Yolg'on tili — Noa Zandan

To'liq tomosha qilish: http://ed.ted.com/lessons/the-language-of-lying-noah-zandan

Kuniga biz yolg'on bilan 10 dan 200 tagacha marta to'qnashamiz. Biz tariximizni ko'p qismini fiziologik analiz yo'llari bilan yolg'onni aniqlashga ketkazgan bo'lsak-da, bu metodlar ishonchsiz deb topilmoqda. To'g'riroq yoki aniqroq yo'li bormi? Noa Zandan muloqot ilmi yordamida yolg'onni analiz qilish borasida bir necha mashhur yolg'onlardan misollar keltirdi.

Dars — Noa Zandan, multiplikatsiya — The Moving Company Animation Studio.

"Kechirasiz, telefonimni quvvati tugadi".

"Jiddiy narsa yo'q. Hammasi yaxshi".

"Qo'yilgan ayblovlar mutlaqo asossiz".

"Kompaniya boshliqlari bu
qonunbuzarliklardan bexabar edi".

"Men seni sevaman".

Biz yolg'on bilan har kuni 10 dan
200 martagacha yuzlanamiz,

va yolg'onni aniqlash yo'llarini

topish uchun ancha vaqt ketkazamiz:

O'rta asr tergov va qiynash
qurollaridan tortib, poligraflar

ovoz va nafas olishni
analiz qiladigan mashinalar,

200 kg dan iborat miya biotoklarini
yozuvchi uskunalargacha.

Shunga qaramay, bunday uskunalar ma'lum bir
sharoyitda ishlaydi

va ko'pchiliklarini hattoki aldash
ham mumkin, va ularni sud

jarayoni uchun ishlatishni
ishonchli deb bilishmaydi.

Agar muammo bu usullarda emas,
aldoqchilarning

fiziologik belgilarining o'zgarishi
borasidagi g'oyada bo'lsa-chi?

Agar bunga to'g'ri qarasak, muloqotga

oid bilimlarni yolg'onni analiz qilish
uchun qo'llasak-chi?

Biz ko'pincha o'zimizni yanada yaxshiroq
ta'riflash uchun aldasak kerak.

Aslida qanday bo'lishni xoxlasak
shunday ta'riflaymiz.

Asli holimizda qanaqa ekanligimizni emas.

Lekin miyamiz orzu qilish bilan band
bo'lganda, u juda ko'p signallar beradi.

Bizning ongimiz emotsional informatsiya-
ning bor-yo'g'i 5%ini boshqaradi,

muloqot ham shu jumladan.

Qolgan 95%i esa ongimiz doirasidan
tashqarida.

Reallikni his qilish haqidagi ayrim
adabiyotlarga ko'ra,

tasavvurga asoslangan voqealar

haqiqatga asoslanganlariga qaraganda
katta farq qiladi.

Bu shuni anglatadiki, ma'lum bir mavzuda
yolg'onni o'ylab topish kuch talab etadi,

va buning oqibatida boshqacha
til modeli ishlatiladi.

"Lingvistik matn analizi" deb nom
olgan texnologiya

yolg'onning ong osti tilining to'rtta
umumiy modelini

aniqlashga yordam berdi.

Birinchi model: aldayotganda yolg'onchilar
o'zi haqida juda kam axborot beradi.

Ular o'z yolg'onidan uzoqroq bo'lish
maqsadida o'zlari haqida

uchinchi shaxsda gapirishadi yoki
yozishadi.

Nima soxta eshitiladi:

"Uyda hech qanday bazm uyushtirilmadi"

yoki "Men bu uyda bazm uyushtirmadim"?

Ikkinchi tomondan, yolg'onchilarda
odatda o'z yolg'oni

sabab aybdorlik hissi uyg'onib,
oqibatda negativ kayfiyatda bo'lishadi.

Masalan yolg'onchi shunday deydi:

"Kechirasiz, telefonim o'chib qolgandi.
O'lgudek yomon ko'raman shunday qilishini"

Uchinchidan, yolg'onchilar odatda
hammasini juda oddiy izohlashadi.

Bunga sabab, miyaning murakkab
yolg'on o'ylab topishdan bosh tortishi.

Hukm yoki baho?

Bu narsalarni miyada hisob-kitob
qilish qiyin.

AQSH prezidentining gaplarini eslaymiz:

"Menda bu ayol bilan hech qanday jinsiy
aloqa bo'lgani yo'q".

Va, nihoyat, oddiy izohlashlarga qaramasdan,

yolg'onchilar murakkab va oddiy bo'lmagan
gap tuzilishlarini qo'llashadi.

Keraksiz so'zlarni ishlatib,

ahamiyatsiz, lekin rost bo'lib ko'rinuvchi
detallarni keltirishadi.

Boshqa prezident shov-shuvdan
keyin shunday degan:

"Haqiqiy qidiruv-tergov ishlaridan keyin
shuni ishontirib aytamanki,

Oq uy ishchilaridan hech kim,

hozirgi administratiyadan hech kimning

bu g'alati hodisada qo'li yo'q".

Keling lingvistik analizni mashhur
misollar bilan ko'rib chiqamiz.

7 karra "Tur de Frans" g'olibi
Lens Armstrongni olaylik.

2005-yilgi doping moddalarini

iste'mol qilganini inkor qilgan
intervyusi bilan

2013-yilgi buni tan olgan
intervyusini solishtiramiz.

Ikkinchi intervyuda u ishlatgan shaxsiy
olmoshlar soni 3/4 ga ortgan.

Quyidagi ikkita gaplarni bir
solishtirib ko'ring.

Birinchisi: "Xa, bilasizmi,
Parij laboratoriyasidagi yigit, kim edi,

qandaydir Jan-Fransis, sinov uchun
namunalar oladi.

Keyin esa sizga gazetadan qo'ng'iroq qilib
aytishadi:

"Biz EPO bo'yicha 6 marta ijobiy
analiz oldik".

Ikkinchisi: "Men adashib ketdim.

Men aminman, bu qo'lidan keladigan
odamlar topiladi, lekin

bu aniq meni qo'limdan kelmaydi.

Men hayotimda hamma narsani
boshqarishga odatlanganman.

Va men hayotimdagi har bir natijani
boshqarganman."

Armstrong inkor qilayotib tahminiy
bir holatni tasvirlaydi,

uyam bo'lsa boshqa bir shaxsga qaratilgan,

o'zini to'liq chetda qoldirgan holda.

Tan olayotib esa u o'zi haqda gapiradi

va shaxsiy hissiyotlari va motivatsiyasiga
berilib ketadi.

Lekin shaxs olmoshlari ishlatilish tartibi
ham yolg'on ko'rsatuvchi indikatordir.

AQSH prezidentligiga da'vogar
sobiq senator

Jon Edvardsning ham nutqini ko'rib
chiqamiz:

"Menga faqat bolaning otasi
deyilayotgan inson go'dakning

otasi u ekanini tan olgani ma'lum.

Men shuningdek, ayolga yoki
go'dakning otasiga

qo'yilgan talab yoki to'lov bilan bog'liq
bo'lgan,

shu kabi hech qanday biror harakatlarda
qatnashmadim".

Bu yerda nafaqat "Bola meniki emas" gapi-
ning chalkash bir ko'rinishini ko'ryapmiz,

bunda Edvards boshqalarni biror marta ham
ismlari bilan

aytmasdan, "go'dak", "ayol",
"taxminiy ota" so'zlarini ishlatdi.

Endi esa oxiri qanday holatda tan olganini
ko'ramiz:

"Men Quinning otasiman.

Men unga u loyiq bo'lgan mehrni
va yordamni

berish uchun kelgan hamma ishni qilaman.

Gaplar qisqa va aniq.

Go'dak ismi bilan aytilyapti, uning
hayotidagi roli nazarda tutilgan.

Xo'sh, bu metodlarni hayotda
qanday qo'llasa bo'ladi?

Birinchidan, hayotda biz eshitadigan
yolg'onlar

misollarda keltirilgan yolg'onlarga
nisbatan ancha zararsiz va jiddiy emas.

Qaysi belgilar yolg'onni fosh etib
qo'yadi:

o'zi haqida kam gapirish,
nutqdagi negativ ton,

oddiy ta'riflar va murakkab iboralar.

Bu sizni katta narxlarda arzon aksiyalarni
sotib olmaslikdan,

sifatsiz mahsulot sotib olishdan,
yomon munosabatlardan saqlaydi.