Çima kulbûna perdeya mejî ew qas xeternak e? - Mêlvin Sanîkas

‏Tevahîya wane yê bibîne: https://ed.ted.com/lessons/why-is-meningitis-so-dangerous-melvin-sanicas

‏Sala 1987-an, bi hezaran kes li Erebistana Saudî ji bo hec a salane civiyan. Lê ya ku wekî pîrozîyek dest pê kir bû sedema krîzek tenduristiyê li seranserê cîhanê: zêdeyî 2,000 bûyerên menenjîtê derketin, li seranserê Erebistana Saûdî û yên dinê belav bû. Çawa ew qas zû belav bû û çi ye ku menenjît wisa xeternak e? Melvin Sanicas lêkolîn dike ka nexweşî çawa bandor ê li laşên me dike.

‏ Dersa Mêlvin Sanîkas, derhêneriya CUB Animation Studio.

Sala1987-an, bi deh hezaran mirov

li Erebistana Saudî ji bo
‏hec a salane civiyan.

‏lê ya ku wekî pîrozîyek ê dest pê kir
‏bû sedema krîzek tenduristiyê:

çend rojan piştî hecê,

zêdeyî 2000 bûyerên
menenjîtê ( mejûtevn) derketin

li seranserê Erebistana Saûdî
‏û yên dinê belav bû.

Epîdemî ( peta) pir dijwar bû

ku dihat bawer kirin ku çirûskek a
pêla epîdemiyên meningîta kujer e

ku di dawîyê de bi dehan vegirtî
bi hezaran mirovên cîhanê.

Meningitis alyana meninge ye,

sê tebeqên tevnê ku berpirsiyar in
li parastin a mejî û mejîyê pişt ê.

Ya ku menenjîtê li gorî nexweşiyên din
ew qas metirsîdar dike

leza berçav e ku ew
laşê kesan dagîr dike.

Di rewşa herî xirab de, dibe sedema
mirinê di rojê de.

Bi kêfxweşî, ew ji bo nexweşên
ku zû dermankirin a bijîşkî digirin kêm e.

Nexweşî di destpêkê de bi sê awayan tê:

kuvarik, vîrusî, û bakteriyalî -
ya herî dawî ya herî mirinê heya niha,

û em ê li ser çi bisekinin.

Mirov bi gelemperî bi nefes girtinê
bi menenjîta bakterî dikevin

piçikên piçûk ên kilîz ê
û devûyê ku li hewa diherikin

Demê kesê nesax
Di bêhnije yan di kuxe.

Herwiha di hête vexguhastin
Bi rêya maçkirinê,

an hevbeşkirina cigaran,
Firçên didan şûştinê an alavan,

dibe ku hindek kes nesaxbibin
û bibin helgirê nesaxîyê

Bê nîşandan a berjengan
anku nesaxketin ê,

ku dibe alîkar ku nexweşî bilez
li yên din belav bibe.

Carek bakterî dikevin
poz, dev û qirik,

ew derdor a çermikî derbas dikin
û dikevin nav xwînê.

li wir, bakterî zû
di gihîjin şaneyên laş

- tê de mebesta ku jê re
astengiya xwîn-mejî tê gotin.

ev ji tevnek teng a şaneyên ku
rehên xwînê ji mejî veqetînin,

û ji bilî komek perçeyên taybet,
her tiştî asteng bikin,

Piçikên avê û hindek gaz jî tê de.

Lê bi awayên ku zanyar
hîn jî hewl didin fam bikin,

Bakteriyên meningîtê dikarin astengiyê
derxînin da ku ew derbas bibin.

dinav mejî de, Bektirya
bilez menenjîtê ( mejûtevn) nesax dike.

Ev wekî laş iîltihaba di arîne bersiva parastn ê
dikeve nav westandinê de.

ta û serêşên dijwar tînin.

her ku werimandin a di mênteng ê de
xirab dibe, stu dest bi hişkbûnê dike.

di mejî de werimandin
karê wîyê asayî têk dide-

dibe sedema nîşanên mîna bihîstinê
û hestiyariya ronahiya giran.

Her ku di kiloxî de zext zêde dibe,
dibe ku ew mirovî tevlihev jî bike-

Yek ji nîşanên vê nesaxîyê.

Çend demjimêr di, bakteriyên bi lez
zêde dibin dest bi berdana toksînan dikin,

dibe sedema septicemia,
wekî jehrîna xwînê jî tê zanîn.

ev rihên xwînê xirab dike,

bila xwîn derkeve û tiştê ku dest pê dike
mîna xirpûkek çêbike,

û li binê çerm de pelikên mezin ên
‏bêreng pêş dikevin.

Di heman demê de, ev jehr
bi oksîjena xwînê dişewitin,

kêm kirina jimarên ku digihîjin
organên sereke mîna pişik û gurçikan.

Ew şansê girtina
organê zêde dike

- û digel belavkirina jehrîbûn a
xwînê, gefên mirinê dike.

Ew hemî tirsnak xuya dike, lê bijîşk
di derman kirina meningîtê de ew qas jêhatî ne

ku serdana nexweşxaneyê dikare
talûke ya mirinê li mezinan bi tundî kêm bike.

Çiqas dirêjtir bibe
nayê dermankirin, tevî ku,

bi pêkaneke mezin ew ê bibe
sedema zirarek mayînde.

Ger kêmbûna asta oksîjenê dibe
sedema mirina şaneyên li deverên tund ên laş

mîna tilîyên desta, tilîyên pê,
dest û ling - metirsiya jêkirinê zêde dibe.

û heke jehrên bakteriyel di mejî de
kom bibin û mirina xaneyê pêk bînin,

menenjît dikare di heman
demê de bibe sedema

xisara mêjî ya demdirêj
û windakirina bîrewerîyan.

Ji ber vê yekê dermankirina bilez,
an hê çêtir, pêşîlêgirtin, girîng e.

Loma li piraniya welatan derziyên
ku li dijî nexweşîyê diparêzin hene

di teşeyên xweyên kujer de.

Ew bi gelemperî ji mirovên ku herî zêde
di xetereyê de ne têne dayîn, mîna: zarokên piçûk,

mirovên xwedan pergalên parastinê yên lawaz,
an kesên ku di komên mezin de kom dibin

li ku dibe ku şewba kulbûna
‏perdeya mejîyî pêk were.

Ji bilî wan kom bûnan,

menenjît herî zêde li herêmek
ku jê re qayişa menenjît tê gotin

ku li seranserê Afrîkayê dirêj dibe, her çend rewş
li her devera cîhanê diqewimin.

Heke hûn xemgîn in ku hûn an kesek
hûn dizanin ku dibe ku menenjît hebe,

Bilez xwe bigehînin doktor gava çêbibît;

çalakiyeke bilez dikare jiyana we rizgar bike.