< Return to Video

Кароткая гісторыя шахмат — Алекс Гендлер

  • 0:07 - 0:11
    Атакуючая пяхота няўхільна
    прасоўваецца,
  • 0:11 - 0:15
    яе сланы ўжо прарваліся праз
    абарончую лінію.
  • 0:15 - 0:20
    Кароль спрабуе адступіць, але варожая
    кавалерыя акружае яго з тылу.
  • 0:20 - 0:23
    Збегчы немагчыма.
  • 0:23 - 0:25
    Але гэта не сапраўдная вайна ‒
  • 0:25 - 0:27
    але і не проста гульня.
  • 0:27 - 0:32
    На працягу прыкладна паўтара
    тысячагоддзя свайго існавання,
  • 0:32 - 0:36
    шахматы былі вядомыя як інструмент
    ваеннай стратэгіі,
  • 0:36 - 0:41
    метафара чалавечых адносінаў
    і паказчык геніяльнасці.
  • 0:41 - 0:45
    І хоць самыя раннія згадкі пра шахматы
    адносяцца да VII стагоддзя нашай эры,
  • 0:45 - 0:50
    легенда абвяшчае, што вытокі гульні
    знаходзяцца на стагоддзе раней.
  • 0:50 - 0:56
    Як мяркуецца, калі самы малады
    правіцель імперыі Гупта быў забіты ў баі,
  • 0:56 - 1:01
    яго брат знайшоў спосаб узнавіць
    для журботнай маці сцэну яго згубы.
  • 1:01 - 1:04
    Пасля яе прадстаўлення
    на дошцы аштапада 8x8,
  • 1:04 - 1:07
    якая выкарыстоўвалася для іншых
    папулярных гульняў,
  • 1:07 - 1:11
    з'явілася новая гульня з дзвюма
    ключавымі асаблівасцямі:
  • 1:11 - 1:14
    для розных фігур ‒ розныя
    правілы перамяшчэння,
  • 1:14 - 1:19
    і толькі лёс адной фігуры
    караля вызначае зыход гульні.
  • 1:19 - 1:23
    Гульня першапачаткова была вядомая
    пад назвай "чатуранга",
  • 1:23 - 1:26
    якая перакладаецца з санскрыта як
    "чатыры дывізіі".
  • 1:26 - 1:29
    Але па меры распаўсюджання
    па сасанідскай Персіі
  • 1:29 - 1:32
    гульня набыла сваё цяперашняе
    імя і тэрміналогію ‒
  • 1:32 - 1:36
    «шахматы» паходзяць ад слова «шах»,
    якое азначае «кароль»,
  • 1:36 - 1:42
    і «мат» — ад «паражэнне»,
    «шахмат» азначае «уладар павержаны».
  • 1:42 - 1:46
    Пасля ісламскай заваёвы Персіі
    ў VII стагоддзі
  • 1:46 - 1:48
    шахматы былі прадстаўлены
    арабскаму свету.
  • 1:48 - 1:51
    Выйшаўшы за межы
    толькі тактычнага сімулятара,
  • 1:51 - 1:55
    шахматы зрэшты сталі
    багатай крыніцай паэтычных вобразаў.
  • 1:55 - 1:58
    Дыпламаты і прыдворныя выкарыстоўвалі
    шахматныя тэрміны
  • 1:58 - 2:00
    для апісання палітычнай улады.
  • 2:00 - 2:04
    Кіруючыя халіфы таксама сталі
    заўзятымі гульцамі.
  • 2:04 - 2:08
    А гісторык Аль-Масудзі лічыў гульню
    сведчаннем наяўнасці ў чалавека
  • 2:08 - 2:12
    свабоды волі ў адрозненне ад
    гульняў на ўдачу.
  • 2:12 - 2:14
    Дзякуючы сярэднявечнаму гандлю
    ўздоўж Шаўковага шляху
  • 2:14 - 2:17
    гульня распаўсюдзілася
    ва Ўсходняй і Паўднёва-Ўсходняй Азіі,
  • 2:17 - 2:20
    дзе з'явілася шмат яе
    мясцовых варыяцый.
  • 2:20 - 2:24
    У Кітаі шахматныя фігуры былі
    размешчаны на скрыжаваннях
  • 2:24 - 2:26
    квадратаў дошкі, а не ўнутры іх,
  • 2:26 - 2:29
    таксама як і ў традыцыйнай
    стратэгічнай настольнай гульні Го.
  • 2:29 - 2:33
    Падчас валадарання мангольскага
    ўладара Тамерлана выкарыстоўвалася
  • 2:33 - 2:37
    дошка 11х10 з бяспечнымі квадратамі
    пад назвай цытадэлі.
  • 2:37 - 2:43
    А ў японскай гульні сёгі супернік
    мог гуляць захопленымі фігурамі.
  • 2:43 - 2:48
    Толькі ў Еўропе шахматы пачалі
    прымаць сваю сучасную форму.
  • 2:48 - 2:53
    Да XI стагоддзя гульня стала часткай
    прыдворнай адукацыі.
  • 2:53 - 2:55
    Шахматы выкарыстоўваліся ў
    якасці алегорыі
  • 2:55 - 2:58
    розных сацыяльных класаў, якiя
    выконваюць пэўныя ролі,
  • 2:58 - 3:02
    таму значэнне фігур было
    інтэрпрэтавана па-іншаму.
  • 3:02 - 3:07
    У той жа час царква працягвала з
    падазрэннем ставіцца да гульні.
  • 3:07 - 3:11
    Маралісты перасцерагалі не надаваць
    ёй занадта шмат часу,
  • 3:11 - 3:15
    таму шахматы нават былі забароненыя
    на кароткі час у Францыі.
  • 3:15 - 3:17
    Але гульня атрымала
    шырокае распаўсюджанне
  • 3:17 - 3:22
    і ў XV стагоддзі набыла
    вядомую нам сёння форму.
  • 3:22 - 3:26
    Адносна слабая фігура дарадцы
    трансфармавалася ў моцную
  • 3:26 - 3:27
    каралеву —
  • 3:27 - 3:32
    магчыма, пад уплывам росту колькасці
    ўплывовых жанчын-лідарак.
  • 3:32 - 3:34
    Такое новаўвядзенне паскорыла
    тэмп гульні,
  • 3:34 - 3:37
    і праз тое, што ўсе правілы
    набылі аднастайны выгляд
  • 3:37 - 3:42
    з'явіліся трактаты, якія аналізавалі
    традыцыйныя дэбюты і эндшпілі.
  • 3:42 - 3:45
    Так нарадзілася шахматная тэорыя.
  • 3:45 - 3:50
    У эпоху Асветы гульня перамясцілася
    з каралеўскіх двароў у кавярні.
  • 3:50 - 3:54
    Шахматы сталі разглядацца
    як выраз творчагу патэнцыялу,
  • 3:54 - 3:57
    які спрыяе адважным хадам
    і эфектным гульням.
  • 3:57 - 4:04
    Такі «рамантычны» стыль дасягнуў свайго
    апагею ў «Несмяротнай партыі» 1851 года,
  • 4:04 - 4:07
    калі Адольф Андэрсан паставіў мат,
  • 4:07 - 4:11
    ахвяраваўшы ферзём і
    абедзвюма ладдзямі.
  • 4:11 - 4:16
    Але са з'яўленнем афіцыйных шахматных
    спаборніцтваў у канцы 19-га стагоддзя
  • 4:16 - 4:21
    стратэгічны разлік у канчатковым выніку
    ўзяў верх над тэатральнасцю.
  • 4:21 - 4:24
    З узмацненнем міжнароднай
    канкурэнцыі
  • 4:24 - 4:27
    шахматы набылі новае
    геапалітычнае значэнне.
  • 4:27 - 4:29
    У часы халоднай вайны
  • 4:29 - 4:32
    Савецкі Саюз вылучаў велізарныя
    рэсурсы на ўзрошчванне
  • 4:32 - 4:34
    таленавітых шахматыстаў,
  • 4:34 - 4:37
    якія перамагалі ў чэмпіянатах
    да канца XX стагоддзя.
  • 4:37 - 4:41
    Але гульцом, які сапраўды перашкодзіў
    рускаму дамінаванню ў шахматах,
  • 4:41 - 4:43
    стаў не грамадзянін іншай краіны,
  • 4:43 - 4:48
    а кампутар IBM пад назвай Deep Blue.
  • 4:48 - 4:51
    Шахматныя кампутары ўдасканальваліся
    на працягу дзесяцігоддзяў,
  • 4:51 - 4:55
    але трыумф Deep Blue над
    Гары Каспаравым у 1997 годзе
  • 4:55 - 5:00
    стаў першым разам, калі машына
    перамагла дзеючага чэмпіёна.
  • 5:00 - 5:05
    Сёння шахматныя праграмы здольныя
    сістэматычна атрымліваць перамогу
  • 5:05 - 5:07
    над найлепшымі шахматыстамі.
  • 5:07 - 5:09
    Але гэтак як і гульня,
    якую яны засвоілі,
  • 5:09 - 5:12
    гэтыя машыны з'яўляюцца прадуктам
    чалавечай вынаходлівасці.
  • 5:12 - 5:16
    І, магчыма, тая ж вынаходлівасць
    аднойчы зберажэ нас
  • 5:16 - 5:18
    ад відавочнага шаха і мата.
Title:
Кароткая гісторыя шахмат — Алекс Гендлер
Speaker:
Алекс Гендлер
Description:

Прагледзець поўны ўрок: https://ed.ted.com/lessons/a-brief-history-of-chess-alex-gendler

Атакуючая пяхота няўхільна прасоўваецца, яе сланы ужо прарваліся праз абарончую лінію. Кароль спрабуе адступіць, але варожая кавалерыя акружае яго з тылу. Збегчы немагчыма. Але гэта не сапраўдная вайна — але і не проста гульня. За паўтара тысячагоддзя свайго існавання, шахматы былі вядомыя як інструмент ваеннай стратэгіі, метафара чалавечых адносінаў і паказчык геніяльнасці. Алекс Гендлер дзеліцца гісторыяй шахмат.

Урок - Alex Gendler, пад кіраўніцтвам Remus & Kiki.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:20
Hanna Baradzina approved Belarusian subtitles for A brief history of chess
Hanna Baradzina edited Belarusian subtitles for A brief history of chess
Hanna Baradzina accepted Belarusian subtitles for A brief history of chess
Hanna Baradzina edited Belarusian subtitles for A brief history of chess
Valeria Varkulevich edited Belarusian subtitles for A brief history of chess
Valeria Varkulevich edited Belarusian subtitles for A brief history of chess
Valeria Varkulevich edited Belarusian subtitles for A brief history of chess
Valeria Varkulevich edited Belarusian subtitles for A brief history of chess
Show all

Belarusian subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.