Fuqia revolucionare e mendimit divergjent

"Nga demagogët populistë, ne do të mësojmë domosdoshmërinë e demokracisë," thotë novelistja Elif Shafak. "Nga izolimi, do të mësojmë nevojën për solidaritet global.Dhe nga tribalistët, do të mësojmë bukurinë e kozmopolitizmit." Një vendase e Turqisë, Shafak ka përjetuar dorën e parë të shkatërrimit që mund të sjellë një humbje e diversitetit -- dhe ajo e njeh fuqinë revolucionare të shumllojshmëisë në përgjigje të autoritarizmit. Në këtë bisedë pasionante, personale, ajo na kujton se nuk ka binarë, në politikë, emocione dhe identitetet tona. "Askush nuk duhet kurrë, asnjëherë të heshtë nga frika e kompleksitetit," thotë Shafak.

“A mund të shijohen fjalët?”

Ishte një pyetje që më zuri në befasi.

Këtë verë, po mbaja një fjalim
në një festival letrar,

dhe më vonë, teksa firmosja librat,

një adoleshente erdhi me një miken e saj,

dhe më bëri këtë pyetje.

I thashë se disa njerëz përjetojnë
ngatërrim shqisash

ndaj ata mund të dëgjonjë ngjyrat

ose të shikojnë tingujt,

e shumë shkrimtarë janë mahnitur
nga kjo temë, përfshirë dhe mua.

Por ajo më ndërpreu, paksa
padurimisht, dhe tha, “Po, e di këtë.

Quhet sinestezi. E kemi mësuar në shkollë.

Por ime më po lexon librin tuaj,

dhe ajo thotë se ka plot ushqime e
ingredientë

dhe një skenë të plotë darke në të.

Atë e merr uria pas çdo faqeje.

Prandaj po mendoja,

Përse ju nuk ju merr uria kur shkruani?

Dhe mendova se mbase, mbase ju
mund ti shijoni fjalët.

A ka kjo kuptim?”

Dhe, në të vërtetë, kishte kuptim,

sepse që nga femijëria,

çdo shkronjë e alfabetit kishte një
ngjyrë ndryshe,

dhe ngjyrat më kujtojnë shijet.

Prandaj për shembull, ngjyra lejla
është ca djegëse, pothuajse e parfumuar,

dhe çdo fjalë që lidh me lejlanë

shijon si e tillë,

si “perëndimi”—një fjalë tepër pikante.

Por u shqetësova se nëse ia tregoja
diçka të tillë një adoleshenteje,

mund të tingëllonte ose shumë abstrakte,

ose ndoshta shumë e çuditshme,

dhe s’kishte shumë kohë gjithësesi,

sepse njerëzit po prisnin në radhë,

ndaj papritur ajo për të cilën po
përpiqesha ta bindja

ishte më e komplikuar dhe e detajtuar

se sa mundësia për të folur në ato kushte.

Dhe bëra atë që bëj në situata të
ngjashme:

U bllokova, pushova dhe ndalova së foluri.

Ndalova së foluri sepse e vërteta ishte
e komplikuar,

edhe pse e dija, thellë meje,

se kurrë s’duhet të hesht
nga frika e kompleksietit.

Prandaj dua ta nis fjalën time sot

me përgjigjen të cilën s’isha në gjendje
t'a jepja atë ditë.

Po, fjalët mund të shijohen –

Ndonjëherë, kjo është, jo gjithmonë,

Dhe fjalët e gëzuara kanë një shije
ndryshe nga ato të trishtat.

Më pëlqen të eksploroj: ç’shije ka fjala
“kreativitet”,

Apo “barazi,”

“dashuri,” “revolucion?”

Po “atdhe?”

Këto ditë, veçanërisht kjo e fundit më
shqetëson.

Ajo lë një shije të ëmbël në gjuhën time,

si kanellë, me pak ujë trëndafili

dhe mollë të arta.

Por nën të, është një shije e mprehtë
pikante,

si hithra dhe luleradhiqe.

Shija e atdheut tim, Turqisë,

është një përzierje e ëmbël dhe e hidhur.

Dhe arsyeja përse po jua them këtë

është sepse mendoj se ka gjithnjë e
më shumë njerëz

rreth botës sot

të cilët kanë emocione të ngjashme

rreth tokës prej të cilës vijnë.

Ne i duam vendlindjet tona, apo jo?

Si mund të mos i duam?

Ndihemi të lidhur me njerëzit,
kulturën, tokën, ushqimin.

E megjithatë në të njëjtën kohë,

ndjehemi gjithnjë e më të irrituar nga
politika e politikanët e saj,

ndonjëherë deri në pikën e
dëshpërimit ose dëmtimit ose zemërimit.

Dua të flas rreth emocioneve

dhe nevojës për të rritur inteligjencën
tonë emocionale.

Mendoj se është për të ardhur keq

që pjesa dërrmuese e teorive politike i
kushtojnë shumë pak vëmendje emocioneve.

Shpesh, analistët e ekspertët janë kaq
të zënë me të dhënat dhe matjet

saqë duket se harrojnë ato gjëra në jetë

që janë të vështira për t'u matur

e mbase të pamundura të mblidhen
sipas modeleve statistikore.

Por unë mendoj se ky është një
gabim, për dy arsye kryesore.

Së pari, sepse ne jemi qenie emocionale.

Si qenie njerëzore, mendoj se të gjithë
jemi të tillë.

Por së dyti, dhe kjo është e re,

ne kemi hyrë një fazë e re në historinë
botërore

ku ndjenjat kolektive udhëheqin dhe
ngatërrojnë politikën

më shumë se kurrë më parë.

Dhe përmes mediave sociale dhe
rrjeteve sociale,

këto ndjenja janë zgjeruar më tej,

polarizuar, dhe ato udhëtojnë nëpër
botë mjaft shpejt.

E jona është epoka e ankthit, zemërimit,

mosbesimit, pakënaqësisë

dhe, mendoj, e frikës me shumicë.

Por ja si është puna:

edhe pse ka shumë hulumtime për
faktorët ekonomikë,

ka relativisht pak studime për faktorët
emocionalë.

Pse i nënvlerësojmë ndjenjat dhe
perceptimet?

Mendoj se do të jetë një nga sfidat
tona më të mëdha intelektuale,

sepse sistemet tona politike janë të
mbushura me emocione.

Në vend pas vendi,

kemi parë politikanë joliberalë që
shfrytëzojnë këto emocione.

E megjithatë brenda akademisë dhe
midis inteligjencës,

ende nuk i marrim seriozisht emocionet.

Mendoj se duhet.

Dhe duhet të përqëndrohemi në
pabarazinë ekonomike globale,

duhet t'i kushtojmë më shumë vëmendje
boshllëqeve emocionale e njohëse botërore

dhe si ti tejkalojmë këto boshllëqe,

sepse ato kanë rëndësi.

Vite më parë, kur jetoja akoma në
Stamboll,

një studiuese amerikane që po
vëzhgonte shkrimtaret në Lindjen e Mesme

erdhi të më takonte.

Dhe në një pikë të bisedës, ajo tha,

"E kuptoj pse jeni feministe,

sepse, ju e dini, ju jetoni në Turqi ".

Dhe unë i thashë asaj,

"S‘e kuptoj pse nuk jeni feministe,

sepse, ju e dini, ju jetoni në Amerikë ".

(Të qeshura)

(Duartrokitje)

Dhe ajo qeshi.

Ajo e mori si shaka,

dhe momenti kaloi.

(Të qeshura)

Por mënyra se si ajo e kish ndarë
botën në 2 kampe imagjinare,

në dy kampe të kundërta –

më shqetësoi dhe mbeti brenda meje.

Sipas kësaj harte imagjinare,

disa pjesë të botës ishin vende të
paqendrueshme.

Ishin si ujëra të copëtuara akoma te
pavendosura.

Disa pjesë të tjera të botës,
domethënë Perëndimi,

ishin të forta, të sigurta dhe të
qëndrueshme.

Pra, ishin tokat e paqendrueshme që
kishin nevojë për feminizëm

për aktivizëm e për të drejtat e njerëzve,

dhe ata si ne që ishin mjaft fatkeq

për të ardhur nga vende të tilla

duhet te vazhdonin të luftonin për
këto vlera thelbësore.

Por kishte shpresë.

Meqenëse historia eci përpara,

edhe tokat më të paqëndrueshme një
ditë do të arrinin të tjerët.

Dhe ndërkohë, qytetarët e tokave të forta

mund të rehatoheshin në përparimin
e historisë

dhe në triumfin e rendit liberal.

Ata mund të mbështetnin betejat e
njerëzve të tjerë diku tjetër,

por ata vetë nuk kishin përse të luftonin

më për bazat e demokracisë,

sepse ato ishin përtej asaj faze.

Më duket se në vitin 2016,

kjo gjeografi hierarkike ishte copëtuar
në copëza.

Bota jonë nuk e ndjek më këtë model
dualist

në mendjen e studiuesve, nëse e ka
ndjekur ndonjëherë.

Tani e dimë se historia nuk ecën
domosdomërisht përpara.

Ndonjëherë krijon rrathë,

madje rrëshqet prapa,

e se gjeneratat mund të bëjnë të
njëjtat gabime

që kanë bërë stërgjyshërit e tyre.

Dhe tani e dimë se nuk ka diçka të tillë

si vende të forta përkundrejt vendeve
të jo të forta.

Në fakt, të gjithë po jetojmë në kohë
të paqendrueshme,

ashtu si na tha i ndjeri Zygmunt Bauman.

Bauman kishte një përkufizim tjetër
për epokën tonë.

Ai thoshte se të gjithë po ikim të ecim
në rërë lëvizëse.

Nëse ky është rasti, unë mendoj,

duhet të na shqetësojë grave më
shumë sesa burrat,

sepse kur shoqëritë kthehen prapa në
autoritarizëm,

nacionalizëm ose fanatizëm fetar,

gratë kanë shumë më tepër për të humbur.

Kjo është arsyeja pse ky duhet të jetë
një moment jetësor,

jo vetëm për aktivizmin global,

por per mendimin tim, edhe për
bashkësinë globale të femrave.

(Duartrokitje)

Por dua të bëj një rrëfim të shkurtër
para se të shkoj më tej.

Së fundmi, sa herë kam marrë pjesë
në konferenca a festivale ndërkombëtare,

Zakonisht do të isha një nga shumë
folësit depresivë.

(Të qeshura)

Duke parë sesi ëndrrat tona për
demokraci dhe për bashkëjetesë

u shtypën në Turqi,

të dyja gradualisht por edhe me një
shpejtësi mahnitëse,

me kalimin e viteve jam ndjerë mjaft e
demoralizuar.

Dhe në këto festa do të kishte disa
shkrimtarë të tjerë të zymtë,

dhe ata do të vinin nga vende të tilla si
Egjipti, Nigeria, Pakistani,

Bangladeshi, Filipine, Kina,
Venezuela, Rusia.

E ne do ti buzëqeshnim njëri-tjetrit
në simpati,

kjo shoqëri e të dënuarve.

(Të qeshura)

Dhe ju mund të na quani WADWIC:

Klubi Ndërkombëtar i Shkrimtarëve të
Shqetësuar dhe të Dëshpëruar

(Të qeshura)

Por atëherë gjërat filluan të ndryshojnë,

dhe papritmas klubi ynë u bë më i njohur,

dhe filluam të kishim anëtarë të rinj.

Me kujtohet –

(Të qeshura)

Mbaj mend që shkrimtarët e poetët
grekë u bashkuan së pari, erdhën në bord.

Dhe pastaj shkrimtarët nga Hungaria
dhe Polonia,

dhe më pas, çuditërisht, shkrimtarët
nga Austria, Hollanda, Franca,

dhe pastaj shkrimtarët nga B.M. , ku
jetoj dhe që quaj shtëpinë time,

dhe më pas shkrimtarët nga Sh.B.A.

Papritur, kishte më shumë nga ne

që ndiheshin të shqetësuar për fatin e
kombeve tona

dhe të ardhmen e botës.

Dhe mbase kishte më shumë prej nesh tani

qe ndieshim si të huaj në tokat tona
amtare.

Dhe pastaj ndodhi kjo gjë e çuditshme.

Ata që ishin të depresionuar për një
kohë të gjatë,

filluam të ndjeheshin më pak të
dëshpëruar,

ndërsa të ardhurit, ata nuk ishin
mësuar të ndjeheshin në këtë mënyrë

se ata tani ishin edhe më të dëshpëruar.

(Të qeshura)

Kështu që mund të shihje shkrimtarët
nga Bangladeshi ose Turqia apo Egjipti

duke u përpjekur të ngushëllonin
kolegët e tyre

për Brexit-in e Britanisë dhe
Sh.B.A. pas zgjedhjeve.

(Të qeshura)

Por duke lënë shakanë mënjanë,

Unë mendoj se bota jonë është plot
sfida të padëgjuara,

dhe kjo vjen me një reagim emocional,

sepse përballë ndryshimit me
shpejtësi të lartë,

shumë njerëz dëshirojnë të
ngadalësohet shpejtësia,

dhe kur ka shumë të panjohura,

njerëzit kërkojnë për “të njohurat”.

Dhe kur gjërat bëhen shumë konfuzuese,

shumë njerëz dëshirojnë thjeshtësinë.

Ky është një udhëkryq shumë i rrezikshëm,

sepse është pikërisht aty ku
demagogu hyn në lojë.

Demagogu e kupton si funksionojnë
ndjenjat kolektive

dhe si ai -- zakonisht është mashkull --
mund të përfitojnë prej tyre.

Ai na thotë se ne të gjithë jemi në
klanet tona,

na thotë se do të jemi më të sigurt
nëse rrethohemi nga njëmendësia.

Demagogët janë në të gjitha
madhësitë dhe format.

Ky mund të jetë udhëheqësi i
pazakontë të një partie politike

diku në Evropë,

ose një imam ekstremist islamik që
predikon dogmën dhe urrejtjen,

ose një supremacist i bardhë, orator
nazist-admirues diku tjetër.

Të gjitha këto figura, në shikim të
parë-- duken të shkëputura.

Por unë mendoj se ata ushqejnë
njëri-tjetrin,

dhe ata kanë nevojë për njëri-tjetrin.

Dhe në të gjithë botën,

kur shikojmë sesi demagogët flasin e
si frymëzojnë lëvizje,

mendoj se ata kanë një cilësi të
pakuptueshme të përbashkët:

Ata e kanë shumë, shumë zët
shumllojshmërinë.

Ata nuk mund të merren me
shumëllojshmërinë.

Adorno thoshte,

"Intoleranca e së paqartës është
shenja e një personaliteti autoritar."

Por pyes veten:

Po sikur të njëjtën shenjë,

po ajo e intolerancës së paqartësisë -

po sikur të jetë shenja e kohërave
tona, të moshës ku po jetojmë?

Sepse kudo ku shikoj, shoh nuanca
duke u zhdukur.

Në shfaqjet televizive, ne kemi një
folës anti-diçkaje

i vendosur kundër një folësi pro diçkaje.

Saktë? Është balancim i mirë.

Është edhe më mirë nëse i
bërtasin njëri-tjetrit.

Edhe në akademi, ku mendohet
të ushqehet intelekti ynë,

ju shihni studiues ateist duke garuar
me studiues të fortë teist,

por nuk është një debat i
vërtetë intelektual,

sepse është përplasje midis dy sigurive.

Unë mendoj se të kundërtat
binare janë kudo.

Kështu ngadalë dhe sistematikisht,

na është mohuar e drejta e të
qenurit kompleks.

Stamboll, Berlin, Nise, Paris, Bruksel,

Dhaka, Bagdad, Barcelone:

ne kemi parë sulme te tmerrshme
terroriste njëri pas tjetrit.

Dhe kur shpreh dhimbjen e kur
reagon kundër mizorisë,

merr të gjitha llojet e reagimeve,

mesazhe në mediat sociale.

Por njëri prej tyre është mjaft
shqetësues,

vetëm sepse është kaq i përhapur.

Ata thonë: "Pse ju vjen keq për ta?

Pse ju vjen keq për ta?

Pse nuk të vjen keq për civilët në Jemen

apo civilët në Siri? "

Dhe unë mendoj se njerëzit që
shkruajnë mesazhe të tilla

nuk e kuptojnë

që mund të ndjehemi keq e të
qëndrojmë në solidaritet për

viktimat e terrorizmit e dhunës në
Lindjen e Mesme, në Evropë,

në Azi, në Amerikë, kudo, çdokund,

në mënyrë të barabartë dhe njëherësh.

Ata s‘duket se e kuptojnë që s‘kemi
pse të zgjedhim një dhimbje

dhe një vend mbi të gjithë të tjerët.

Por unë mendoj se kjo është ajo që
na bën tribalizmi.

Ajo na copëton mendjet, me siguri,

por gjithashtu na copëton zemrat,

në atë masë sa të bëhemi të pandjeshëm
për vuajtjet e njerëzve të tjerë.

Dhe e vërteta e trishtë është se, ne
s’kemi qenë gjithmonë kështu.

Unë botova një libër për fëmijë në Turqi,

dhe kur libri u publikua, bëra
shumë evente.

Shkova në shumë shkolla fillore,

gjë që më dha një shans për të
vëzhguar fëmijët më të vegjël në Turqi.

Dhe ishte gjithmonë e mahnitshme të
shihje sa shumë empati, imagjinatë

dhe vetëbesim ata kishin.

Këta fëmijë janë shumë më të prirur
të bëhen qytetarë globalë

sesa nacionalistë në atë moshë.

Eshtë e mrekullueshme
të shohësh, kur i pyet,

shumë prej tyre duan të jenë
poetë dhe shkrimtarë,

dhe vajzat janë po aq të sigurt sa djemtë,

në mos më shumë.

Por me pas shkoja në shkolla të mesme,

dhe gjithçka ka ndryshuar.

Askush nuk dëshiron të jetë më shkrimtar,

askush nuk dëshiron të jetë më
shkrimtar romanesh,

dhe vajzat janë bërë të ndrojtura,

ato janë të kujdesshme, të mbrojtura,

hezituese të flasin në hapësirën publike,

sepse ne i kemi mësuar ato --

që familja, shkolla, shoqeria --

ne i kemi mësuar ato të fshijnë
individualitetin e tyre.

Unë mendoj se Lindja dhe Perëndimi,

ne po humbasim shumellojshmerinë,

të dyja, përfshirë shoqëritë tona
dhe veten tonë.

Dhe duke ardhur nga Turqia, e di
se humbja e diversitetit

është një humbje e madhe.

Sot, atdheu im u bë burgosësi më
i madh në botë

për gazetarët,

duke tejkaluar edhe rekordin e
trishtë të Kinës.

Dhe unë gjithashtu besoj se ajo
që ndodhi atje në Turqi

mund të ndodhë kudo.

Mund edhe të ndodhë këtu.

Pra, ashtu sic vendet e ngurta
ishin një iluzion,

identitetet individuale janë
gjithashtu një iluzion,

sepse të gjithë kemi brenda një
shumëllojshmëri zërash.

Iraniani, poeti persian, Hafiz,

dikur thoshte: "Ju mbani në shpirtin
tuaj çdo përbërës të nevojshëm

ta ktheni ekzistencën tuaj në gëzim.

Gjithçka duhet të bëni është të
përzieni ato përbërës ".

Dhe unë mendoj se mundemi.

Unë jam një Stambolliste,

por gjithashtu kam lidhje me Ballkanasit,

ata të Egjeut e Mesdheut,

Lindjes së Mesme, Levantit.

Unë jam evropiane nga lindja,
sipas zgjedhjes,

së vlerave që i mbështes.

Jam bërë një londineze me
kalimin e viteve.

Do të doja të mendoja veten si shpirt
global, si qytetare botëror,

një nomade e një tregimtare udhëtuese.

Unë kam shumë shtojca,ashtu
si gjithësecili prej nesh.

Dhe shtojcat e shumta nënkuptojnë
histori të shumta.

Si shkrimtarë, ne gjithmonë ndjekim
histori, sigurisht,

por mendoj se gjithashtu jemi të
interesuar për heshtjet,

gjërat për të cilat s‘mund të flasim,

tabutë politikë, tabutë kulturore.

Ne gjithashtu jemi të interesuar
në heshtjet tona.

Unë gjithmonë kam qenë
“e zhurmshme” e kam shkruar shumë

në lidhje me të drejtat e pakicave,
të drejtat e grave,

të drejtat e LGBT.

Por teksa mendoja për këtë TED Talk,

Kam kuptuar një gjë:

Unë kurrë s’kam pasur guxim të
them në një hapësirë publike

se isha biseksuale,

sepse kisha kaq frikë nga shpifjet

nga turpi dhe tallja

dhe sigurisht nga urrejtja që do
të pasonte.

Por sigurisht, nuk duhet kurrë,
kurrë , të heshtësh

nga frika e kompleksitetit.

(Duartrokitje)

Dhe megjithëse nuk jam e huaj për ankthet,

dhe megjithëse po flas këtu për
fuqinë e emocioneve --

Ia di fuqinë e emocioneve -

Kam zbuluar me kalimin e kohës

që emocionet nuk janë të pakufizuara.

E dini? Ato kanë një kufi.

Vjen një moment --

është si një pikë tërheqëse ose një prag -

kur lodhesh nga frika,

kur lodhesh nga ankthi.

Dhe unë mendoj se jo vetëm individët,

por ndoshta kombet, gjithashtu,
kanë pikat e tyre të drejtimit.

Kështu që më e fortë se emocionet e mia

është vetëdija ime

se jo vetëm gjinia, jo vetëm identiteti,

por vetë jeta është e paqendrueshme.

Ata duan të na ndajnë në fise,

por ne jemi të lidhur përtej kufijve.

Ata predikojnë siguri,

por ne e dimë që jeta ka plot magji

dhe shumë paqartësi.

Dhe atyre u pëlqen të nxisin dualitete,

por ne kemi shumë më shumë nuancua se aq.

Atëherë, çfarë mund të bëjmë?

Unë mendoj se duhet të kthehemi te bazat,

përsëri te ngjyrat e alfabetit.

Poeti libanez Khalil Gibran thoshte,

"Mësova heshtjen nga llafazani

dhe tolerancën nga jotoleranti

dhe dashamirësinë nga të rreptët."

Mendoj se është një moto e
shkëlqyer për kohërat tona.

Pra, nga demagogët populistë, do
të mësojmë

domosdoshmërinë e demokracisë.

Dhe nga izolimi, do të mësojmë
nevojën për solidaritet global.

Dhe nga tribalistët, do të mësojmë
bukurinë e kozmopolitizmit

dhe bukurinë e diversitetit.

Teksa mbaroj, dua t'ju lë me një fjalë,
ose “një shije”.

Fjala "yurt" në turqisht do të
thotë "atdhe".

Do të thotë "atdhe".

Por në fakt, fjala do të thotë gjithashtu

"një tendë e përdorur nga fiset nomade".

Dhe më pëlqen ai kombinimi,
sepse më bën të mendoj

që atdheu nuk ka nevojë të jetë i
rrënjosur në një vend.

Ai mund të jetë i lëvizshëm.

Ne mund t'a marrim atë me vete kudo.

Dhe mendoj se për shkrimtarët,
për tregimtarët,

në fund të ditës,

ka një atdhe kryesor,

dhe quhet "Toka e tregimeve".

Dhe shija e asaj fjale

është shija e lirisë.

Faleminderit.

(Duartrokitje)