Fact or opinion

Je, ni ukweli,

au ni maoni?

Je, ni muhimu?

Ndiyo.

Zote ni muhimu.

Lakini kufahamu jinsi ya kutenganisha
kati ya ukweli na maoni

kunaweza kutusaidia kufahamu vyema
tunachosoma na kusikia,

na jinsi tunabuni maoni yetu.

Hebu tuangalie.

Ukweli ni kauli ambayo
inaweza kuthibitishwa kuwa ni kweli.

Ukweli haupendelei,

inayomaanisha kuwa haushawishiwi
na imani au mafikira ya mtu.

Ukweli hauwezi kupingwa wala kubadilishwa.

Yafuatayo ni baadhi ya maswali muhimu
ya kubaini ukweli.

1. Inaweza kupimwa au kuthibitishwa
kupitia hesabu au data?

Kwa mfano, mbili ukiongeza mbili inakua
nne.

Tunaweza kuongeza nambari
na kuonyesha kuwa kauli hii ni ya kweli.

2. Inaweza kuangaliwa?
Tunaweza kuiona ikifanyika?

Kwa mfano, asilimia 99 ya watu
hawawezi kuramba kiwiko.

Huu ni kweli.

Huu ni ukweli unaoweza kuangaliwa.

Utafiti umebaini

kuwa mtu mmoja tu kati ya 100
anaweza kufanya hivyo.

3. Je, inaweza kuthibitishwa
na vyanzo vya msingi,

kama vile utafiti, picha,
magazeti na vitu vilivyobuniwa?

Ufuatao ni mfano.

Nintendo ilianzishwa mnamo 1889.

Huu ni ukweli, kwa sababu unaweza
kuthibitishwa na vyanzo vingi.

Mtu aliyefahamika kama Fusajiro Yamauchi
kutoka Japani

alianzisha Nintendo kama kampuni
ya kucheza kadi mnamo 1889,

na sasa ni mojawapo ya kampuni
kubwa zaidi za michezo duniani.

Sasa hebu tuangalie maoni,

ambayo mara nyingi yanaweza
kuwa magumu zaidi.

Maoni ni kauli ya imani au uamuzi.

Maoni huwakilisha
kile ambacho mtu anafikiri au kuhisi.

Maoni yanaweza kubadilika.

Hebu tuangalie baadhi ya mifano.

Aiskrimu ni tamu.

Watu wengi wanaamini hili,
lakini baadhi ya watu hawaamini.

Ni uamuzi, na kwa hivyo ni maoni.

Tunapotathmini mtu au kitu

mara nyingi tunatumia vivumishi kama vile
muhimu, mrembo, kufana au ngumu.

Kivumishi kinachoturuhusu
kufanya uamuzi kuhusu kitu

ni dalili kuwa kauli ni maoni.

Neno lingine la ishara za maoni
ni neno "paswa".

Ufuatao ni mfano.

Kila mtu anapaswa kujifunza
zaidi ya lugha moja.

Ingawa huenda kuna sababu nyingi nzuri
za kujifunza zaidi ya lugha moja,

si kila mtu atakubaliana
na thamani ya kibinafsi ya kufanya hivyo.

Mitazamo ya kisiasa ni maoni.

Watu tofauti watakuwa na maoni tofauti
kuhusu matatizo ya jamii

na jinsi ya kuzishughulikia vyema.

Kwa kuwa maoni hayawezi
kuthibitishwa au kutothibitishwa,

hama jibu sahihi na lisilo sahihi:

mitazamo tofauti tu.

Ingawa maoni yanaweza kuungwa
na ukweli na ushahidi,

suala tunalojali bado linaweza kujadiliwa.

Kwa mfano, ninaweza kusema

kuwa kwenda shuleni mwaka mzima
ni kuzuri kwa wanafunzi.

Sasa kuna sababu za kuunga mtazamo huu,

wengine wanaweza kusema
kuwa kipindi kifupi cha mapumziko

kinaweza kuwazuia wanafunzi
kusahau walichojifunza,

au kusema kuwa wanafunzi mara nyingi
huchoshwa katika majira ya joto,

au kuwa nchi nyingine duniani
hutumia mfumo wa mwaka mzima.

Hata hivyo, hatuwezi kuthibitisha
kuwa kauli hiyo ni kweli.

Kuna sababu nyingi za kufikiri
kuwa kalenda ya miezi 10 ni bora zaidi.

Unaweza kusema wanafunzi
wanahitaji mapumziko zaidi

na wanapaswa kuruhusiwa kushiriki kwa
shughuli za kambi na za msimu wa joto,

au kuwa ukosefu wa kiyoyozi unamaanisha

hawapaswi kuwa katika
jengo la shule katika msimu wa joto.

Tukirejelea kauli,

tunaweza pia kubaini
neno lingine la ishara la maoni:

neno "bora".

Wakati tunalinganisha vitu tofauti

au tunapoona maneno kama vile
"kubwa zaidi", "bora zaidi" au "bora"'

inaweza kupendekeza
kuwa tunatafuta kauli ya maoni.

Aina nyingine ya maoni ni utabiri.

Mara nyingi utabiri hulingana
na uzoefu, maarifa au utafiti,

lakini kwa sababu yanategemea
siku za baadaye,

hatuwezi kuyathibitisha leo.

Hebu tuangalie mfano.

Magari yanayojiendesha yatawakilisha
10% ya magari barabarani kufikia 2026.

Hilo ni nzuri na la kutisha.

Ingawa waundaji wengi wa magari wanabuni
teknolojia ya magari ya kujiendesha,

hatuna njia ya kuthibitisha
kauli hiyo leo.

Kwa hivyo, ni maoni.

Jambo moja la kukumbuka ni kwamba kwa
sababu tu tunaamini jambo kuwa kweli,

hilo halilifanyi kuwa ukweli.

Hebu tutoe muhtasari wa tulichojifunza.

Ukweli ni kauli ambayo
inaweza kuthibitishwa kuwa kweli.

Inaweza kupimwa au kuthibitishwa na data?

Je, inaweza kuangaliwa?

Tunaweza kuthibitisha ukweli wake
kupitia vyanzo vingine?

Je, haibadiliki?

Tukijibu "ndiyo"
kwa mojawapo ya maswali haya,

basi inamaanisha kuwa ni kweli.

Maoni ni kauli ya imani au uamuzi

ambayo haiwezi kuthibitishwa kuwa kweli.

Je, inatathmini mtu au kitu?

Tunaweza kuijadili?

Je, inatoa utabiri?

Inaweza kubadilika?

Ukijibu "ndiyo" kwa maswali haya,

Hayo ni maoni.

Kujua jinsi ya kutenganisha
kati ya ukweli na maoni

hutusaidia kuelewa maelezo

na kubadili imani zetu binafsi kuhusu
dunia.

Ijaribu na uone iwapo unaweza
kutumia maswali haya

kubainisha tofauti katika maisha yako.

Manukuu ni ya Carol Wang
Ukaguzi ni wa llona vd Tang