Kền kền: nhân viên vệ sinh cần mẫn của hệ sinh thái - Kenny Coogan

Xem toàn bộ bài giảng tại: https://ed.ted.com/lessons/vultures-the-acid-puking-plague-busting-heroes-of-the-ecosystem-kenny-coogan

Tại một vùng đồng cỏ Phi châu, một con linh dương gazelle trút hơi thở cuối cùng vì bệnh lao. Xác chết của con vật này có thể gây ô nhiễm nguồn nước, nhưng đối với loài kền kền thì đây là một bữa thịnh soạn. Với cái dạ dày có thể tiêu hóa thịt sống và chất thải bất chấp dịch bệnh, kền kền đóng vai trò thiết yếu khi loại bỏ mầm bệnh khỏi hệ sinh thái. Kenny Coogan sẽ giúp chúng ta hiểu được tầm quan trọng của đội vệ sinh miền sa mạc này.

Bài giảng bởi Kenny Coogan, đạo diễn bởi Katarina Jukić.

Tại một vùng đồng cỏ
ở đất nước Mauritania,

một con linh dương gazelle
trút hơi thở cuối cùng vì bệnh lao.

Nằm gục gần một hồ nước nhỏ,

xác chết của con vật
đe dọa gây ô nhiễm nguồn nước.

Nhưng với đội vệ sinh miền sa mạc,
đây là một bữa thịnh soạn.

Với trọng lượng mười kilôgam

và sải cánh gần ba mét,

loài kền kền Nubia nghiễm nhiên
là vua xác thối.

Cái mỏ khỏe và cái cổ dài
của loài chim này

dễ dàng xẻ xuyên
lớp da dày và các thớ cơ,

tạo cơ hội cho những
loài kền kền yếu hơn đến kiếm ăn.

Cuộc cạnh tranh khốc liệt này
đầy rủi ro với loài kền kền Ai Cập nhỏ bé.

Với sải cánh chỉ có 180 centimet,

loài này di cư từ tổ của chúng
ở Bồ Đào Nha đến châu Phi

và lợi dụng luồng khí nóng bốc lên
để lơ lửng trên không vài giờ liền.

Trước khi đến nơi, con kền kền
tự thấy mình yếu thế nhất.

Dù vậy, thông minh bù thể xác:

nó thấy một ổ trứng đà điểu trống trải
cách nó một khoảng không xa

đầy những quả trứng to nhưng cứng chắc,

và nó liệng một hòn đá lớn
làm vỡ một quả - bữa ăn sẵn sàng,

dù sau đó nó sẽ bay về chỗ xác linh dương
khi những con chim to đã rời đi.

Tít trên không trung
là loài kền kền Ruppell’s Griffon.

Lượn lờ ở tầm trên 11 000 mét,

những con chim này bay cao hơn
bất kì loài vật nào trên Trái Đất.

Ở độ cao này, chúng không thể
nhìn thấy các xác chết,

nhưng bóng của đám kền kền bay thấp hơn
sẽ dẫn chúng đến bữa ăn.

Cái đầu trọc sẽ giúp chúng điều hòa

sự tăng nhiệt đột ngột
khi chúng hạ độ cao,

và đầu cũng sẽ không bị vấy bẩn
khi bươi xác con linh dương.

Chỉ trong vài giờ,
cái xác được "dọn" sạch sẽ,

trước khi thịt thối
làm nhiễm khuẩn nguồn nước.

Đến bệnh lao cũng không thể
đánh gục đám kền kền.

Loài chim này tiến hóa đến mức có
độ pH dạ dày thấp nhất thế giới động vật,

nên chúng có thể tiêu hóa xác thối đầy
mầm bệnh và chất thải mà không bị bệnh.

Trên thực tế,
có loài như kền kền râu sống trên núi

với dịch vị đặc tính axit

tiêu hóa hầu hết các loại xương
chỉ trong 24 giờ.

Sự thích nghi này giúp các loài kền kền
nhỏ có thể ăn được phân động vật,

trong khi những loài lớn hơn có thể
ăn thịt động vật chết vì bệnh đã ba ngày.

Dịch vị đặc tính axit còn bảo vệ kền kền
trước những động vật sống:

Bãi nôn bốc mùi của chúng
làm hầu hết những kẻ săn mồi khiếp đảm.

Dạ dày kền kền rất hữu ích
khi loại bỏ mầm bệnh như bệnh tả,

bệnh than, và bệnh dại
khỏi hệ sinh thái châu Phi.

Dù kền kền có thể dễ dàng
tiêu hóa chất thải tự nhiên,

chất hóa học nhân tạo
lại là một vấn đề đối với chúng.

Diclofenac, một loại thuốc thú y
phổ biến cho gia súc ở Ấn Độ,

lại cực kì gây hại cho kền kền.

Vì tín ngưỡng địa phương cấm ăn thịt bò,

nên kền kền sẽ ăn xác những con bò.

Kể từ thập niên 1990,
loại thuốc thú y này,

cùng mối họa từ điện cao thế
và suy giảm môi trường sống,

đã làm giảm đến 95%
số lượng kền kền tại khu vực này.

Ở châu Phi, những kẻ săn trộm
cố tình tẩm độc xác thú

để ngăn kền kền xuất hiện
nhằm tránh làm lộ chỗ ẩn náu của chúng.

Một xác thú tẩm độc có thể
hạ gục hơn 500 con kền kền.

Hiện tại, hơn một nửa số loài kền kền
đang gặp nguy hiểm.

Ở những vùng mà kền kền đã tuyệt chủng,

xác thú mất gấp ba lần thời gian
để phân hủy.

Khi đó cái xác sẽ
gây ô nhiễm nguồn nước uống,

đồng thời các loài chó và chuột hoang
sẽ truyền bệnh cho con người.

Khủng hoảng kền kền ở châu Á và châu Phi
đã dẫn đến dịch bệnh dại ở Ấn Độ,

khiến khoảng 20.000 người
tử vong mỗi năm.

May thay, một số nơi đã nhận ra
tầm quan trọng của kền kền.

Các nhà bảo tồn đã vận động thành công
để cấm các loại thuốc như Diclofenac,

trong khi các nhà nghiên cứu
đang tìm cách khôi phục số lượng kền kền

qua các chương trình gây giống.

Ở một số vùng, các nhà hàng kền kền
đã xuất hiện

nơi các nông dân thải bỏ xác thú
không chứa thuốc gây hại kền kền.

Nhờ những động thái này,
kền kền sẽ có thể tiếp tục vai trò

góp phần bảo tồn hành tinh chúng ta -
tận dụng cái chết và thối rữa vào sự sống.