Eşitsizliği anlamak için beklenmedik bir araç: soyut matematik
-
0:01 - 0:06Dünya, ayrılık yaratan tartışmalar,
-
0:06 - 0:09anlaşmazlık,
-
0:09 - 0:11sahte haberler,
-
0:11 - 0:12mağduriyet,
-
0:13 - 0:19istismar, ön yargı,
bağnazlık, suçlama, yaygara -
0:19 - 0:22ve küçücük dikkat süreleri
içerisinde yüzüyor. -
0:23 - 0:26Bazen taraf tutmak,
yankı odalarında sıkışmak -
0:26 - 0:30ve bir daha hiçbir zaman
aynı fikirde olmamakla -
0:30 - 0:33lanetlenmiş gibi görünebiliriz.
-
0:33 - 0:36Bazen dibe doğru yarış
yapıyoruz gibi görünebilir, -
0:36 - 0:40herkes diğerlerinin ayrıcalığını
-
0:40 - 0:46ve sohbetteki en çok haksızlığa
uğramış insanın kendisi olduğunu -
0:46 - 0:47yüksek sesle söylüyor.
-
0:49 - 0:51Anlam ifade etmeyen bir dünyada
-
0:51 - 0:53nasıl anlam ifade edebiliriz?
-
0:56 - 1:00Bu karışık dünyamızı
anlamamız için bir aracım var, -
1:00 - 1:03umduğunuz bir araç olmayabilir:
-
1:04 - 1:06soyut matematik.
-
1:07 - 1:10Ben bir soyut matematikçiyim.
-
1:10 - 1:14Soyut matematik geleneksel olarak
matematik teorisi gibidir, -
1:14 - 1:18uygulamalı matematiğin
köprü inşa etmek, uçakları uçurmak -
1:18 - 1:21ve trafik akışını kontrol etmek gibi
-
1:21 - 1:23gerçek problemlere uygulandığı yerdir.
-
1:24 - 1:29Fakat ben, soyut matematiğin
doğrudan günlük yaşamlarımıza -
1:29 - 1:30bir düşünce biçimi olarak
-
1:30 - 1:32uygulanmasından bahsedeceğim.
-
1:33 - 1:37Günlük yaşamımda yardımcı olması için
ikinci derece denklemler çözmüyorum, -
1:37 - 1:42ama tartışmaları anlamak ve
diğer insanlara anlayış göstermek için -
1:42 - 1:45matematiksel düşünceyi kullanıyorum.
-
1:46 - 1:51Soyut dünya, bütün insanların dünyası
konusunda bana yardımcı oluyor. -
1:52 - 1:56Bütün insanların dünyası hakkında
konuşmadan önce, -
1:56 - 1:59alakasız okul matematiği
olarak düşünebileceğiniz -
1:59 - 2:01bir şeyden bahsetmem gerek:
-
2:02 - 2:04sayıların çarpanları.
-
2:04 - 2:0830'un çarpanlarını düşünerek başlayacağız.
-
2:08 - 2:12Bu, okuldaki matematik derslerinin
kötü anılarıyla ürpermenizi sağlıyorsa, -
2:12 - 2:17bunu anlıyorum, çünkü ben de okuldaki
matematik derslerini sıkıcı buluyordum. -
2:17 - 2:22Fakat bunu, okulda olanlardan
çok daha farklı bir yöne doğru -
2:22 - 2:25götüreceğimizden oldukça eminim.
-
2:26 - 2:27Peki, 30'un çarpanları nedir?
-
2:27 - 2:3130'a bölünen sayılardır.
-
2:31 - 2:33Belki onları hatırlarsınız.
Üzerinde çalışacağız. -
2:33 - 2:37Onlar bir, iki, üç,
-
2:37 - 2:39beş, altı,
-
2:39 - 2:4210, 15 ve 30.
-
2:42 - 2:43Bu çok ilginç değil.
-
2:44 - 2:46Düz bir çizgi üzerindeki
bir takım sayılar. -
2:47 - 2:48Bu sayılardan hangilerinin
-
2:48 - 2:51birbirinin çarpanları olduğunu düşünerek
-
2:51 - 2:55ve bu ilişkileri göstermek için
bir aile ağacı gibi bir resim çizerek -
2:55 - 2:56daha ilginç hale getirebiliriz.
-
2:56 - 3:0030, büyük büyükbabaymış gibi
en tepede duracak. -
3:00 - 3:03Altı, 10 ve 15, 30'a bölünüyor.
-
3:04 - 3:06Beş, 10 ve 15'e bölünüyor.
-
3:07 - 3:10İki, 6 ve 10'a bölünüyor.
-
3:10 - 3:13Üç, 6 ve 15'e bölünüyor.
-
3:13 - 3:17Bir ise iki, üç ve beşe bölünüyor.
-
3:17 - 3:2110'un üçe bölünmediğini görüyoruz,
-
3:21 - 3:24fakat bu bir küpün köşeleri,
-
3:24 - 3:26yani, bence düz bir çizgi üzerindeki
-
3:26 - 3:28sayılardan biraz daha ilginç.
-
3:30 - 3:33Burada bir şeyler daha görebiliriz.
Burada bir hiyerarşi var. -
3:33 - 3:35En alt seviyede 1,
-
3:35 - 3:37daha sonra 2, 3 ve 5 sayıları var
-
3:37 - 3:40ve kendileri ile 1 hariç
başka sayılara bölünmüyorlar. -
3:40 - 3:42Bunların asal sayılar
olduğunu hatırlayabilirsiniz. -
3:42 - 3:45Bir sonraki seviyede
6, 10 ve 15 var -
3:45 - 3:49ve bunlardan her biri
iki asal çarpanın çarpımı. -
3:49 - 3:51Yani 6 eşittir iki kere üç,
-
3:51 - 3:5210 eşittir iki kere beş,
-
3:52 - 3:5415 eşittir üç kere beş.
-
3:54 - 3:56Daha sonra tepede 30 var,
-
3:56 - 3:59bu da üç asal sayının,
-
3:59 - 4:01iki, üç ve beşin çarpımı.
-
4:01 - 4:06Onlar yerine bu sayıları kullanarak
bu şemayı tekrar çizebilirim. -
4:06 - 4:09Tepede iki, üç
ve beş olduğunu görüyoruz, -
4:09 - 4:12bir sonraki seviyede bir çift sayı var
-
4:13 - 4:15ve bir sonraki seviyede tek ögeler var
-
4:15 - 4:17ve daha sonra en altta boş küme var.
-
4:17 - 4:23Bu oklardan her biri, kümedeki sayılardan
birini kaybetmeyi gösteriyor. -
4:23 - 4:25Şimdi, bu sayıların ne olduğunun
-
4:25 - 4:28çok da önemli olmadığı aşikâr.
-
4:28 - 4:30Aslında, ne oldukları önemli değil.
-
4:30 - 4:34Onlar yerine A, B ve C gibi
bir şeyler de koyabiliriz -
4:34 - 4:36ve aynı resmi elde ederiz.
-
4:37 - 4:39Şimdi bu çok soyut bir hal aldı.
-
4:40 - 4:42Bu sayılar, harflere dönüştü.
-
4:42 - 4:46Fakat burada soyutlamanın
önemli bir noktası var, -
4:46 - 4:50o da, birdenbire oldukça
uygulanabilir hale gelmesi, -
4:50 - 4:54çünkü A, B ve C herhangi bir şey olabilir.
-
4:54 - 4:59Örneğin, üç ayrıcalık türü olabilir:
-
4:59 - 5:01zengin, beyaz ve erkek.
-
5:02 - 5:06Daha sonra, bir sonraki seviyede
zengin beyaz insanlar var. -
5:06 - 5:09Burada zengin erkekler var.
-
5:09 - 5:11Burada beyaz erkekler var.
-
5:11 - 5:15Daha sonra zengin, beyaz ve erkek.
-
5:15 - 5:18Son olarak da bu ayrıcalıkların
hiçbirine sahip olmayan insanlar. -
5:18 - 5:22Sıfatların geri kalanını
vurgulamak için tekrar koyacağım. -
5:22 - 5:25Burada zengin, beyaz,
erkek olmayan insanlar var, -
5:25 - 5:28dahil etmemiz gereken
çift olmayan insanları hatırlatıyorlar. -
5:28 - 5:30Burada zengin, beyaz olmayan erkekler var.
-
5:30 - 5:34Burada zengin olmayan beyaz erkekler var,
-
5:34 - 5:36zengin, beyaz olmayan, erkek olmayan,
-
5:37 - 5:39zengin olmayan, beyaz, erkek olmayan
-
5:39 - 5:41ve zengin olmayan, beyaz olmayan, erkek.
-
5:41 - 5:44En altta, en az ayrıcalıkla beraber
-
5:44 - 5:48zengin olmayan, beyaz olmayan,
erkek olmayan. -
5:48 - 5:5230'un çarpanlarının şemasından,
-
5:52 - 5:55farklı ayrıcalık türlerinin etkileşimi
şemasına geçiş yaptık. -
5:56 - 6:00Bence, bu şemadan
birçok şey öğrenebiliriz. -
6:00 - 6:07Birincisi, her ok bir ayrıcalık türünün
doğrudan kaybını temsil ediyor. -
6:07 - 6:12İnsanlar bazen yanılgıyla,
beyaz insanların beyaz olmayanlardan -
6:12 - 6:16daha iyi olduğunun ayrıcalık
anlamına geldiğini düşünüyor. -
6:16 - 6:20Bazı insanlar aşırı zengin
siyahi sporculara bakıp şöyle diyor, -
6:20 - 6:24"Gördün mü? Hepsi çok zengin.
Beyaz ayrıcalığı diye bir şey yok." -
6:24 - 6:27Fakat bu, beyaz ayrıcalık teorisinin
ifade ettiği şey değil. -
6:27 - 6:32Söylemek istediği; bütün aşırı zengin spor
yıldızlarının aynı özellikleri olsaydı -
6:32 - 6:34fakat ayrıca beyaz olsalardı,
-
6:34 - 6:37onların toplumda daha iyi
olmalarını bekleyebilirdik. -
6:39 - 6:42Bir sıraya bakarsak,
bu şemadan anlayabileceğimiz -
6:42 - 6:44başka bir şey daha var.
-
6:44 - 6:48İnsanların iki ayrıcalık türü
olduğu üstten ikinci sıraya bakarsak, -
6:48 - 6:52onların özellikle
eşit olmadıklarını görebiliriz. -
6:52 - 6:58Örneğin, zengin beyaz kadınlar
muhtemelen toplumda -
6:58 - 7:01fakir beyaz erkeklerden daha iyilerdir
-
7:01 - 7:04ve zengin siyahi erkekler
muhtemelen arada bir yerdedir. -
7:04 - 7:07Yani, bu şekilde daha asimetrik
-
7:07 - 7:08ve alt seviyede de aynı şekilde.
-
7:09 - 7:11Fakat, bunu daha ileriye götürebilir
-
7:11 - 7:15ve bu orta iki seviye arasındaki
etkileşime bakabiliriz. -
7:15 - 7:20Çünkü zengin, beyaz olmayan,
erkek olmayanlar -
7:20 - 7:23toplumda fakir beyaz erkeklerden
daha iyi olabilirler. -
7:23 - 7:27Uç örnekleri düşünelim,
örneğin; Michelle Obama, -
7:27 - 7:29Oprah Winfrey.
-
7:29 - 7:34Onlar kesinlikle fakir, beyaz, işsiz
evsiz erkeklerden daha iyiler. -
7:34 - 7:37Yani, aslında şema
bu şekilde daha asimetrik. -
7:38 - 7:40Bu gerilim, şemada bulunan
-
7:40 - 7:43ayrıcalık katmanları ile
-
7:43 - 7:47insanların toplumda tecrübe ettiği
mutlak ayrıcalık arasında da bulunuyor. -
7:47 - 7:50Bu da, toplumda şu anda
bazı fakir beyaz adamların -
7:50 - 7:54neden bu kadar öfkeli olduğunu
anlamama yardımcı oldu. -
7:54 - 7:59Çünkü onların bu ayrıcalık küboidinde
yüksekte olmaları bekleniyor, -
7:59 - 8:04fakat ayrıcalık bağlamında
bunun etkisini pek de hissetmiyorlar. -
8:04 - 8:07O öfkenin köklerini anlamanın,
onlara karşılık olarak öfkelenmekten -
8:07 - 8:11çok daha üretici bir şey
olduğuna inanıyorum. -
8:13 - 8:17Bu soyut yapıları görmek ayrıca
durumları değiştirmemize -
8:17 - 8:22ve o farklı insanları en üstte, farklı
bağlamlarda görmenize yardımcı olabilir. -
8:22 - 8:23Orijinal şemada
-
8:23 - 8:25zengin beyaz erkekler üstte,
-
8:25 - 8:29fakat erkek olmayanlara dikkat edersek,
-
8:29 - 8:31onların burada olduğunu görürüz
-
8:31 - 8:34ve şimdi zengin, beyaz,
erkek olmayanlar en üstte. -
8:34 - 8:36Bütünüyle kadınlar bağlamına geçersek
-
8:36 - 8:42üç ayrıcalık türümüz artık
zengin, beyaz ve trans-olmayan olur. -
8:42 - 8:45"Trans olmayan" teriminin,
cinsel kimliğinizin doğuşta belirlenen -
8:45 - 8:47cinsiyetiniz ile uyuşuyor
anlamına geldiğini hatırlayın. -
8:48 - 8:53Yani zengin, beyaz trans olmayan
kadınların, zengin beyaz erkeklerin -
8:53 - 8:57engin toplumda elde ettiği mevkinin
aynısında bulunduğunu görüyoruz. -
8:57 - 9:01Bu, zengin beyaz kadınlara karşı
neden bu kadar öfkenin var olduğunu -
9:01 - 9:02anlamamda yardımcı oldu,
-
9:02 - 9:06özellikle de şu anki feminist
hareketinin bazı kısımlarında, -
9:06 - 9:10çünkü onlar beyaz adamlara kıyasla
kendilerini daha az ayrıcalıklı -
9:10 - 9:11görmeye eğilimliler
-
9:11 - 9:17ve beyaz olmayan kadınlara göre ne kadar
çok ayrıcalıklı olduklarını unutuyorlar. -
9:19 - 9:23Daha çok veya daha az ayrıcalıklı
olduğumuz durumlar arasında -
9:23 - 9:27dönmemize yardımcı olması için
bu soyut yapıları kullanabiliriz. -
9:27 - 9:29Hepimiz, birilerinden daha ayrıcalıklı
-
9:29 - 9:32ve bir başkasından daha az ayrıcalıklıyız.
-
9:33 - 9:36Örneğin, bir Asyalı olarak
-
9:36 - 9:40beyaz insanlardan daha az ayrıcalığa
sahip olduğumu biliyorum, -
9:40 - 9:42beyaz ayrıcalığından ötürü.
-
9:42 - 9:43Fakat ayrıca, muhtemelen
-
9:43 - 9:48en ayrıcalıklı beyaz olmayan insanlar
arasında olduğumu da biliyorum -
9:48 - 9:51ve bu iki bağlam arasında
dönmeme yardımcı oluyor. -
9:52 - 9:53Zenginlik açısından ise,
-
9:53 - 9:55aşırı zengin olduğumu düşünmüyorum.
-
9:55 - 9:58Çalışması gerekmeyen türden
insanlar kadar zengin değilim. -
9:58 - 10:00Ama idare ediyorum
-
10:00 - 10:02ve bu, gerçekten çabalayan insanlara
-
10:02 - 10:04ve işsiz olan veya asgari ücretle çalışan
-
10:04 - 10:07insanlara göre çok daha iyi bir durum.
-
10:09 - 10:12Bu dönüşleri, tecrübeleri diğer insanların
-
10:12 - 10:17bakış açılarından anlamama yardımcı
olması için kafamda canlandırıyorum, -
10:18 - 10:22bu da beni şaşırtıcı olması mümkün
olan bu sonuca götürüyor: -
10:23 - 10:30Bu soyut matematik günlük
yaşamlarımızla önemli derecede ilgili -
10:30 - 10:37ve hatta diğer insanlara anlayış
göstermemize bile yardımcı olabilir. -
10:39 - 10:44Dileğim, herkesin diğer insanları
daha fazla anlamayı denemesi -
10:44 - 10:46ve onlarla yarışmak,
-
10:46 - 10:48onlara yanlış olduklarını
göstermeyi denemek yerine -
10:48 - 10:51birlikte hareket etmeleri.
-
10:52 - 10:57Soyut matematiğin bunu başarmamıza
-
10:57 - 10:59yardımcı olacağına inanıyorum.
-
11:00 - 11:01Teşekkürler.
-
11:01 - 11:06(Alkış)
- Title:
- Eşitsizliği anlamak için beklenmedik bir araç: soyut matematik
- Speaker:
- Eugenia Cheng
- Description:
-
Anlam ifade etmeyen bir dünyada nasıl anlam ifade edebiliriz? Matematikçi Eugenia Cheng, beklenmedik noktalara bakarak olabileceğini söylüyor. Soyut matematik kavramlarını günlük yaşamlarımıza uygulamanın, bizleri öfkenin kökeni ve ayrıcalığın işlevi gibi konuları daha derinden anlamaya nasıl yönlendirebileceğini açıklıyor. Bu şaşırtıcı aracın, birbirimize anlayış göstermemize nasıl yardımcı olacağı hakkında daha fazla bilgi edinin.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 11:19
Cihan Ekmekçi approved Turkish subtitles for An unexpected tool for understanding inequality: abstract math | ||
Cihan Ekmekçi edited Turkish subtitles for An unexpected tool for understanding inequality: abstract math | ||
Merve Kılıç accepted Turkish subtitles for An unexpected tool for understanding inequality: abstract math | ||
Merve Kılıç edited Turkish subtitles for An unexpected tool for understanding inequality: abstract math | ||
Merve Kılıç edited Turkish subtitles for An unexpected tool for understanding inequality: abstract math | ||
Gözde Zülal Solak edited Turkish subtitles for An unexpected tool for understanding inequality: abstract math | ||
Gözde Zülal Solak edited Turkish subtitles for An unexpected tool for understanding inequality: abstract math | ||
Gözde Zülal Solak edited Turkish subtitles for An unexpected tool for understanding inequality: abstract math |