Minotor'un bilimsel kökenleri - Matt Kaplan

Dersin tamamı: http://ed.ted.com/lessons/the-scientific-origins-of-the-minotaur-matt-kaplan

Minotor miti, kükremesi dünyayı sallayacak kadar güçlü olan, kızgın bir canavarın dolaştığı bir labirentten söz eder. Peki acaba bu sadece bir kurgudan mı ibaret, yoksa atalarımızın doğayı anlamlandırma çabasının bir parçası mı? Matt Kaplan bu mitin bilimsel köklerini araştırıyor.

Ders: Matt Kaplan, animasyon: Artrake Studio.

Hain Kral Minos'un şatosunun çok altında,

kaçışı olmayan bir labirentin karanlığında

hapisanesinin sonsuz koridorlarında gezen
korkunç bir yaratık vardı.

Bu yaratık o kadar çok kana susamıştı ki,
sağır edici kükremesi Dünya'yı sallıyordu.

Minotor mitinin uzun yıllar boyunca
neden sadece kurgu

olarak görüldüğünü anlamak zor değil.

Oysa ki, atalarımızın doğada ve dünyada

gördükleri fakat anlamlandıramadıkları
şeylere mantıklı

açıklamalar getirmek için Minotoru,
diğer yaratıkları ve tanrıları

uydurmuş olma ihtimalleri çok yüksek.

Hikayelerinin her ayrıntısını
açıklayamıyor olsak da

bu hikayeleri ipuçları için
incelediğimizde arkasında bize

kendini gösterecek bir bilim vardır.

Bildiğimiz kadarıyla,
insan ve boğa karışımı bir canlı yok.

Ama Minotor hakkında yazılı
ilk kaynaklarda

şeklinden bahsedilmemiştir bile.

Yani büyük ihtimalle
hikayenin kilit noktası orası değil.

Ama değişik söylemlerin tek
bir ortak noktası vardı,

o da yaratığın yer altında yaşadığıydı

ve ne zaman haykırsa
büyük problemlere yol açıyordu.

Çeşitli mitler, dahi mucit Daidalus'un
Girit adasının altına

bir labirent kazıdığından bahseder.

Hikayeleri anlatılan bu
labirenti bulmak için yapılan

arkeolojik çalışmalar sonuç vermemiştir.

Ama Girit en değerli ipucunu

sismik hareket şeklinde bize sundu.

Girit Ege Denizi bloğu denen
kıtasal kabuğun üzerindedir.

Bir Okyanusal Kabuk olan
Afrika (Nubian) bloğu ise

onun tam altına doğru kaymakta.

Buna yitim zonu denir.

Bu olay tüm dünyada yaygındır ve
çoğunlukla depremlere sebep olur.

Girit'in durumu ise biraz daha değişken.

Çünkü Afrika (Nubian) bloğu

kocaman ve hareketli Afrika
kıtasal kabuğuna bağlı.

Afrika (Nubian) bloğu
hareket ettiğinde,

diğer yitim bölgelerindeki okyanusal
kabuklar kadar derin

ya da kolay aşağı inmiyor.

Bunun yerine Akdeniz bölgesini vahşi
ve yoğun bir şekilde yukarı itiyor.

Buna yer kabuğunun yükselmesi denir.

Ve Girit bir yükselme
merkezinde bulunuyor.

2014 yılında Girit'te 2.0 ve
daha yüksek şiddetlerde

1300'den fazla deprem oldu.

Ama aynı zaman diliminde
daha büyük bir alana sahip

Güney California bölgesinde
sadece 255 deprem meydana geldi.

Tabi ki Kral Minos’un dönemine ait
Sismik dalgaların detaylı kayıtları yok,

Ama fosil kayıtlarından
ve jeolojik kanıtlardan

Girit'in ciddi yükselmeler
yaşadığını biliyoruz.

Hatta bunlar bazen anlık
10 metreye kadar ulaşmış.

Bunu bir diğer ada ve
hikayesi ile karşılaştıralım.

Hawaii adasındaki sürekli yaşanan

depremler ve volkanik faaliyetler de

Adil ve öfkeli tanrıça Pele’ye atfedilir.

Aynı minotor gibi
Pele’ninde hikayelerinde yıkım vardır.

Ama aynı zamanda yaradılış
ve dans öğeleri de içerirler.

Peki neden Hawaii’de Pele
Girit’te ise Minotor?

Fark büyük ihtimalle

Hawaii'deki depremlerin
ardından gelen lavlarda gizli.

Hawaii’deki lavlar soğuduğunda
çok verimli olan bazalttan oluşuyor.

Ada halkı korkunç
volkanik püskürmelerin ardından,

lavlardan oluşmuş yeni yarım adacıklarda

capcanlı yeşil hayatın
başladığını görüyorlardı.

Pele’yi hem yok edici
hem de yaratıcı olarak

anlatan mitolojinin bunu kapsaması
kulağa mantıklı geliyor.

Girit’te ise depremler sadece

Yıkım ve çorak topraklar getiriyordu.

Ve belki de böylelikle onlar için
ölümcül Minotor doğmuş oldu.

Mitolojik hikayeler ve
ortaya çıktıkları yerlerin

jeolojik yapıları arasındaki
bağlantılar bize bilim ve

mitolojinin aslında aynı madalyonun
farklı yüzleri olduğunu öğretiyor.

İkisinin de kaynağı dünyayı
anlama ve açıklama üzerine.

Temel fark ise, mitoloji tanrıları sihri
ve canavarları kullanıyor.

Bilim ise ölçümleri,
kayıtları ve deneyleri.