Hoe botten bloed maken - Melody Smith

Bekijk de volledige uitleg op: https://ed.ted.com/lessons/how-bones-make-blood-melody-smith

Botten lijken misschien steenhard, maar ze zijn eigenlijk best poreus vanbinnen. De meeste van onze grote botten hebben een holle kern gevuld met zacht beenmerg. Eén van de meest essentiële elementen van beenmerg zijn bloedstamcellen en voor mensen met gevorderde bloedkankers als leukemie en lymfomen ligt de grootste kans op genezing in een beenmergtransplantatie. Hoe werkt deze procedure? Melody Smith geeft uitleg.

Les door Melody Smith, productie door Artrake Studio.

Op elk moment reizen er
biljoenen cellen doorheen je bloedvaten.

Soms circuleren ze doorheen het lichaam
in slechts één minuut.

Elk van deze cellen ontstaat
diep in je botten.

Botten lijken misschien wel steenhard,

maar ze zijn eigenlijk
best poreus vanbinnen.

Grote en kleine bloedvaten treden
binnen via deze openingen.

Binnenin de meeste van onze grote botten

is er een holle kern
gevuld met zacht beenmerg.

Beenmerg bevat vet
en ander ondersteunend weefsel,

maar de meest essentiële elementen
die het bevat zijn bloedstamcellen.

Deze stamcellen splitsen
zichzelf constant.

Ze kunnen differentiëren
in rode bloedcellen,

witte bloedcellen en bloedplaatjes,

en ze sturen honderden miljarden
nieuwe bloedcellen

dagelijks naar de bloedcirculatie.

Deze nieuwe cellen
gaan de bloedsomloop binnen

via holtes in kleine haarvaten
in het beenmerg.

Via de haarvaten

bereiken ze de grotere bloedvaten
en verlaten ze het bot.

Als er een probleem is met je bloed,

is er een grote kans dat dit herleid
kan worden naar het beenmerg.

Bloedkankers beginnen vaak
door genetische mutaties in de stamcellen.

De stamcellen zelf zijn niet carcinogeen,

maar deze mutaties kunnen tussenkomen
in het differentiatieproces

en dit kan resulteren
in kwaadaardige bloedcellen.

Dus voor patiënten met gevorderde
bloedkankers zoals leukemie en lymfoom,

is de beste kans voor remedie vaak
een allogene beenmergtransplantatie,

waarbij het beenmerg van de patiënt
door donorbeenmerg vervangen wordt.

Het werkt als volgt.

Eerst worden bloedstamcellen
onttrokken van de donor.

Meest gebruikelijk is

de bloedstamcellen uit de bloedsomloop
van de donor te filteren

door het bloed door een machine te voeren

die het bloed scheidt
in verschillende componenten.

In andere gevallen
wordt het beenmerg direct onttrokken

met een naald uit de bekkenkam,
een bot in de heup.

Ondertussen bereidt de ontvanger
zich voor op de transplantatie.

Hoge doseringen chemo- of radiotherapie
doden het bestaande merg van de patiënt,

waarbij zowel kwaadaardige
als bloedstamcellen vernietigd worden.

Dit verzwakt ook het immuunsysteem,

waardoor het minder snel
de getransplanteerde cellen zal aanvallen.

Daarna worden de donorcellen
in het lichaam van de patiënt gebracht

via een centrale route,

waarbij ze eerst in diens
perifere bloedsomloop circuleren,

maar molecules op de stamcellen,
chemokines genaamd, dienen als zenders

en gidsen hen snel terug
naar het beenmerg.

Over de loop van een aantal weken
beginnen ze zich te vermenigvuldigen

en nieuwe, gezonde
bloedcellen te produceren.

Slechts een klein aantal bloedstamcellen

kunnen gezond beenmerg regenereren
voor het volledige lichaam.

Een beenmergtransplantatie
kan ook leiden tot iets

wat men de graft-versus-tumor
activiteit noemt:

nieuwe, door het donormerg
gegenereerde immuuncellen

vernietigen daarbij kankercellen

die het originele immuunsysteem
niet klein kreeg.

Dit fenomeen kan helpen
om hardnekkige bloedkankers uit te roeien.

Maar bij beenmergtransplantaties
komen ook risico's kijken,

waaronder graft-versus-host-ziekte.

Hierbij gaat het immuunsysteem
dat gegenereerd werd door de donorcellen

de organen van de patiënt aanvallen.

Deze levensbedreigende aandoening
komt voor bij 30-50% van de patiënten

die donorcellen ontvangen van iemand
anders dan hun identieke tweeling,

voornamelijk wanneer
de stamcellen verzameld worden

uit het bloed in tegenstelling
tot uit het beenmerg.

Patiënten kunnen medicatie innemen
die het immuunsysteem onderdrukt

of bepaalde immuuncellen kunnen
weggenomen worden uit het donorstaal

om zo het risico te verminderen
op graft-versus-host-ziekte.

Maar zelfs wanneer een patiënt
graft-versus-host-ziekte vermijdt,

kan het zijn dat hun immuunsysteem
de donorcellen afwijst.

Het is dus cruciaal om de meest
geschikte match te vinden.

Hoofdgebieden van
de genetische code bepalen

hoe het immuunsysteem
vreemde cellen identificeert.

Als deze gebieden gelijkaardig zijn
bij de donor en de ontvanger,

dan is de kans groter

dat het immuunsysteem van de ontvanger
de donorcellen zal accepteren.

Aangezien deze genen erfelijk zijn,
zijn de beste donoren vaak familieleden.

Maar veel patiënten die een
beenmergtransplantatie nodig hebben,

hebben geen familielid dat een match is.

Deze patiënten moeten zich
beroepen op donorregisters

van vrijwilligers die
hun beenmerg willen afstaan.

Om in het register opgenomen te worden
moet je wangslijm getest worden

op genetische compatibiliteit.

En in veel gevallen is de donatie zelf

niet veel ingewikkelder
dan een bloeddonatie.

Het is een manier
om iemands leven te redden

met een volledig hernieuwbare bron.