Takma adın doğuşu - John McWhorter

Tüm dersi görüntülemek için tıklayın: http://ed.ted.com/lessons/birth-of-a-nickname-john-mcwhorter

Takma adlar nereden geliyor? Ellen adına Nellie, Edward adına neden Ned deniyor? Bu, İngilizce dilinin ilk zamanlarından kalan büyük bir yanlış anlaşılma, öyle bir yanlış anlaşılma ki "takma adın" kelime kökeni bile buradan geliyor. John McWhorter, aşina olduğumuz bazı küçültme sıfatlarının rastlantısal evriminin izini sürüyor.

Ders: John McWhorter, animasyon: Lippy.

İngilizce, diğer tüm diller gibi

karmakarışık bir mesele.

Görgüsüz olabilirsiniz
ama kültürlü olmayabilirsiniz.

"Ruthless", yani gaddar olabilirsiniz

fakat adı Ruth olan biriyle
evlenmediğiniz sürece

merhametinizin olduğunu

birilerine göstermeye
çabalamada size iyi şanslar.

Bakımsız olmak kötü

ama bakımlı olmak imkânsız

ya da karmakarışık olmanın
aksine düzensiz olmak.

Bu örneklerden daha fazla şey
ifade etmeyen başka şeyler de var

ama bu şu an normal görünüyor

çünkü zamanın akıp gitmesi

geldiği yere gömülüp kaldı.

Mesela, Edward isminin
takma ad hâlinin

neden Ned olduğunu hiç merak ettiniz mi?

Buradaki N harfi nereden gelmiş?

Aynısı Ellen'a Nellie dendiği
örnekte de geçerli.

Sonuç olarak birinin ismi Ethan ise,

ona Nethan takma adını vermiyoruz

ya da Maria'yı Nmaria diye çağırmıyoruz.

Doğrusu, birisi bunu yaparsa

ilk dürtümüz o kişiyi ya terslemek

ya da arkadaşımız ayrılana dek

onu kibarca saklamak olur.

Tüm bu takma adlar, bir yanlışa dayanıyor

fakat bu yanlışın kavranması
kesinlikle mümkün.

Yine de, "nickname" sözcüğü bile tuhaf.

Nickname sözcüğündeki
"nick" nereden geliyor?

Bu adda bir çentik [nick] mi var?

Pek öyle değil, bununla yüzleşelim.

Aslında, Eski İngilizcede
bu sözcüğün karşılığı "ekename" idi

ve "eke" ayrıca veya diğer
anlamına geliyordu.

Eke sözcüğünün Chaucer'ın
Canterbury Hikâyeleri'ndeki

şöyle bir cümlede hâlâ
kullanıldığını görebilirsiniz:

"Whan Zephyrus eek with
his sweete breeth,"

bunun anlamı şu:

"Zephyr, tatlı nefesiyle birlikte."

Ekename, "diğer isim" anlamına geliyordu.

İnsanlar "an ekename" dediklerinde

sanki "nekename" demiş gibi oluyorlardı.

Bir süre sonra da

birçok insan bunu
bu şekilde duymaya başlayıp

"Benim ekename" demek yerine,

"Bu benim takma adım
[nickname]," demeye başladı.

Sözcüğün başında artık "n" harfi var

ve bu bir yanlışla başladı

fakat artık bu, sözcüğün kendisi oldu.

Ayakkabınızın altına sakız yapışmışken

bir yaprağa basıp

bu yaprağı hayatınızın
geri kalanı boyunca sürükleyip

yıpranmış yaprağa bağlı
sonsuzluğu tüketmek için

o ayakkabıyla gömülüp

cennete gitmiş gibisinizdir.

Ekename sözcüğüne bir "n" harfi eklendi
ve bir daha hiç onu bırakmadı.

Aynı şey diğer sözcüklerde de oldu.

Eski İngilizceyi konuşanlar "tahta"
sözcüğünden "otches" ekini kısalttılar.

Fakat bunun yüzyıllarca başka
sözcüklerden de çıkarılması

tartışıldıktan sonra

onun yerine "notch" sözcüğünün
çıkarılmasını düşünmek daha kolaydı,

kısa süre sonra da öyle oldu.

Neredeyse hiç kimsenin okumayı
bilmediği bir dünyada

insanların duyduklarının

bir süre sonra sözcüklere
dönüşmeye başlaması daha kolaydı.

"Ned" ile başlayan takma adlar
işte böyle dile girdi.

Eski İngilizce, şu andaki
İngilizceye nazaran

Almancaya benziyordu

ve Almancada "mein", "my" demek

ve Eski İngilizcede de "my", "meen" demek.

Yani, "meen book" diye söylenirdi,

aslında Eski İngilizcede
bu sözcük "boke"

ya da "meen cat" diye de söylenirdi.

Bugün ise çocuklarımızı

benim Dahlia'm

ya da benim Laura'm diye çağırıyoruz.

Eski İngilizcede ise
"my" yerine "meen" kullanılırdı,

yani, işte "Mein Ed"

veya "Mein Ellie" diye çağrılırdı.

İşte durum böyle ilerledi.

Zaman geçtikçe "meen" sözcüğü

bugün bildiğimiz
"my" olarak şekil değiştirdi.

Bu yüzden de, insanlar "Mein Ed" dediğinde

"my Ned" demiş gibi görünüyorlardı.

Yani, insanlar Edward'a
her ne zaman sevgiyle yaklaşsa

ona Ed yerine Ned diyor gibiydiler.

İşte böyle takma ad doğdu!

Ya da "ekename" doğdu.

Böylece, Ellen için Nellie

Ann için Nan

ve hatta daha eski günlerden kalan
Abigail için Nabby doğdu.

Başkan John Adam'ın eşi Abigail'in
takma adı Nabby idi.

Her türlü sözcük bunlar gibidir.

Eski İngilizce konuşanlar
koruyucu kalkan, yani napron giyerlerdi

fakat napron, apron sözcüğüne benziyor

ve bu da apron sözcüğünün
doğmasına yol açtı,

Beowulf destanında bunu
hiç kimse fark etmedi.

Hakem anlamına gelen "umpire"
sözcüğü de öncesinde "numpire" idi.

Bütün bunlar, biz modern insanların

asla yapmayacağı uyduruk
şeyler gibi görünüyorsa

o zaman sürekli duyup

şöyle dediğiniz bir şeyi düşünün:

"A whole nother."

Nother ne demek?

Diğer anlamına gelen "another"
diye bir sözcük de elbette var

ama bu sözcük "an" ve "other"
parçalarından oluşuyor.

Böyle düşünmüştük.

Yine de "whole" sözcüğünü
ortaya sürüklediğimizde

"a whole other" demiyoruz,

"an" sözcüğündeki
n ile a harflerini ayırıyoruz

ve n harfini "other"
sözcüğüyle birleştiriyoruz

ve yeni bir sözcük yaratıyoruz, "nother".

Uzun bir süre boyunca

hiç kimse böyle şeyleri not etmiyordu

ya da sözlüğe koymuyordu

fakat bunun tek sebebi

yazının bin yıl öncesine nazaran
şu an daha çok kodlanmış olması.

Yani, tuhaf bir sözcük gördüğünüzde

şunu hatırlayın ki

hikâyenin çok daha farklı
bir tarafı olabilir.