Yeni küresel süper zenginlerin yükselişi

Teknoloji şaşırtıcı bir hızla ilerliyor. Yazar Chrystia Freeland, ekonomik eşitsizliğin de aynı hızda arttığını söylüyor. Bu coşkulu konuşmada, Freeland, plütokratlar sınıfının (çok zengin olduğu için çok güçlü hale gelenler) yeni bir sınıf olarak yükselişini gözler önüne seriyor ve küreselleşme ile teknolojinin küresel gelir uçurumunu kapatmadığını, aksine bu uçurumu daha da derinleştirdiğini öne sürüyor. Freeland, plütokrasinin getirdiği üç sorunu ortaya koyarken bir umut ışığı da yakıyor.

İşte çağımızın en önemli ekonomik gerçeği.

En tepedekiler ve diğer herkes arasındaki

gelir eşitsizliğinin giderek tırmandığı

bir çağda yaşıyoruz.

Bu durumun en dikkat çekici olduğu yer Amerika ve İngiltere olsa da,

bu aslında küresel bir sorun.

Komünist Çin'de de,

eski komünist Rusya'da da,

Hindistan'da ve benim ülkem Kanada'da da görülüyor.

Bu durumla İsveç, Finlandiya ve Almanya gibi

güvenli sosyal demokrasilerde bile karşılaşıyoruz.

Daha net olmak için birkaç rakam vereceğim.

1970'lerde, yüzde birlik en zengin kesim

Amerika'nın milli gelirinin

yüzde onunu elinde bulunduruyordu.

Bugün, payları neredeyse ikiye katlanarak

yüzde yirminin üzerine fırlamış durumda.

Ancak daha çarpıcı olan şey ise gelir dağılımının

en tepesindeki dengesizlikte

görülüyor.

Bugün Amerika'da yüzde 0.1

milli gelirin yüzde sekizinden daha fazla bir payı

elinde bulunduruyor.

Bugün, yüzde birlik kesimin otuz yıl önce durduğu yerde duruyorlar.

Bunu açıklamak için başka bir rakam daha vereceğim:

Bu rakam 2005'te

Clinton yönetiminin Çalışma Bakanı

Robert Reich tarafından hesaplandı.

Reich iki meşhur ve çok zengin adamın,

Bill Gates ve Warren Buffet'ın servetlerini inceledi

ve bu servetlerin Amerikan ulusunun en alt kesimindeki

yüzde 40'a tekabül eden 120 milyon insanın gelirine

eşit olduğunu gördü.

Bu olurken, kendisi sadece bir plutocrat olmakla kalmayıp

aynı zamanda bu durumun en dikkatli takipçilerinden olan

Warren Buffet da

kendi rakamlarına ulaşmıştır.

Buffet, 1992'de

en zengin 400 Amerikalının belirlendiği

Forbes 400 listesindeki kişilerin

servetlerinin toplamının 300 milyar doları bulduğuna

değinmekten çok hoşlanır.

Sadece bir düşünün.

1992'de o listede yer alabilmek için

milyarder olmanıza gerek bile yoktu.

Tabi, bugün, bu rakam beş katından fazlasına,

1.7 trilyona ulaştı

ve sanırım söylememe gerek yok ama

serveti azalmasa da sabit kalan

orta sınıfta

bu tarz bir durumla karşılaşmadık.

Yani şöyle ki küresel plütokrasi çağında yaşıyoruz,

ama bunun yavaş yavaş fakına varıyoruz.

Bence sebeplerinden biri,

kaynayan kurbağa olayına benziyor.

Aşamalı ve yavaş olan değişimleri

fark etmek zor olabiliyor.

Nihai etkileri oldukça çarpıcı olsa bile.

Herşeyin sonunda zavallı kurbağaya ne olduğunu hatırlayın.

Ama aynı zamanda başka bir şey daha oluyor.

Forbes 400 listesinde yer almasanız bile

gelir eşitsizliğinden bahsetmek

bizi rahatsız edebiliyor.

Pastanın nasıl dilimlendiğinden bahsetmek,

pastayı nasıl daha da büyütebileceğimizi düşünmekten

daha az müsbet, daha az iyimser hissetmemize yol açıyor.

Eğer Forbes 400 listesindeyseniz

gelir dağılımından ve kaçınılmaz olarak

onun kuzeni olan gelirin yeniden dağılımından

söz etmek kelimenin tam anlamıyla endişe vericidir.

Gelir eşitsizliğinin en tepeye tırmandığı

bir çağda yaşıyoruz.

Buna ne sebep oluyor ve biz ne yapabiliriz?

Nedenlerin bir bölümü siyasidir.

Düşük vergiler, devlet kontrolünün özellikle finansal hizmetlerde azalması,

özelleştirme, sendikaları koruyan yasaların zayıflatılması,

tüm bunların hepsi en, en, en tepedekilerin

daha da çok zenginleşmesine katkıda bulunmuştur.

Bu siyasi faktörlerin pek çoğu,

siyasi değişimlerin birbiriyle sağlam bağlantıları olan

bir grup kişinin işine yaradığı,

ama geri kalan pek çoğumuz için pek de bir yararı olmayan

"eş-dost kapitalizmi" altında toplanabilir.

Uygulamada, eş-dost kapitalizminden kurtulmak

son derece zordur.

Örneğin; Rusya'da yolsuzluktan kurtulmak için reformcuların

yıllarca gösterdiği çabaları düşünün, ya da

Büyük Buhran'dan bu yana görülen

en derin finansal krizlerden sonra bile banklara yeni düzenlemeler getirmenin

ne kadar zor olduğunu düşünün.

Ya da sloganı "kötülük yapma!" olan büyük çok uluslu şirketlerin

orta sınıfın ödediği vergi oranlarına yakın

oranlarda vergi ödemelerini sağlamanın

ne kadar zor olduğunu düşünün.

Uygulamada, eş-dost kapitalizminden kurtulmak

çok ama çok zor iken, en azından

düşünsel anlamda bu basit bir sorun.

Yani sonuçta kimse eş-dost kapitalizmini desteklemiyor.

En azından bu sol ve sağ kanatları birleştiren

nadir unsurlardan biri.

Eş-dost kapitalizmi Çay Partisi için ne kadar önemliyse

Wall Street İşgal Et için de o kadar önemli.

Ancak en azından düşünsel olarak eş dost kapitalizmi

sorunun basit parçası ise,

tırmanan gelir eşitsizliğinin ekonomik sebeplerine baktığınızda

işler daha karmaşık bir hal alır.

Bu sebepler o kadar da gizemli değildir.

Hayatımızı ve küresel ekonomiyi değiştiren

ikiz ekonomik dönüşümler

küreselleşme ve teknoloji devrimi

hayatımızı ve küresel ekonomiyi değiştirirken

süper zenginlerin yükselişine de olanak sağlıyorlar.

Bir düşünün.

Tarihte ilk kez,

parlak bir fikri olan

ya da mükemmel yeni bir ürüne sahip

enerjik bir girişimci olarak

milyarlarca insandan oluşan kürsel piyasaya

neredeyse hiç sorunsuz girebilirsiniz.

Bunun sonucunda, eğer çok çok zekiyseniz,

ve de çok çok şanslıysanız,

çok çok kısa bir sürede

çok ama çok zengin olabilirsiniz.

Bunun en tipik son örneği ise

David Karp'tır.

26 yaşındaki Tumblr'ın kurucusu

kısa bir süre önce şirketini

1.1 milyar dolara Yahoo'ya satmıştır.

Bir dakikalığına düşünün:

1.1 milyar dolar ve 26 yaş.

Spor ve eğlence gibi göz önünde olan alanlarda

teknoloji ve küreselleşmenin

bu tarz süperstar etkisi

yarattığını görmek çok kolay.

Günümüzde yetenekli bir atletin,

ya da başarılı bir sanatçının küresel ekonomide daha önce hiç olmadığı kadar

yeteneklerini güce çevirebildiğini izliyoruz.

Ama günümüzde bu süperstar etkisi

tüm ekonomiyi etkileyecek bir kapsamda cereyan ediyor.

Bugün süperstar teknologlarımız var.

Süperstar bankacılarımız,

Süperstar avukatlarımız, süperstar mimarlarımız,

süperstar aşçılarımız

ve süperstar çiftçilerimiz var.

Hatta, benim favori örneğim olan

süperstar dişçilerimiz bile var.

Bunun en çarpıcı örneği ise, kendisi gibi birer süperstar olan

Rus oligarşi yöneticisi Roman Abramovich

ve aslen Avrupa doğumlu Amerikalı moda tasarımcısı

Diane von Furstenberg gibi süperstarların

gülüşlerini yeniden tasarlayan süperstar

Fransız dişçi Bernard Touati.

Bu küreselleşmenin ve teknoloji devriminin

bu küresel plütokrasiyi yarattığını fark etmek

son derece kolayken,

bu konuda ne düşünmemiz gerektiğini ayırt etmek zordur.

Çünkü, eş-dost kapitalizminin aksine,

küreselleşme ve teknoloji devriminin

ortaya koyduğu pek çok sonuç

bir haylı olumludur.

Teknolojiyle başlayalım.

Mesala ben interneti seviyorum. Mobil cihazları da.

İnternet ve mobil cihazlar

bu salonun ötesinde pekçok kişinin bu konuşmayı

izleyebilmesi anlamına geldiği için seviyorum.

Hatta ben bir küreselleşme taraftarıyım da.

Bu, dünyanın en fakir kesimindeki

milyonlarca insanı...

yoksulluktan çekip çıkaran

ve orta sınıfa yükselten bir dönüşümdür.

Dünyanın zengin kesiminde yaşıyorsanız,

bu dönüşüm yeni ürünleri satın alınabilir hale getirdi.

Yani iphone'nunuzu kim yaptı sanıyorsunuz?

Epeydir kullandığımız pek çok şey daha ucuz hale geldi.

Bulaşık makinenizi ya tişörtünüzü düşünün.

Bunlarda sevilmiycek bir yan var mı?

Evet, belki de birkaç şey var.

Mesela beni kaygılandıran şeylerden biri

liyakate dayalı plütokrasi diyebileceğimiz şeyin

kolayca eş-dost plütokrasisine dönüşebiliyor olması.

Bir fikir ya da ürününüzü

dünyadaki milyonlara başarıyla satan

zeki bir girişimci olduğunuzu

ve bu süreçte de milyoner olduğunuzu düşünün.

Tam da bu noktada

ekonomik anlamda sağduyunuzu

küresel politik ekonominin kurallarını

kendi lehinize manipüle etmek çok cazip görünür.

Bu sadece farazi bir örnek değildir.

Amazon'u, Apple'ı, Google'ı, Starbucks'ı düşünün.

Bunlar dünyanın en sevilen, en beğenilen,

en yenilikçi şirketleri arasında yer alıyor.

Aynı zamanda da vergilerini düşürmek,

hem de önemli miktarlarda düşürmek için

uluslararası vergi sisteminde oynamalar yapmakta ustalar.

Küresel siyasi ve ekonomik sistem mevcut haliyle

sizin maksimum fayda görmenizi sağlıyorken

neden durasınız ki?

Gelir dağılımının en, en, en tepesinde gördüğümüz

o akıl almaz ekonomik güce ve

kaçınılmaz bir şekilde beraberinde getirdiği politik güce

sahip olduğunuz zaman

oyunun kurallarını kendi lehinize çevirmek

bir o kadar çekici hale gelir.

Yine, bu da yalnızca bir varsayım değildir.

Asrın satışı olan Rusya'nın doğal kaynaklarının

özelleştirilmesinde Rus oligarşisinin

yaptığı şey tam olarak buydu.

Amerika ve İngiltere'de finansal hizmetlerde

devlet kontrolünün azaltılmasını da

bir yönüyle bununla açıklayabiliriz.

İkinci olarak kaygılandığım nokta da

liyakate dayalı plütokrasinin...

kolaylıkla aristokrasiye dönüştüğünü görmek.

Plütokratları bir açıdan teknoloji guruları olan

alfa canavarları olarak tanımlayabiliriz.

Alfa canavarları en üst düzeyde sofistike analiz ve

niceliksel becerilerin günümüz ekonomisindeki önemini

en keskin biçimde fark eden kişilerdir.

Bu yüzden de kendi çocuklarını eğitmek için

eşi benzeri görülmemiş bir şekilde

zaman ve kaynak harcamaktadırlar.

Orta sınıf da eğitime daha çok para harcar hale geldi.

Ama küresel eğitimde yarış kreşlerde başlayıp

Harvard'da, Stanford'da ya da MIT'de

son buluyor artık.

Yüzde birlik kesim, yüzde doksan dokuzluk kesimi

gitgide artarak alt ediyor.

Sonuç Alan Krueger ve Milas Corak gibi ekonomistlerin

"Muhteşem Gatsby Eğrisi" dedikleri şey.

Gelir eşitsizliği artıkça,

toplumsal hareketlilik azalır.

Plütokrasi liyakate dayalı bir sistem olabilir, ama bu yarışta

doğuştan merdivenin en son basamağında olmanız

git gide daha çok gerekmektedir.

Üçüncü ve beni en çok kaygılandıran şey de

küresel plütokrasinin yükselişini hızlandıran ve

genel olarak olumlu olan aynı güçlerin

Batılı sanayileşmiş ekonomilerde orta sınıfın

kuyusunu kazan unsurlar olmalarıdır.

Yine teknoloji ile başlayalım.

Milyonerler yaratan bu güçler, aynı zamanda

pek çok geleneksel orta sınıf mesleklerini de yok etmektedir.

En son ne zaman bir seyahat acentesine başvurdunuz?

Sanayi devriminin aksine,

yeni ekonomimizin devleri

yeni iş olanakları sunmuyor.

En parlak döneminde G.M. yüz binlerce insanı çalıştırıyorken

Facebook 10.000'den az kişiye çalıştırıyor.

Aynı şey küreselleşme için de geçerli.

Gelişen piyasalardaki yoksulluktan

yüz milyonlarca insanı kalkındırmasına karşın,

aynı zamanda pek çok iş için de gelişmiş Batılı ekonomilerden

yabancı personel temin etmektedir.

En korkunç gerçek ise şudur:

Artan ekonomik büyümeyi

otomatik olarak

yaygın bir şekilde paylaşılan

bir refaha dönüştürebilecek bir ekonomik norm yok.

En korkutucu olduğunu düşündüğüm

ekonomi istatistiklerinde bugün bu durum görülmektedir.

1990'ların sonundan bu yana, verimlilikteki artış

ücret ve istihdamda görülen artıştan

ayrışmış durumda.

Bu şu demektir: Ülkemiz zenginleşmektedir,

şirketlerimiz daha da verimlidir,

ama yeni iş imkanı sunmuyor ve

genel olarak insanlara daha fazla ödemiyoruz.

Tüm bunlardan çıkarabileceğiniz korkutucu sonuç ise,

yapısal işsizlik için kaygı duymaktır.

Beni daha çok endişelendiren ise farklı bir kabus senaryosu.

En sonunda, tamamen serbest bir iş piyasasında,

aşağı yukarı herkes için iş bulabileceğiz.

Sadece bir kaç dahinin Google ve türlerini

icat ettiği ve geri kalanımızın da

onlara masaj yapmak için çalıştırıldığı

...bir evren distopyası gerçekten beni endişelendiriyor.

Ne zaman bu konulardan dolayı gerçekten depresif olsam,

Sanayi Devrimini düşünerek kendimi rahatlatıyorum.

Yine de o tüm korkunç ve şeytani çarklarına rağmen

öyle ya da böyle başarılı oldu, değil mi?

Yani, hepimiz, 19. yy'daki atalarımıza göre

birkaç istisna olsa da, daha zengin, daha sağlıklı,

daha uzunuz ve daha uzun yaşıyoruz.

Ama şunu da hatırlamak önemlidir:

Sanayi Devrimi'nin meyvelerini

toplumun geniş kesimleriyle

paylaşmayı öğrenene kadar

1930'lardaki Büyük Bunalım ve

1870'lerdeki Uzun Bunalım olmak üzere

iki büyük ekonomik bunalım,

iki dünya savaşı, Rusya'da ve Çin'de

komünist devrim ve Batı'da

ciddi toplumsal ve siyasi ayaklanmalara sahne olan

bir çağ geçirmek durumunda kaldık.

Aynı zamanda, tesadüf eseri olmayan

önemli pek çok toplumsal ve siyasi buluşların

gerçekleştiği bir çağdan geçtik.

Modern refah devleti meydana getirdik.

Halk eğitimini meydana getirdik.

Halk sağlığı hizmetlerini oluşturduk.

Emeklilik fonlarını meydana getirdik.

Sendikalar kurduk.

Bugün, kapsamı ve ölçeği

Sanayi Devrimi ile kıyaslanabilecek

bir ekonomik dönüşümün görüldüğü

bir çağdan geçiyoruz.

Bu yeni ekonominin sadece plütokratlar için değil,

hepimiz için yararlı olabilmesinden emin olmak için

aynı derecede bir hırs ve azimle

toplumsal ve politik değişim çağı için kolları sıvamalıyız

Yeni bir Yeni Düzen'e ihtiyacımız var.

(Alkış)