"Orwellian" thực sự mang ý nghĩa gì? - Noah Tavlin

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/what-orwellian-really-means-noah-tavlin

Nếu thường đọc tin tức hay theo dõi chính trị, bạn chắc hẳn đã bắt gặp thuật ngữ "Orwellian" xuất hiện tràn lan trong các nội dung. Nhưng đã bao giờ bạn thắc mắc rốt cuộc "Orwellian" có ý nghĩa gì hay tại sao nó được sử dụng nhiều như thế hay chưa? Noah Tavlin sẽ giúp chúng ta mổ xẻ thuật ngữ này.

Bài học soạn bởi Noah Tavlin, minh họa bởi TED-Ed.

Nếu thường xuyên đọc tin tức
hay theo dõi chính trị

bạn chắc hẳn đã bắt gặp
thuật ngữ "Orwellian"

xuất hiện tràn lan
trong các nội dung.

Nhưng đã bao giờ bạn thắc mắc
rốt cuộc "Orwellian" có nghĩa gì

hay tại sao nó được
sử dụng nhiều như thế hay chưa?

Thuật ngữ này được đặt theo tên
tác gia người Anh Eric Blair

được biết tới với bút danh George Orwell.

Vì tác phẩm nổi tiếng nhất của ông -
tiểu thuyết "1984"

miêu tả một xã hội bị áp bức
dưới chính quyền độc tài toàn trị

nên "Orwellian" được sử dụng
để hàm ý sự độc tài chuyên chế.

Nhưng sử dụng thuật ngữ theo cách này

không chỉ diễn đạt
không trọn ý của Orwell

mà không khéo còn làm sai lệch
điều ông muốn gửi gắm.

Orwell thực chất luôn chống lại
mọi hình thức độc tài,

dành hầu hết cuộc đời mình
để chống lại các thế lực phi dân chủ

ở cả cánh tả và cánh hữu

đồng thời quan tâm sâu sắc đến
cách thức sinh sôi của các hệ tư tưởng đó.

Và một trong những
hiểu biết sâu sắc nhất của ông

là về tầm quan trọng của ngôn ngữ trong việc
định hình tư duy và quan điểm của chúng ta.

Chính phủ Oceania trong "1984" kiểm soát
hành động và ngôn luận của người dân

bằng những phương cách rất rõ ràng.

Mọi cử chỉ và phát ngôn của họ
đều bị theo dõi,

và mối đe dọa dành cho những kẻ
dám bước ra ngoài khuôn khổ

luôn như thòng lọng treo trên cổ.

Nhưng một số hình thức kiểm soát khác
lại không hẳn rõ ràng.

Người dân bị nhấn chìm
dưới sự tấn công liên tục của bộ sưu tập

các sự kiện và số liệu lịch sử
được sáng tác và tuyên truyền bởi Bộ Sự thật.

Bộ Hoà Bình chính là lực lượng quân sự.

Trại Lao động được gọi là "Trại Vui vẻ".

Tù nhân chính trị bị giam cầm và tra tấn
trong Bộ Tình yêu.

Sự mỉa mai cố ý này là một ví dụ của
lối nói "doublespeak"

khi ngôn ngữ không được dùng để truyền tải
ý nghĩa đích thực của nó mà bị bóp méo

khiến thay đổi sắc thái và ngữ nghĩa
câu văn để lừa bịp người khác.

Để kiểm soát ngôn luận,
chế độ này thậm chí còn

xoá bỏ những từ ngữ
bắt nguồn từ tiếng Anh

để hình thành nên ngôn ngữ
chính thức "Newspeak" -

bộ sưu tập cực kì ít ỏi các từ viết tắt
và những danh từ vô cùng đơn giản,

thiếu đi những từ ngữ phức tạp để
khuyến khích tư duy sắc bén và phản biện.

Điều này tác động lên tâm lí mà
Orwell gọi là "doublethink",

một trạng thái thôi miên
của xung đột nhận thức

khi một người bị buộc phải
lờ đi nhận thức của chính mình

và tuân theo một phương cách phát ngôn
được ban hành chính thức,

khiến mỗi cá nhân
phụ thuộc hoàn toàn vào

mọi định nghĩa của Nhà nước về hiện thực.

Kết quả là nó sinh ra một thế giới mà

ngay cả quyền suy nghĩ riêng tư của cá nhân
cũng bị xâm phạm

khi một người có thể bị gán "tội nhận thức"
khi nói trong lúc ngủ,

còn viết nhật kí hoặc yêu một ai đó

là đồng nghĩa với phản động.

Tưởng đâu việc này chỉ có thể xảy ra
ở chế độ chuyên quyền,

nhưng Oewell cho chúng ta biết rằng
nó có thể xảy ra

ngay cả trong xã hội dân chủ.

Và đây là lí do
"độc tài chuyên chế" không "Orwellian" diễn ra.

Trong bài luận
"Chính trị và Ngôn ngữ Anh" của mình,

ông miêu tả về nghệ thuật sử dụng
ngôn từ bóng bẩy để thao túng quyền lực

hay khiến những tội ác trở nên
dễ chấp nhận hơn bằng việc dùng uyển ngữ

và những cấu trúc câu phức tạp.

Ngay cả lạm dụng ngôn ngữ đời thường
cũng có thể ảnh hưởng đến cách ta suy nghĩ.

Những từ bạn tiếp xúc hằng ngày
trong các quảng cáo

đã được "chế biến" để thu hút
và tác động lên hành vi của bạn,

tương tự những khẩu hiệu và luận điểm
trong các chiến dịch chính trị

rất hiếm khi thể hiện đầy đủ
các khía cạnh sâu xa của vấn đề.

Và cách ta dùng những khẩu ngữ có sẵn
và câu trả lời lượm lặt từ các trang tin

hay copy từ internet

dễ dàng hạn chế ta khỏi tư duy sâu sắc

hoặc tự nghi ngờ chính
những kết luận của mình.

Vì thế lần sau nếu bạn nghe ai đó
dùng từ "Orwellian",

hãy chú ý.

Nếu họ nói về việc sử dụng ngôn ngữ
một cách lừa bịp và thao túng,

họ đang đi đúng hướng.

Nếu họ nói về giám sát hàng loạt
và chính phủ áp đặt,

họ đang miêu tả về sự chuyên quyền
nhưng đó không hẳn là Orwellian.

Và nếu họ sử dụng từ này cho
những ý kiến họ không thích

thì có thể chính phát ngôn của họ
còn "Orwellian" hơn cả

bất cứ thứ gì họ đang chỉ trích.

Từ ngữ có khả năng hình thành tư tưởng.

Ngôn ngữ là tiền tệ của chính trị,

định hình nên xã hội từ những điều căn bản nhất,
những trao đổi thường ngày

cho đến những lí tưởng cao vời nhất.

Orwell kêu gọi chúng ta
bảo vệ ngôn ngữ của chính mình

vì cho đến cùng, khả năng suy nghĩ và
giao tiếp một cách rõ ràng

là thứ ngăn cách chúng ta với một thế giới
mà ở đó chiến tranh là hoà bình

còn tự do chính là nô lệ.