De zoon van een moeilijke vader

Colin Grant is zijn leven lang bezig geweest te schipperen tussen het emotionele landschap van de wereld van zijn vader en zijn eigen wereld. Grant, die geboren is in Engeland uit Jamaicaanse ouders, put zijn verhalen uit gedeelde ervaringen binnen zijn immigrantengemeenschap -- en reflecteert op hoe hij vergeving vond voor een vader die hem in de steek liet.

Dit is een foto

van een man die ik lange tijd

wilde vermoorden.

Dit is mijn vader

Clinton George 'Bageye' Grant.

Hij wordt 'Bageye' genoemd

vanwege de permanente
'zakjes' onder zijn ogen.

Toen ik 10 was droomde ik ervan

om samen met mijn broers en zussen
het gif van een vliegen-plakstrip

door zijn koffie te roeren,

glassplinters over zijn ontbijt
te strooien,

of het tapijt van de trap
los te halen

zodat hij zou struikelen
en z'n nek zou breken.

Als de dag daar was,

stapte hij altijd over die losse tree,

en sloop hij het huis uit

zonder ook maar een slok koffie

of een hap van zijn ontbijt.

Vele jaren was ik bang
dat mijn vader zou sterven

voordat ik de kans kreeg
om hem te vermoorden.

(Gelach)

Totdat mijn moeder
hem verzocht ons te verlaten

en nooit meer terug te komen,

was 'Bageye' een verschrikkelijke
boeman geweest.

Hij wankelde constant
op het randje van woede,

een beetje zoals ik,
zoals je ziet.

Hij werkte 's nachts
bij Vauxhall Motors in Luton

en verlangde complete stilte in ons huis.

Als we om half vier 's middags

van school kwamen, zaten we

op een kluitje bij de tv.

Als kluisinbrekers draaiden we
aan de volumeknop van de tv

totdat we bijna niets hoorden.

Op dat soort momenten klonk soms
zoveel "Ssshhhh" door het huis

dat ik me inbeeldde

dat we bemanningsleden waren
van een Duitse onderzeeër,

sluipend langs de rand van de oceaan

terwijl boven aan het oppervlak

Zijne Majesteit 'Bageye' patrouilleerde

en klaarstond om de doodstraf
uit te delen

bij het eerste spoortje van geluid.

Dus de les was:

"Trek geen aandacht

in huis of buitenshuis."

Misschien is het een les voor migranten.

Wij bevonden ons onder de radar

dus was er geen communicatie

tussen 'Bageye' en ons,
of tussen ons en 'Bageye'.

Het geluid waar je het meeste
naar uitkijkt als je kind bent,

is dat je vader thuiskomt
en iedereen blij is.

Je wacht op dat geluid
dat de deur opengaat.

Het geluid waar wij
ons op verheugden

was de klik van
een dichtgaande deur,

die betekende dat hij wegging
en niet terugkwam.

Dus drie decennia lang

heb ik mijn vader niet gezien
en hij mij niet.

We spraken elkaar al die tijd niet

en een paar jaar geleden besloot ik

een schijnwerper op hem te zetten.

"Er wordt op je gelet.

Echt waar.

Er wordt op je gelet."

Dat was zijn mantra aan ons,
zijn kinderen.

Steeds weer zei hij dit tegen ons.

Dit was in de jaren 70 in Luton

waar hij bij Vauxhall Motors werkte.

Hij was Jamaicaan.

Hij bedoelde dat er
als kind van een Jamaicaanse immigrant

op je gelet wordt.

Men kijkt welke kant je opgaat,

of je voldoet aan het cliché
dat het gastland over jou heeft:

je bent waardeloos, te lui om te werken,

bestemd voor een leven vol misdaad.

Er wordt op je gelet,

zorg dat hun verwachtingen over jou
beschaamd worden.

Om daarvoor te zorgen,

probeerden Bageye en zijn vrienden,

vooral Jamaicanen,

een goede 'Jamaicaanse' indruk te maken:

laat de wereld je beste kant zien,

laat de wereld je beste gezicht zien.

Als je beelden hebt gezien

van mensen die in de jaren 40 en 50

vanuit de Caraïben arriveerden,

zag je dat veel mannen

deukhoeden droegen.

Het was geen traditie in Jamaica
om deukhoeden te dragen.

Ze bedachten deze traditie
speciaal voor hun aankomst.

Ze wilden zich tonen

zoals ze gezien wilden worden.

Ze wilden dat hun uiterlijk

en hun bijnamen

hen zouden definiëren.

Dus 'Bageye' is kaal en heeft
zakjes onder z'n ogen.

'Tidy Boots' is nogal kieskeurig
over zijn schoeisel.

'Anxious' is altijd angstig.

'Clock' heeft een lange
en een korte arm.

(Gelach)

Mijn onovertroffen favoriet
is de jongen die ze 'Summerwear' noemden.

Toen 'Summerwear' in de jaren 60
van Jamaica naar dit land kwam,

stond hij erop
om lichte zomerkleding te dragen,

ongeacht het weer.

Toen we over hen praatten,

vroeg ik m'n moeder:
"Hoe is 'Summerwear' terechtgekomen?

Ze zei: "Hij liep een verkoudheid op
en ging dood." (Gelach)

Maar mannen zoals 'Summerwear'
toonden ons het belang van stijl.

Misschien overdreven ze hun stijl ietwat

omdat ze dachten dat men
hen niet helemaal beschaafd achtte.

Ze brachten die houding of angst

over op ons, de volgende generatie.

Het was zelfs zo erg

dat als we op de tv of radio hoorden

dat een zwarte man
een misdaad begaan had --

een beroving, een moord,
of een inbraak --

we samen met onze ouders huiverden,

omdat hij 'onze kant'
in de steek had gelaten.

Je vertegenwoordigde niet alleen jezelf,
maar de hele groep.

Het was verschrikkelijk om te beseffen

dat jij misschien
in hetzelfde licht gezien zou worden.

Dus dat was de uitdaging.

Onze vader en veel van zijn collega's

waren voortdurend aan het uitzenden
maar ze ontvingen niet.

Gebouwd om te zenden,
niet om te ontvangen.

Wij moesten ons rustig houden.

Als vader tegen ons sprak

kwam het vanuit de preekstoel
van zijn geest.

Ze hielden vast aan zekerheid

in de overtuiging dat twijfel
hen zou verzwakken.

Maar als ik vanuit huis werk,

en na een dag schrijven
naar beneden ren

en graag wil praten over
Marcus Garvey of Bob Marley

en de woorden fladderen
als vlinders uit m'n mond,

ben ik zo opgewonden
dat mijn kinderen me stoppen

en zeggen:
"Pap, het kan niemand iets schelen."

(Gelach)

Maar het maakt ze wel iets uit.

Ze verwerken het.

Op een bepaalde manier
verbinden ze zich met je.

Ze vormen hun levens volgens
jouw levensverhaal,

net zoals ik waarschijnlijk deed
met mijn vader en moeder

en 'Bageye' misschien met zijn vader.

Dat maakte dingen
duidelijk voor mij:

door me in zijn leven te verdiepen

en het te begrijpen.

Of zoals
de inheemse Amerikanen zeggen:

"Bekritiseer iemand niet
voordat je op zijn mocassins kunt lopen."

Bij het weergeven van zijn leven
was het makkelijk

om het Caribisch leven
in Engeland in de jaren 70

te schetsen met

schalen vol plastic fruit,

polystyrene plafondtegels,

en de sofa's permanent verpakt

in de transparante hoezen
waarin ze werden afgeleverd.

Maar wat moeilijker is
om te navigeren,

is het emotionele landschap
tussen de generaties.

Het oude gezegde
dat wijsheid met de jaren komt,

is niet waar.

Met de jaren komt het
fineerlaagje eerbiedwaardigheid

en het fineerlaagje
van de oncomfortabele waarheden.

Maar de waarheid is dat mijn moeder --

en mijn vader vond het goed --

de staat niet toevertrouwde
om mij te onderwijzen.

Hoor hoe dit klinkt.

Ze besloten om mij
naar een privéschool te sturen.

Mijn vader werkte bij Vauxhall.

Het is best moeilijk
om voor privéonderwijs te betalen

en zijn leger aan kinderen te voeden.

Ik herinner me dat ik naar school ging

voor het toelatingsexamen
en mijn vader zei

tegen de priester
-- het was een katholieke school --

dat hij een betere 'heducatie'
voor zijn jongen wilde.

Mijn vader heeft nog nooit

een examen gehaald,

laat staan een toelatingsexamen.

Om voor mijn opleiding te betalen

moest hij duistere dingen gaan doen.

Mijn vader betaalde voor mijn opleiding

door illegale spullen
vanuit zijn achterbak te verkopen,

wat zelfs risicovoller was omdat--

Dit is niet mijn vaders auto.

Hij wilde graag zo'n auto

maar mijn vader had een gedeukte Mini.

En hij had, als Jamaicaans immigrant,

nooit zijn rijbewijs gehaald.

Hij was niet verzekerd
en hij betaalde geen wegenbelasting.

Hij dacht: "Ik kan autorijden;

waarom heb ik
toestemming van de staat nodig?"

Het werd lastiger
als we aangehouden werden.

We werden vaak
aangehouden door de politie.

Ik was onder de indruk
hoe mijn vader dat afhandelde.

Hij promoveerde de politieagent direct,

zodat politieagent Bloggs
Detective Inspecteur Bloggs werd

(Gelach)
gedurende de conversatie,

en ons vriendelijk doorliet.

Zoals we in Jamaica zeggen:

"Speel de gek om een slimmerik te vangen."

Maar het gaf je ook het idee

dat hij eigenlijk gekleineerd werd
door de politieagenten --

als 10-jarig jongetje zag ik dat --

en ook was er een tweeslachtigheid
jegens autoriteit.

Aan de ene kant
werd er gespot met autoriteiten.

Aan de andere kant waren ze
eerbiedig ten opzichte van hen.

Deze Caraïbische mensen

waren overdreven gehoorzaam
als het ging om autoriteiten,

wat erg opvallend, vreemd is

omdat migranten heel moedige mensen zijn.

Ze verlaten hun thuis.

Mijn vader en moeder verlieten Jamaica

en reisden 6.000 kilometer

en nu werden ze vanwege deze reis
als kinderen behandeld.

Ze waren timide

en ergens gedurende de reis
werd de natuurlijke volgorde omgedraaid.

De kinderen werden de ouders
van de ouder.

Mensen kwamen uit de Caraïben
met een vijfjarenplan:

ze gingen werken, geld verdienen
en dan terug.

Maar vijf jaar werd 10 jaar,
en 10 jaar werd 15 jaar.

Voordat je het weet,
plak je nieuw behang op de muur

en op dat moment weet je
dat je hier blijft.

Onze ouders voelden nog steeds

een soort van tijdelijkheid

maar wij kinderen
wisten dat het menens was.

Ik denk dat ze het gevoel hadden

dat ze niet verder aan de idealen
konden bouwen

van het leven dat ze
in gedachten hadden.

De realiteit was heel anders.

En dat gold ook voor die realiteit

van mijn opvoeding.

Mijn vader begon dat proces,
maar maakte het niet af.

Mijn moeder was degene
die mij uiteindelijk opvoedde.

Zoals George Lamming
gezegd zou hebben:

het was mijn moeder die mijn vader was.

Zelfs in zijn afwezigheid
gold de oude mantra:

'er wordt op je gelet'.

Maar die intense waakzaamheid
kan tot angst leiden.

Jaren later onderzocht ik

waarom zoveel zwarte mannen

gediagnosticeerd werden met schizofrenie,

zes keer meer dan normaal.

Ik was niet verrast
toen ik de psychiater hoorde zeggen:

"Zwarte mensen
worden opgeleid in paranoia."

Ik vraag me af wat 'Bageye'
daarvan zou vinden.

Ik had nu ook een 10-jarige zoon

en ik richtte mijn aandacht op Bageye

en ging op zoek naar hem.

Hij was in Luton, hij was nu 82 jaar

en ik had hem ruim 30 jaar niet gezien.

Toen hij de deur opendeed,

zag ik een klein mannetje
met stralend lachende ogen.

Hij glimlachte en ik had hem
nog nooit zien lachen.

Ik was daar erg onthutst over.
(Gelach)

We gingen zitten en hij had
een Caraïbische vriend op bezoek.

We praatten over vroeger.

Mijn vader keek naar me

en hij keek alsof ik

op wonderbaarlijke wijze kon verdwijnen
zoals ik ook gekomen was.

Hij keek naar z'n vriend en zei:

"Deze jongen en ik hebben
een heel diepe connectie,

een heel diepe connectie."

Ik heb die band nooit gevoeld.

Als er al een band was,
was ie erg zwak

of helemaal niet.

Tijdens dat bezoek leek het bijna

alsof ik op auditie was
om mijn vaders zoon te zijn.

Toen het boek uitkwam,

kreeg ik redelijke recensies
in de nationale bladen.

Maar de meestgelezen krant in Luton
is niet 'The Guardian'.

Het is 'Luton News'.

De kop over het boek
in het 'Luton News' luidde:

"Het Boek Dat Een 32-jaar-Oude-Kloof
Kan Helen."

Ik begreep dat dat ook de kloof

tussen twee generaties kon betekenen,

tussen mijn generatie
en die van mijn vader.

Maar er is in het Caraïbische leven
geen traditie van memoires of biografieën.

Het was traditie om niet in het openbaar
over je eigen zaken te praten.

Maar ik vond het een mooie titel
en eigenlijk dacht ik:

"Ja, er bestaat een mogelijkheid

dat dit leidt tot conversaties
die we nog niet eerder hadden."

Dit zal misschien
die generatiekloof sluiten.

Dit zou een instrument tot herstel
kunnen zijn.

En ik begon zelfs te denken dat dit boek

door mijn vader gezien zou worden

als een daad van kinderlijke devotie.

Arme misleide dwaas. (Gelach)

'Bageye' was razend over

wat hij zag als de publiekmaking
van zijn tekortkomingen.

Hij was razend over mijn verraad

en hij ging de volgende dag
naar de krant.

Hij eiste het recht op repliek.

Hij kreeg het en de kop luidde:

"Bageye Bijt Terug."

Het was een schitterend relaas
over mijn verraad.

Ik was zijn zoon niet.

In zijn visie was zijn eer
door het slijk gehaald.

Dat stond hij niet toe.

Hij moest zijn waardigheid herstellen
en dat deed hij.

Hoewel ik eerst teleurgesteld was,

begon ik zijn houding
te bewonderen.

Het vuur borrelde nog steeds
door zijn aderen,

ook al was hij 82 jaar oud.

Als dat zou betekenen
dat we terug zouden keren

naar 30 jaar stilte,

dan zou mijn vader zeggen:
"Als het zo is, dan is het zo."

Jamaicanen zeggen
dat feiten niet bestaan,

er zijn alleen versies.

We vertellen onszelf
de versies van de verhalen

waar we het beste mee kunnen leven.

Elke generatie maakt een bouwwerk

dat ze niet willen
en soms niet kunnen demonteren.

Maar tijdens het schrijven
begon mijn versie van het verhaal

te veranderen.

Het kwam los van mij te staan.

Ik verloor de haat
ten opzichte van mijn vader.

Ik wilde niet meer dat hij doodging
of hem vermoorden.

Ik voelde me vrij.

Veel vrijer dan ooit tevoren.

En ik vraag me af of die bevrijdenis

aan hem toebedeeld kon worden.

Tijdens die eerste reünie

besefte ik opeens

dat ik erg weinig foto's van mezelf had

van toen ik klein was.

Dit ben ik

toen ik negen maanden oud was.

Op de originele foto

word ik opgetild
door 'Bageye', mijn vader.

Toen mijn ouders uit elkaar gingen,

schrapte mijn moeder hem
uit alle aspecten van ons leven.

Ze knipte hem met een schaar
uit elke foto,

en jarenlang heb ik mezelf
de waarheid over deze foto aangepraat:

je bent alleen

en je wordt niet gesteund.

Je kunt deze foto ook
op een andere manier bekijken.

Deze foto kan staan
voor een mogelijke reünie.

Een mogelijkheid om
te worden herenigd met mijn vader

en in mijn verlangen om
door mijn vader te worden opgetild,

tilde ik hem op naar het licht.

Die eerste reünie was heel vreemd,
met gespannen momenten.

Om die spanning te verminderen,

besloten we te gaan wandelen.

Toen we liepen werd ik overrompeld

door het feit dat ik weer het kind was,

zelfs al stak ik nu met kop en schouders
boven m'n vader uit.

Ik was bijna 30 centimeter
groter dan mijn vader.

Hij was nog steeds de grote man

en ik probeerde hem bij te benen.

Ik besefte dat hij liep
alsof hij nog steeds

onder observatie stond,

maar ik bewonderde zijn loop.

Hij liep als een man

die de 'F.A. Cup Final'
aan het verliezen was

en doorstapte om zijn condoleance-medaille
in ontvangst te nemen.

Er was waardigheid in de nederlaag.

Dank je wel.

(Applaus)