FİTOPATOLOJİ - Ünite2 - Özet

Merhaba arkadaşlar,

Fitopatoloji dersimizin ikinci bölümünde konumuz “Parazitizm ve Hastalık Gelişimi”.

Bu programda parazitizm ve patojenisite kavramlarını, patojenlerin konukçu

tercihlerini, bitkilerde hastalıkların nasıl geliştiğini, hastalık gelişim dönemlerini ve

hastalık devir tiplerini ele alacağız.

Doğadaki organizmalar ihtiyaçları olan gıda maddelerini farklı yollarla temin eder.

Bazıları diğer organizmalar içinde veya üzerinde yaşayarak gıda temin edebilir.

Bu tür organizmalara parazit denir.

Parazitin gıda maddelerini konukçudan temin etmesi ise parazitizm olarak adlandırılır.

Parazitizm genellikle patojenisite ile ilişkilendirilir.

Bunun nedeni parazitin konukçudan gıda maddesi temin etmesinden daha

büyük başka zararları olabilmesidir.

Bu nedenle patojenisite, bitkinin bir veya daha fazla temel fonksiyonunu engellemek

üzere parazitin kabiliyetini ifade eder.

Sadece canlı organizmalar üzerinde yaşayabilen ve çoğalabilen

organizmalara biyotrof denir.

Bu tip organizmalar obligat parazit olarak adlandırılır.

Canlı organizmaların yanı sıra, ölü konukçularda da yaşayabilen organizmalar

ise obligat olmayan parazit olarak adlandırılır.

Yaşam döngüsünün büyük kısmını canlı organizmada geçiren obligat

olmayan parazitler, yarı biyotrofik özellik gösterir ve fakültatif saprofit

olarak isimlendirilir.

Bunun aksine yaşam döngüsünün büyük bölümünü ölü organik maddeler üzerinde

geçiren obligat olmayan parazitler ise nekrotrof özellik gösterir ve

fakültatif parazit ismini alır.

Patojenler farklı bitki türlerini hastalandırır.

Bazıları tek bir bitki türünü enfekte edebilirken, bazıları da çok sayıda

bitki türünü enfekte edebilir. Böyle patojenlere konukçu dizisi geniş patojenler denir.

Peki bitkilerde hastalık nasıl gelişir?

Bitkilerde hastalık gelişimi için üç faktör söz konusudur.

Bunlar patojen, konukçu ve çevre şartlarıdır.

Her üç faktör de önemli değişkenler içerir ve hastalığın oluşabilmesi için

faktörlerin uyum içerisinde olması gerekir.

Bu faktörler arasındaki uyumun derecesi hastalığım şiddetini belirler.

Bitkilerdeki hastalık gelişimini anlamak ve bununla mücadele edebilmek

için patojenin hayat dönemini bilmek zorunludur.

Patojenin konukçu bitkide oluşturduğu hastalığın gelişimi zincirleme şekilde sürer

ve bu olaylara hastalık devri denir.

Hastalık devri İnokulasyon, Penetrasyon,

Enfeksiyon, Konukçu bitkide patojenin gelişmesi, Patojenin çoğalması,

Patojenin yayılması ve Kışlama olmak üzere yedi dönemden oluşur.

İlk aşama olan İnokulasyon, patojen ile konukçu bitkinin temasa geçmesidir.

İnokulum ise patojenin miktarıdır.

İnokulum tipleri primer inokulum ve sekonder inokulum olmak üzere ikiye ayrılır.

İnokulumun yayılması ve bitkiye ulaşması rüzgar, su, böcek, akar, nematod,

fungus, insan ve hayvanlarla olur. İnokulasyon başarısı birçok etkiye bağlıdır.

Bunlar; primer ve sekonder inokulum miktarı, inokulumun serbest kalması,

nemli ve uygun sıcaklıkların bulunması, hava akımlarının yönü, inokulumun konukçuya

olan mesafesi ve konukçu bitkilerin sıklığıdır.

Hastalık devrindeki ikinci aşama olan Penetrasyon,

Patojenler doğrudan, doğal açıklıklardan veya yaralardan giriş yapabilirler.

Bitki yüzeyinden doğrudan penetrasyon sadece funguslar ve parazitik

yüksek bitkiler tarafından yapılır.

Bitkilerde açılmış yaralardan bakteriler, fungusların büyük bölümü,

bazı virüsler ve viroidler giriş yapabilir.

Doğal açıklıklardan ise yalnızca bakteriler ve fungusların geçiş yapabilir.

Penetrasyonun gerçekleşmesi bitkinin hastalanacağı anlamına gelmez.

Hastalığın oluşması için enfeksiyon aşamasına geçilmesi gerekir.

Enfeksiyon, patojenin gıda maddelerini konukçudan sağlamaya başlamasıdır.

Enfeksiyonu takiben patojenler konukçu bitkide gelişmeye ve yayılmaya başlar.

Bu gelişme ve yayılma patojenlerin türüne göre değişiklik gösterir.

Enfeksiyon sonlana ya da bitki ölünceye kadar patojenin bitkideki

gelişmesi ve yayılması devam eder.

Enfekteli konukçu bitki dokularında patojenin gelişip yayılması ile birlikte

patojen çoğalmaya da başlar.

Patojenlerin çoğalmaları farklı yollarla gerçekleşir.

Funguslar genellikle eşeyli ve eşeysiz sporları ile ürer.

Bakteriler ve mollikütler bölünerek, virüs ve viroidler canlı konukçu hücrelerinde

benzerlerini oluşturarak, paraziti yüksek bitkiler ise tohum ya da

vejetatif olarak ürerler.

Çoğalma patojenin çevredeki sağlıklı bitkilere yayılmasına da neden olabilir.

Patojenlerin birçoğu kendi kendine hareket edemez.

Çok azı birkaç santimetre ileri gidebilir.

Bunun dışında, patojenlerin kendi başlarına yayılma özelliği yoktur.

Bu yüzden çevreye yayılmaları için yardımcı elemanlara gereksinim duyarlar.

Bu taşıyıcılar hava akımları, su, böcekler, diğer hayvanlar ve insanlardır.

Hastalık devrindeki son aşama da patojenlerin kışlamasıdır.

Eğer bir patojen çok yıllık bir bitkiyi enfekte etmişse, kötü kış koşullarını orada geçirir.

Fakat enfekte ettiği bitki tek yıllıksa, bitki vejetasyon dönemi sonunda öleceği için

patojen kış döneminde konukçusuz kalır.

Böyle bir durumda patojenlerin kışı toprak, böcekler veya bitki artıkları gibi

başka yollarla geçirmesi gerekir.

Arkadaşlar buraya kadar aşamalarını özetlediğimiz hastalık devrinin

bazı türleri bulunur. Şimdi bunları açıklayalım.

Patojenlerin bazılarında hastalık devri bir yılda veya bir vejetasyon döneminde

bir tam döngü yapar.

Bunlara tek döngülü hastalık devrine sahip patojenler denir.

Çoğu patojende ise bir vejetasyon periyodunda birden fazla nesil oluşur.

Yani bir yılda hastalık devri birden fazla tekrarlanır.

Bu tip patojenler çok döngülü hastalık devrine sahiptir.

Bazen de tek döngülü hastalık devrinin tamamlanması bir yıldan fazla zaman alır.

Bunlar ise çok yıllık hastalık devri olarak isimlendirilir.

Evet arkadaşlar,

Fitopatoloji dersimizin ikinci bölümü olan “Parazitizm ve Hastalık Gelişimi”

programı burada sona erdi.

Bir sonraki programda görüşmek üzere. Hoşçakalın.