Có sự khác nhau giữa nghệ thuật và hàng thủ công không? - Laura Morelli

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/is-there-a-difference-between-art-and-craft-laura-morelli

Da Vinci có phải là một họa sĩ thiên tài? Chắc chắn rồi, nhưng ông ấy cũng được sinh ra vào đúng hoàn cảnh và thời điểm - thời kì tiền Phục hưng, khi mà những họa sĩ phương Tây đạt được rất ít giá trị cá nhân cho tác phẩm của họ. Và trong nhiều nền văn hóa không phải phương Tây, các hình thức truyền thống luôn được đánh giá cao hơn là sự đổi mới. Vậy thì, quan điểm của chúng ta về nghệ thuật và hàng thủ công là từ đâu? Laura Morelli đi theo dòng lịch sử của việc làm thế nào phân chia giá trị cho nghệ thuật thị giác.

Bài học của Laura Morelli, hoạt hình của Sandro Katamashvili.

Khi nghe đến từ "nghệ thuật",

bạn nghĩ đến điều gì?

Một bức tranh, như Mona Lisa,

một bức điêu khắc nổi tiếng
hay một công trình?

Còn chiếc bình hoa hoặc tấm chăn ga
hay cây đàn violin thì sao?

Chúng đều là nghệ thuật,
hay chúng là hàng thủ công?

Điều khác biệt ở đây là gì?

Hóa ra câu trả lời không hề đơn giản.

Một cái muỗng hoặc yên xe
có thể được gia công tinh vi,

trong khi một công trình kiến trúc
thì có lẽ thật vô vị.

Không giống như mỗi nhạc cụ
mang tính thực dụng,

mỗi bức tranh hay bức tượng được tạo ra
không vì lợi ích rõ ràng nào cả.

Nhưng nếu quá phức tạp để
tách nghệ thuật khỏi hàng thủ công,

thì tại sao ta phân biệt chúng
theo cách này?

Bạn sẽ nói đó là kết quả

của sự xoay chuyển lịch sử
đầy kịch tính của các sự kiện.

Điều này có vẻ rõ ràng
đối với chúng ta ngày nay

khi xem xét con người, chẳng hạn
Da Vinci hay Michelangelo,

như những họa sĩ huyền thoại,

tất nhiên, họ sở hữu
những tài năng đặc biệt,

nhưng họ cũng đã sống tại đúng nơi

đúng thời điểm,

vì tóm lại là trước thời kì của họ

khái niệm về họa sĩ
gần như không tồn tại.

Nếu bạn có cơ hội bước vào
xưởng tranh thời Trung cổ Châu Âu,

bạn sẽ chứng kiến cảnh tương tự,

bất kể là nơi đó thuộc về

thợ xây đá, thợ vàng, thợ làm nón,

hay thợ sơn tường.

Người đứng đầu, tuân theo một bộ
các quy tắc nghiêm ngặt của đoàn thể,

bảo đảm những người học việc
và thợ lành nghề

sẽ làm việc theo cách của họ
để nâng cao tay nghề

qua nhiều năm thực hành

và các giai đoạn hoàn thành
được xác định rõ ràng,

truyền lại các truyền thống đã thiết lập
cho thế hệ sau.

Những người chủ xem những người làm

như tập thể thay vì xem họ
như từng cá nhân,

và sản phẩm của họ,
từ những chiếc ly thủy tinh Murano,

đến ren Flemish,

được định giá như vật tượng trưng
cho địa vị xã hội,

không phải vì vẻ đẹp của nó,

mà là sự gắn liền của nó
với một truyền thống nhất định.

Và khách hàng trả tiền
cho các tác phẩm,

dù đó là một chiếc ghế cao cấp,

một bức điêu khắc bằng đá,
một vòng cổ bằng vàng

hay một tòa kiến trúc,

thì nó đều có vẻ giá trị hơn

chính những người đã thiết kế
và tạo nên nó.

Mãi đến khoảng năm 1400

khi con người bắt đầu
vạch ra ranh giới

giữa nghệ thuật
và hàng thủ công.

Ở Florence, nước Ý,

một quan niệm văn hóa mới
mà sau này được gọi là

Chủ nghĩa Nhân văn Phục hưng

bắt đầu hình thành.

Những nhà trí thức Florentine
bắt đầu truyền bá ý tưởng

về việc cải cách các tác phẩm cổ điển
của Hy Lạp và La Mã,

đồng thời đề cao giá trị
về sự sáng tạo cá nhân

hơn là sản xuất tập thể.

Một số họa sĩ dũng cảm,

qua nhiều thế kỉ,

được trả công dựa trên
mét vuông sản phẩm,

đã thành công kiến nghị người chủ

trả công cho họ dựa trên
mức lao động tương xứng.

Chỉ trong vòng một thế hệ,

thái độ của con người về sản phẩm
và những người tạo ra chúng

đã thay đổi một cách đột ngột,

như vào năm 1550,

Giorgio Vasari,

không ngẫu nhiên lại là
bạn của Michelangelo,

đã phát hành một cuốn sách
có tầm ảnh hưởng mang tên

"Cuộc đời của những họa sĩ, nhà điêu khắc
và kiến trúc sư xuất sắc nhất",

giúp nâng cao nhận thức
về những người sáng tạo này

lên đến hàng ngũ hạng sao
bằng cách chia sẻ chi tiết tiểu sử thú vị.

Trong suy nghĩ của công chúng,

tranh vẽ, điêu khắc và kiến trúc

giờ đây đã được xem là nghệ thuật,

và người tạo ra chúng sở hữu sức sáng tạo
bậc thầy: là nghệ sĩ.

Trong khi đó, những người duy trì

truyền thống đoàn thể
và trung thành sản xuất

chân nến, gốm tàu,

trang sức vàng hoặc rèn cổng sắt,

được biết đến chung chung
là thợ thủ công,

và các tác phẩm của họ được xem là
thứ yếu hoặc nghệ thuật trang trí,

hàm ý địa vị thấp

và củng cố cho sự phân biệt

giữa nghệ thuật và hàng thủ công
vẫn luôn dai dẳng

ở thế giới phương Tây.

Vì thế, nếu ta xem một bức tranh

của Rembrandt hoặc Picasso,

thì mặt nạ châu Phi bỏ đi đâu?

Còn bình sứ Trung Quốc?

Tấm thảm Navajo thì sao?

Hóa ra trong lịch sử nghệ thuật,

giá trị của sự đổi mới

mang tính ngoại lệ hơn là tính quy tắc.

Trong nhiều nền văn hóa của thế giới,

sự khác biệt giữa nghệ thuật
và hàng thủ công

chưa bao giờ tồn tại.

Trên thực tế, một số sản phẩm
được xem là hàng thủ công

như thảm của người Peru,

bình hoa nhà Minh,

cột tổ vật,

được xem là hình thức trực quan ưu việt
của nền văn hóa.

Khi các nhà sử học nghệ thuật
của thế kỉ 19

nhận thấy nghệ thuật của
một số nền văn hóa phi phương Tây

không thay đổi qua hàng ngàn năm,

họ đã phân loại các tác phẩm này
vào hạng nghệ thuật thô sơ,

cho rằng những người tạo ra chúng
không có khả năng đổi mới

nên không thật sự là các nghệ sĩ.

Nhưng họ đã không nhận ra rằng

chính những người chế tạo này
cũng không tìm kiếm sự đổi mới.

Giá trị các tác phẩm của họ
nằm chính xác

ở việc giữ gìn truyền thống thị giác

hơn là thay đổi chúng.

Trong những thập niên cuối,
những tác phẩm như

chăn ga, đồ gốm và chạm khắc gỗ

đã trở nên nổi bật hơn

trong các sách giáo khoa
về lịch sử nghệ thuật

và tại các viện bảo tàng

bên cạnh tranh vẽ và đồ điêu khắc.

Vì vậy có lẽ đã đến lúc ta cần
bỏ qua những thứ mơ hồ

như nghệ thuật và
hàng thủ công

mà thiên về "nghệ thuật thị giác"

bao gồm một mảng rộng
các sản phẩm mỹ thuật.

Suy cho cùng, nếu đánh giá của chúng ta
về các sản phẩm

và những người thợ được quy định

bởi văn hóa và lịch sử của chúng ta,

thì nghệ thuật và định nghĩa về nó

nằm chính trong con mắt của người nhìn.