برخورد جهالت‌ها/ شفیق ویرانی

در این سخنرانی خیره‌کننده، دکتر شفیق ویرانی ما را بر آن می‌خواند تا با برخورد جهالت بین غرب و جهان اسلام مواجه شویم. ویرانی با حکایات خنده‌آور، آمار حیرت‌انگیز، داستان‌های خصوصی غم‌افزا، و یک بینش ژرف‌نگر به جلو، امید به یک دنیای بهتر را برمی‌انگیزد.
دکتر شفیق ویرانی، پروفسور ممتاز مطالعات اسلامی در دانشگاه تورنتو، مدیرِ موسس مرکز تمدن‌های جنوب آسیا، و رئیس سابق دپارتمان مطالعات تاریخی است. او نویسنده برگزیده و یک سخنران با شهرت بین‌المللی است که برای مردمانی در بیش از پنجاه کشور دنیا و جمعیتی بیش از ۱۵٫۰۰۰ نفر سخنرانی کرده است. کتاب او، "اسماعیلی‌ها در قرون وسطی: تاریخی درباره بقا، در جست‌وجوی رستگاری" اولین کتاب آکادمیک‌ِ منتشر شده توسط یک نشرِ مهمِ دانشگاهی است که نماآهنگِ کتاب داشته است. سازمان ملل، با توصیف او به "فردی ژرف‌نگر" او را به خاطر کوششهایش در "گسترش دادن مرزهای دانش و سعادت بشریت" مفتخر کرده است.

خوب! من برای آمدن به کنفرانس TED
پرواز داشتم

و وقتی در فرودگاه منتظر بودم،

به طور اتفاقی یکی از دوستان خانوادگی را دیدم
که سالها ندیده بودم.

ما او را عمو انور صدا میزنیم.

عمو انور با تصویر "بابر"
در کمدی کاناداییِ داغِ

"مسجد کوچک در چمنزار"
مو نمیزند.

(صدای خنده)

عمو عاشق این است که
"کورتا پیژامه" سنتیِ خودش را بپوشد،

و ریشش را به رخ بکشد و از
آن لهجههای دوست داشتنی پاکستانی دارد.

عمو به سمت من دوید و محکم مرا بغل کرد،

و گفت: «چطوری؟ این روزها چه میکنی؟»

به او گفتم که پروفسور
مطالعات اسلامی شدهام،

و سرم حسابی شلوغ است.
به این طرف و آن طرف سفر میکنم و

و با هدف آشنایی بیشتر
مردم با اسلام سخنرانی میکنم،

به خصوص بعد از یازده سپتامبر

مستقیم توی چشمهای من نگاه کرد، و گفت:

«از یازده سپتامبر (۹/۱۱) با من حرف نزن!

هر جا که میرم، همه جوری به من نگاه میکنند
که انگار من پشتِ یازده سپتامبر (۹/۱۱) بودهام.

من و ۹/۱۱!

حالا اگر میگفتند ۷ـیازده شاید!
اما ۹/۱۱ عمرا!»

{۷ـیازده نام یک برند معروف سوپرمارکتهای کوچک زنجیرهای بینالمللی لست} (خنده) (تشویق)

همانطور که به عمو انور هم گفتم،

من خیلی برای سخنرانی اینجا
و آنجا رفتهام،

و یکی از این سخنرانیها
در باشگاه ملی مطبوعات بود.

در آن زمان، ماده "دی اچ ام" موضوع داغی بود.

در واقع در آیداهو، ۸۶ درصد کسانی که
مورد نظرسنجی قرار گرفته بودند

خواهان ممنوعیت این ماده شده بودند.

میخواهم یک سری از واقعیتهای مهم را
درباره این ماده به شما بگویم،

و بعد نظر شما را درباره این بپرسم.

در واقع تمام واقعیتهایی که
میخواهم به شما بگویم

در مقالات معتبر علمی نیز منتشر شده

و توسط بهترین دانشمندانِ هاروارد،

ام آی تی، دانشگاه تورنتو، و
آکسفورد مورد تایید قرار گرفتهاند.

"دی اچ ام" بیرنگ، بیبو، و بدون مزه است.

قرار گرفتن طولانیمدت در معرضِ "دی اچ امِ" جامد به بافتهای بدنِ انسان آسیب جدی میزند.

عوارض استعمال "دی اچ ام"
شامل تعرق مفرط، ادرار،

احساس نفخ، حالت تهوع، استفراغ
و عدم توازن الکترولیتِ بدن است.

"دی اچ ام" در تومورهایی که از بیماران
مبتلا به سرطانِ ترمینال خارج شده نیز یافت شده است.

براساس سازمان جهانی بهداشت،

استنشاقِ اتفاقیِ "دی اچ ام"،

با حدود ۴۰۰ هزار کشته در سال،

سومین علت اصلی مرگ و میر غیرعمد
در جهان است.

برای آنها که به این ماده وابستهاند،

عدم دسترسی به "دی اچ ام"
به معنای مرگ قطعیست.

با توجه به این اطلاعات، چند نفر از شما
اجازه خواهید داد که "دی اچ ام" آزادانه در دسترس باشد؟

تقریبا هیچکس.

افرادی که من در باشگاه ملی
مطبوعات برایشان

سخنرانی کردم هم دقیقا همین نظر را داشتند.

اجازه بدهید کمی بیشتر
درباره "دی اچ ام" برایتان بگویم.

"دی اچ ام" دی هیدروژن مونوکسید است.

همچنین با نام هیدروژن هیدروکسید
هم شناخته میشود.

اما به احتمال زیاد اکثر ما آن را
با نام متعارفش میشناسیم،

که 'آب" است.

تمام واقعیتهایی که
من کمی پیش برای شما گفتم

توسط بهترین دانشمندان در
سرتاسر جهان تایید شدهاند.

و تقریبا همه کسانی که
در آن جمع حضور داشتند

آماده بودند تا دسترسی ما
به آب را محدود سازند.

وقتی که ما تنها در معرض
یک زیرمجموعه از اطلاعات قرار گیریم،

احتمال دارد در قضاوت و یا
تصمیم گیریهایمان دچار اشتباه شویم.

داستان "دی اچ ام" ربط بسیاری
به موضوعی دارد که

من امروز میخواهم دربارهاش
با شما صحبت کنم؛

درباره یک "دی اچ امِ" دیگر که
بسیار منزجرکنندهتر از این یکی است.

"دی اچ امِ" اول دی هیدروژن مونوکسید بود،

اما این دومی، انسانیتزدایی
از مسلمانان است.

مدیا تنور،

یکی از سازمانهای پیشگام در جهان در
زمینه هوش استراتژیک رسانه،

تقریبا یک میلیون مورد از خروجیهای
رسانههای ایالات متحده و اروپا را

درباره مسلمانان مورد بررسی قرار داد.

۹۸ درصد این داستانها
درباره مسلمانان جنگطلب بود.

تنها دو درصد آنها درباره ۱/۵ میلیارد
مسلمان عادی بود،

یعنی درباره یک چهارم جمعیت جهان،

که ما با آنها در این سیاره شریک هستیم.

این دقیقا مثل وضعیتِ اطلاعاتی است
که من درباره "دی اچ ام" به شما دادم.

وقتی که تمام اطلاعات ما درباره یک
زیرمجموعهی به شدت نامتعارف باشد،

نه فقط در مواجه شدن با آن زیرمجموعه
شکست میخوریم،

بلکه به طور کامل از موضوع
سوءتعبیر میکنیم.

ما اقداماتِ

یک بخشِ بینهایت کوچکِ مسلمانان جهان را

با ۱.۵ میلیارد انسان در سرتاسر جهان
یکی میکنیم.

به این میماند که ما
اقدامات کو کلاکس کلانها،

سوزاندن صلیبها را،
در نظر آوریم و بگوییم:

«آنها نماینده تمام مسیحیت هستند.»

متاسفانه، این نوع یکسانسازی
(تلفیق) بسیار متداول شده است،

همانطور که ما میتوانیم آن را در پیامی که
پشتِ این وانتِ باربری آمده است ببینیم:

«همه آنچه لازم بود درباره اسلام بدانم
را در یازده سپتامبر یاد گرفتم.»

من یازده سپتامبر را خوب به یاد میآورم.

تازه به عضویت هیات علمی
دانشگاه هاروارد منصوب شده بودم،

و خودم را برای اولین کلاسم آماده میکردم.

به خوبی آن کلاس را به خاطر میآورم.

من و دانشجویانم سخت در تلاش بودیم

تا واقعه هولناکی را که شاهدش بودیم
درک کنیم.

آنچه واقعا دلگرم کننده بود این بود که

همه دانشجویانم ذهنهای روشنی داشتند و
میخواستند بیاموزند و بفهمند.

آنها متوجه شدند که در طول
سالهای تحصیلشان

تقریبا هیچ آشنایی با
دنیای اسلام پیدا نکردهاند،

و در نتیجه میخواستند که بیاموزند.

میخواستند که این دنیا را
همانطور که هست ببینند.

تناقضِ بین پیام پشتِ این وانت
و این دانشجویان

مرا به یاد قطعهای میاندازد از کتابی
که این روزها در حال ترجمهاش هستم

که توسط نویسنده معروفی
به نام نصیرالدین طوسی،

که یکی از مشهورترین علما و
فلاسفهیِ مسلمانِ

قرون وسطی است، نوشته شده.

این قطعه این است:

«مردی که نداند و نداند که نداند، جاهل بود.

از او دور باشید.

مردی که نداند و داند که نداند، طالب بود.

ارشاد کنید او را.

مردی که داند و نداند که داند، او غافل بود.

تنبیه کنید او را.

مردی که داند و داند که داند، او عالم بود.

متابعت او کنید.»

یکی دیگر از دلایلی که یازده سپتامبر
در حافظه من،

شاید بیشتر از بسیاری دیگر، نقش بسته

به این تصویر برمیگردد.

این دایی من است، سلمان دانانی.

او داوطلبی فعال در جامعه خود
در نیویورک بود؛

یک انساندوستِ واقعی که همواره به اقداماتی که
در کشورهای در حال توسعه صورت میگرفت کمک میکرد.

او نایب رئیس شرکتی بود به نام بیمه آئون،

که اتاقهایش در طبقه ۹۹

برجِ جنوبی مرکزِ تجارت جهانی
واقع شده بود.

در آن روزِ شوم،

وقتی که آن هواپیماها
بر آن ساختمانها فرود آمدند،

هدایت همکارانش
به بیرون ساختمان بر عهده او بود.

او جان هشتاد نفر از همکارانش را نجات داد
و آنها توانستند فرار کنند.

اما وقتی آنها به بیرون رسیدند،
دیگر خیلی دیر شده بود.

او گیر افتاد.

و امروز زیرِ ویرانههایی است

که روزی مرکز تجارت جهانی بودند.

او ۶۳ سال داشت.

این عکس تنها چند روز
پیش از مرگ او گرفته شده بود،

وقتی که اعضای خانوادهام،

دایی نزار، خاله ممتاز، و دخترخاله فاطمه،
برای ملاقات او رفته بودند.

آنها این عکس را بیرون
سازمان ملل از او گرفتند.

اینها آن مسلمانان عادی هستند
که ما هیچگاه دربارهشان چیزی نمیشنویم.

خلاء دانشی که ما از جهان اسلام،

حدود یک چهارم انسانها، داریم

به خوبی توسط آماری که همین ماه گذشته

مرکز آمار سیاست عمومی، یکی از قابلاحترامترین
شرکتهای آمارگیری در ایالات متحده،

بیرون داده، مشخص میشود.

این شرکت با هزار آمریکایی، هم دموکرات
و هم جمهوریخواه، مصاحبه کرده

و نتایج چیزیست که به شما قول میدهم

اگر هم میخواستم از خودم
در بیاورم نمیتوانستم.

یک چهارم آمریکاییها
موافق بمباران "عقربه" بودند.

(خنده)

برای آنهایی که در جریان نیستند،
"عقربه" اسم یک پادشاهی خیالی

در علاءالدین، فیلم کلاسیک
کمپانی دیزنی، است.

(خنده) (تشویق)

جای تامل دارد که یک چهارم مردم

میخواستند یک پادشاهی خیالی را،

به این خاطر که احتمالا در جایی
در خاورمیانه است، بمباران کنند.

اما به گمانم این خودش خیلی چیزها را
عیان میکند، این طور نیست؟

چرا که تصویر ما از مردم عادی که

در آن قسمت دنیا زندگی میکنند
تا حدودی خیالی است، این طور نیست؟

و این چیزیست که من فکر میکنم
در طول چند نسل گسترش یافته است.

در واقع، این تا حدی به دانشِ پیشین من

از پادشاهیِ خیالی علاءالدین برمی گردد،

چرا که این فیلم یکی از فیلمهای
مورد علاقه من در کودکی بود.

و من اولین آواز راوی آن را
خوب به یاد دارم.

آنها آواز میخواندند:
« آه! من از سرزمینی میآیم، از جایی دور

آنجا که شترهای کاروان پرسه میزنند

جایی که گوشهایت را میبرند،
اگر از چهرهات خوششان نیاید،

جایی وحشی است، اما خوب،
این خانه من است!»

درست از سنین ابتدایی، کودکان یاد میگیرند

که مردمان جهان اسلام وحشی و خشناند.

هیچکس در اینباره به اندازه پروفسور
جک شاهین تحقیق نکرده است.

او حدود یک هزار فیلم که در طول بیشتر

از صدسال در هالیوود تولید شدهاند
را بررسی کرده،

و تنها دوازده فیلم یافته است

که مسلمانان یا عربها را
به نحوی مثبت ترسیم کرده باشند.

در واقع، او به این نتیجه رسیده است

که اگر در یک فیلم یک شخصیت مردِ مسلمان،
یا عرب باشد

۹۵ درصد احتمال دارد که

خشن، حریص یا دغلکار تصویر شود؛

۹۵ درصد!

افرادی چون ساموئل هانتینگتون
وضعیت جهان امروز را

"برخورد تمدنها" توصیف کردهاند.

متفکرانی که نگاه دقیقتری دارند

و بخشهای دیگر جهان را بهتر درک میکنند،

میدانند که آنچه در واقع با آن مواجه هستیم
"برخورد جهالتها" است.

ما چگونه میتوانیم با
"برخورد جهالتها" مقابله کنیم؟

خوب، ایدهای که به نظر من شایسته است
گسترش پیدا کند این است:

من عضو هیات رئیسه

"برنامه آموزش ابتدایی مدرسه"
در شرق آفریقا هستم،

که به فقیرترین مناطق آنجا،
به کودکانی که

دسترسی به تحصیل ندارند،
خدمات میرساند.

قریب سی سال پیش،

رهبران جوامع مسلمانِ
نواحی ساحلی این منطقه

رفتند پیش حضرت والا آقاخان

که پدربزرگش اولین مدارس چندنژادی را
در کل این منطقه

تاسیس کرده بود،

تا بپرسند آیا او میتواند به آنها
در آموزش بچههای کوچک

در این جوامع محروم کمک کند.

از آن زمان، آنها یک برنامه آموزشی
خلاقانه را پیش بردهاند

که مورد توجه سیان ان و
بی بی سی هم قرار گرفته؛

دورهای که تمام موضوعاتی که
بطور عادی انتظار میرود را درس میدهد

اما اضافه بر آن،

یک جزء اساسی این برنامه،

که بچههای من، که در این تصویر میبینید،

از پایینترین سنین فرا میگیرند

این است که باید در معرض
چندگانگی جهان قرار گیرند.

آنها بایستی درباره گروههای زبانی،

قومی، انواع قبیلهها و مذهبهایی
که در روستاهایشان،

شهرهایشان، کشورهایشان و
جهان وجود دارد بیاموزند.

به عبارت دیگر، این بچههای کوچک
با یک "اخلاقیات جهانی" رشد مییابند.

همانطور که خیلی از شما
ممکن است به یاد بیاورید،

در ابتدای ۲۰۰۸ کنیا با
خشونت وحشتناکی مواجه شد.

وقتی که در پی انتخابات
خشونت در کشور شیوع یافت،

کشتاری هولناک به وقوع پیوست

چرا که حامیان رئیس جمهور موای کیباکی

علیه حامیانِ رقیب او میجنگیدند.

قبایل کیکویو، لیو، کالنجین
یکدیگر را میکشتند.

هزاران نفر کشته شدند،
صدها هزار نفر آواره شدند.

همه هفتاد و پنج مدرسه ما
در کنیا تعطیل شدند.

ما از کوره در رفته بودیم.

مدرسههای ما در فقیرترین
مناطق کشور قرار داشتند،

مناطقی که بیش از همه مستعد
قرار گرفتن در معرض خشونت بودند.

وقتی اولین جلسه هیات مدیره برگزار شد،

من فورا درخواست کردم
تا گزارشی تهیه شود که اطلاع دهد:

«چه اتفاقی برای بچههای ما افتاده است؟»

«چه اتفاقی برای معلمان ما افتاده است؟»

«آیا والدینی که در مدارس ما
به طور داوطلب کمک میکردند سالم هستند؟»

"جوامعمان چه؟"

«چند نفر مردهاند؟»

وقتی که گزارش به دستمان رسید
از آنچه میخواندیم حیرت کردیم.

حتی یکی از مدارسِ جامعه ما هم

از خشونت متاثر نشده بود.

حتی یکی.

و من قانع شدهام که دلیلش
در این است که در سی سالِ گذشته

این بچهها با یادگیری
درباره همسایههایشان،

قبیلهها، زبانها، و آوازها، و
رقصهای همه اطرافیانشان،

و جهانی که پیرامونشان است

بزرگ شدهاند.

آنها علیه ویروس نفرت و انسانیتزدایی،
که هوچیگران عموما بسط میدهند،

مصون شدهاند.

آیا میتوانید تصور کنید که
اگر کودکان در سرتاسر دنیا

مانند همین بچهها آموزش ببینند چه میشود؟

آیا ما شاهد خشونت فرقهای در عراق
و سوریه که الان شاهدش هستیم بودیم؟

آیا مشکلات نژادی در ایالات متحده
این گونه بود که امروز است؟

آیا اسلامهراسی در جهان غرب به شیوهای
که اکنون میبینیم وجود داشت؟

میدانید که تعریف ما در غرب از
یک فردِ تحصیلکرده این است

که او باید بتواند به ما چیزهایی درباره
سر آیزاک نیوتن، موزارت و ناپلئون بگوید.

موزارت و ناپلئون بگوید.

اما به سختی ممکن است کسی را،

حتی در میان تحصیلکردهترین افراد در غرب،

بیابیم که از معادل اینها
در جهان اسلام مطلع باشد.

این علیرغم این واقعیت است که

کلمات "جبر" و "الگوریتم" از عربی میآیند؛

که بخشی از اصلیترین
سازههای معماری در جهان،

مثل تاج محل، از فرهنگهای اسلامی میآید،

و اینکه "قانون در طب"،
نوشته ابوعلی سینا،

کتاب درسیِ استانداردِ پزشکی
در اروپا برای صدها سال بوده است.

ما نیاز داریم تا چشماندازی جهانی را
در مواد آموزشی خود،

درست از پایینترین سنین، اجرا کنیم،

تا کودکان با درک (بهتری)
از دنیایی که در آن زندگی میکنیم،

و با درک مردمی که بخشی از
جامعه ما هستند بزرگ شوند.

بر در ورودی سازمان ملل
شعری فارسی از سعدی شیرازی،

شاعر مسلمان قرن سیزدهم،
نوشته شده است که میگوید:

(مصرع آغازین شعر به فارسی)

«بنی آدم اعضای یکدیگرند

که در آفرینش ز یک گوهرند.

چو عضوی به درد آورد روزگار،

دگر عضوها را نماند قرار.

تو کز محنت دیگران بیغمی

نشاید که نامت نهند آدمی.

نشاید که نامت نهند آدمی.»

این احساس که همه ما
از یک خانواده انسانی هستیم

الهام بخش بسیاری از داستانهای شجاعت
در سالهای اخیر بوده است.

در چند ماه اخیر،
در نتیجهی حملات تروریستی،

برخی از عناصر افراطی در غرب

علیه مسلمانانی شدهاند
که در میان آنها زندگی میکنند؛

کسانی که هیچ ربطی
به این حملات تروریستی نداشتهاند.

ما شاهد هل دادن زنان جلوی
اتوبوسهای در حال حرکت بودهایم،

شاهد مسجدهایی که سوزانده شدند،

و سر خوکی که به مدرسه کودکان پرتاب شد.

اما وقتی که این حوادث شروع شد

و مسلمانان میترسیدند
به جوامع خود بروند،

در کمتر از چهار ساعت
۱۵۰/۰۰۰ توئیت در استرالیا،

با هشتگ «من همراه تو خواهم بود»بیرون آمد.

«من همراه تو خواهم بود.»

ما با تو هستیم. تو بخشی از جامعه ما هستی.

هیچ دلیلی ندارد که نگران باشی.

تنها چند هفته پیش،

ستیزهجویان الشباب
به اتوبوسی که به ماندرا،

مرز سومالی و کنیا،
میرفت حمله کردند.

آنها میخواستند تا
مسیحیان را از اتوبوس پیاده

و با بیرحمی اعدام کنند،

اما مسلمانان آن اتوبوس

اجازه ندادند که
برادران و خواهران مسیحیشان قتلعام شوند.

آنها به تروریستها گفتند
:«شما دستتان به این مسیحیها نمیرسد.»

«اگر میخواهید آنها را بکشید،
ناگزیر به کشتن همه ما خواهید شد.»

آن تروریستها چنان ترسیدند که فرار کردند.

اگر ما به دانش درباره همسایگانمان،
افرادی که جهان ما را تشکیل میدهند،

مسلح شویم ابزاری خواهیم داشت

تا در مقابل هر کس که امید به
انسانیتزدایی از دیگران و

جدا کردن ما بسته است، بایستیم.

چرا که به قول سعدی شیراز،
ما همه فرزندان آدم هستیم،

ما همه یک خانواده انسانی هستیم.

ممنونم.

(تشویق حضار)