Develerin aslında nereden geldiğine dair hiçbir fikriniz yok

Develer çöl ile o kadar iç içedir ki onları başka bir yerde hayal etmek çok zordur. Ya onları yanlış değerlendiriyorsak? Ya bu büyük hörgüçler, ayaklar ve gözler farklı bir iklim ve farklı bir zaman için evrildiyse? Bu konuşmada, Radiolab'dan Latif Nasser, çok küçük ve çok ilginç bir fosilin, develere ve aslında dünyaya bakışını nasıl değiştirdiğinin şaşırtıcı hikâyesini anlatıyor.

Bu, bildiklerimizi

nasıl bildiğimizle ilgili bir hikâye.

Hikâyenin kahramanı ise şu kadın:

Natalia Rybczynski.

Kendisi bir paleobiyolog
yani fosil yaşam bilimci

ya da eski ölü şeyleri kazıp çıkarmada
uzmanlaşmış biri diyebiliriz.

(Ses) Natalia Rybczynski: Evet,
"Dr. Ölü Şeyler" diyen biri olmuştu.

Latif Nasser: Bence kendisi ilginç birisi,

özellikle kazı yaptığı yer açısından,

Kuzey Kutup Dairesi'nin
yukarısında uzak Kanada tundrasında.

2006'nın bir yaz gününde,

Fyles Leaf Bed adlı bir kazı alanındaydı,

burası manyetik kuzey kutbundan
10 enlem daha az uzaklıktadır.

(Ses) NR: Gerçekten, kulağa
pek eğlenceli gelmeyecek;

çünkü yanımızda çanta, GPS cihazı
ve dizüstü bilgisayarla

fosil olabilecek her şeyi
topladığımız bir gündü.

LN: Bir noktada,
bir şey dikkatini çekmişti.

(Ses) NR: Paslı, pas rengine benzer,

hemen hemen avuç içi büyüklüğündeydi.

Yerde öylece duruyordu.

LN: İlk başta yalnızca bir
odun parçası diye düşündü;

çünkü insanların daha önceleri

Fyles Leaf Bed'de buldukları tarih
öncesi bitki parçalarına benziyordu.

Ama o gece, kampa dönünce...

(Ses) NR: ... Büyütecimi çıkarttım,

biraz daha yakından baktım

ve ağaç halkalarına
benzemediğini fark ettim.

Belki de bir korumayla ilgilidir,

ama gerçekten de...

kemik gibi görünüyor.

LN: Sonraki dört yıl boyunca

o bölgeye defalarca gitti

ve en sonunda aynı kemiğin,
çoğunluğu gerçekten çok küçük olan

30 farklı parçasını topladı.

(Ses) NR: Çok da bir şey değil.
Küçük buzdolabı poşetlerine sığıyor.

LN: Kemik parçalarını bir yapbozun
parçaları gibi birleştirmeye çalıştı.

Ama bu oldukça uğraştırıcıydı.

(Ses) NR: Çok fazla
küçük parçalara ayrılmıştı,

kum ve macun kullanmayı denedim
ama hiç de iyi görünmüyordu.

En sonunda, 3 boyutlu bir
yüzey tarayıcı kullandık.

LN: Vay!
NR: Aynen, değil mi?

(Gülüşmeler)

LN: Görünüşe göre bunu sanal olarak
yapmak çok daha kolaydı.

(Ses) NR: Hepsini bir araya
getirmek sihir gibi bir şey.

LN: Hepsini doğru şekilde
yerleştirdiğinden

nasıl emin olabildin?

Onları farklı şekilde yerleştirdiğinde
bir muhabbet kuşu

veya başka bir şey görmen
mümkün müydü?

(Gülüşmeler)

(Ses) NR: (Güler) Hmm, hayır.
Hayır, sorunsuz bir şekilde hallettik.

LN: Onun keşfettiği şey,
özellikle inek veya koyun gibi

çatal tırnaklı bir memeliye ait olan

bir tibia yani kaval kemiğiydi.

Ama bu ne ineğe, ne de koyuna aitti.

Çünkü oldukça büyüktü.

(Ses) NR: Bu şeyin büyüklüğü,
inanılmazdı. Gerçekten büyük bir hayvan.

LN: Öyleyse hangi hayvanın olabilirdi?

Cevabı bulamıyordu, o yüzden
bu parçalardan birini

Kolorado'daki bazı
meslektaşlarına gösterdi

ve onların bir fikri vardı.

(Ses) NR: İlk önce bir göz attık ve
kenarını kazıdık.

Ondan gelen çok garip bir koku vardı.

LN: Yanmış et gibi kokuyordu.

Bu Natalia'nın büyük anatomi
laboratuvarında

kafataslarını parçalamadan
aşina olduğu bir kokuydu:

Kolajen.

Kolajen kemiklerimize
şeklini veren şeydir.

Ve genellikle, uzun yıllar sonra

bozulur.

Ama bu durumda, Kuzey Kutbu
doğal bir dondurucu gibi onu korumuştu.

Bir veya iki sene sonra,
Natalie Bristol'da bir konferanstayken

ve Mike Buckley adındaki meslektaşı

"kolajen parmak izi kontrolü" adını
verdiği bu yeni süreci tanıtmıştı.

Farklı türlerin kısmen de olsa farklı
kolajen yapılarına sahip oldukları

ortaya çıkıyor,

yani bilinmeyen bir kemiğin
kolajen yapısını alırsanız

onu bilinen türlerle
karşılaştırabilirsiniz

ve kim bilir, belki de
bir eşleşme bulursunuz.

Böylece ona parçalardan birini gönderdi,

FedEx.

(Ses) NR: Evet, takip etmek istiyorsun.

Önemli sayılır çünkü.

(Gülüşmeler)

LN: Mike işlemden geçirdi

ve toplamda 37 bilinen memeli türü
ve günümüz memeli türüyle karşılaştırdı.

Sonunda bir eşleşme buldu.

Natalia'nın Yüksek Arktik'te
kazıp çıkararak bulduğu

3,5 milyon yaşındaki kemik...

bir deveye aitti.

(Gülüşmeler)

(Ses) NR: Ve düşünüyorum, nasıl yani?
Bu inanılmaz, doğruysa tabii.

LN: Sonra parçaların bir kısmını
test ettiler

ve her biri için aynı sonuca ulaştılar.

Buna rağmen, bulunan kemiğin
boyutu ele alınınca,

bu devenin günümüz develerinden
%30 daha büyük olduğu anlaşıldı.

Yani bu devenin boyu yaklaşık
2,74 metreydi,

ayrıca deve yaklaşık bir
ton ağırlığındaydı.

(İzleyiciler şaşırır)

Evet öyle.

Natalia dev bir kutup devesi bulmuştu.

(Gülüşmeler)

Artık, "deve" kelimesini her duyduğunuzda,

aklınıza ya Doğu'nun ya da Orta Asya'nın

iki hörgüçlü devesi gelecektir.

Ama muhtemelen aklınızdaki
kartpostal resminde,

uzun çöl gezileri için sırtındaki

büyük hörgücüyle su depolayan,

kum tepelerini aşmasını sağlayan koca ve
geniş ayakları olan bir deve ya da

Orta Doğu ve Sahra gibi kumlu

ve sıcak yerlerde yaşayan

çölün tipik canlısı tek hörgüçlü
bir deve var.

Öyleyse nasıl oluyor da bu develer
Yüksek Arktik'e ait olabiliyor?

Aslında, bilim insanları uzun zaman önce,

hatta Natalia'nın keşfinden de önce,

develerin kökeninin gerçekte Amerika'ya
ait olduğunu biliyorlardı.

(Müzik: Yıldız-Bezeli Sancak)

(Gülüşmeler)

Başlangıçta buradaydılar.

Develerin etrafta olduğu 45 milyon yılın
yaklaşık 40'ı boyunca

aşağı yukarı 20 farklı türünü belki de
daha fazlasını

sadece Kuzey Amerika'da görebilirdiniz.

(Ses) LN: Hepsini bir sıraya dizsem,
farklı görünürler miydi?

NR: Evet, çünkü vücut
büyüklükleri farklı olacaktır.

Gerçekten uzun boyunlu olanları var,

yani aslında onlar zürafalar gibi
işlev görür.

LN: Bazılarının da bir timsahınkine
benzer burunları vardı.

(Ses) NR: Gerçekten primitif,
ilk develer olanlar, çok küçüklerdi

neredeyse bir tavşan kadar.

LN: Nasıl yani? Tavşan boyutunda deve mi?

(Ses) NR: İlk develer ama.

Bu yüzden bu develeri fark edemediniz.

LN: Aman Tanrım,
evcil bir tavşan-deve istiyorum.

(Ses) NR: Aynen, bu çok güzel olmaz mıydı?

(Gülüşmeler)

LN: Ve sonra üç ila yedi milyon yıl önce,

bir grup deve Güney Amerika'ya gitti,

orada lama ve alpaka oldular.

Diğer bir grup ise
Bering Köprüsü'nün karşısına

Asya ve Afrika'ya geçti.

Ve son buzul çağının sonlarına doğru,

Kuzey Amerikalı develerin nesli tükendi.

Aslında, bilim insanları
bu durumun farkındaydı

ama yine de bu Natalia'nın
Kuzey'deki örneği

nasıl bulduğunu tam olarak açıklamıyor.

Örneğin, o bölge sıcaklık açısından
Sahra'nın kutupsal karşıtı.

Açık konuşmak gerekirse,

üç buçuk milyon yıl önce,

sıcaklık şimdikinden ortalama
22 derece daha sıcaktı.

Yani günümüzde daha çok
Yukon ve Sibirya benzeri

kutupaltı ormanlar olurdu.

Ama yine de
göllerin tamamen donduğu

altı ay boyunca süren kışlar vardı.

Kar fırtınaları oluyor.

Tamamen karanlık geçen 24 saat.

Nasıl, yani ... Nasıl?

Sahralı süper starlardan biri
bu kutup koşulları altında

nasıl hayatta kalabilirdi?

(Gülüşmeler)

Natalia ve meslektaşları
cevapları hakkında düşündüler.

Ve oldukça dâhiceydi.

Ya hayal ettiğimiz özellikler
deveyi Sahra gibi yerlere

tamamen uyumlu hâle getirerek

aslında kışı atlatmasına yardımcı
olmak için evrim geçirtiyorsa?

Ya bu geniş ayaklar kum tepelerini
aşmasında değil de

kışın bir çift kar ayakkabısı olarak
işe yarıyorsa?

Peki ya bu hörgüç,
zira benim için koca bir bilgi,

içerisinde su değil de yağ bulundursaydı,

(Gülüşmeler)

... yiyecek kıtlığı olduğunda,
altı aylık kışı geçirmede

deveye yardımcı olur muydu?

Ve sonra, kara köprüsünün
üzerinden geçtikten çok sonra

sıcak bir çöl ortamı için olan
o kış özelliklerini güçlendirdi mi?

Örneğin, daha sıcak iklimlerde
hörgüçler deveye yardımcı olabilir,

çünkü bütün yağı tek bir yerde topluyor,

tıpkı yağ dolu bir sırt çantası gibi,

bu da vücudunun geri kalanında,
bu yalıtımı yapmaya

imkânının olmadığı anlamına gelir.

Böylece ısının daha kolay
dağıtılmasını sağlar.

Şöyle bir çılgın fikir var ki:

Devenin tipik çöl doğasının
kanıtı gibi görünmesi

aslında Yüksek Arktik geçmişine
dair bir kanıt olabilir.

Açıkçası, bu hikâyeyi anlatan ilk
kişi ben değilim.

Diğerleri bunu evrimsel biyolojiye
hayranlık duymanın bir şekli olarak ya da

ileride yaşanacak iklim değişikliğinin
bir yansıması olarak anlatmıştır.

Ama ben bunu tamamen farklı bir
nedenden dolayı seviyorum.

Bana kalırsa,
bu bizimle ilgili bir hikâye

dünyayı nasıl gördüğümüzle ilgili

ve bunun nasıl değiştiğiyle ilgili.

Ben bir tarihçi olarak eğitildim.

Ve pek çok bilim insanının aynı zamanda
bir tarihçi olduğu gerçeğini öğrendim.

Geçmişi anlamlı kılıyorlardı.

Evrenimizin, gezegenimizdeki yaşamın ve
gezegenimizin hikâyesini anlatıyorlardı.

Ve bir tarihçi olarak,

hikâyenin ilerleyişine dair zihninizde
bir fikir ile başlangıç yapıyorsunuz.

(Ses) NR: Hikâyeler uyduruyoruz
ve onlara bağlı kalıyoruz,

tıpkı çöldeki deve hikâyesinde
olduğu gibi, değil mi?

Bu muhteşem bir hikâye!
Tamamen buna uyarlanmış.

Aslında, her zaman orada yaşıyormuş.

LN: Ama her an, küçük bir kanıt
ortaya çıkarabilirsiniz.

Bazı küçük şeylerin,
bildiğinizi düşündüğünüz şeylerin

her şeye farklı bir açıdan bakmanızı
sağladığını öğreniyorsunuz.

Tıpkı bu durumda olduğu gibi.
Bilim insanı odun olduğunu

düşündüğü bir parça bulur

ve işte bu yüzden bilim

bu saçma Dr.Seuss'a benzer yaratığın
neden öyle olduğuna dair

tamamen yeni ve mantık dışı
bir teoriye sahiptir.

Benim içinse, deve hakkında
düşündüklerimin tamamen tersi oldu.

Bu, pek de bir işlevi yokmuş gibi
görünen komik canlının

sadece belirli bir çevreye
uygun olduğunu düşünürken

o, yalnızca Sahra'ya yolu düşen
ve aslında her yere de

uyum sağlayabilecek
bir dünya gezginiymiş.

(Alkış)

Bu Azuri.

Azuri, merhaba, ne yapıyorsun?

Tamam, senin için getirdiklerim burada.

(Gülüşmeler)

Aslında Azuri, Radyo Şehir Müzik
Salonu'nda düzenli verdiği

konserin bir molasında.

(Gülüşmeler)

Aslında bu bir şaka bile değildi.

Her neyse.

Ama aslında Azuri, dünyamızın hikâyesinin
dinamik olduğunu gösteren

yaşayan bir hatırlatıcı olarak aramızda.

Yeniden düzenlemek,
yeniden tasarlamak isteğimize bağlı.

(Gülüşmeler)

Değil mi, Azuri?

Ve aslında hepimiz bir kemik parçasından

dünyayı yeniden görebiliyoruz.

Çok teşekkürler.

(Alkış)