Kaybolan şehirlerin mimari harikası

Her 12 yılda bir Kumbh Mela dini festivali için Hindistan'da on haftada inşa edilip 1 haftada kaybolan bir mega kent ortaya çıkıyor. Bu fonksiyonel ve geçici yerleşim biriminden ne öğrenebiliriz? Vizyoner bir konuşmacı olan kentsel tasarımcı Rahul Mehotra, gezegende mümkün olan en az ayak izi bırakan, yer değiştirebilen, adapte olabilen hatta yok olabilen kaybolan şehir yapımının faydalarını keşfediyor.

Bugün gezegenimizde

beş milyondan fazla insanın yaşadığı
yaklaşık 50 tane şehir var.

Sizlerle bu şehirlerden birinin
hikayesini paylaşacağım,

yedi milyon insanın yaşadığı bir şehir

fakat geçici olarak kısa süreliğine
mega şehir olan bir şehir.

Bu, her 12 yılda bir düzenlenen

Kumb Mela adlı Hindu festivali
için yapılmış bir şehir.

Daha küçük versiyonları 4 yılda bir

Hindistan'daki Yamuna ve Ganj
nehirlerinin birleştiği yerde yapılıyor.

Bu festival için yaklaşık
100 milyon insan toplanıyor.

Bu kadar çok insanın
toplanmasının nedeni,

Hindu inanışına göre, her 12 yıllık
döngüde yapılan festival esnasında

bu iki büyük nehrin birleştiği
yerde banyo yaparsanız

yeniden doğacağınıza inanılması.

Dünyevi yaşamdan özgürleşiyor olmanız

gerçekten çok ilginç bir düşünce.

Milyonları etkileyen işte bu.

Onlara ev sahipliği yapsın diye
mega şehir inşa edildi.

7 milyon insan 55 gün
orada süreyle yaşayabiliyor

100 milyon kişi de
orayı ziyaret edebiliyor.

Bunlar, şehrin ortaya çıkması için geçen

10 haftalık süre zarfında çekilen
aynı noktanın fotoğrafları.

Musondan sonra,

bu nehirlerin suları çekilmeye başlar,

kum tepeleri ortaya çıkar
ve şehir arazisi sınırları içine girer.

Ocak ayının 15'ine kadar,

Ekim ayının 15'inden
Ocak'ın 15'ine kadar,

tüm şehir ortaya çıkmış olur.

7 milyon insana
ev sahipliği yapan bir şehir.

Ne kadar da büyüleyici bir şehir

aslında gerçek bir mega şehrin
tüm karakteristiklerine sahip:

kafes şeklinde şehir düzeni mevcut.

Şehir düzeni kafes örgü şeklinde olup

şehrin tüm sokakları
ponton köprü üzerinden

nehrin karşısına geçebiliyor.

İnanılmaz derecede dayanıklı,
çünkü mevsim normalleri dışında

yağan yağmurda
ya da nehir yön değiştirdiğinde

şehir düzeni bozulmadan kalabiliyor.

Şehir yapısı oluşan yeni
araziye uyum sağlıyor.

Şehir, sosyal altyapı gibi
tüm fiziksel formları da üretmiş;

su temini, kanalizasyon, elektrik,

kurulu büyük bir istasyon tarafından
güvenlik için kullanılan

1400 adet CCTV kamera da bulunmakta.

Aynı zamanda sosyal altyapı olarak,

gerçek bir mega şehirde
olması gerektiği gibi,

klinik ve hastane benzeri

her türlü toplum hizmeti veren
servisler bulunmakta.

Şehirde 10.500 adet süpürücü işe alınmış.

Şehrin bir yönetim sistemi var;

Mela Adhikari ya da festival komiseri,

arazilerin kişilere tahsisini sağlayan
tüm bunlar için sistemler var.

Şehrin sistemi, hareket kabiliyeti
hepsi verimli bir şekilde çalışıyor.

Benim yaşadığım şehir, Hint şehirlerinin
en temizi ve en verimlisiydi.

(Gülüşmeler)

Manhattan ile karşılaştırıldığında
böyle görünüyor.

Şehrin yüz ölçümü 30 kilometrekare.

Bu gayri resmi
ya da portatif bir şehir değil.

Bu resmi bir şehir, eyalet girişimi
ve bunu hükümet kuruyor.

Günümüz neoliberalizm ve kapitalizminde

devletin şehir yapma
ve tasarlama konusundaki

tüm sorumluklarını devrettiği bir zamanda

bu inanılmaz bir durum.

Bu resmi bir şehir, bilerek
ve istenerek yapılmış bir şehir.

Bu şehir zemine çok nazikçe oturtulmuş.

Şehir, nehirlerin havzasına konuşlanmış,

arkada en ufak iz bırakmıyor.

Temel atmak yok,

tüm şehri kurmak için kumaş kullanılmış.

Oldukça inanılmaz olan şey şu,

7 milyon kişilik bu yerleşkeyi kurmak
için beş tane materyal kullanılmış:

2,4 metrelik bambu, ip ya da halat

çivi ya da vida ve kaplama malzemesi.

Bu malzeme oluklu metal, kumaş
ya da plastik olabilir.

Bu materyaller bir araya geliyor
ve bütünü oluşturuyor.

Aynı parçalardan oluşan bir set gibi.

Tüm yol boyunca
5-6 kişiye ya da bir aileye

ev sahipliği yapan küçük çadırlar

500 kişiyi hatta bazen 1000 kişiyi
alabilen tapınaklar bulunuyor.

Bu parçaların seti,
şehrin bu hayal gücü,

demonte edilebilir
olmasına olanak sağlıyor.

Festivalin sonundaki son bir hafta
içinde tüm şehir demonte ediliyor.

Bu fotoğraflar aynı noktaya ait.

Arazi geri nehirlere bırakılıyor,

musonla birlikte sular yine kabarıyor.

Bu, sökülebilen ve kullanılan tüm
materyallerin geri kazanımını sağlayan

parçalar bütününün bir çeşit hayal gücü.

Yani elektrik direkleri iç bölgedeki
küçük köylere gidiyor,

ponton köprüler
küçük şehirlerde kullanılıyor,

tüm materyaller doğaya geri dönüyor.

Büyüleyici, inanılmaz bir şey.

Bu Hindu inançlarını
kabul edersiniz ya da etmezsiniz

fakat şunu bilmelisiniz ki
bu çarpıcı bir örnek

ve bu düşünmeye değer.

Burada insanlar şehrin
tersine döneceğini bilerek,

şehirin söküleceğini bilerek,

yok olacağını ve kısa ömürlü
bir mega şehir olduğunu bilerek

muazzam bir hayal gücü
ve enerji harcıyor.

Bize çok anlamlı dersler veriyor.

Doğaya nasıl nazikçe
dokunulacağına dair,

geri dönüşüm ve ayrıştırma
hakkındaki dersler.

Oldukça şaşırtıcı.

Bilirsiniz, bizler insan olarak
kalıcılığa takıntılıyız.

Değişime direniriz.

Bu hepimizde olan bir dürtü.

Değişim belki de hayatımızdaki

tek sabit olmasına rağmen
değişime direniz.

Her şeyin bir son kullanma tarihi var,

gezegenimiz olan Uzay Gemisi-Dünya dahil.

Peki bu tür yerleşim yerlerinden
ne öğrenebiliriz?

Burning Man festivali tabii ki çok
daha küçük ama geri dönüştürebilir.

Ya da dünyanın her yerinde görülen

park alanlarının hafta sonunda canlı
ve sürekli devam eden bir döngüde olduğu

ve yaklaşık 50.000 satıcının bulunduğu

Asya'da, Latin Amerika'da, Afrika'da,
Meksika'daki alışveriş marketleri.

Mesela Amerika'daki çiftçi pazarı,

örneğin otoparklar gibi kullanılmayan

veya en iyi şekilde
kullanılmayan yerler için

yeni kimyalar yaratan ve boşluk payını
genişleten inanılmaz bir olay.

Benim şehrimde, mimar
ve plancı olarak çalıştığım Mumbai'de

günlük olarak bu manzarayı görüyorum.

Kinetik Şehir diyorum buna.

Canlı bir organ gibi
hareket ediyor, sabit değil.

Her gün değişiyor,

bazen tahmin edilebilir döngülerde.

Yaklaşık 6 milyon kişi böyle geçici
yerleşim yerlerinde,

ne yazık ki mülteci kampları,
Mumbai'nin kenar mahalleleri,

Latin Amerika'nın favelalarında
gibi yerlerde yaşıyor.

Burada, geçicilik yeni kalıcılık oluyor.

Burada şehircilik
büyük vizyonla alakalı değil,

sadece ayarlayabilmekle alakalı.

Ganesh festivali süresince
Mumbai'de bir sokaktaki değişim bu.

10 gün süresince
bir topluluk salonu oluşturulur,

Bollywood filmleri gösterilir,

kutlama ve akşam yemeği için
binlerce insan toplanır.

Salon, kağıt hamurundan
ve Paris alçısından yapılır.

Demonte edilebilecek şekilde
dizayn edilmiştir.

10 gün içinde bir gecede kaybolur,

sokak eski haline döner.

Ya da meydan dediğimiz
bizim harika açık alanlarımıza döner.

Bu meydanlar inanılmaz
derecede narin ve karmaşık,

büyüleyici bir Hint oyunu olan
kriket oynamak için kullanılır

ki bence bu İngilizlerin
icat ettiği bir oyun.

(Gülüşmeler)

Akşamüstü kriket sahasının
etrafını düğünler sarar.

Dikkat edin, kriket sahasına
dokunulmaz, saha kutsal alandır.

(Gülüşmeler)

Fakat burada kulüp üyeleri
ve düğün partisine katılanlar

ortak bir mutfaktan çay içebilir.

Gece yarısı her şey kaldırılır
ve alan şehre geri bırakılır.

Burada, şehircilik esnek bir durumdur.

Eğer bu sorular hakkında düşünürsek

demek istediğim çok
fazla seçenek aklıma geliyor.

Ama önemli bir noktaya değineyim;

bizler, kendi şehirlerimizde,
şehircilik konusundaki hayal gücümüzde

geçici sorunlar için
kalıcı çözümler üretiyor muyuz?

Bizler, kaynaklarımızı,
önümüzdeki 10 yıl için

geçerli olacağını dahi bilmediğimiz
paradigmalara mı kilitliyoruz?

Bana kalırsa, bu araştırmadan
ilginç bir soru ortaya çıkıyor.

Demek istediğim
Kuzey Amerika banliyösündeki

terk edilmiş alışveriş merkezlerine bakın.

Perakande uzmanlarının tahminine göre
önümüzdeki on yılda

bugün var olan 2.000 alışveriş merkezinin

yüzde 50'si kapatılacak.

Doğal kaynaklardan elde edilen
muazzam miktarda malzeme,

yakında yok olacak.

Olimpiyat stadyumlarını düşünelim.

Dünya genelinde, muazzam kaynaklarla

büyük bir mücadele içerisinde,
şehirler buraların etrafına inşa ediliyor,

oyunlar bittikten sonra,

şehrin doğal yaşantısının
içine de çekilemiyor.

Bu yapılar taşınılabilir
ya da şişirilebilir olamaz mı?

Bunun için yeterli teknolojiye sahibiz,

gelecek Olimpiyatlar için dünya çapında
veya bu ülkelerde daha küçük kasabalara

taşınabilen ya da depolanabilen yapılar
hediye edilemez mi?

Yığınla kaynak verimsiz kullanılıyor.

Sirkler mesela.

Demek istediğim, sirkleri bir düşünün,

şehirlerde çadır kuran bu harika kurum,

şehrin durgunluğuyla
hoş bir görsel diyalog kuruyor.

Şaşkınlık verici bir durum.

Farklı etnik gruplardaki çocuklar
birbirilerinin farkına varıyor,

beyaz olmayan insanlar
başkalarının farkına varıyor,

gelir grupları, kültürler
ve etnik kökenler

hepsi sirk çalışanlarının ve hayvanların
olduğu bir gösteride bir araya geliyor.

Yeni kimyalar yaratılır,
insanların farkındalığı artar

ve bu bir sonraki şehre taşınır.

Doğayla, doğanın değişimiyle,
iklim değişikliğiyle

nasıl başa çıkacağız?
Doğayla daha uyumlu olabilir miyiz?

Daha yumuşak kentsel sistemler
yapabilir miyiz?

Yoksa zaten başarısız olarak sürdürdüğümüz

ağır altyapı sistemlerimizle
doğayla durmadan

mücadele mi edeceğiz?

Şu an şehirlerimizi bir sirk gibi
inşa etmemiz gerektiğini söylemiyorum.

Şehirlerin tamamen geçici olması
gerektiğini söylemiyorum.

Sadece savunma yapıyorum,

şehirler konusundaki hayallerimizde
değişiklik yapmalıyız,

zamansal ölçekte kullanmak üzere

kendimize daha fazla yer ayırmalıyız.

Gezegenimizin son kullanma
tarihini uzatmak için

kaynaklarımızı daha verimli
kullanmaya ihtiyacımız var.

Demonte edilebilir, geri dönüştürülebilir
ve uzun süreli olması için

kentsel tasarım kültürü planlarımızı
değiştirmemiz gerekiyor.

Tüm bunlar hayatımızda olursa

etki açısından muazzam olabilir.

Bazen çalıştığım
ve öğrencilerimle ziyaret ettiğim

Kumbh Mela'yı tekrar düşünüyorum

ve o an, şehrin sökülmüş olduğu bir andı.

Festivalden bir hafta sonra yok olmuştu.

Hiçbir iz kalmamıştı.

Arazi yok olmak için nehir
sularıyla kaplanmayı bekliyordu.

Teşekkür etmek için

bize ve öğrencilerime araştırma konusunda
ve bu süreçte yardımcı olan

baş rahibenin yanına gittim.

Büyük bir hayranlıkla
baş rahibenin yanına gittiğimde

altyapı, şehir, şehrin verimliliği,
şehrin mimarisi

ve şehirde kullanılan
5 tane malzeme hakkında

ne kadar çok şey öğrendiğimizi söyledim.

Çok memnun görünüyordu
ve gülümsüyordu.

Öne doğru eğildi, elini başıma
koydu ve beni kutsadı.

Kulağıma fısıldayarak

"Ganj Ana sizi kutsasın

kucağında bir kaç güzel gün
geçirmenizi dilerim" dedi.

Ne dediğini sık sık düşündüm

ve tabii ki ne dediğini anladım.

Şehirler, insanlar, mimari gelip geçer

ama dünya hep var olacak, dedi.

Nazikçe dokun, geride
olabildiğince iz bırakma.

Şehirde yaşan insanlar ve mimarlar olarak
bu bizim için çok önemli bir ders.

Bence bu deneyim,

geçiciliğin, kalıcılıktan
ve bizden, hepimizden

çok daha büyük ve önemli
olduğuna beni inandırdı.

Beni dinlediğiniz için teşekkür ederim.

(Alkış)