Rachel Pike: Ny siansa ao ambadik'ireo lohantenin-dahatsoratra mahakasika ny toetrandro

Mandritry ny 4 minitra, no anomezan'i Rachel Pike, manam-pahaizana simista momba ny atmôsfera, sombitsombiny amin'ny ezaka goavana nahatongavana amin'ireo lohatenin-dahatsoratra mikasika ny fiovan'ny toetrandro, ataony miaraka amin'ny iray tarika aminy--tarika iray ao anatin'ny arivo mandray anjara--itantarany ny sidina mampidi-doza nataony ambonin'ny ala mando, mikatsaka môlekiola manan-danja anankiray.

Ny tiako ho resahina androany dia ny lanjan'

ireo ezaka ataon'ny mpikaroka nahatongavana

amin'ireo lohatenin-dahatsoratra hitanareo amin'ny gazety.

Toy izato ireo lohateny rehefa ny fiovan'ny toetrandro no resahina,

ary toy izatsy kosa rehefa momba ny hatsaran'ny rivotra iainana na momba ny "smog" (zavona arahin-tsetroka).

Samy sampana avy amin'ny taranja siansan'ny atmôsfera izy roa ireo.

Vao vetivety izay no nahitana lohateny toy izao

raha nanao tatitra momba ny fahazoana ny firafitra sy fiasan'ny atmosfera

ny IPCC, vondrona mpikaroka iraisam-pirenena manaraka ny fiovan'ny toetrandro.

Mpahay siansa 620

avy amin'ny firenena 40 no nanoratra ity tatitra ity.

Mahatratra arivo pejy eo ho eo ity tatitra ity.

Ary mpanitsy sy mpahay siansa maherin'ny 400,

avy amin'ny firenena 113 no nanitsy an'ireo takelaka ireo.

Fivondronambe izany. Lehibe tokoa, hany ka

rehefa misy ny fivoriana fanaonay isan-taona, dia io no fivondronan'ny mpahay siansa lehibe indrindra eto an-tany.

Mpahay siansa 15.000 mahery no mankany San Francisco isan-taona hamonjy azy io.

Ary ny tsirairay amin'ireo mpahay siansa ireo dia ao anatin'ny vondrom-pikaroka,

ary ny vondrom-pikaroka tsirairay avy dia mikaroka lohahevitra samihafa.

Ho anay ao Cambridge, dia toy ny fiovaovan'ny El Niño izany lohahevitra izany,

mahakasika ny toetrandro,

ny famotopotorana ireo vokatra azo avy amin'ny zana-bolana,

hatramin'ireo entona avy amin'ny fambolena izao azo anaovana solika voajanahary, izay efa nanaovako fikarohana.

Ary ao amin'ireo seha-pikarohana tsirairay avy ireo,

dia misy ireo mpianatra ho PhD (dokotera), toa ahy,

izay mandinika lohahevitra farak'izay bitika,

bitika toy ny sela vitsivitsy.

Ary isan'ireo sela anaovako fikarohana ny "isoprène",

izay hitantsika eto. sela organika kely izy ity. Mety mbola tsy henonareo akory ny momba azy.

Ny lanjan'ny "trombone" iray dia mitovy lanja amin'ny

sela "isoprène" 900 zeta-illion--faha-10hatramin'ny faha-21 eo ho eo.

Saingy na maivan-danja ary izy io,

dia betsaka ihany ny votsotra mankany amin'ny atmosfera

isan-taona ka mitovy amin'ny lanjan'ny olona rehetra eto an-tany.

Betsaka ihany izany. Mitovy lanja lanja amin'ny "méthane".

Ary noho izy betsaka izay, dia tena misy vokany tokoa amin'ny firafitry ny atmosfera.

Noho izy misy vokany eo amin'ny atmosfera izay,

no nandihanay manokana ity zavatra ity.

Nozahana akaiky izy io ary nojerena ireo singa rehetra ao aminy.

Ito ny EUPHORE Smog Chamber any Espana.

Ny fipoahan'ny atmosfera, na ny firehetana feno,

dia mitaky fotoana lava 15.000 heny noho ny mitranga ao amin'ny fiaranareo.

Na izany aza, mizaha ireo singa izahay.

Mampiasa solosaina goavana izahay

hijerena ny fiasan'ny modely goavana ihany koa.

Ny modely ampiasanay dia misy "mailles de grilles" aman'hetsiny

izay natao hikajikajiana "variables" aman-jatony, isa-minitra.

Herinandro maro vao vita ny fampidirana ny vokatra.

ary fampirana vokatra am-polony

no atao vao azo tsara ny zava-mitranga.

Manao sidina ihany koa izahay eran'izao tontolo izao, mitady azy io ihany.

Vao vetivety aho izay no nirotsaka an-tsehatra tany Malaysie. Ary misy hafa ihany koa.

Nahita tilikambo fiambenana ahafahana mizaha ny atmosfera eran-tany izahay tany,

tany afovoan'ny ala mando tany, ary fitaovana ara-tsiansa manokana mitentina an-jatony dôlara any ho any

no nahantona tamin'io tilikambo be io

hitadiavana ny "isoprène",

ary, mazava ho azy, hitadiavana zavatra hafa ihany koa, rehefa teo ihany.

Ito ilay tilikambo be raha jerena avy ambony.

Ary ito kosa raha avy ambany.

Ary nampiasa fiaramanidina mihitsy ary izahay nadritry ny ampahany tamin'io firotsahana an-tsehatra io.

Fiaramanidina, BA146, izay FAAM no nanamory azy,

ary mahazaka olona 120 hatramin'ny 130.

Mety fiaramanidina toy io ihany koa no ho raisinareo raha mankany ianareo ankehitriny.

Saingy tsy hoe nitaingina fotsiny izahay, fa nanidina 100 metatra ambonin'ny tendron'ny hazo tao an'ala

handrefesana io môlekiola io--mampidi-doza ihany ilay izy.

Misy fitongilanana tsy maintsy notazomina mba ahafahana manao ny fandrefesana.

Mpanamory miaramila sy "pilotes d'essai" no niara-niasa taminay.

Tsy maintsy tandremana ihany koa ny elanelana aroloza.

Rehefa manodidina ireo lohasaha izahay dia mahatratra 2G ny hery misintona.

Ary tsy maintsy nampiasa "harnais de sécurité" ireo mpikaroka

ahafahany manao ny fandrefesana avy ao amin'ilay fiaramanidina.

Azonareo an-tsaina angamba,

fa tsy mitovy amin'ny firamanidina fitsangatsanganana mahazatra ny ao anatin'ilay fiaramanidina nampiasanay.

toy ny labôratoara manidina mihitsy no nampiasaina ahafahana mandrefy an'ilay môlekiola any amin'ny faritra misy azy.

Izany rehetra izany no natao mba ahazoana tsara ny fiasan'io môlekiola io.

Ary rehefa misy mpianatra mpikaroka iray, toa ahy,

mahita sombim-pahalalàna momba io môlekiola io,

dia mamoaka lahatsotra siantifika momba izany.

Ary tamin'io firotsahana an-tsehatra io,

dia lahatsotra siantifika am-polony eo ho eo, mahakasika ny endrika fiasa am-polony momba io môlekiola io no azo.

Ary rehefa mitambatra ireo fahalalàna ireo,

dia manome zana-pizaràna iray, na zana-pizaràna iray ao amin'ny

fanombanana toy ny IPCC, na dia misy hafa koa aza.

Ary ny tsirairay amin'ireo toko 11 ao amin'ny IPCC

dia mizara zana-pizaràna 6.

Hitanareo amin'izany ny haben'ny ezaka sy asa ao ambadika.

Ao amin'ny tsirairay amin'ireo fanombanana soratanay,

dia asianay marika foana ny famintinana,

ary natokana ho an'ny mpamaky tsotra io famintinana io.

Ary atolotray mpanao gazety sy mpamoron-dalàna io famintinana io,

ahafahana mamoaka lohatenin-dahatsoratra toa itony.

Misaotra betsaka.

(Tehaka Mirefodreafotra)