Φιλοσοφία για παιδιά - Πυροδοτώντας την αγάπη για μάθηση: Δρ Σάρα Γκέρινγκ στο TEDxOverlake

Η φιλοσοφία μπορεί να διδαχτεί στα σχολεία. Για την ακρίβεια, τα παιδιά είναι από τη φύση τους φιλόσοφοι. Η δρ Σάρα Γκέρινγκ μιλάει για τον τρόπο που η διδασκαλία της φιλοσοφίας μέσα από πειράματα σκέψης αναπτύσσει τη γνωστική λογική των παιδιών και πολλές άλλες δεξιότητες που μπορούν να χρησιμοποιήσουν μέσα στην τάξη και εξώ από αυτή.

(Χειροκρότημα)

Γεια σας. Όταν λέω στον κόσμο
πως είμαι φιλόσοφος,

κουβεντιάζοντας απλά,
συνήθως μου ρίχνουν ένα βλέμμα.

Ένα βλέμμα το οποίο νομίζω πως είναι
ένα μείγμα δέους και φόβου.

Σαν να σκέφτονται: «Ουάου, φοβερά,
βαθυστόχαστα ερωτήματα» και ταυτόχρονα,

«Θεούλη μου, σε παρακαλώ, μη με αναγκάσεις
να υπερασπιστώ όσα νομίζω πως ξέρω!»

Η φιλοσοφία είναι κάτι που πραγματικά...

Όταν λέω πως διδάσκω φιλοσοφία
σε παιδιά καθώς και σε ενήλικες,

οι ίδιοι άνθρωποι με κοιτάζουν
σαν να είμαι τρελή.

Η φιλοσοφία θεωρείται ένας περίπλοκος,
αφηρημένος, απαιτητικός

και δύσκολος κλάδος.

Οι άνθρωποι δεν πιστεύουν πως τα παιδιά
έχουν την ικανότητα να το κάνουν.

Όταν με κοιτάνε σαν να είμαι τρελή,
σκέφτομαι, «Κάνετε λάθος.

Για την ακρίβεια, τα παιδιά είναι
φιλόσοφοι από τη φύση τους.

Θέτουν τέτοια ερωτήματα
από μόνα τους».

Και είναι δουλειά μας να τα βοηθήσουμε
να κατανοήσουν αυτά τα ερωτήματα.

Τι είναι, λοιπόν,
τα φιλοσοφικά ερωτήματα;

Οι φιλόσοφοι, από την εποχή
των αρχαίων Ελλήνων μέχρι σήμερα,

αναρωτιούνται συνεχώς για την προέλευση
του σύμπαντος και τη θέση μας σε αυτό.

Για παράδειγμα, οι φιλόσοφοι θέλουν
να ξέρουν αν είμαστε πραγματικά ελεύθεροι

και τι θα σήμαινε για μας
αν λέγαμε πως είμαστε ελεύθεροι;

Και μπορούμε να είμαστε ταυτοχρόνως
αποφασισμένοι και ελεύθεροι;

Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν
πως αυτό είναι εντελώς τρελό και αδύνατο.

Όμως πολλοί φιλόσοφοι πιστεύουν πως μόνο
έτσι μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι:

Αν είμαστε ταυτόχρονα
αποφασισμένοι και ελεύθεροι.

Ή θα θέσουμε ερωτήματα για τη φύση
του σωστού και του λάθους.

Όχι μόνο να γνωρίζουμε τις απαντήσεις:
«Τι είναι σωστό;» και «Τι είναι λάθος;»,

«Τι πρέπει να κάνω;»,
«Τι δεν πρέπει να κάνω;»,

αλλά τα αίτια πίσω από αυτά και κατά πόσο
είναι δικαιολογημένη η σκέψη μας

ότι κάποια πράγματα
είναι σωστά και λάθος.

Ή, «Αφού θα καταστραφεί ο ήλιος
σε πέντε δισεκατομμύρια χρόνια,

έχει τίποτα πραγματικά σημασία;»

Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε εάν έχει;

Πώς δίνουμε νόημα στις ζωές μας
όταν γνωρίζουμε πως όλοι θα πεθάνουμε;

Αυτά είναι κάποια
από τα φιλοσοφικά ερωτήματα.

Ακόμα και η ερώτηση «Μπορείτε να ξέρετε
αυτή τη στιγμή πως δεν ονειρεύεστε;»

Θα σας κάνουμε να ανησυχήσετε
για αυτή την ερώτηση. (Γέλια)

Δεν θα είστε σίγουροι μετά
από μια εισαγωγή στη φιλοσοφία.

Αυτά λοιπόν είναι τα είδη ερωτήσεων
που ρωτούν οι φιλόσοφοι,

και όπως είπα, νομίζω πως τα παιδιά
θέτουν αυτά τα ερωτήματα πολύ φυσιολογικά.

Οι ενήλικες δυσκολεύονται πολύ
περισσότερο να τα ρωτήσουν.

Εν μέρη, νομίζω,
επειδή οι φιλόσοφοι εξετάζουν

τις πιο θεμελιώδεις παραδοχές

σχετικά με τη θέση μας στο σύμπαν
και το ποιοι είμαστε.

Και είναι δύσκολο
να τις εγκαταλείψουμε

όταν αποτελούν μέρος
του υποβάθρου μας ως ενήλικες.

Όπως είπε νωρίτερα
και ο Τζιμ Κοπατσίνο,

«Οι ενήλικες πρέπει να ξεμάθουν
αυτές τις παραδοχές».

Να μάθουν να αντιλαμβάνονται τι είναι
και μετά να τις εξετάζουν πολύ προσεκτικά,

ενώ τα παιδιά είναι καινούργια
σε αυτό τον κόσμο.

Αναρωτιούνται
για το που βρίσκονται

και για το πώς λειτουργεί ο κόσμος
και ποια είναι η θέση τους σε αυτόν.

Δεν βασίζονται ακόμα σε αυτές τις παραδοχές
και έτσι είναι πολύ πρόθυμα και ανοιχτά

στη φιλοσοφική σκέψη.

Τα παιδιά θέτουν λοιπόν αυτά
τα φιλοσοφικά ερωτήματα.

Όταν πήγα σε τάξεις και δούλεψα με παιδιά
από την τρίτη δημοτικού

μέχρι την τρίτη λυκείου,

σε ένα συγκεκριμένο μάθημα που πήγα,
στην πέμπτη τάξη,

έκανα μια μικρή εισαγωγή
για το τι είναι η φιλοσοφία

επειδή, δυστυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι
ακούν πρώτη φορά γι' αυτή στο πανεπιστήμιο

ή τυχαία σε κάποιο μάθημα.

Και ρώτησα τα πεμπτάκια,

αφού τους είπα κάτι σχετικά
με το τι είναι ένα φιλοσοφικό ερώτημα,

«Σκεφτείτε για λίγα λεπτά, και γράψτε
κάποια φιλοσοφικά ερωτήματα

τα οποία θέτετε στον εαυτό σας,
τα οποία έχετε θέσει για τον εαυτό σας,

αργά τη νύχτα όταν
υπάρχει ηρεμία και ησυχία,

ή σε κάποιο ταξίδι με το αυτοκίνητο όταν
έχει χαλάσει το αναθεματισμένο DVD σας,

και για λίγη ώρα πρέπει να σκεφτείτε.

Ποια είναι τα ερωτήματα
που θέτετε στον εαυτό σας;»

Και είναι καταπληκτικό τι σκέφτηκαν.

Στη συγκεκριμένη τάξη της πέμπτης,
κάποια από τα ερωτήματα που έθεσαν ήταν:

Τι είναι οι αριθμοί;
Από πού προέρχονται;

Και πώς είναι δυνατόν
να μην τελειώνουν ποτέ;

Ή ρωτούν, «Γιατί οι άνθρωποι
μισούν ο ένας τον άλλον;

Και γιατί κάνουμε πολέμους;»

Και άλλα παιδιά, σε ένα
δημόσιο σχολείο, ρώτησαν,

«Αν υπάρχει Θεός,
ποιος δημιούργησε τον Θεό;» (Γέλια)

Σωστά; Αυτά είναι σπουδαία
φιλοσοφικά ερωτήματα.

Ερωτήματα που τους αξίζει να τα κατανοήσει
ο ενήλικος κόσμος, σωστά;

Τα παιδιά πρέπει να καταπιάνονται
με τα ερωτήματα που έχουν.

Προσπαθούν να κατανοήσουν τον κόσμο τους.
Και να βγάλουν νόημα μέσα σε αυτόν.

Και νομίζω, δυστυχώς,
πως στο υπάρχον σύστημά μας,

δεν αντιλαμβανόμαστε αυτά τα ερωτήματα.

Οπότε δεν τα αντιλαμβάνεται
και το εκπαιδευτικό σύστημα, εν μέρει,

επειδή οι δάσκαλοι δεν είναι εκπαιδευμένοι
να αντιμετωπίζουν τέτοια ερωτήματα.

Οι απαντήσεις είναι αμφιλεγόμενες: υπάρχουν
καλύτερες και χειρότερες απαντήσεις,

αλλά δεν υπάρχει μια ξεκάθαρη,
σωστή απάντηση.

Δεν είναι εύκολο να το διδάξεις
για το διαγώνισμα.

Όλο και περισσότερο πηγαίνουμε προς
αυτή την κατεύθυνση στην εκπαίδευση.

Όμως ακόμα και στο σπίτι, νομίζω,
πως συχνά δεν γίνονται κατανοητά.

Επειδή οι γονείς, πολλοί από μας, δεν έχουμε
σκεφτεί εις βάθος αυτά τα ερωτήματα

και δεν έχουμε διαμορφώσει τις δικές μας
απαντήσεις, ούτε έχουμε ξεκαθαρίσει

εάν είναι αιτιολογημένες οι απαντήσεις
που θεωρούμε σωστές για αυτά τα ερωτήματα.

Ντρεπόμαστε λίγο γι' αυτό
όταν μας το επισημαίνουν τα παιδιά μας.

Kαι το χειριζόμαστε αδέξια
και ίσως το αναβάλλουμε για λίγο

και στην πραγματικότητα
δεν τα αντιμετωπίζουμε,

και έτσι τα παιδιά σκέφτονται
πως αυτά τα ερωτήματα δεν έχουν σημασία.

Όμως έχουν.
Σωστά;

Έχουν σημασία για την κατανόηση του
εαυτού μας και της θέσης μας στον κόσμο.

Προσπαθούμε λοιπόν να βάλουμε
τη φιλοσοφία στα σχολεία

για να τραβήξουμε το ενδιαφέρον
των παιδιών για τη μάθησή τους

και να δώσουμε νόημα σε αυτά τα ερωτήματα
που έχουν ήδη θέσει.

Οπότε, πώς το κάνουμε αυτό;

Δεν παίρνουμε Καντ, Ντεκάρτ, Χέγκελ
και Χάιντεγκερ λέγοντας, «Διάβασε αυτό.

Τώρα ας κάνουμε ασκήσεις κατανόησης
κειμένου να δούμε τι πιστεύεις».

Όχι, σε αυτή την ηλικία μάλλον θα μισούσαν
τη φιλοσοφία και με το δίκιο τους.

Αντ' αυτού, πηγαίνουμε
στην τάξη με τις κλασσικές μεθόδους

από την ιστορία της φιλοσοφίας.

Λοιπόν, για τι είναι γνωστοί οι φιλόσοφοι;
Για τα πειράματα σκέψης.

Και το ωραίο σε αυτά είναι
πως δεν χρειάζεται κάποιο εργαστήριο.

Δεν χρειαζόμαστε δοχεία και χημικά,
ούτε ασκήσεις ασφαλείας.

Αρκεί αυτό.

(Γέλια)

Πρέπει να σκεφτείτε πολύ προσεκτικά
μια υποθετική κατάσταση.

Ένα γνωστό παράδειγμα από την αρχαία ελληνική
φιλοσοφία είναι το Δαχτυλίδι του Γύγη.

Φανταστείτε πως βρίσκετε ένα δαχτυλίδι,
και αν το στριφογυρίσετε,

σας κάνει αόρατους.

Τι θα κάνατε με αυτό το δαχτυλίδι;

Δίνουμε στα παιδιά
λίγο χρόνο να το αναλογιστούν.

Γιατί θα κάνατε κάτι τέτοιο
με αυτό το δαχτυλίδι;

Και μπορείτε να φανταστείτε
τι πράγματα λένε.

Και μόλις καταλάβουμε
γιατί θα το έκαναν...

Γιατί δεν κάνετε αυτά τα πράγματα

όταν δεν έχετε το δαχτυλίδι;
Τι σας σταματάει;

Πολλά παιδιά θέλουν να κάνουν πράγματα,
που κυριολεκτικά είναι λάθος, ανήθικα.

Ή, το λιγότερο, αστεία και ακατάλληλα.

(Γέλια)

Καταλαβαίνετε, θέλουν
να κατασκοπεύουν ανθρώπους.

Οπότε, γιατί δεν το κάνετε αυτό;

Γιατί είναι αυτά τα πράγματα λάθος;

Και αρχικά μερικά παιδιά θα σκεφτούν,

«Είναι λάθος
γιατί θα τιμωρηθούμε γι' αυτό.»

Όμως μέσα από τη διαδικασία της συζήτησης,
μπορούμε να τα βοηθήσουμε να καταλάβουν

πως τιμωρούμε αυτά τα πράγματα
επειδή είναι λάθος.

Δεν είναι λάθος
επειδή θα τιμωρηθούμε.

Πρέπει να στοχεύσουμε
προς τη σωστή κατεύθυνση.

και μπορούμε να οικοδομήσουμε αυτές
τις ενδιαφέρουσες συζητήσεις με τα παιδιά,

βασισμένοι σε πειράματα σκέψης
τα οποία μπορεί να ξεκινούν από εμάς,

όμως στην πραγματικότητα πηγάζουν από
τα ερωτήματα που θέτουν τα ίδια τα παιδιά.

Ή χρησιμοποιούμε
φιλοσοφικές σπαζοκεφαλιές.

Το καράβι του Θησέα είναι ένα ακόμα διάσημο
παράδειγμα από την αρχαία φιλοσοφία.

Φανταστείτε πως έχετε ένα καράβι.

Σε διάστημα, ας πούμε, πέντε ετών,

έχετε αντικαταστήσει όλα τα ξύλα,
σε όλο το πλοίο.

Στο τέλος της διαδικασίας,
έχετε ακόμα το ίδιο πλοίο;

Η διαίσθηση κάποιων ανθρώπων λέει,
«Ναι, είναι το ίδιο πλοίο.»

Αν νομίζετε πως είναι
το ίδιο πλοίο, γιατί;

Τι παραμένει το ίδιο
στη διαδικασία αλλαγής μέσα στον χρόνο;

Σωστά; Και αν πιστεύετε
πως δεν είναι το ίδιο πλοίο,

τότε, πείτε μου, πότε σταμάτησε
να είναι το ίδιο πλοίο;

Σε ποιο σημείο της διαδικασίας
της αλλαγής θα είχατε πει,

«Α, όχι. Το πλοίο είναι καινούργιο.»
Σωστά;

Και ξεκινώντας από το πλοίο,
μπορούμε να το μετατρέψουμε

σε μια συζήτηση για την ατομική ταυτότητα,
την ανθρώπινη ταυτότητα.

Είμαστε πλάσματα που αλλάζουμε στον χρόνο.
Σωστά;

Είμαστε οι ίδιοι
με τον προηγούμενο εαυτό μας;

Θα είμαστε ίδιοι
με τον μελλοντικό εαυτό μας;

Και τι είναι αυτό που μας επιτρέπει
να το ισχυριστούμε αυτό;

Είτε παραμένουμε οι ίδιοι,

ή πώς μπορούμε να διατηρήσουμε μια ταυτότητα
μέσα από όλη αυτή την αλλαγή;

Και τα παιδιά λατρεύουν
αυτή τη δουλειά.

Ενδιαφέρονται πραγματικά πολύ
και επενδύουν σε αυτά τα ερωτήματα.

Χρησιμοποιούμε επίσης
τη σπουδαία παιδική λογοτεχνία.

Η καλύτερη παιδική λογοτεχνία περιέχει
βαθιά φιλοσοφικά ερωτήματα.

Οπότε θα χρησιμοποιήσουμε
και απλά πράγματα,

όπως το βιβλίο του Άρνολντ Λόμπελ,
«Οι Περιπέτειες του Βάτραχου και του Φρύνου»

Εάν είστε γονιός, τα γνωρίζετε καλά.

Θα συζητήσουμε για τη γενναιότητα.

Ο Βάτραχος και ο Φρύνος
ξεφεύγουν από πολλά πράγματα

και όλη την ώρα λένε,
«Είμαστε πολύ γενναίοι».

«Κοίτα πώς το σκάμε από το φίδι,
όμως είμαστε πολύ γενναίοι».

Οπότε κάνουμε μια ενδιαφέρουσα
συζήτηση με τα παιδιά.

Τι είναι γενναιότητα;
Ποια είναι η φύση αυτού του πράγματος;

Και μπορεί να συμβαδίζει με τον φόβο;

Σημαίνει να αντιμετωπίζεις τους φόβους σου
και να κάνεις κάτι;

Αναπτύσσουμε λοιπόν αυτές τις πραγματικά
ενδιαφέρουσες συζητήσεις

μέσα από τη λογοτεχνία, τις σπαζοκεφαλιές,
μέσα από τα πειράματα σκέψης,

και χρησιμοποιούμε διάφορα
φιλοσοφικά παιχνίδια.

Ο στόχος μας είναι τριπλός.

Θέλουμε να ενισχύσουμε τις γνωστικές τους
δεξιότητες. Την κριτική σκέψη.

Θα μάθουν πως να αναπτύσσουν
ένα επιχείρημα,

να αξιολογούν ένα επιχείρημα
χρησιμοποιώντας τη λογική,

να απαντούν σε αντίθετη άποψη
από τη δική τους.

Αυτές είναι καλές ικανότητες
που θα τους φανούν χρήσιμες

και σε άλλα εγχειρήματα.

Θέλουμε να σκέφτονται δημιουργικά.

Πρότεινε ένα αντιπαράδειγμα!

Ο φίλος σου μόλις ισχυρίστηκε κάτι,

μπορείς να σκεφτείς ένα αντιπαράδειγμα
ή μια διαφορετική εναλλακτική;

Ποιο είναι αυτό και συσχέτισε το
με αυτό που ισχυρίζεται ο άλλος.

Μιλάμε επίσης για
τις δεξιότητες συμπεριφοράς.

Πώς μπορείς να συνομιλείς
με τους συνομήλικούς σου;

Άκουσέ τους προσεκτικά,
λάβε τους σοβαρά υπ' όψιν,

και διαφώνησε μαζί τους
χωρίς να τσακωθείς

και χωρίς να αισθανθείς πληγωμένος
εξαιτίας της διαφωνίας.

Ένα από τα καλύτερα πράγματα είναι
όταν κολλητοί φίλοι θα πουν,

«Δεν είχα συνειδητοποιήσει
πως θα μπορούσα να διαφωνώ μαζί του

για κάτι που και οι δύο πιστεύουμε
πως έχει σημασία.

Αλλά δεν πειράζει,
βρήκαμε την άκρη».

Και τέλος, μαζί με τις γνωστικές δεξιότητες
και τις δεξιότητες συμπεριφοράς,

έχουμε και τις δεξιότητες
φιλοσοφικής επίγνωσης.

Να ξέρουν τι είναι ένα φιλοσοφικό ερώτημα
και να ξέρουν ότι μπορούν να το απαντήσουν.

Μπορούν να βρουν λύση
σε δύσκολες ερωτήσεις,

και να προσπαθήσουν να καταλάβουν
κάτι για τον εαυτό τους.

Νομίζω πως αυτό
πραγματικά τα ενδυναμώνει.

Και αυτό που ανακαλύψαμε,
όχι μόνο στη δική μας δουλειά,

την οποία τα παιδιά πραγματικά
απολαμβάνουν και αγαπούν,

αλλά και μέσα από δουλειά
που γίνεται σε όλο τον κόσμο,

με μικρές δόσεις
φιλοσοφίας για παιδιά,

είναι ότι τα πάνε καλύτερα σε κάποια
από τα τυποποιημένα τεστ που κάνουμε

για την κριτική σκέψη,
τη γλώσσα και τη λογοτεχνία

και για άλλα πράγματα
στα οποία ήδη δίνουμε εκτενώς αξία.

Και ίσως το πιο σημαντικό είναι
πως αρέσει πραγματικά στους μαθητές.

Ενθουσιάζονται με αυτό, ενδυναμώνει
την αγάπη τους για τη μάθηση,

συνειδητοποιούν πως αυτά
τα ερωτήματα είναι σημαντικά

και μπορούν να ωφεληθούν συζητώντας τα
με συνομηλίκους τους.

Και νομίζω πως αυτή
είναι η ουσία της εκπαίδευσης.

Γι' αυτό χρειαζόμαστε τη φιλοσοφία.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)