι εχθροί της δημοκρατίας
χρησιμοποιούν αυτή ακριβώς τη μέθοδο

για να μας πουλήσουν φόβο,
μίσος και ματαιοδοξία.

Δεν μπορούν να δημιουργήσουν
αυτά τα συναισθήματα από το πουθενά.

Συνεπώς, καταφέρνουν να μάθουν
τις προϋπάρχουσες αδυναμίες μας.

Kαι τότε τις χρησιμοποιούν εναντίον μας.

Και επομένως είναι ευθύνη όλων μας

να μάθουμε τις αδυναμίες μας

και να εξασφαλίσουμε
ότι δεν θα γίνουν ένα όπλο

στα χέρια των εχθρών της δημοκρατίας.

Το να μάθουμε τις αδυναμίες μας

θα μας βοηθήσει να αποφύγουμε
την παγίδα του φασιστικού καθρέφτη.

Όπως εξηγήσαμε νωρίτερα, ο φασισμός
εκμεταλλεύεται τη ματαιοδοξία μας.

Μας κάνει να βλέπουμε τους εαυτούς μας
ομορφότερους απ' ό,τι είμαστε πραγματικά.

Αυτό είναι που μας δελεάζει.

Αλλά αν ξέρετε πραγματικά τον εαυτό σας,

δεν θα ξεγελαστείτε
από αυτού του είδους την κολακεία.

Αν κάποιος βάλει έναν καθρέφτη
μπροστά στα μάτια σας

που κρύβει όλα τα άσχημα μέρη σας
και σας κάνει να βλέπετε τον εαυτό σας

ακόμα πιο όμορφο και πιο σημαντικό

απ' ό,τι είστε πραγματικά,

απλά σπάστε τον καθρέφτη.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)

Κρις Άντερσον: Γιουβάλ, σε ευχαριστώ.

Θεέ μου.

Είναι τόσο ωραία που σε ξαναβλέπω.

Αν σε κατάλαβα καλά,

μας προειδοποιείς
για δύο μεγάλους κινδύνους εδώ.

Ο ένας είναι η πιθανή αναθέρμανση
μιας δελεαστικής μορφής του φασισμού,

αλλά κοντά σε αυτό, οι δικτατορίες που
μπορεί να μην είναι ακριβώς φασιστικές,

αλλά ελέγχουν όλα τα δεδομένα.

Αναρωτιέμαι αν υπάρχει μια τρίτη ανησυχία
που έχουν εκφράσει κάποιοι άνθρωποι εδώ,

ότι δεν είναι οι κυβερνήσεις,

αλλά οι μεγάλες εταιρείες
που ελέγχουν όλα τα δεδομένα μας.

Πώς το αποκαλείς αυτό,
και πόσο πρέπει να ανησυχούμε γι' αυτό;

Γιουβάλ Νόα Χαράρι: Στο τέλος,
δεν διαφέρει τόσο πολύ

ανάμεσα στις εταιρείες
και τις κυβερνήσεις,

επειδή, όπως είπα, το ερώτημα είναι:
Ποιος ελέγχει τα δεδομένα;

Αυτή είναι η αληθινή κυβέρνηση.

Αν την αποκαλείς εταιρεία ή κυβέρνηση,

αν είναι μια εταιρεία
και όντως ελέγχει τα δεδομένα,

τότε αυτή είναι η αληθινή μας κυβέρνηση.

Οπότε, διαφέρουν μόνο στην εμφάνιση
και όχι στην ουσία.

ΚΑ: Αλλά με κάποιο τρόπο,
τουλάχιστον με τις εταιρείες,

μπορείς να φανταστείς μηχανισμούς
της αγοράς όπου μπορούν να διαλυθούν.

Αν οι καταναλωτές
απλά αποφασίσουν ότι η εταιρεία

δεν λειτουργεί προς το συμφέρον τους,

ανοίγεται η πόρτα σε άλλη αγορά.
Φαίνεται πιο εύκολο

να το φανταστούμε
αυτό απ' ό,τι τους πολίτες

να ξεσηκώνονται και να ρίχνουν
μια κυβέρνηση που ελέγχει τα πάντα;

ΓΝΧ: Δεν είμαστε ακόμα εκεί,

αλλά και πάλι, αν μια εταιρεία ξέρει
πιο καλά εσένα απ' ό,τι εσύ τον εαυτό σου,

τουλάχιστον αυτό μπορεί να χειραγωγήσει
τα βαθιά σου συναισθήματα και επιθυμίες,

κι εσύ δεν θα το συνειδητοποιήσεις.

Θα σκεφτείς ότι αυτός
είναι ο αυθεντικός σου εαυτός.

Οπότε θεωρητικά, ναι, θεωρητικά μπορείς
να ξεσηκωθείς εναντίον μιας εταιρείας,

όπως επίσης, θεωρητικά, μπορείς
να ξεσηκωθείς εναντίον μιας δικτατορίας.

Αλλά στην πράξη, είναι αρκετά δύσκολο.

KA: Άρα, στο «Ο Άνθρωπος-Θεός»
υποστηρίζεις ότι αυτός θα είναι ο αιώνας

που οι άνθρωποι έγιναν
κατά κάποιο τρόπο θεοί,

είτε μέσω της ανάπτυξης
της τεχνητής νοημοσύνης

ή μέσω της γενετικής μηχανικής.

Αυτή η προοπτική της μεταβολής
ή κατάρρευσης του πολιτικού συστήματος,

έχει επηρεάσει την άποψή σου
γι' αυτή την πιθανότητα;

ΓΝΧ: Πιστεύω πως το κάνει
ακόμα πιο πιθανό,

και ακόμα πιο πιθανό
να συμβεί πιο γρήγορα,

γιατί σε καιρούς κρίσης οι άνθρωποι
είναι πρόθυμοι να πάρουν ρίσκα

που δεν θα έπαιρναν σε άλλη περίπτωση.

Και οι άνθρωποι
είναι πρόθυμοι να δοκιμάσουν

όλων των ειδών υψηλού κινδύνου,
υψηλού οφέλους τεχνολογίες.

Οπότε, αυτού του είδους οι κρίσεις
μπορεί να εξυπηρετούν την ίδια λειτουργία

όπως οι δύο παγκόσμιοι πολέμοι
στον 20ό αιώνα.

Οι δύο παγκόσμιοι πολέμοι
επιτάχυναν σε μεγάλο βαθμό

την ανάπτυξη νέων
και επικίνδυνων τεχνολογιών.

Και το ίδιο πράγμα μπορεί
να συμβεί τον 21ο αιώνα.

Δηλαδή, πρέπει να είσαι λίγο τρελός
για να τρέχεις πολύ γρήγορα,

ας πούμε, με τη γενετική μηχανική.

Αλλά τώρα έχεις όλο και περισσότερους
τρελούς ανθρώπους

στην ηγεσία διαφορετικών χωρών στον κόσμο,

γι' αυτό οι πιθανότητες
αυξάνονται, δεν μειώνονται.

ΚΑ: Οπότε, συνδέοντας όλα αυτά, Γιουβάλ,
έχεις αυτό το μοναδικό όραμα.

Γύρνα το ρολόι 30 χρόνια μπροστά.

Προβλέπεις ότι η ανθρωπότητα
τα καταφέρνει κάπως να γλιτώσει,

και μετά αναπολεί και λέει,
«Παρατρίχα. Τα καταφέραμε!»

Ή όχι;

ΓΝΧ: Έως τώρα, καταφέραμε να ξεπεράσουμε
όλες τις προηγούμενες κρίσεις.

Και ειδικά αν κοιτάξεις
τη φιλελεύθερη δημοκρατία

και σκεφτείς ότι τα πράγματα
είναι άσχημα τώρα,

απλά θυμήσου πόσο χειρότερα
φαίνονταν το 1938 ή το 1968.

Δεν είναι τίποτα λοιπόν αυτή,
είναι μόνο μια μικρή κρίση.

Αλλά ποτέ δεν μπορείς να ξέρεις,
γιατί, ως ιστορικός,

ξέρω ότι ποτέ δεν πρέπει
να υποτιμάς την ανθρώπινη ηλιθιότητα.

(Χειροκρότημα)
(Γέλια)

Είναι μία από τις πιο ισχυρές δυνάμεις
που διαμορφώνουν την ιστορία.

ΚΑ: Γιουβάλ, ήταν μεγάλη ευχαρίστηση
που ήσουν μαζί μας.

Σε ευχαριστώ για το εικονικό ταξίδι.
Καλό βράδυ στο Τελ Αβίβ.

Γιουβάλ Χαράρι.

ΓΝΧ: Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.

(Χειροκρότημα)