Οι νευρώνες που σχημάτισαν τον πολιτισμό

Ο νευροεπιστήμονας Βιλάιανουρ Ραμαχαντράν περιγράφει τις συναρπαστικές λειτουργίες των νευρωνικών κατόπτρων. Οι νεοανακαλυφθέντες αυτοί νευρώνες, μας επιτρέπουν να γνωρίσουμε σύνθετες κοινωνικές συμπεριφορές, μερικές εκ των οποίων συνέβαλαν στη θεμελίωση του ανθρώπινου πολιτισμού έτσι όπως τον γνωρίζουμε.

Σήμερα θα ήθελα να σας μιλήσω
για τον ανθρώπινο εγκέφαλο,

το αντικείμενο της έρευνάς μας
στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας.

Απλά σκεφτείτε αυτό το πρόβλημα
για ένα δευτερόλεπτο.

Εδώ έχουμε μια συμπαγή μάζα σάρκας,
περίπου ενάμιση κιλό,

την οποία μπορείς να κρατήσεις
στη παλάμη του χεριού σου.

Αλλά που μπορεί να αναλογίζεται
την απεραντοσύνη του διαστρικού χώρου.

που μπορεί να αναλογίζεται
την έννοια του απείρου,

να κάνει ερωτήσεις για την έννοια
της ίδιας της της ύπαρξης,

για τη φύση του Θεού.

Και αυτό είναι πραγματικά
το πιο εκπληκτικό πράγμα στο κόσμο.

Είναι το μεγαλύτερο μυστήριο
που αντιμετωπίζει το ανθρώπινο είδος:

Πώς προκύπτει όλο αυτό;

Λοιπόν, ο εγκέφαλος, όπως γνωρίζετε,
είναι φτιαγμένος από νευρώνες.

Εδώ βλέπουμε τους νευρώνες.

Υπάρχουνε 100 δισεκατομμύρια νευρώνες
στον ανθρώπινο εγκέφαλο ενός ενήλικα.

Και ο κάθε νευρώνας σχηματίζει
περίπου 1.000 με 10.000 συνάψεις

με άλλους νευρώνες του εγκεφάλου.

Με βάση αυτό, έχει υπολογιστεί ότι

ο αριθμός των παραλλαγών
και συνδυασμών της εγκεφαλικής λειτουργίας

ξεπερνά τον αριθμό των στοιχειωδών
σωματιδίων του σύμπαντος.

Τότε λοιπόν, πώς προσεγγίζεις
τη μελέτη του εγκεφάλου;

Μια προσέγγιση είναι να εστιάσεις
σε ασθενείς που είχαν κάποια κάκωση

σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου και
να εξετάσεις τις αλλαγές στη συμπεριφορά.

Μίλησα για αυτό στο προηγούμενο ΤΕD.

Σήμερα θα μιλήσω
για μια διαφορετική προσέγγιση

που αφορά τη τοποθέτηση ηλεκτροδίων
σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου,

με αποτέλεσμα να καταγραφεί η δραστηριότητα
μεμονωμένων νευρωνικών κυττάρων του εγκεφάλου.

Σαν να κρυφακούμε τη δραστηριότητα
νευρωνικών κυττάρων του εγκεφάλου.

Τώρα, μια πρόσφατη ανακάλυψη που έγινε

από ερευνητές στην Ιταλία, στη Πάρμα,

από τον Τζιάκομο Ριζολάτι
και τους συναδέλφους του,

αφορά μια ομάδα νευρώνων
που ονομάζονται νευρώνες-κάτοπτρα,

οι οποίοι βρίσκονται στο εμπρόσθιο τμήμα
του εγκεφάλου στους μετωπιαίους λοβούς.

Τώρα, έχει προκύψει ότι υπάρχουνε νευρώνες

που ονομάζονται κοινοί κινητικοί νευρώνες
και βρίσκονται στο εμπρόσθιο τμήμα του εγκεφάλου,

τους οποίους γνωρίζουμε
πάνω από 50 χρόνια.

Αυτοί οι νευρώνες πυροδοτούνται όταν ένας
άνθρωπος κάνει κάποια συγκεκριμένη κίνηση.

Για παράδειγμα, εάν κάνω αυτό,
και απλώσω το χέρι και πιάσω ένα μήλο,

ένας κινητικός νευρώνας θα πυροδοτηθεί
στο εμπρόσθιο τμήμα του εγκεφάλου μου.

Εάν απλώσω το χέρι και τραβήξω ένα αντικείμενο,
ένας άλλος νευρώνας θα τεθεί σε λειτουργία

δίνοντας μου την εντολή
να τραβήξω αυτό το αντικείμενο.

Αυτοί ονομάζονται κινητικοί νευρώνες
και είναι γνωστοί εδώ και καιρό.

Αλλά αυτό που ανακάλυψε ο Ριζολάτι ήταν

ένα υποσύνολο αυτών των νευρώνων,

πιθανόν γύρω στο 20 τοις εκατό αυτών,
πυροδοτείται και πάλι

όταν κοιτάζω κάποιον άλλο
να πραγματοποιεί την ιδια δράση.

Οπότε, έχουμε έναν νευρώνα ο οποίος
πυροδοτείται όταν απλώσω το χέρι μου να πιάσω κάτι,

αλλά που επίσης πυροδοτείται και όταν κοιτάζω
τον Τζο να απλώνει το χέρι του να πιάσει κάτι.

Και αυτό είναι κάτι
το πραγματικά εκπληκτικό.

Γιατί είναι λες
και ο νευρώνας αυτός να υιοθετεί

την οπτική πλευρά ενός άλλου ανθρώπου.

Είναι σχεδόν σαν να αναπαριστά
μια προσομοίωση εικονικής πραγματικότητας

της δράσης ενός άλλου ανθρώπου.

Τώρα, ποια είναι η σημασία
αυτών των νευρωνικών κατόπτρων;

Ενα πράγμα στο οποίο πρέπει να
εμπλέκονται είναι η μίμηση και η εξομοίωση.

Γιατί για να μιμηθώ μια πολύπλοκη πράξη

χρειάζεται ο εγκέφαλος μου να υιοθετήσει
την οπτική πλευρά ενός άλλου ανθρώπου.

Οπότε, αυτό είναι το σημαντικό
στη μίμηση και την εξομοίωση.

Τώρα, γιατί είναι αυτό σημαντικό;

Λοιπόν, για να δούμε την επόμενη διαφάνεια.

Οπότε, με ποιο τρόπο μιμείσαι;
Γιατί η μίμηση είναι σημαντική;

Νευρώνες-κάτοπτρα και μίμηση, εξομοίωση.

Τώρα, για να δούμε τη πολιτιστική παράδοση,
το φαινόμενο του ανθρώπινου πολιτισμού.

Αν επιστρέψουμε πίσω στον χρόνο
περίπου 75.000 με 100.000 χρόνια πριν,

ας εστιάσουμε στην ανθρώπινη εξέλιξη
που, καθώς φαίνεται,

περίπου 75.000 χρόνια πριν
συνέβη κάτι πολύ σημαντικό.

Κι αυτό είναι, η ξαφνική εμφάνιση
και ραγδαία εξάπλωση

μιας σειράς δεξιοτήτων που είναι μοναδικές για το ανθρώπινο είδος

όπως η χρήση εργαλείων,

η χρήση της φωτιάς, η χρήση καταλυμάτων,
και φυσικά, η γλώσσα,

και η δυνατότητα
να διαβάζεις τη σκέψη του άλλου

και να ερμηνεύεις τη συμπεριφορά του.

Όλα αυτά συνέβησαν σχετικά γρήγορα.

Παρόλο που ο ανθρώπινος εγκέφαλος
είχε φτάσει στο τωρινό του μέγεθος

πριν από τριακόσιες
ή τετρακόσιες χιλιάδες χρόνια,

100.000 χρόνια πριν όλα αυτά
συνέβησαν πάρα πολύ γρήγορα.

Και αυτό που εγώ ισχυρίζομαι ότι συνέβη είναι

η ξαφνική εμφάνιση ενός εξελιγμένου
συστήματος νευρωνικών κατόπτρων,

που σου επιτρέπουν να εξομοιώσεις και
να μιμηθείς τις πράξεις άλλων ανθρώπων.

Έτσι ώστε όταν γινόταν
μια αναπάντεχη ανακάλυψη

από ένα μέλος της ομάδας, όπως
για παράδειγμα η χρήση της φωτιάς,

ή ένα συγκεκριμένο είδος εργαλείου,
αντί να ξεχαστεί

αυτό επεκτεινόταν γρήγορα, οριζόντια
σε όλο το φάσμα του πληθυσμού,

ή μεταδιδόταν καθέτως, από γενιά σε γενιά.

Οπότε, ξαφνικά αυτό
έκανε την εξέλιξη Λαμαρκιανή,

αντί για Δαρβίνεια.

Η Δαρβίνεια εξέλιξη είναι αργή,
χρειάζεται εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.

Μια πολική αρκούδα, για να αποκτήσει
το συγκεκριμένο τρίχωμα,

θα χρειαστούν χιλιάδες γενεές,
ίσως και 100,000 χρόνια.

Ένα ανθρώπινο πλάσμα, ένα παιδί,
μπορεί απλά να παρατηρήσει το γονιό του

να σκοτώνει μια πολική αρκούδα,

και να τη γδέρνει και να χρησιμοποιεί
τη γούνα της για να καλύψει το σώμα του,

και το μαθαίνει μονομιάς.
Αυτό που για την πολική αρκούδα

πήρε 100,000 χρόνια για να το μάθει,

μπορεί να μαθευτεί
σε πέντε, ισως 10 λεπτά.

Και μόλις μαθευτεί, τότε επεκτείνεται

με γεωμετρική πρόοδο σε όλο τον πληθυσμό.

Αυτή είναι η βάση.
Η μίμηση σύνθετων δεξιοτήτων

είναι αυτό που ονομάζουμε κουλτούρα
και είναι η βάση του πολιτισμού

Τώρα, υπάρχει ένα άλλο
είδος νευρωνικού κατόπτρου

που εμπλέκεται σε κάτι αρκετά διαφορετικό.

Και αυτό είναι, υπάρχουν νευρώνες-κάτοπτρα,

όπως υπάρχουν νευρώνες-κάτοπτρα για δράση,
υπάρχουν και νευρώνες-κάτοπτρα για την αφή.

Με άλλα λόγια, αν κάποιος με αγγίξει,

στο χέρι μου, ο νευρώνας
στον σωματοαισθητικό φλοιό

στην αισθητήρια περιοχή
του εγκεφάλου πυροδοτείται.

Αλλά ο ίδιος νευρώνας,
πυροδοτείται καμιά φορά

και όταν απλά κοιτάζω κάποιον
άλλο άνθρωπο τη στιγμή που τον αγγίζουν.

Οπότε, ενσυναισθάνεσαι τον άλλο άνθρωπο
κατα τη διάρκεια του αγγίγματος.

Οπότε, οι περισσότεροι (νευρώνες)
θα πυροδοτηθούν όταν με αγγίξει κάποιος

σε διαφορετικά σημεία. Διαφορετικοί
νευρώνες για διαφορετικές τοποθεσίες.

Αλλά ένα υποσύνολο από αυτούς θα τεθεί σε
λειτουργία ακόμα κι αν βλέπω κάποιον άλλον

τη στιγμή που
τον αγγίζουν στο ίδιο σημείο.

Οπότε, εδώ έχουμε πάλι νευρώνες

που σχετίζονται με την ενσυναίσθηση.

Τώρα, η ερώτηση που προκύπτει: Εάν απλά
κοιτάζω έναν άνθρωπο τη στιγμή που τον αγγίζουν,

γιατί δεν μπερδεύομαι έτσι ώστε κυριολεκτικά
να αισθάνομαι την αίσθηση του αγγίγματος

απλά και μόνο με το να βλέπω
έναν άνθρωπο τη στιγμή που τον αγγίζουν;

Δηλαδή, έρχομαι στη θέση του αλλά
δεν αντιλαμβάνομαι κυριολεκτικά το άγγιγμα.

Λοιπόν, αυτό συμβαίνει γιατί
στο δέρμα μας υπάρχουν υποδοχείς,

υποδοχείς αφής και πόνου,
που επικοινωνούν με τον εγκέφαλο

και του λένε «Μην ανησυχείς,
δεν σε αγγίζει κανείς.

Οπότε, μπορείς να νιώθεις
τον άλλο άνθρωπο, οπωσδήποτε,

αλλά χωρίς πραγματικά να έχεις
ο ίδιος την εμπειρία του αγγίγματος

γιατί αλλιώς θα μπερδευτείς
και θα σαστίσεις».

Εντάξει, υπάρχει λοιπόν
ένα σήμα στην ανατροφοδότηση

που αναιρεί το σήμα
των νευρωνικών κατόπτρων

εμποδίζοντάς μας απο την συνειδητή
αίσθηση του αγγίγματος.

Αλλά αν αφαιρέσεις το μπράτσο,
απλά αναισθητοποίησεις το μπράτσο μου,

οπότε κάνεις μια ένεση στο μπράτσο μου,

αναισθητοποιώντας το βραχιόνιο πλέγμα,
ώστε το μπράτσο να είναι απονεκρωμένο,

και να μην υπάρχει
καμία εισερχόμενη αίσθηση,

αν τώρα σε κοιτάζω
τη στιγμή που σε αγγίζουν,

κυριολεκτικά το αισθάνομαι στο χέρι μου.

Με άλλα λόγια, εξαλείφθηκε το εμπόδιο

μεταξύ εσού και των άλλων ανθρώπων.

Έτσι, τους ονομάζω νευρώνες Γκάντι,
ή ενσυναισθητικούς νευρώνες.

(Γέλια)

Και αυτό δεν είναι
με την αφηρημένη μεταφορική έννοια,

το μόνο που σε διαχωρίζει από τον άλλο,

από τον άλλο άνθρωπο, είναι το δέρμα σου.

Αφαίρεσε το δέρμα, και βίωσε
το άγγιγμα του άλλου νοητικά.

Εξάλειψες το εμπόδιο
μεταξύ εσού και άλλων ανθρώπων.

Και αυτό φυσικά είναι κατά πολύ
και η βάση της Ανατολικής φιλοσοφίας,

το ότι δεν υπάρχει πραγματικά
ανεξάρτητος εαυτός,

αμέτοχος από τους υπόλοιπους ανθρώπους,
να εξετάζει το κόσμο,

να εξετάζει τους ανθρώπους.

Εκ των πραγμάτων, δεν είσαι συνδεδεμένος
μόνο μέσω του Facebook και του διαδικτύου,

στην πραγματικότητα είσαι κυριολεκτικά
συνδεδεμένος μέσω των νευρώνων σου.

Υπάρχουν ολόκληρες αλυσίδες νευρώνων στον
περιβάλλοντα χώρο, που συνομιλούν μεταξύ τους.

Και δεν υπάρχει πραγματικός διαχωρισμός

μεταξύ της δικής σου συνείδησης
και της συνείδησης κάποιου άλλου.

Και αυτό δεν είναι καμιά αμπελοφιλοσοφία.

Προκύπτει από τη κατανόησή μας πάνω
στις βασικές αρχές των νευροεπιστημών.

Οπότε, έχεις έναν ασθενή με ένα μέλος-φάντασμα.
Εάν το μπράτσο έχει αφαιρεθεί

και το μέλος υπάρχει μόνο νοητά,
και κοιτάξεις κάποιον άλλο

καθώς τον αγγίζουν, το αισθάνεσαι
στο μέλος που σου λείπει.

Τώρα το εκπληκτικό είναι,

εάν πονάς στο μέλος-φάντασμα,
ζουλάς το χέρι ενός άλλου ανθρώπου,

κάνεις μασάζ στο χέρι του άλλου ανθρώπου,

κι αυτό ανακουφίζει τον πόνο
στο δικό σου μέλος-φάντασμα,

σχεδόν ωσάν ο νευρώνας

να αντλεί ανακούφιση απλά και μόνο

κοιτάζοντας κάποιον άλλο
καθώς του κάνουν μασάζ.

Λοιπόν, εδώ έχετε
την τελευταία μου διαφάνεια.

Για μεγάλο χρονικό διάστημα οι άνθρωποι
αντιλαμβάνονταν τις θετικές επιστήμες

και τις ανθρωπιστικές επιστήμες
ως ξεχωριστούς κλάδους.

Ο Τσάρλς Πέρσυ Σνόου
μίλησε για τις δύο κουλτούρες:

τις θετικές επιστήμες από τη μία πλευρά,
και τις ανθρωπιστικές επιστήμες απο την άλλη:

Ποτέ τα δυο τους δεν θα συναντηθούν.

Οπότε, λέω πως το σύστημα των νευρωνικών
κατόπτρων αποτελεί διασυνδετικό στοιχείο

που σου επιτρέπει να αναθεωρήσεις
ζήτηματα όπως η συνείδηση,

η απεικόνιση του εαυτού,

το τι μας χωρίζει από άλλα ανθρώπινα όντα,

τι μας επιτρέπει να ενσυναισθανόμαστε
με άλλα ανθρώπινα όντα,

καθώς και άλλα πράγματα όπως η ανάδειξη
της κουλτούρας και του πολιτισμού,

τα οποία είναι μοναδικά χαρακτηριστικά
του ανθρώπινου γένους, Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)