Tại sao kiến trúc đỉnh cao cần có khả năng kể chuyện

Đối với kiến trúc sư Ole Scheeren, những người sống và làm việc trong một tòa nhà cũng giống như các thành tố của tòa nhà đó như bê tông, sắt thép và cửa kính vậy. Ông đặt câu hỏi: Kiến trúc có thể mang ý nghĩa kết nối và kể chuyện, thay vì cô lập và phân tâng như một tòa nhà chọc trời thông thường hay không? Cùng ghé thăm năm tòa nhà của Scheeren -- từ một tòa tháp xoắn ở Trung Quốc đến một rạp chiếu phim nổi trên biển ở Thái Lan -- và tìm hiểu những câu chuyện đằng sau những công trình này.

Trong gần một thế kỷ qua,

kiến trúc đã chịu sự chi phối của
một học thuyết nổi tiếng.

"Hình dạng theo chức năng" trở thành
tuyên ngôn đầy tham vọng thời hiện đại

và là sợi dây trói tai hại,

bởi lẽ điều này giải phóng kiến trúc
khỏi chức năng trang trí,

song lại trói buộc kiến trúc vào
mục đích quá thực dụng và hạn chế.

Tất nhiên, kiến trúc phải hữu dụng,

nhưng tôi muốn ghi nhớ một biến thể
từ cụm từ này của Bernard Tschumi,

và tôi muốn đưa ra một
giá trị hoàn toàn khác.

Nếu hình dạng gắn liền
với tưởng tượng

thì kiến trúc và các công trình
chứa đựng những câu chuyện --

câu chuyện về những người đang sống,

và làm việc ở đó.

Chúng ta có thể hình dung
trải nghiệm từ các công trình.

Theo đó, tôi quan tâm
đến khía cạnh viễn tưởng

không phải những điều vô lý
mà là những điều có thực,

là ý nghĩa thực tế của kiến trúc

đối với những người gắn bó với nó.

Những công trình của chúng tôi là
nguyên mẫu, ý tưởng về tạo sự khác biệt

cho không gian sống hay làm việc,

và tạo hình cho không gian văn hóa
và truyền thông thời nay.

Công trình của chúng tôi là thật,
đang được thi công.

Đó là sự hòa quyện rõ nét
của thực tại hữu hình

và những ý tưởng.

Kiến trúc với tôi là kết cấu tổ chức.

Điều cốt lõi là tư duy kết cấu,
giống như một hệ thống:

Làm sao để sắp xếp
mọi vật một cách vừa hữu dụng

vừa đem đến nhiều trải nghiệm?

Làm sao để tạo nên
những công trình diễn tả lại

những mối quan hệ
và câu chuyện ở nơi ấy?

Và làm sao để những

câu chuyện tưởng tượng
về người dân ở đó

phác họa nên kiến trúc,

đồng thời, kiến trúc
cũng tái hiện lại chúng?

Từ đó thuật ngữ thứ hai ra đời,

tôi gọi là "con lai biết kể chuyện"

những kết cấu tái hiện
cùng lúc nhiều câu chuyện

gắn các công trình
trong suốt quá trình xây dựng.

Vì vậy ta có thể coi kiến trúc như
những hệ thống quan hệ phức tạp,

theo phương diện lập trình
và công năng

cũng như trải nghiệm,
cảm xúc và văn hóa xã hội.

Đây là trụ sở
hãng truyền thông quốc gia Trung Hoa

do tôi cùng Rem Koolhaas
thiết kế ở OMA

Lần đầu đến Bắc Kinh năm 2002,
chúng tôi được các nhà quy hoạch

cho xem ảnh một rừng cỡ
vài trăm tòa nhà

mọc lên ở khu trung tâm thương mại,

nhưng khi ấy thực ra
chỉ có thưa thớt một vài tòa.

Chúng tôi buộc phải thiết kế
khi gần như chẳng có thông tin gì,

trừ một việc: phải thẳng.

Nhà cao tầng thì phải thẳng --
đây là một kết cấu phân cấp sâu sắc,

đỉnh luôn là tốt nhất,
và đáy thì tệ nhất

và có vẻ như càng cao thì càng tốt.

Và chúng tôi tự hỏi,

liệu một tòa nhà có thể mang
giá trị hoàn toàn khác?

Liệu nó có thể bác bỏ sự phân cấp này,
và trở thành một hệ thống

mang tính kết nối nhiều hơn cô lập
hay không?

Vì vậy chúng tôi
lấy chiếc kim này và bẻ cong lại,

thành một vòng tròn
các hoạt động liên kết với nhau.

Chúng tôi muốn đưa tất cả các yếu tố
sản xuất truyền hình

vào một cấu trúc đơn nhất: tin tức,
sản xuất chương trình, phát sóng,

nghiên cứu và đào tạo, hành chính --

tất cả thành một chuỗi các hoạt động
liên kết với nhau

nơi mọi người gặp gỡ trong quá trình
trao đổi và hợp tác.

Tôi vô cùng tâm đắc với hình ảnh này.

Nó gợi nhớ về tiết học môn sinh,
nếu bạn còn nhớ cơ thể con người

với lục phủ ngũ tạng và hệ tuần hoàn,
như hồi học ở trường.

Và bạn chợt liên tưởng đến kiến trúc,
không phải như vật chất được tạo ra,

mà như một sinh vật, một thực thể sống.

Và nếu bạn bắt đầu mổ xẻ sinh vật này,

bạn có thể nhận thấy một chuỗi
các nhóm kỹ thuật chủ đạo --

sản xuất chương trình,
trung tâm phát sóng và tin tức.

Các nhóm này được lồng ghép
với các nhóm xã hội:

phòng họp, căng tin, khu tán gẫu --

không gian thân mật để mọi người
gặp gỡ và trao đổi.

Vậy kết cấu tổ chức
của tòa nhà này là con lai

giữa kỹ thuật và xã hội,

con người và sự biểu đạt.

Và tất nhiên, chúng tôi đã dùng
vòng tròn của tòa nhà như một hệ tuần hoàn

xâu chuỗi mọi thứ với nhau,
để khách đến thăm cũng như nhân viên

được trải nghiệm mọi công năng khác biệt
trong một thực thể tuyệt vời.

Với 473.000m2,

đây là một trong những tòa nhà
lớn nhất thế giới cho đến nay.

Hiện chứa trên 10.000 người,

và dĩ nhiên, quy mô này vượt quá
tầm hiểu biết

về nhiều yếu tố cũng như quy mô
về kiến trúc truyền thống.

Vì vậy chúng tôi tạm dừng

và ngồi lại và cắt 10.000 que nhỏ
rồi dán lại thành mô hình,

đơn giản là để buộc mình phải đối diện
với ý nghĩa của con số đó trong thực tế.

Nhưng tất nhiên đó không chỉ là con số,

mà là con người, là cộng đồng
cư trú trong tòa nhà,

và để hiểu được điều này,
đồng thời phác thảo cho kiến trúc này,

chúng tôi đã tạo ra năm nhân vật,
nhân vật giả định,

rồi theo sát họ trong cuộc sống
thường ngày tại tòa nhà,

hình dung họ sẽ gặp gỡ ở đâu
sẽ trải nghiệm điều gì.

Đó là một cách phác thảo
và thiết kế tòa nhà, tất nhiên,

cũng là để nói lên
trải nghiệm của chính nó.

Đây là một phần của triển lãm
với Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại

ở New York và Bắc Kinh.

Đây là phòng điều khiển phát sóng chính,

nơi trang bị kỹ thuật "khủng" đến mức

có thể phát sóng cùng lúc hơn 200 kênh.

Và đây là hình ảnh của tòa nhà
tại Bắc Kinh ngày nay.

Đợt truyền hình trực tiếp đầu tiên
là Thế vận hội London 2012.

sau khi đã hoàn thiện ngoại thất
cho Thế vận hội Bắc Kinh.

Và bạn có thể nhìn thấy tại đỉnh
của mút chìa đỡ bao lơn cao 75m này,

ba vòng tròn nhỏ kia.

Đó chính là một phần của vành đai
công cộng đi xuyên qua tòa nhà.

Đó là một ô kính bạn có thể đứng lên trên

và ngắm nhìn thành phố
chuyển động chậm lại dưới chân.

Tòa nhà đã trở thành một phần
của đời sống thường nhật ở Bắc Kinh.

Ở ngay đó.

Tòa nhà cũng là cảnh nền
được ưa chuộng

để chụp ảnh cưới.

(Tiếng cười)

Nhưng khoảnh khắc quan trọng nhất
của tòa nhà chắc vẫn là đây.

"That's Beijing" giống như tờ "Time Out,"

là tạp chí đưa tin các sự kiện
diễn ra trong thành phố hàng tuần,

và bạn bỗng thấy tòa nhà không còn
được minh họa như một vật thể,

mà là một diễn viên thành phố,

như một trong những nhân vật
điển hình cho cuộc sống chốn đô thành.

Và thế là kiến trúc bỗng khoác lên mình
phẩm cách của một dân chơi,

của một điều gì đó viết nên
và biểu đạt những câu chuyện.

Và tôi cho rằng đó có thể là
một trong những ý nghĩa chính của nó.

mà tôi đặt niềm tin vào.

Nhưng vẫn còn
một câu chuyện khác về tòa nhà này.

Đó là câu chuyện về những người
đã làm nên tòa nhà --

400 kỹ sư và kiến trúc sư
tôi đã hướng dẫn

trong hơn gần một thập kỷ

hợp tác cùng nhau thiết kế tòa nhà này,

hình dung ra viễn cảnh thực tế

và cuối cùng là thi công tại Trung Quốc.

Đây là một dự án phát triển nhà ở
tại Singapore, quy mô lớn.

Coi Singapore như hầu hết các nước châu Á
và nhiều nước trên thế giới,

thì tất nhiên, nơi đây toàn là tòa tháp,

một kiểu mẫu
cô lập nhiều hơn là kết nối,

và tôi muốn hỏi rằng,
ta có thể nghĩ gì về cuộc sống,

không chỉ theo khía cạnh riêng tư
và cá tính của bản thân

và căn hộ của mình,

mà theo khía cạnh tập thể?

Làm sao chúng ta nghĩ được về việc tạo ra
một môi trường cộng đồng

mà ở đó chia sẻ cũng tuyệt vời
như việc có riêng cho mình?

Câu trả lời điển hình cho câu hỏi đó --
chúng tôi phải thiết kế 1.040 căn hộ --

sẽ trông như thế này:

tối đa 24 tầng theo quy định
của cơ quan quy hoạch,

12 tháp trơ trọi
và thừa không gian ở giữa --

một hệ thống rất chặt chẽ mà,
mặc dù tòa tháp cô lập bạn,

bạn cũng chẳng cảm thấy riêng tư,
bởi bạn quá gần kề các tháp khác,

khiến bạn hoài nghi
về các giá trị của tòa tháp này.

Vì vậy tôi đã đề xuất xoay nghiêng
các tòa tháp này, chuyển dọc thành ngang

và xếp chúng chồng lên nhau,

và nhìn từ bên ngoài
thì có vẻ hơi ngẫu nhiên,

nếu bạn nhìn từ trên trực thăng xuống,

bạn có thể thấy kết cấu tổ chức
theo hình lưới lục giác,

gồm những khối nằm ngang
được chồng lên nhau

để tạo các khoảng sân rộng ngoài trời --
không gian tâm điểm cho cộng đồng.

được lập trình với đa dạng tiện nghi
và công năng.

Và bạn thấy những sân chơi này
không phải là không gian được bọc kín.

Đó là không gian mở, xuyên thấu;
chúng nối liền nhau.

Chúng tôi gọi dự án là "Đan xen,"

hàm ý rằng chúng tôi đan xen và kết nối

những con người cũng như không gian vậy.

Giá trị cụ thể của tất cả những thứ
chúng tôi thiết kế

là sự sinh động hóa không gian
và mở ra không gian cho cư dân.

Thực tế là trong hệ thống này

chúng tôi đặt từng lớp
không gian chung chủ đạo,

chồng lên thật nhiều
không gian cá nhân và riêng tư.

Để chúng tôi mở ra một dải tần

giữa tập thể và cá nhân.

Một bài toán nhỏ:

nếu tính hết không gian xanh
chừa lại trên đất nền,

trừ đi diện tích xây dựng của các tòa nhà,

rồi cộng vào phần diện tích xanh
trên các sân thượng,

thì ta có 112 phần trăm diện tích xanh,

nên còn thiên nhiên hơn
là không xây dựng tòa nhà.

Bài toán nhỏ này hẳn đã cho bạn thấy
chúng tôi đang nhân rộng

không gian sẵn có cho cư dân nơi đây.

Đây là tầng thứ 13
của một trong những sân thượng này.

Bạn thấy những mặt bằng mới,
những mặt nền mới cho hoạt động xã hội.

Chúng tôi rất quan tâm tới tính bền vững.

Trong các xứ nhiệt đới, mặt trời
là yếu tố quan trọng nhất cần chú ý,

và, cần tìm cách bảo vệ khỏi mặt trời.

Đầu tiên chúng tôi đảm bảo
mọi căn hộ đều có ánh sáng tự nhiên

trong suốt năm.

Rồi chúng tôi tiếp tục tối ưu hóa
lắp kính ở các bề mặt

để hạn chế tối đa
việc tòa nhà hấp thu năng lượng.

Quan trọng nhất là chúng tôi
chứng minh được rằng nhờ áp dụng hình học

vào thiết kế tòa nhà,

tòa nhà sẽ tự cung cấp
đủ bóng mát cho các sân chơi

để có thể sử dụng trong suốt năm.

Chúng tôi còn đặt các khối nước
dọc hành lang gió,

để quá trình tản nhiệt hơi
sẽ sinh ra vi khí hậu

và từ đó nâng cao chất lượng
của những không gian

sẵn có cho cư dân.

Đó là ý tưởng về việc
tạo ra nhiều lựa chọn,

tự do nghĩ về nơi bạn muốn sống,

nơi bạn muốn thoát khỏi, có thể chứ,

trong chính sự phức tạp
của tổ hợp bạn đang sống.

Giờ chuyển từ châu Á sang châu Âu:

một tòa nhà cho công ty
truyền thông Đức tại Berlin,

chuyển từ báo giấy truyền thống
sang báo điện tử.

Giám đốc điều hành công ty này
đã hỏi nhiều câu rất hay:

Tại sao ngày nay
người ta vẫn muốn đến công sở,

vì bạn có thể
làm việc ở bất cứ đâu mà?

Và làm thế nào mà một nhận dạng số
của một công ty có thể được biểu hiện

qua một tòa nhà?

Chúng tôi không chỉ tạo ra một vật thể,
mà tại tâm điểm của vật thể này

chúng tôi tạo ra một không gian rộng lớn,

và không gian này
là trải nghiệm về tập thể,

trải nghiệm về sự kết nối với gắn bó.

Giao tiếp, tương tác
như trung tâm của một không gian

sẽ bồng bềnh ở chính nơi đó,

mà chúng tôi gọi là đám mây liên kết,

ở chính giữa tòa nhà,

được vây quanh
bởi các văn phòng mô đun tiêu chuẩn.

Như vậy chỉ với vài bước chân
từ bàn làm việc yên tĩnh của bạn,

bạn có thể tham gia vào
trải nghiệm tập thể rông lớn

tại không gian trung tâm.

Cuối cùng, chúng ta đến với London, dự án

do Công ty
Phát triển Tài sản thừa kế London

của Thị trưởng London đặt hàng.

Chúng tôi được yêu cầu
tiến hành nghiên cứu

và điều tra tiềm năng của một mảnh đất

ở Stratford tại Công viên Olympic.

Vào thế kỷ 19, Hoàng tử Albert
đã phát minh ra Albertopolis.

Và Boris Johnson đã có ý tưởng
phát minh ra Olympicopolis.

Ý tưởng này nhằm kết nối
một số học viện lớn nhất của Anh,

một số học viện quốc tế,
nhằm tạo ra hệ thống sức mạnh tổng hợp.

Hoàng tử Albert, như đã đề cập,
phát minh ra Albertopolis vào thế kỷ 19,

nhằm trưng bày
tất cả các thành tựu của loài người,

mang nghệ thuật và khoa học
đến gần nhau hơn.

Ông đã xây dựng Con đường Triển lãm,
một chuỗi tuyến tính các học viện này.

Nhưng xã hội ngày nay đã tiến xa hơn thế.

Chúng ta không còn sống trong một thế giới

nơi mọi thứ được khoanh định rõ ràng

hay tách biệt khỏi nhau.

Chúng ta sống trong một thế giới
nơi các ranh giới phai mờ dần

giữa các vùng miền khác nhau,

nơi kết nối và tương tác
trở nên quan trọng hơn nhiều

so với việc tách biệt.

Bởi vậy chúng tôi muốn nghĩ đến
một cỗ máy văn hóa khổng lồ,

một tòa nhà sẽ phổ khúc và sinh động hóa
các vùng miền khác nhau,

nhưng cho phép chúng tương tác và kết nối.

Ở phần móng là một mô đun rất đơn giản,

một mô đun dạng vòng.

Đóng vai trò hành lang chịu tải kép,
có ánh sáng tự nhiên, hệ thống thông hơi.

Nó có thể được phủ lên

và biến thành
một không gian trưng bày khổng lồ.

Những mô đun này được xếp chồng lên nhau

sao cho gần như bất kỳ chức năng nào
cũng hữu dụng với bất kỳ mô đun nào

theo thời gian.

Nhờ đó các học viện có thể
thu hẹp hay rút gọn lại,

vì tương lai của văn hóa,
là thứ ít chắc chắn nhất trong tất cả.

Đây là hình ảnh tòa nhà
kế bên Trung tâm Thể thao dưới nước,

đối diện Sân vận động Olympic.

Bạn có thể thấy cách
các nhịp hẫng của tòa nhà

nhô ra và hòa vào không gian công cộng

và cách các khoảng sân làm sinh động
cho công chúng bên trong.

Ý tưởng là tạo ra một hệ thống phức hợp

nơi các tổ chức thể chế giữ được bản sắc,

nơi chúng không bị thâu tóm
trong một lượng đơn.

Đây là so sánh về quy mô
với Centre Pompidou ở Paris.

Nó thể hiện cả quy mô rộng lớn
và tiềm năng của dự án,

và cả sự khác biệt:

ở đây, đó là bội số của cấu trúc dị thể,

mà ở đó các thực thể khác nhau
có thể tương tác

mà không bị mất đi bản sắc.

Và đó chính là suy nghĩ này:
nhằm tạo ra một kết cấu tổ chức

cho phép nhiều câu chuyện được vẽ nên --

cho những người trong lĩnh vực giáo dục
tạo ra và nghĩ về văn hóa;

cho những người trình bày
nghệ thuật thị giác, khiêu vũ;

và cho công chúng được tiếp cận
với tất cả những điều này

với một chuỗi các quỹ đạo khả thi,

để viết nên kịch bản những câu chuyện kể

và trải nghiệm của chính mình.

Tôi muốn kết thúc bằng một dự án rất nhỏ,

theo một cách rất khác biệt:

một rạp chiếu phim nổi trên biển Thái Lan.

Các bạn tôi đã sáng lập ra
một liên hoan phim,

và tôi đã cho rằng,

nếu tôi nghĩ đến những câu chuyện
và lời kể trong phim,

tôi cũng có thể nghĩ về những lời kể
từ những người xem chúng.

Vì vậy tôi thiết kế
một nền tảng mô đun nổi nhỏ,

dựa trên kỹ thuật của ngư dân địa phương,

cách họ làm những ô nuôi cá và tôm hùm.

Chúng tôi phối hợp
với cộng đồng địa phương

sử dụng vật liệu tái chế
của họ để tạo nên

nền tảng nổi phi thường này

dập dềnh trên mặt biển

khi chúng tôi xem những bộ phim của Anh,

như [1903] "Alice ở Xứ Sở Thần Tiên".

Những trải nghiệm đầu tiên của khán giả

được hòa vào các câu chuyện trong phim.

Bởi vậy tôi tin rằng kiến trúc
vượt qua phạm vi vật chất,

của môi trường được xây nên,

mà đúng hơn là về cách ta
muốn sống cuộc sống của mình,

cách ta viết kịch bản những câu chuyện
của chính mình và của người khác.

Xin cám ơn.

(Tiếng vỗ tay)