< Return to Video

Эх дэлхийн түүхийг 18 минутанд

  • 0:00 - 0:03
    Эхлээд нэг бичлэг үзье.
  • 0:08 - 0:12
    (Бичлэг) Тиймээ, энэ бол хутгасан өндөг.
  • 0:13 - 0:15
    Гэхдээ илүү сайн харвал
  • 0:15 - 0:17
    та бүхэнд бага зэрэг
  • 0:17 - 0:20
    эвгүй санагдах байх.
  • 0:21 - 0:25
    Учир нь яг юу болоод байгааг та анзаарна.
  • 0:25 - 0:27
    Өндөг өөрөө буцааж
    анхны хэлбэртээ орж байна.
  • 0:27 - 0:30
    Одоо цагаан ба шар нь тусдаа салсан байна.
  • 0:30 - 0:33
    Харин одоо буцаад бүтэн өндөг болно.
  • 0:33 - 0:35
    Бас бид бүгд сэтгэлийнхээ гүнд
  • 0:35 - 0:38
    огторгуй ингэж ажилладгүйг мэднэ.
  • 0:39 - 0:42
    Хутгасан өндөг бол нялцгай зуурмаг,
    амттай ч гэсэн зуурмаг.
  • 0:42 - 0:45
    Өндөг бол үзэсгэлэнтэй, нарийн зүйл.
  • 0:45 - 0:47
    Илүү нарийн зүйлсийг бүтээж чадна.
  • 0:47 - 0:49
    Жишээ нь дэгдээхэй.
  • 0:49 - 0:51
    Бас бид зүрхнийхээ гүнд
  • 0:51 - 0:53
    огторгуйн хуулинд нялцгай зуурмаг
  • 0:53 - 0:55
    анхны хэлбэртээ очдоггүйг мэднэ.
  • 0:55 - 0:57
    Үнэндээ энэ энгийн зөн
  • 0:57 - 1:02
    физикийн үндсэн хуулиуд,
    термодинакийн хоёрдугаар хууль
  • 1:02 - 1:04
    эсвэл эндропийн хуулинд бичигдсэн байдаг.
  • 1:04 - 1:05
    Үүний үндсэн утга нь
  • 1:05 - 1:08
    огторгуйн ерөнхий төлөв нь
  • 1:08 - 1:10
    дэс дараа болон
  • 1:10 - 1:12
    зүй тогтлоос
  • 1:12 - 1:14
    дэс дараагүй, зүй тогтолгүй
    байдал руу буюу
  • 1:14 - 1:16
    зуурмаг руу шилжих байдаг.
  • 1:16 - 1:18
    Ийм учраас энэ бичлэг
  • 1:18 - 1:20
    хачирхалтай харагдаж байгаа юм.
  • 1:20 - 1:22
    Гэвч
  • 1:22 - 1:24
    орчин тойрноо нэг хар.
  • 1:24 - 1:26
    Биднийг тойрон буй зүйлс
  • 1:26 - 1:28
    нарийн цогц байна.
  • 1:28 - 1:31
    Эрик Бэйнхокерийн тооцоогоо
    зөвхөн Нью Йорк хотод л гэхэд
  • 1:31 - 1:35
    10 тэрбум өөр төрлийн бараа
    худалдаалагдаж байна.
  • 1:35 - 1:38
    Энэ нь дэлхий дээрх
    амьтны төрөл зүйлээс
  • 1:38 - 1:40
    хэдэн зуу дахин их юм.
  • 1:40 - 1:42
    Бас эдгээрийг 7 тэрбум хүн
  • 1:42 - 1:44
    арилжиж байна.
  • 1:44 - 1:47
    Тэд худалдаа, аялал жуулчлал болон
    интэрнет сүлжээгээр
  • 1:47 - 1:50
    дэлхий даяар гайхалтай нарийвчлагдсан
  • 1:50 - 1:52
    нэг цогц болжээ.
  • 1:52 - 1:54
    Нэг том оньсого бий.
  • 1:54 - 1:56
    Термодинамикийн хоёрдугаар хуулиар
  • 1:56 - 1:59
    зохицуулагддаг огторгуйд
  • 1:59 - 2:02
    миний сая дурдсан нарийн цогцууд
  • 2:02 - 2:04
    хэрхэн бий болдог вэ?
  • 2:04 - 2:07
    Яг л та бид болон
  • 2:07 - 2:10
    энэ хурлын танхим гэсэн үг.
  • 2:10 - 2:13
    Хариулт нь магадгүй
  • 2:13 - 2:16
    огторгуй өөрөө цогцуудыг
    үүсгэдэг байж болох юм,
  • 2:16 - 2:18
    гэхдээ энэ нь маш хэцүү.
  • 2:18 - 2:20
    Халаасан дотор
  • 2:20 - 2:22
    миний найз Фред Спирийн хэлдгээр
  • 2:22 - 2:24
    "алтан дундаж"-ийг барьж
  • 2:24 - 2:27
    хэтэрхий халуун ч биш, бас хүйтэн ч биш
  • 2:27 - 2:29
    цогцыг бий болгоход
    яг тохирох нөхцөл үүсдэг.
  • 2:29 - 2:31
    Бага зэрэг цогц бүтэцтэй зүйлс үүсдэг.
  • 2:31 - 2:33
    Бага зэрэг цогц зүйлстэй газар
  • 2:33 - 2:36
    бага зэрэг илүү цогц зүйлс гарч ирнэ.
  • 2:36 - 2:38
    Ийм зарчмаар, бага багаар
  • 2:38 - 2:40
    нарийн цогц зүйлс үүсдэг.
  • 2:40 - 2:43
    Шат бүр нь гайхамшигтай.
  • 2:43 - 2:47
    Учир нь энэ цоо шинэ зүйл мэт
    сэтгэгдэл төрүүлдэг.
  • 2:47 - 2:49
    Огторгуйн хаанаас ч бүү мэд
    гараад ирсэн мэт.
  • 2:49 - 2:51
    Түүхэнд бид ийм мөчүүдийг
  • 2:51 - 2:54
    "босго алхах" мөч гэж нэрлэдэг.
  • 2:54 - 2:55
    Босго бүр дээр
  • 2:55 - 2:57
    зам илүү хэцүү болдог.
  • 2:57 - 3:00
    Цогц зүйлс илүү эмзэг,
  • 3:00 - 3:02
    илүү хэврэг болдог.
  • 3:02 - 3:05
    Алтан дундаж байдал илүү чангарч
  • 3:05 - 3:07
    шинэ цогцыг бий болгоход
  • 3:07 - 3:09
    илүү хэцүү болдог.
  • 3:09 - 3:13
    Бид туйлын цогц бүтээлийнхээ хувьд
  • 3:13 - 3:16
    огторгуйн хоёрдугаар хуулийг үл харгалзан
  • 3:16 - 3:20
    хэрхэн цогц зүйлсийг бүтээдэг,
  • 3:20 - 3:21
    мөн яагаад цогц байдал нь
  • 3:21 - 3:23
    эмзэг бөгөөд хэврэг гэсэнтэй
  • 3:23 - 3:24
    утга нэг байдаг тухай
  • 3:24 - 3:26
    түүхийг зайлшгүй сонсох шаардлагатай.
  • 3:26 - 3:28
    Үүний тухай бид эх түүхэндээ ярьдаг.
  • 3:28 - 3:30
    Гэхдээ үүнийг тулд та нэг зүйл хийх ёстой.
  • 3:30 - 3:32
    Энэ эхлээд огт боломжгүй
    санагдаж болох юм.
  • 3:32 - 3:36
    Та огторгуйн бүх түүхийг
    эргэж харах хэрэг гарна.
  • 3:37 - 3:39
    Үүнийг хийж эхэлцгээе.
  • 3:39 - 3:41
    (Инээд)
  • 3:41 - 3:44
    Цаг хугацааг ухрааж харъя.
  • 3:44 - 3:47
    Цаг хугацаа эхлэхээс өмнөх
  • 3:47 - 3:50
    13,7 тэрбум жилийн тэртээ.
  • 3:57 - 3:59
    Бидний эргэн тойронд юу ч байхгүй.
  • 3:59 - 4:03
    Тэр байтугай цаг эсвэл орон зай байхгүй.
  • 4:03 - 4:06
    Байж болох хамгийн харанхуй,
    хоосон зүйлийг төсөөл.
  • 4:06 - 4:09
    Тэгээд түүнийгээ живаа дахин
    куб зэрэг дэвшүүл.
  • 4:09 - 4:10
    Тэнд бид байна.
  • 4:10 - 4:13
    Тэгээд гэнэт...
  • 4:13 - 4:16
    "Пан!" Огторгуй гараад ирлээ!
    Бүхэл бүтэн огторгуй.
  • 4:16 - 4:18
    Бид анхны босгоо давлаа.
  • 4:18 - 4:21
    Огторгуй өчүүхэн,
    атомоос ч жижиг.
  • 4:21 - 4:22
    Маш халуун.
  • 4:22 - 4:24
    Өнөөдрийн ертөнцөд буй бүх зүйл түүнд бий.
  • 4:24 - 4:26
    Тэгэхээр энэ зүйл багтаж ядаж байгаа.
  • 4:26 - 4:29
    Бас гайхмаар хурдтай томорч байна.
  • 4:29 - 4:31
    Анх зүгээр л бүдэг зүйл байна.
  • 4:31 - 4:34
    Гэхдээ удалгүй зарим зүйлс
    тэр дотроос тодорч эхэлнэ.
  • 4:34 - 4:36
    Анхны секундэд
  • 4:36 - 4:39
    энерги нь өөр өөр хүч болон задарч
  • 4:39 - 4:42
    цахилгаан соронзон ба
    таталцлын хүч боллоо.
  • 4:42 - 4:45
    Энерги бас нэг гайхамшиг бүтээлээ.
  • 4:45 - 4:47
    Энэ нь биетийг бүтээхээр
    түр удааширч байна.
  • 4:47 - 4:50
    Кваркууд нь протонуудыг үүсгэж,
  • 4:50 - 4:53
    лептон нь электроныг агуулж байна.
  • 4:53 - 4:55
    Энэ бүхэн энхний
    секундын дотор болж байна.
  • 4:55 - 4:59
    Одоо урагшаа 380 мянган жил явъя.
  • 4:59 - 5:03
    Энэ нь хүн дэлхий дээр байсан
    хугацаанаас 2 дахин урт юм.
  • 5:03 - 5:06
    Одоо ус төрөгч ба гелийгээс бүрдсэн
  • 5:06 - 5:08
    энгийн атомууд үүснэ.
  • 5:08 - 5:10
    Харин одоо би түр зогсохыг хүсч байна.
  • 5:10 - 5:13
    Учир нь огторгуйн үүслээс хойш
    380 мянган жилийн дараа
  • 5:13 - 5:15
    огторгуйн талаар
  • 5:15 - 5:17
    бид нилээн ихийг мэддэг болсон.
  • 5:17 - 5:20
    Бид энэ бүхэн маш энгийн
    байсан гэдгийг мэднэ.
  • 5:20 - 5:22
    Тэд ус төрөгч ба гелийгээс бүрдсэн
  • 5:22 - 5:24
    аварга үүлнүүд байсан.
  • 5:24 - 5:26
    Тогтсон бүтэцгүй байсан.
  • 5:26 - 5:29
    Сансрын зуурмаг маягийн л зүйл байсан.
  • 5:29 - 5:31
    Гэхдээ энэ яг ч бас үнэн биш.
  • 5:31 - 5:34
    WMAP зэрэг хиймэл дагуулаас харахад
  • 5:34 - 5:36
    сүүлийн үеийн судалгаанууд нь
  • 5:36 - 5:40
    үүсэл хөгжлийн тухай бага зэрэг
    өөр зүйл илрүүлсэн байна.
  • 5:40 - 5:42
    Энд юу байна вэ гэвэл
  • 5:42 - 5:45
    цэнхэр бүс нь улаан бүсээс
  • 5:45 - 5:48
    1/1000 хэмээр сэрүүн.
  • 5:48 - 5:49
    Ялгаа нь тун бага.
  • 5:49 - 5:51
    Гэхдээ энэ нь ертөнц цогцыг бүтээхэд
  • 5:51 - 5:53
    нэг алхмаар ойртоход хангалттай байсан юм.
  • 5:53 - 5:55
    Дараах байдлаар явагдана.
  • 5:55 - 5:58
    Таталцлын хүч нь олон зүйл байгаа үед
  • 5:58 - 6:00
    илүү хүчтэй байдаг.
  • 6:00 - 6:02
    Тиймээс илүү нягтаршилтай газар
  • 6:02 - 6:04
    таталцлын хүч нь ус төрөгч ба
  • 6:04 - 6:06
    гелийн атомуудас бүрдсэн
    үүл үүсгэж эхэлдэг.
  • 6:06 - 6:08
    Иймээс бид өмнөх огторгуйг
  • 6:08 - 6:11
    хэдэн тэрбум үүлс болон хуваагдаж
    байсныг төсөөлж болно.
  • 6:11 - 6:12
    Бас үүл бүр нь нягт болж
  • 6:12 - 6:15
    таталцлын хүч үүнтэй хамт нэмэгдэж байжээ.
  • 6:15 - 6:17
    Үүл бүрийн голд дулаан нэмэгдэнэ.
  • 6:17 - 6:19
    Дараа нь үүл бүрийн цөмд
  • 6:19 - 6:22
    дулаан нь босго дулааны хэмжээ буюу
  • 6:22 - 6:24
    10 сая хэмийг давна.
  • 6:24 - 6:26
    Протонууд уусаж эхэлнэ.
  • 6:26 - 6:30
    Асар их энерги ялгарч...
  • 6:30 - 6:31
    "Пан!"
  • 6:31 - 6:33
    Анхны одод үүслээ.
  • 6:33 - 6:37
    Том тэсрэлтээс 200 сая орчим жилийн дараа
  • 6:37 - 6:41
    одод огторгуй даяар харагдаж эхэлнэ.
  • 6:41 - 6:42
    Хэдэн тэрбум одод.
  • 6:42 - 6:45
    Огторгуй одоо илүү сонирхолтой болж байна.
  • 6:45 - 6:48
    Бас илүү цогц.
  • 6:48 - 6:50
    Одод алтан дундаж нөхцөлийг бүрдүүлснээр
  • 6:50 - 6:53
    хоёр босго давах боломжтой болно.
  • 6:53 - 6:56
    Аварга том одод үгүй болоход
  • 6:56 - 6:58
    тэд маш өндөр хэмийг бий болгох бөгөөд
  • 6:58 - 7:01
    протонууд нь төрөл бүрийн
    сонирхолтой нэгдэлд орж
  • 7:01 - 7:05
    химийн үелэх системийн елементүүд үүсгэнэ.
  • 7:05 - 7:07
    Хэрвээ та над шиг алтан бөгж
    зүүж байгаа бол
  • 7:07 - 7:10
    энэ чинь шинэ од бий болоход үүссэн юм.
  • 7:10 - 7:14
    Одоо огторгуйн бүтэц илүү цогц боллоо.
  • 7:14 - 7:16
    Химийн бүтэц нь илүү цогц болсон огторгуйд
  • 7:16 - 7:18
    олон шинэ зүйл бүтээх боломж бий.
  • 7:18 - 7:20
    Юу өрнөж эхэлсэн бэ гэвэл
  • 7:20 - 7:22
    залуу нарнууд буюу
  • 7:22 - 7:24
    залуу оддын эргэн тойронд
  • 7:24 - 7:26
    бүх элементүүд холилдон хуйларч,
  • 7:26 - 7:28
    оддын энерги тэднийг нийлүүлэн
  • 7:28 - 7:31
    жижиг хэсгүүд, цасан ширхэгүүд,
  • 7:31 - 7:33
    тоосонцорууд,
  • 7:33 - 7:35
    чулуулгууд, солирууд,
  • 7:35 - 7:39
    эцэст нь гариг эрхэс, сарнуудыг үүсгэнэ.
  • 7:39 - 7:41
    Ингэж манай нарны аймаг
  • 7:41 - 7:44
    4,5 тэрбум жилийн тэртээ бүтсэн юм.
  • 7:44 - 7:47
    Дэлхий шиг хадархаг гариг
  • 7:47 - 7:51
    оддыг бодвол хамаагүй цогц юм.
  • 7:51 - 7:53
    Учир нь тэр илүү олон
    төрлийн бодисыг агуулдаг.
  • 7:53 - 7:56
    Ингээд бид цогцыг бүтээх
    дөрөв дэх босгыг давлаа.
  • 7:58 - 8:01
    Харин одоо энэ үйл явц хэцүү болж эхэлнэ.
  • 8:01 - 8:04
    Дараагийн шатанд бүхэл
    биетүүд бүтээнэ.
  • 8:04 - 8:05
    Тэд илүү эмзэг,
  • 8:05 - 8:07
    илүү хэврэг,
  • 8:07 - 8:10
    гэхдээ илүү бүтээлч,
  • 8:10 - 8:13
    цогц бүрдлүүдийг бүтээх
    чадвар нь ч хамаагүй илүү.
  • 8:13 - 8:15
    Би мэдээж хэрэг амьд биетүүдийн
  • 8:15 - 8:17
    талаар ярьж байна.
  • 8:17 - 8:20
    Амьд биетүүд химийн урвалаас үүсдэг.
  • 8:20 - 8:23
    Бид бол маш том химийн нэгдэлүүд.
  • 8:23 - 8:26
    Хими нь цахилгаан соронзон орноор
    давамгайлагдсан байдаг.
  • 8:26 - 8:28
    Тэр таталцлын хүчээс бага
    шатлалуудаар явдаг.
  • 8:28 - 8:30
    Иймээс та бид одод эсвэл гаригуудаас
  • 8:30 - 8:32
    жижиг хэмжээтэй байдаг юм.
  • 8:32 - 8:35
    Одоо химийн урвалын төгс орчин нь ямар вэ?
  • 8:35 - 8:37
    Алтан дундаж нөхцөл нь ямар байдаг вэ?
  • 8:37 - 8:39
    Эхлээд танд энерги хэрэгтэй.
  • 8:39 - 8:41
    Гэхдээ хэтэрхий их биш.
  • 8:41 - 8:43
    Оддын цөмд маш их энерги байдаг.
  • 8:43 - 8:46
    Атомууд яаж ч нийлсэн буцаад л задарчихна.
  • 8:46 - 8:48
    Гэхдээ хэт бага байж бас болохгүй.
  • 8:48 - 8:51
    Сансар хоорондын зайнд маш
    бага энерги байдаг учраас
  • 8:51 - 8:53
    атомууд хоорондоо нэгдэж чаддаггүй.
  • 8:53 - 8:55
    Танд шаардлагатай зүйл бол
    яг тохирох хэмжээ.
  • 8:55 - 8:58
    Харин гаригууд нь яг тохиромжтой байсан.
  • 8:58 - 9:00
    Учир нь тэд оддод ойр байдаг,
    гэхдээ хэтэрхий ойр биш.
  • 9:00 - 9:04
    Танд мөн химийн элементүүдийн
    маш олон төрөл хэрэгтэй.
  • 9:04 - 9:07
    Бас шингэн хэрэгтэй, жишээ нь ус.
  • 9:07 - 9:08
    Яагаад?
  • 9:08 - 9:12
    Хийнд атомууд маш хурдан хөдлөх бөгөөд
  • 9:12 - 9:13
    бие биедээ наалдаж чаддаггүй.
  • 9:13 - 9:17
    Хатуу биетэд атомууд хамтдаа
    наалдчихсан байдаг болохоор
  • 9:17 - 9:18
    хөдөлж чаддагүй.
  • 9:18 - 9:20
    Шингэнд
  • 9:20 - 9:23
    тэд хөвж, шүргэлцэж,
  • 9:23 - 9:26
    молекул үүсгэхээр холбогдоно.
  • 9:26 - 9:29
    Харин хаана энэ алтан дунджийг олох вэ?
  • 9:29 - 9:30
    Гаригууд бол гайхалтай.
  • 9:30 - 9:33
    Манай Дэлхий эрт үедээ
  • 9:33 - 9:34
    бараг л төгс байсан.
  • 9:34 - 9:36
    Одноос байрлах зай нь
  • 9:36 - 9:39
    задгай ус хадгалахад яг тохиромжтой.
  • 9:39 - 9:41
    Бас тэдгээр далайн гүнд
  • 9:41 - 9:43
    Дэлхийн гадаргуун ан цав дээр
  • 9:43 - 9:46
    дотроос нь дулаан ялгаран гарч байна.
  • 9:46 - 9:48
    Бас маш олон төрлийн элементүүд байна.
  • 9:48 - 9:50
    Тэр далайн гүний завсруудад
  • 9:50 - 9:53
    гайхалтай химийн урвалууд явагдаж эхэлсэн.
  • 9:53 - 9:57
    Атомууд маш олон содон нэгдэл болж байлаа.
  • 9:57 - 9:59
    Гэхдээ мэдээж хэрэг амьдрал бол
  • 9:59 - 10:01
    зүгээр сонирхолтой химийн урвалаас илүү.
  • 10:01 - 10:03
    Амьдрах боломжтой
  • 10:03 - 10:05
    аварга молекулуудыг
  • 10:05 - 10:08
    хэрхэн тогтворжуулах вэ?
  • 10:08 - 10:10
    Яг энэ үед амьдрал
  • 10:10 - 10:13
    цоо шинэ заль хэрэглэнэ.
  • 10:13 - 10:15
    Нэг тус бүрийг тогтворжуулахгүй,
  • 10:15 - 10:17
    харин загварыг л тогтворжуул.
  • 10:17 - 10:20
    Тэр бүх мэдээллийг дамжуулах бөгөөд
  • 10:20 - 10:22
    өөрөө өөрийгөө хуулбарлах боломж олго.
  • 10:22 - 10:23
    Бас мэдээж ДНХ бол
  • 10:23 - 10:25
    тийм мэдээллийг агуулдаг
  • 10:25 - 10:27
    үзэсгэлэнтэй молекул юм.
  • 10:27 - 10:30
    Та бүхэн ДНХ-ийн давхар спиралийг
    мэдэх болно.
  • 10:30 - 10:33
    Цагираг бүр нь мэдээлэл агуулдаг.
  • 10:33 - 10:36
    Тиймээс ДНХ нь амьд организмыг
    хэрхэн бүтээх
  • 10:36 - 10:38
    мэдээллийг агуулдаг.
  • 10:38 - 10:40
    Мөн ДНХ өөрийгөө хуулбарладаг.
  • 10:40 - 10:42
    Өөрийгөө хуулбарлаж
  • 10:42 - 10:44
    далай руу өөрийн загвараа цацдаг.
  • 10:44 - 10:46
    Ингэж мэдээлэл түгнэ.
  • 10:46 - 10:48
    Мэдээлэл бидний түүхийн
    нэг хэсэг болсныг анзаараарай.
  • 10:48 - 10:51
    Гэхдээ ДНХ-ийн жинхэнэ гоо үзэсгэлэн нь
  • 10:51 - 10:53
    түүний төгс бус байдал юм.
  • 10:53 - 10:54
    Өөрийгөө хуулбарлаж байхдаа
  • 10:54 - 10:57
    1 тэрбум тутам цагираг тутамд
  • 10:57 - 10:58
    нэг алдаа гардаг.
  • 10:58 - 11:00
    Энэ нь юу гэсэн үг гэвэл
  • 11:00 - 11:03
    ДНХ суралцаж байна гэсэн үг.
  • 11:03 - 11:06
    Тэр шинэ амьдралыг бий болгох
    шинэ арга замыг
  • 11:06 - 11:08
    алдааныха тусламжтай олж байна.
  • 11:08 - 11:09
    Тиймээс ДНХ нь суралцаж байна.
  • 11:09 - 11:12
    Мөн илүү олон төрөл болж
    олон цогцуудыг бүтээж байна.
  • 11:12 - 11:16
    Энэ нь сүүлийн 4 тэрбум жил
    өрнөж байгааг харж байна.
  • 11:16 - 11:18
    Дэлхий дээрх амьдралын ихэнх хугацаанд
  • 11:18 - 11:20
    амьд биетүүд харьцангуй энгийн буюу
  • 11:20 - 11:21
    нэг эст байсаар ирсэн.
  • 11:21 - 11:23
    Гэхдээ их олон төрөл байсан.
  • 11:23 - 11:25
    Бас дотроо маш нарийн бүтэцтэй.
  • 11:25 - 11:28
    Тэгээд 600-800 сая орчим жилийн тэртээ
  • 11:28 - 11:30
    олон эст организм гарч ирсэн.
  • 11:30 - 11:32
    Мөөг, загас,
  • 11:32 - 11:34
    бас ургамал бий болно.
  • 11:34 - 11:37
    Мөн хоёр нутагтан, хэвлээр явагч,
  • 11:37 - 11:41
    тэгээд мэдээж үлэг гүрвэл үүснэ.
  • 11:41 - 11:44
    Заримдаа гамшиг болдог.
  • 11:44 - 11:47
    65 сая жилийн өмнө,
  • 11:47 - 11:49
    дэлхий дээр солир унасан.
  • 11:49 - 11:50
    Юкатаны хойгийн ойролцоо,
  • 11:50 - 11:53
    цөмиийн дайн болсонтой
    дүйцэхүйц нөхцөл байдал үүсч
  • 11:53 - 11:55
    үлэг гүрвэлүүд устсан.
  • 11:55 - 11:59
    Үлэг гүрвэлүүдэд аймшигтай мэдээ,
  • 11:59 - 12:03
    гэхдээ манай хөхтөн амьтдын
    өвөг дээдэст сайхан мэдээ болсон.
  • 12:03 - 12:05
    Учир нь тэд үлэг гүрвэлийн үлдээсэн
  • 12:05 - 12:08
    орон зайд хөгжих боломж олдсон юм.
  • 12:08 - 12:10
    Бас хүн төрөлхтөн бид
  • 12:10 - 12:12
    65 сая жилийн өмнө
  • 12:12 - 12:15
    солир унаснаар эхэлсэн
  • 12:15 - 12:17
    бүтээлч хувьслын нэг хэсэг юм.
  • 12:18 - 12:21
    Хүмүүс ойролцоогоор 200 мянган
    жилийн тэртээ үүссэн.
  • 12:21 - 12:24
    Үүнийг бас нэг босго гэж
  • 12:24 - 12:26
    тооцож болох байх.
  • 12:26 - 12:27
    Яагаад гэдгийг би тайлбарлая.
  • 12:27 - 12:30
    Бид ДНХ суралцдаг гэдгийг харсан.
  • 12:30 - 12:32
    Тэр мэдээлэл цуглуулдаг.
  • 12:32 - 12:34
    Гэхдээ их удаан.
  • 12:34 - 12:37
    ДНХ мэдээллийг санамсаргүй алдаагаар
  • 12:37 - 12:39
    олж авдаг ба
  • 12:39 - 12:41
    зарим нь азаар амжилттай болдог.
  • 12:41 - 12:44
    Гэхдээ ДНХ суралцах
    илүү хурдан аргатай болсон.
  • 12:44 - 12:47
    Тэрээр тархитай организмыг бүтээсэн ба
  • 12:47 - 12:49
    Тэр организмууд бодит байдал дээр
    суралцах чадвартай.
  • 12:49 - 12:52
    Тэд мэдээлэл хуримтлуулж суралцдаг.
  • 12:52 - 12:54
    Харамсалтай нь,
  • 12:54 - 12:57
    тэд үхэхэд мэдээлэл цуг үгүй болно.
  • 12:57 - 13:00
    Харин хүмүүс юугаараа ялгаатай вэ гэвэл
  • 13:00 - 13:01
    бид ярьж чаддаг.
  • 13:01 - 13:04
    Бид хэл буюу харилцааны
    системтэй болсон нь
  • 13:04 - 13:07
    үнэхээр агуу бөгөөд ойлгомжтой.
  • 13:07 - 13:10
    Бид сурсан зүйлсээ бусаддаа
    ойлгомжтой хуваалцдаг.
  • 13:10 - 13:13
    Тэр нь нэгдсэн ой санамжид
    хуримтлагдаж байдаг.
  • 13:13 - 13:14
    Энэ юу гэсэн үг вэ гэхээр
  • 13:14 - 13:18
    нэг хүний олж авсан мэдлэгээс
    илүү удаан оршин тогтноно.
  • 13:18 - 13:21
    Үеэс үед хуримтлагдах болно.
  • 13:21 - 13:23
    Тиймээс манай төрөл зүйл
  • 13:23 - 13:25
    хамгийн бүтээлч бас хүчирхэг.
  • 13:25 - 13:27
    Ийм учраас бидэнд түүх бий.
  • 13:27 - 13:30
    Энэ 4 тэрбум жилийн турш
    бид энэ бэлгийг авсан
  • 13:30 - 13:32
    цорын ганц төрөл зүйл нь юм.
  • 13:32 - 13:34
    Би ийм чадварыг
  • 13:34 - 13:36
    хуримтлуулан суралцах гэж нэрлэдэг.
  • 13:36 - 13:38
    Энэ л биднийг өөр болгодог.
  • 13:38 - 13:40
    Бид үүнийг хүн төрөлхтний
  • 13:40 - 13:42
    түүхийн анхны үеэс л харж болно.
  • 13:42 - 13:44
    Бид төрөл зүйл болж хөгжсөн нь
  • 13:44 - 13:46
    Африкийн ойт хээрээс гаралтай.
  • 13:46 - 13:50
    Харин дараа нь хүмүүс
    өөр өөр орчин руу буюу
  • 13:50 - 13:52
    цөл, ширэнгэн ой,
  • 13:52 - 13:53
    Сибирийн мөстлөгийн үеийн
  • 13:53 - 13:56
    тундр зэрэг маш хүнд орчин руу,
  • 13:56 - 13:58
    мөн Америк, Австрали, Ази руу
    шилжин суурьшиж эхэлсэн.
  • 13:58 - 14:00
    Нүүдэл болгон шинэ зүйлд сургаж байсан:
  • 14:00 - 14:02
    тухайн орчныг ашиглах шинэ арга замууд,
  • 14:02 - 14:05
    хүрээлэн буй орчинтойгоо
    зохицох шинэ аргууд.
  • 14:05 - 14:06
    Эцэст нь 10 мянган жилийн өмнө
  • 14:06 - 14:09
    дэлхийн цаг уурын гэнэтийн
    өөрчлөлтөд дасан зохицсон.
  • 14:09 - 14:11
    Сүүлчийн мөстлөгийн үе үүгээр дуусахад
  • 14:11 - 14:13
    хүмүүс мал аж ахуй эрхэлж сурсан.
  • 14:13 - 14:16
    Мал аж ахуй энергийн ундарга байв.
  • 14:16 - 14:17
    Энэ ундаргыг ашигласнаар
  • 14:17 - 14:19
    хүн ам хэд дахин үржиж,
  • 14:19 - 14:22
    хүний нийгэм томорч, нягт,
  • 14:22 - 14:23
    хоорондоо илүү холбоотой болсон.
  • 14:23 - 14:27
    Тэгээд 500 орчим жилийн өмнөөс,
  • 14:27 - 14:29
    хүмүүс дэлхий даяар
    хоорондоо холбогдож эхэлсэн.
  • 14:29 - 14:31
    Хөлөг онгоц, галт тэрэг,
  • 14:31 - 14:34
    цахилгаан мэдээ,
    интернет сүлжээгээр холбогдож,
  • 14:34 - 14:36
    өнөөгийн байдлаас харахад
  • 14:36 - 14:39
    бид долоон тэрбум хүнээс бүрдсэн
  • 14:39 - 14:41
    нэг даяаршсан тархи болсон мэт.
  • 14:41 - 14:45
    Бас энэ тархи нь асар хурдтай
    суралцаж байна.
  • 14:45 - 14:48
    Сүүлийн 200 жилд өөр нэг үйл явдал болсон.
  • 14:48 - 14:51
    Бид энергийн шинэ ундаргатай болсон.
  • 14:51 - 14:52
    Энэ нь чулуужсан түлш.
  • 14:52 - 14:54
    Чулуужсан түлш ба хамтран
    суралцах явц нь
  • 14:54 - 14:56
    биднийг тойрон буй
  • 14:56 - 14:58
    маш нарийн цогцыг илэрхийлдэг.
  • 15:01 - 15:05
    Ингээд бид одоо
  • 15:05 - 15:07
    хурлынхаа танхимд буцаад ирлээ.
  • 15:07 - 15:08
    Бид цаг хугацааг ухраан
  • 15:08 - 15:11
    13,7 тэрбум жилийн тэртээ очоод ирлээ.
  • 15:11 - 15:14
    Үүнийг хүчирхэг түүх гэдэгтэй
    та бүхэн санал нийлэх байх.
  • 15:14 - 15:18
    Энэ түүхэнд хүмүүс маш гайхалтай бөгөөд
  • 15:18 - 15:19
    бүтээлч үүрэг гүйцэтгэсэн.
  • 15:19 - 15:22
    Гэхдээ үүнд бас анхааруулга байна.
  • 15:22 - 15:27
    Хуримтлуулан суралцах нь маш том хүч ба
  • 15:27 - 15:28
    хүмүүс бид түүнийг
  • 15:28 - 15:32
    удирдаж байгаагаа мэддэггүй.
  • 15:32 - 15:35
    Би багадаа Англид амьдарч байснаа
    сайн санаж байна.
  • 15:35 - 15:37
    Кубын пуужингийн хямралыг ч туулсан.
  • 15:37 - 15:39
    Хэд хоногийн турш
  • 15:39 - 15:42
    бүх биосфер сүйрлийн эрмэг дээр
  • 15:42 - 15:44
    байгаа мэт санагдаж байлаа.
  • 15:44 - 15:47
    Тэр зэвсэг одоо ч байсаар байгаа.
  • 15:47 - 15:49
    Цэнэгтэй хэвээрээ байгаа.
  • 15:49 - 15:51
    Бид энэ зангыг давж чадлаа ч гэсэн
  • 15:51 - 15:53
    өөр занга биднийг хүлээж байгаа.
  • 15:53 - 15:56
    Бид чулуужсан түлшийг хэт их ашигласнаас
  • 15:56 - 16:00
    алтан дундаж нөхцөлийг алдагдуулж байна.
  • 16:00 - 16:01
    Түүний тусламжтайгаар хүн төрөлхтөн
  • 16:01 - 16:05
    сүүлийн 10 мянган жилийн турш
    өсөж хөгжсөөр ирсэн.
  • 16:05 - 16:08
    Эх түүх юу хийж чадах вэ гэвэл
  • 16:08 - 16:11
    бидний нарийн цогц бас эмзэг байдал болон
  • 16:11 - 16:13
    тулгарч болох аюулыг харуулж чадна.
  • 16:13 - 16:15
    Мөн хуримтлуулан суралцах хүчийг ч
  • 16:15 - 16:17
    харуулж чадна.
  • 16:17 - 16:20
    Харин одоо эцэст нь
  • 16:20 - 16:24
    миний хүсэх зүйл бол
  • 16:24 - 16:27
    би өөрийн ач хүү Даниель
  • 16:27 - 16:29
    бас түүний найз нөхөд,
  • 16:29 - 16:32
    дэлхий даяарх үе тэнгийнхэн нь
  • 16:32 - 16:34
    эх түүхийг түүхийг мэдэж
    байгаасай гэж хүсч байна.
  • 16:34 - 16:37
    Маш сайн мэдэж,
  • 16:37 - 16:39
    бидэнтэй тулгараад буй шалгуурууд,
  • 16:39 - 16:41
    бас боломжуудыг
  • 16:41 - 16:43
    мэдээсэй гэж хүсч байна.
  • 16:43 - 16:45
    Тиймээс ч та бидний хэсэг хүмүүс
  • 16:45 - 16:47
    цахим сүлжээнд эх түүхийн хичээлийн
  • 16:47 - 16:49
    үнэгүй төлөвлөгөө зохиож
  • 16:49 - 16:51
    дэлхий дахины ахлах сургуулийн
    сурагчдад хүргэх гэж байна.
  • 16:51 - 16:54
    Бид эх түүхээ мэдэх нь
  • 16:54 - 16:57
    маш чухал оюуны багаж
    болно гэж итгэж байна.
  • 16:57 - 17:01
    Учир нь Даниель ба түүний үеийхэн
  • 17:01 - 17:03
    томоохон шалгуур болон
  • 17:03 - 17:05
    боломжуудтай өмнөө
  • 17:05 - 17:07
    манай үзэсгэлэнт гаригийг
  • 17:07 - 17:12
    дахин нэг босго давах энэ мөчид
    тулгараад байна.
  • 17:12 - 17:14
    Анхаарал тавьсанд баярлалаа.
  • 17:14 - 17:18
    (Алга ташилт)
Title:
Эх дэлхийн түүхийг 18 минутанд
Speaker:
Дэвид Крисчэн
Description:

Дэвид Крисчэн огторгуйн үүсэл хөгжлийн түүхийг Их Тэсрэлтээс эхлэн интернэт сүлжээний үүслийг хүртэл 18-хан минутанд гайхалтай дүрслэл ашиглан тайлбарлаж байна. Энэ бол цогц биетүүд, амьдралын үүсэл, хүн төрөлхтний тухай ухаарал хайрласан, өргөн хүрээг хамарсан цаг хугацааны аялал, энэ бол "Эх түүх".
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
17:19

Mongolian subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.