< Return to Video

Czy języki elfickie, klingoński, dothracki i język plemienia Na'vi to prawdziwe języki? - John McWhorter

  • 0:07 - 0:09
    Wielu sądzi, że w "Grze o Tron"
    najfajniejszy jest
  • 0:09 - 0:10
    Wielu sądzi, że w "Grze o Tron"
    najfajniejszy jest
  • 0:10 - 0:12
    wymyślony język plemienia Dothraków.
  • 0:12 - 0:14
    jest wymyślony język plemienia Dothraków.
  • 0:14 - 0:16
    Własny język upodobnia Dothraków
  • 0:16 - 0:20
    do plemienia Na'vi z filmu "Avatar",
  • 0:20 - 0:22
    a tych z kolei
  • 0:22 - 0:23
    do Klingonów z serialu "Star Trek",
  • 0:23 - 0:25
    którzy mieli własny język już w 1979 r.
  • 0:25 - 0:27
    którzy mieli własny język już w 1979 r.
  • 0:27 - 0:29
    Pamiętajmy też o językach elfów
  • 0:29 - 0:32
    w trylogii Tolkiena "Władca Pierścieni",
  • 0:32 - 0:35
    zwłaszcza, że Tolkien jest oficjalnie ojcem
  • 0:35 - 0:37
    konlangów świata fantasy.
  • 0:37 - 0:41
    Konlang to skrót od "język sztuczny".
  • 0:41 - 0:43
    To więcej niż kod GA-DE-RY PO-LU-KI
  • 0:43 - 0:45
    i więcej niż slang w rodzaju "nadsat",
  • 0:45 - 0:47
    i więcej niż slang w rodzaju "nadsat",
  • 0:47 - 0:48
    którym mówili chuligani
    w "Mechanicznej pomarańczy",
  • 0:48 - 0:50
    którym mówili chuligani
    w "Mechanicznej pomarańczy",
  • 0:50 - 0:51
    gdzie rosyjski "drug" oznacza przyjaciela.
  • 0:51 - 0:53
    gdzie rosyjski "drug" oznacza przyjaciela.
  • 0:53 - 0:55
    Conlang jest prawdziwym językiem
  • 0:55 - 0:57
    nie z powodu liczby słów.
  • 0:57 - 1:00
    Jasne - im więcej słów, tym lepiej.
  • 1:00 - 1:02
    Dothracki ma tysiące słów.
  • 1:02 - 1:04
    Na'vi zaczęli od 1500 słów.
  • 1:04 - 1:08
    Fani w Internecie
    niestrudzenie tworzą kolejne.
  • 1:08 - 1:09
    Ale widać różnicę
  • 1:09 - 1:11
    między samym słownictwem,
  • 1:11 - 1:13
    a prawdziwym językiem,
  • 1:13 - 1:14
    bo wiemy, jak Tolkien konstruował staroelficki,
  • 1:14 - 1:16
    bo wiemy, jak Tolkien konstruował staroelficki,
  • 1:16 - 1:19
    konlang o kilku tysiącach słów.
  • 1:19 - 1:22
    Choćbyś znał 5000 rosyjskich słów,
  • 1:22 - 1:25
    wciąż z trudem budowałbyś zdania.
  • 1:25 - 1:27
    Nie dorównałbyś czterolatce.
  • 1:27 - 1:29
    Musisz wiedzieć, jak łączyć słowa.
  • 1:29 - 1:30
    Musisz wiedzieć, jak łączyć słowa.
  • 1:30 - 1:33
    Języki naturalne mają gramatykę.
    Elficki ją ma.
  • 1:33 - 1:34
    Języki naturalne mają gramatykę.
    Elficki ją ma.
  • 1:34 - 1:36
    W angielskim tworzymy czas przeszły
    dodając końcówkę -ed.
  • 1:36 - 1:38
    W angielskim tworzymy czas przeszły
    dodając końcówkę -ed.
  • 1:38 - 1:40
    Myć: Wash, washed.
  • 1:40 - 1:42
    W elfickim myć to allu,
  • 1:42 - 1:45
    czas przeszły: allune.
  • 1:45 - 1:48
    Języki naturalne zmieniają się z czasem.
  • 1:48 - 1:49
    Żaden język nie wygląda dziś tak samo,
  • 1:49 - 1:51
    Żaden język nie wygląda dziś tak samo,
  • 1:51 - 1:53
    jak przed tysiącem lat.
  • 1:53 - 1:55
    Przyjmuje się nowe zwyczaje językowe
    i odrzuca stare,
  • 1:55 - 1:57
    Przyjmuje się nowe zwyczaje językowe
    i odrzuca stare,
  • 1:57 - 1:57
    popełnia błędy i tworzy nowe słowa.
  • 1:57 - 1:58
    popełnia błędy i tworzy nowe słowa.
  • 1:58 - 2:00
    Dziś mówimy: "Chleba naszego
    powszedniego daj nam dzisiaj".
  • 2:00 - 2:02
    Dziś mówimy: "Chleba naszego
    powszedniego daj nam dzisiaj".
  • 2:02 - 2:04
    W 1475 roku zapisano:
    "Chleb naſs wſſedny day nam diſſa".
  • 2:04 - 2:08
    W 1475 roku pisano:
    "Chleb naſs wſſedny day nam diſſa".
  • 2:09 - 2:11
    Konlangi też się zmieniają.
  • 2:11 - 2:13
    Tolkien opracował języki elfickie
  • 2:13 - 2:15
    w wersji starożytnej i współczesnej.
  • 2:15 - 2:17
    Kiedy pierwsze elfy obudziły się
    nad jeziorem Kuivienen
  • 2:17 - 2:18
    w swoim nowym języku
  • 2:18 - 2:21
    nazwały siebie kwendi,
  • 2:21 - 2:22
    ale w języku jednej z grup,
  • 2:22 - 2:24
    która się oddzieliła, Telerich,
  • 2:24 - 2:27
    kwendi przybrało formę pendi,
  • 2:27 - 2:29
    "k" stało się "p".
  • 2:29 - 2:31
    Podobnie jak języki naturalne,
  • 2:31 - 2:34
    elfickie dzielą się na kolejne języki.
  • 2:34 - 2:37
    Gdy Rzymianie upowszechnili łacinę w Europie,
  • 2:37 - 2:40
    narodził się francuski, hiszpański i włoski.
  • 2:40 - 2:42
    Gdy grupy ludzi się przemieszczają,
  • 2:42 - 2:44
    z czasem wykształcają własną mowę
  • 2:44 - 2:46
    i inne cechy charakterystyczne.
  • 2:46 - 2:49
    Po łacinie ręka to manus,
  • 2:49 - 2:51
    po francusku: main,
  • 2:51 - 2:53
    po hiszpańsku: mano.
  • 2:53 - 2:57
    Tolkien postarał się, by tak samo
    zachowywały się języki elfickie.
  • 2:57 - 3:00
    Kiedy kwendi przybrało formę pendi
    wśród Telerich,
  • 3:00 - 3:01
    Kiedy kwendi przybrało formę pendi
    wśród Telerich,
  • 3:01 - 3:04
    wśród Avarich, którzy zostali w Śródziemiu,
  • 3:04 - 3:05
    przybrało formę kindi,
  • 3:05 - 3:07
    "w" całkiem wypadło.
  • 3:07 - 3:10
    Najbardziej dopracowane wersje elfickiego
    to Wysoka Mowa i szaroelfi.
  • 3:10 - 3:12
    Najbardziej dopracowane wersje elfickiego
    to Wysoka Mowa i szaroelfi.
  • 3:12 - 3:13
    Różnią się jak francuski od hiszpańskiego.
  • 3:13 - 3:15
    Różnią się jak francuski od hiszpańskiego.
  • 3:15 - 3:17
    Napój to "suc" w Wysokiej Mowie
    i "sog" w szaroelfim.
  • 3:17 - 3:19
    Napój to "suc" w Wysokiej Mowie
    i "sog" w szaroelfim.
  • 3:20 - 3:23
    Języki naturalne są nieuporządkowane.
  • 3:23 - 3:24
    Zmieniają się,
  • 3:24 - 3:27
    a zmiana burzy porządek,
  • 3:27 - 3:28
    podobnie jak w salonie czy na półce.
  • 3:28 - 3:29
    podobnie jak w salonie czy na półce.
  • 3:29 - 3:32
    Języki naturalne nie są idealnie logiczne.
  • 3:32 - 3:34
    Tolkien postarał się,
    by elfickie miały wiele wyjątków.
  • 3:34 - 3:36
    Tolkien postarał się,
    by elfickie miały wiele wyjątków.
  • 3:36 - 3:38
    Wiele czasowników ma nieregularną odmianę.
  • 3:38 - 3:39
    Wiele czasowników ma nieregularną odmianę.
  • 3:39 - 3:41
    Wiedzieć: know.
  • 3:41 - 3:43
    Czas przeszły: knew,
  • 3:43 - 3:47
    czego nie tłumaczą żadne reguły.
  • 3:47 - 3:48
    W elfickim wiedzieć to ista,
  • 3:48 - 3:50
    W elfickim wiedzieć to ista,
  • 3:50 - 3:53
    czas przeszły: sinte.
  • 3:53 - 3:54
    No cóż.
  • 3:54 - 3:55
    Jednak elficki to raczej zarys języka,
    niż spójna całość.
  • 3:55 - 3:57
    Jednak elficki to raczej zarys języka,
    niż spójna całość.
  • 3:57 - 3:59
    Jednak elficki to raczej zarys języka,
    niż spójna całość.
  • 3:59 - 4:01
    Dla Tolkiena elficki był hobby,
  • 4:01 - 4:03
    a nie próbą stworzenia użytecznej mowy.
  • 4:03 - 4:05
    a nie próbą stworzenia użytecznej mowy.
  • 4:05 - 4:07
    Mowa elfów z filmów "Władca Pierścieni"
  • 4:07 - 4:08
    Mowa elfów z filmów "Władca Pierścieni"
  • 4:08 - 4:10
    powstała po śmierci Tolkiena
  • 4:10 - 4:12
    wysiłkiem fanów tych języków,
  • 4:12 - 4:14
    zgadujących, co wymyśliłby Tolkien.
  • 4:14 - 4:16
    zgadujących, co wymyśliłby Tolkien.
  • 4:16 - 4:18
    Tylko tyle można zrobić,
  • 4:18 - 4:20
    bo nie porozmawiamy z elfami.
  • 4:20 - 4:21
    bo nie porozmawiamy z elfami.
  • 4:21 - 4:24
    Współczesne konlangi idą dalej.
  • 4:24 - 4:27
    Dothracki, Na'vi i klingoński
    są tak rozwinięte,
  • 4:27 - 4:29
    że można w nich mówić.
  • 4:29 - 4:31
    Oto tłumaczenie Hamleta na klingoński,
  • 4:31 - 4:33
    chociaż wykonanie wymaga wprawy
  • 4:33 - 4:35
    w wymowie z pomocą języczka,
  • 4:35 - 4:37
    tego śmiesznego wyrostka,
  • 4:37 - 4:39
    który zwisa z podniebienia.
  • 4:39 - 4:40
    Używa się go w językach wielu krajów,
  • 4:40 - 4:41
    Używa się go w wielu językach.
  • 4:41 - 4:42
    Używa się go w wielu językach.
  • 4:42 - 4:45
    choćby wśród Inuitów.
  • 4:45 - 4:47
    Wymowa elfickiego jest łatwiejsza.
  • 4:47 - 4:49
    Zakończmy to wprowadzenie
    do konlangów elfickich
  • 4:49 - 4:52
    Zakończmy to wprowadzenie
    do konlangów elfickich
  • 4:52 - 4:54
    i omawianych trzech innych
  • 4:54 - 4:58
    poczwórnym pożegnaniem:
  • 4:58 - 4:59
    "A na marie!",
  • 4:59 - 5:00
    "Hajas!",
  • 5:00 - 5:02
    Navi: "Kiyevame!",
  • 5:02 - 5:03
    "Qapla"
  • 5:03 - 5:05
    i "Do widzenia!".
Title:
Czy języki elfickie, klingoński, dothracki i język plemienia Na'vi to prawdziwe języki? - John McWhorter
Speaker:
John McWhorter
Description:

Zobacz całą lekcję: http://ed.ted.com/lessons/are-elvish-klingon-dothraki-and-na-vi-real-languages-john-mcwhorter

Co mają ze sobą wspólnego dothracki z "Gry o Tron", język plemienia Na'vi z "Avatara", klingoński z serialu "Star Trek" i języki elfickie z trylogii Tolkiena "Władca Pierścieni"? Wszystkie są językami sztucznymi świata fantasy, inaczej konlangami. Konlangi mają wszystkie smakowite komplikacje języków naturalnych: dużą liczbę słów, reguły gramatyczne i przestrzeń do ewolucji i nieporządku. John McWhorter wyjaśnia, dlaczego te wymyślone języki angażują fanów jeszcze długo po tym, jak znikną napisy końcowe.
Lekcja: John McWhorter, animacja: Enjoyanimation.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:21

Polish subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.