< Return to Video

Ekosistem və biomlar|Ekologiya|Khan Academy

  • 0:00 - 0:01
    Əvvəlcə biraz təkrar edək.
  • 0:01 - 0:04
    Bir növün eyni ərazidə
  • 0:04 - 0:06
    yaşayan növlərinə
  • 0:06 - 0:09
    biz populyasiya deyirik.
  • 0:10 - 0:11
    Populyasiya.
  • 0:11 - 0:14
    Bu populyasiyadakı bütün orqanizmlər
  • 0:14 - 0:15
    eyni növün üzvləri olmalıdır.
  • 0:15 - 0:17
    O növün üzvləri eyni yerdə yaşamayan
  • 0:17 - 0:18
    digər üzvlər də ola biərdi ancaq onlar
  • 0:18 - 0:21
    haqqında danışdığımız populyasiyaya aid deyillər.
  • 0:21 - 0:23
    Yəni müəyyən ərazidə sadəcə bir növün yaşamadığını
  • 0:23 - 0:25
    yaxud sadəcə bir növə meylli olmadığını düşünək.
  • 0:25 - 0:28
    Bu halda bunu birinci populyasiya adlandıracam.
  • 0:28 - 0:30
    Eyni ərazidə müxtəlif növlərdən meydana gələn
  • 0:30 - 0:31
    başqa populyasiyadan da danışa bilərik.
  • 0:31 - 0:34
    Yəni o, burada olan digər növlərdəndir.
  • 0:34 - 0:36
    Onların hamısı eyni yerdə cəmlənib,
  • 0:36 - 0:39
    biz onu populyasiya adlandıra bilərik,
  • 0:39 - 0:41
    ikinci populyasiya.
  • 0:41 - 0:42
    Və əgər siz nəzərə alsanız.....
  • 0:42 - 0:44
    Yəni bizim aydındır ki, burada bir çox populyasiyamız var.
  • 0:44 - 0:46
    Və əgər siz verilmiş ərazidəki bütün
  • 0:46 - 0:48
    populyasiyaları nəzərə alsanız,
  • 0:48 - 0:50
    bu ərazini və ya regionu necə
  • 0:50 - 0:51
    təyin edəcəyinizlə bağlı uyğunluq yaranar və
  • 0:51 - 0:52
    onları birlikdə götürsəniz, o zaman
  • 0:52 - 0:55
    həqiqətən buradakı canlıarın hamısını
  • 0:55 - 0:59
    nəzərə alsanız, onlar cəmiyyət olacaq.
  • 0:59 - 1:02
    Populyasiya cəmiyyəti.
  • 1:02 - 1:05
    Bu cəmiyyət yalnız canlı varlıqlardan ibarətdir,
  • 1:05 - 1:07
    yəni biotik faktorlardan.
  • 1:07 - 1:08
    Qoyun aşağıdan yazım.
  • 1:08 - 1:12
    Biotik bu ərazidə yaşayan canlılara istinad edir.
  • 1:12 - 1:14
    Ancaq yalnız canlı varlıqlar haqqında deyil
  • 1:14 - 1:17
    cansız varkıqlar barədə də düşünək.
  • 1:17 - 1:19
    İndi abiotik sözünü yazacam.
  • 1:19 - 1:22
    Bunu başqa rəngdə yazım.
  • 1:22 - 1:25
    İndi isə gəlin abiotik faktorları,
  • 1:25 - 1:27
    yaxud abiotik mühiti nəzərə alaq.
  • 1:28 - 1:32
    Yəni yenidən eyni regionda yaşayırıq və bu
  • 1:32 - 1:34
    sizin hansı regionu seçməyinizdən asılı olaraq dəyişir.
  • 1:34 - 1:37
    Siz bunların hamısını götürürsünüz və
  • 1:37 - 1:39
    sonra öz ekosisteminizi yaradırsınız.
  • 1:39 - 1:41
    Sizin bu ekosistem
  • 1:41 - 1:43
    ola bilsin ki, çox kiçik regionu
  • 1:43 - 1:44
    yaxud çox böyük regionu ehatə etsin,lakin
  • 1:44 - 1:46
    əsas faktor onun canlılardan təşkil olunmasıdır,
  • 1:46 - 1:49
    yəni biotik və cansız
  • 1:49 - 1:51
    abiotik faktorlardan.
  • 1:51 - 1:52
    Bu videoda ekosistemlərin fərqli
  • 1:52 - 1:54
    növləri barədə düşünəcəyik.
  • 1:54 - 1:56
    Bundan sonra isə
  • 1:56 - 2:00
    müxtəlif faktorların necə qarşılıqlı
  • 2:00 - 2:02
    əlaqədə olduğu barədə düşünəcəyik.
  • 2:02 - 2:03
    Bunu maddənin qorunması kimi də götürmək olar,
  • 2:03 - 2:06
    belə ki, maddələr ekosistem daxilində tez-tez
  • 2:06 - 2:08
    bir formadan digərinə keçirlər.
  • 2:08 - 2:10
    Burada həm də enerji axını var.
  • 2:10 - 2:13
    Enerji bir ekosistemə
  • 2:13 - 2:16
    əsasən günəş işığı formasında daxil olur
  • 2:16 - 2:18
    və o bir orqanizmdən digərinə ötürülür,
  • 2:18 - 2:19
    bəzən isə hətta
  • 2:19 - 2:22
    cansız varlıqlarla birlikdə
  • 2:23 - 2:25
    nəticədə aktual istiliyə çevrilir.
  • 2:25 - 2:27
    İndi isə ekosistem növlərinə baxaq.
  • 2:27 - 2:29
    Artıq burada çoxlu müxtəlifliyin olduğunu qeyd etmişəm.
  • 2:29 - 2:31
    Tam buradakı, Half Moon körfəzindəki tidal hovuzudur,
  • 2:31 - 2:33
    mənim yaşadığım yerdən uzaqda deyil.
  • 2:33 - 2:36
    Mən demək olar ki, orada olmuşam.
  • 2:36 - 2:40
    Siz müəyyən bir tidal hovuzu yəni
  • 2:40 - 2:42
    həm abiotik faktorlar, su və qaya,
  • 2:42 - 2:44
    həm də biotik dəniz ulduzu,
  • 2:45 - 2:47
    dəniz anemonları və
  • 2:47 - 2:49
    başqalarının olduğu yeri
  • 2:49 - 2:52
    nəzərdə tuta bilərsiniz.
  • 2:52 - 2:55
    Onlar birləşib ekosistem formalaşdıra bilər.
  • 2:55 - 2:57
    Bütöv hovuza ekosistem demək olar.
  • 2:57 - 3:00
    Bütöv regiona ekosistem deyə bilərik.
  • 3:00 - 3:03
    Yəni bu bir ərazini nə qədər yaxından
  • 3:03 - 3:05
    və ya nə qədər uzaqdan incələmək istəməyinizdən asılıdır
  • 3:05 - 3:06
    və uzaqdan incələməyi də seçə bilərsiniz.
  • 3:06 - 3:08
    Buradakı yağış meşəsidir,
  • 3:08 - 3:10
    Amazon yağış meşələri.
  • 3:10 - 3:13
    Bütöv yağış meşələrini bir ekosistem
  • 3:13 - 3:14
    hesab edə, yaxud sadəcə
  • 3:14 - 3:16
    araşdırmaq istəsəniz
  • 3:16 - 3:19
    bu regionun kiçik bir hissəsini
  • 3:19 - 3:21
    ekosistem kimi dəyərləndirə bilərsiniz.
  • 3:21 - 3:23
    Çayda bir ekosistem kimi nə baş verdiyini yaxud onun
  • 3:23 - 3:27
    müəyyən qismində nə baş verdiyini incələyə bilərsiniz.
  • 3:27 - 3:29
    Və sizin də anladığınız kimi, mən quruda və sudakı
  • 3:29 - 3:31
    bəzi ekosistemlər barədə danışıram,
  • 3:31 - 3:35
    bu, onları sinifləşdirmənin ümumi yoludur.
  • 3:35 - 3:38
    Beləliklə,bu qurudakı ekosistemdir.
  • 3:38 - 3:41
    Bu suda onun üzərində və ya yaxınında ola bilər.
  • 3:41 - 3:43
    Beləliklə, demək olar ki o sudadır.
  • 3:43 - 3:45
    Və əgər, sudadırsa,
  • 3:45 - 3:46
    bunlar ola bilər ...
  • 3:46 - 3:49
    Burada tam və ya qismən duzlu su var,
  • 3:49 - 3:51
    bunlar dəniz suları adlanır və
  • 3:51 - 3:52
    dəniz ekosistemi dedikdə biz okeanlar və
  • 3:52 - 3:56
    onlara bənzər su hövzələri barədə düşünürük.
  • 3:56 - 3:58
    Həmçinin şirin su ekosistemi də var.
  • 3:58 - 4:00
    Yəni Amazon meşələrində gördüyümüz bu çay,
  • 4:00 - 4:02
    şirin su ekosisteminə aiddir.
  • 4:02 - 4:05
    Buna şirin, içməli su deyirik
  • 4:05 - 4:06
    yəni duzlu olmayan su.
  • 4:08 - 4:10
    Çaylar böyük görünsə də
  • 4:10 - 4:12
    ətrafımızdakıların çoxu duzlu su hövzələridir.
  • 4:12 - 4:13
    Aydındır ki, yaşamaq üçün
  • 4:13 - 4:17
    şirin suya ehtiyacımız var və su ekosistemlərinin
  • 4:17 - 4:18
    əksəriyyəti duzlu dənizlərdir.
  • 4:18 - 4:21
    İçməli su hövzəsi çox az hissəni əhatə edir.
  • 4:21 - 4:23
    Bu sadəcə bir neçə nümunədir.
  • 4:23 - 4:26
    Hətta siz öz orqanizminizə bütöv bir
  • 4:26 - 4:27
    ekosistem kimi yanaşa bilərsiniz.
  • 4:27 - 4:29
    Bədəninizin hissələrini də ekosistem kimi düşünə bilərsiniz.
  • 4:29 - 4:31
    Buna baxa bilərsiniz...
  • 4:31 - 4:32
    Hətta bir hissənizi belə o cür düşünə bilərsiniz ...
  • 4:32 - 4:36
    Əgər buradakı mənim əlimdirsə,
  • 4:36 - 4:37
    burada balaca kvadratı
  • 4:37 - 4:39
    ekosistem kimi təsvir edə bilərsiniz.
  • 4:39 - 4:41
    Siz buradakı fərqli bakteriyalar,
  • 4:41 - 4:44
    mikroorqanizmlərin növləri və onların hava kimi
  • 4:44 - 4:45
    cansız mühitlə necə qarşılıqlı əlaqədə
  • 4:45 - 4:48
    olduğunu düşünə bilərsiniz.
  • 4:48 - 4:52
    Onlar sizin dərinizdəki yağ,
  • 4:52 - 4:54
    ölü dəri hüceyrələri və həmçinin canlı dəri hüceyrələri
  • 4:54 - 4:56
    və hətta birbaşa mənimlə
  • 4:56 - 4:58
    qarşılıqlı əlaqədə olurlar.
  • 4:58 - 5:02
    İndi içində olduğumuza görə
  • 5:02 - 5:04
    və ekosistemləri təsnif etməyə
  • 5:04 - 5:05
    fokuslanmaq üçün ümumiyyətlə edilməli olan şey
  • 5:05 - 5:10
    torpaq ekosistemlərini kateqoriyalara ayırmaqdır.
  • 5:10 - 5:13
    Və burada planetimizdəki
  • 5:14 - 5:16
    torpaq ekosistemlərinin əsas növlərini
  • 5:16 - 5:17
    və onları harada
  • 5:19 - 5:20
    tapa biləcəyinizi təsvir etmişəm.
  • 5:20 - 5:23
    Bunlar torpaq ekosistemlərinin müxtəlif növləridir,
  • 5:23 - 5:26
    onlar biomlar adlanır.
  • 5:26 - 5:27
    Biomlar.
  • 5:27 - 5:29
    Və diaqramda gördüyünüz kimi, tropik meşələrini
  • 5:29 - 5:31
    tam burada tapa bilərsiniz.
  • 5:31 - 5:33
    Bu, Amazonun yağış meşəsidir.
  • 5:33 - 5:34
    Siz bunu Afrikada görə bilərsiniz.
  • 5:34 - 5:36
    Cənub-şərqi Asiyada da rast gələ bilərsiniz.
  • 5:36 - 5:39
    Onlardan həm Mərkəzi hətta Cənubi
  • 5:39 - 5:41
    yaxud Şimali Amerikada da var.
  • 5:41 - 5:43
    Əsasən, şimal enliyində yerləşən
  • 5:43 - 5:44
    iynəyarpaqlı meşələri görə bilərsiniz.
  • 5:44 - 5:47
    Savanna,səhra,tundra,çaparal,qütb buzlağı,
  • 5:47 - 5:50
    mülayim meşə, mülayim çəmənliklər bunlar hamısı
  • 5:50 - 5:51
    ekosistemin növlərini daha yaxşı anlamağa
  • 5:51 - 5:54
    yaxud ətrafımızdakı ekosistemləri
  • 5:54 - 5:58
    tapa bilməyimizə kömək edir.
  • 5:58 - 6:01
    Və təbii olaraq, bu, temperatur, rütubət və
  • 6:01 - 6:04
    iqlimə əsasən müəyyən olunur.
  • 6:05 - 6:07
    Əslində, iqlim və ərazi və burada
  • 6:07 - 6:09
    tapa biləcəyiniz mineral növləri onun
  • 6:09 - 6:12
    və həyatın nəyə bənzədiyini anlamaq üçün
  • 6:12 - 6:15
    indikator rolunu oynayır.
  • 6:15 - 6:16
    Ancaq deyilənə görə, hələ də
  • 6:16 - 6:18
    burada çoxlu müxtəliflik ola bilər.
  • 6:18 - 6:23
    Misal üçün tam buradakı
  • 6:23 - 6:24
    cənub-qərbi Amerika, Meksikanın
  • 6:24 - 6:26
    şimal-qərbindəki Sonora səhrası.
  • 6:26 - 6:29
    Bu bir səhradır və
  • 6:30 - 6:32
    dünyanın qalan yerində də səhralar var,
  • 6:32 - 6:34
    lakin onlarda bu yoxdur......
  • 6:34 - 6:35
    Onlar bəzi cəhətlərinə görə oxşar ola bilərlər,
  • 6:35 - 6:37
    lakin onların ortaq iqlimi yaxud
  • 6:37 - 6:40
    eyni abiotik yaxud
  • 6:40 - 6:42
    eyni biotik amilləri yoxdur.
  • 6:42 - 6:44
    Beləliklə, misal olaraq,indi mən sizə şəkil göstərəcəm,
  • 6:44 - 6:47
    Sonora və Qaya səhrasının şəkillərini,
  • 6:47 - 6:48
    onlar Boa Vista adasındadır.
  • 6:48 - 6:49
    Boa Vista buradadır.
  • 6:49 - 6:50
    Siz əslində onu görə bilməzsiniz.
  • 6:50 - 6:53
    O, Afrika sahilərində yerləşən çox kiçik bir adadır.
  • 6:53 - 6:57
    Bu diaqramlardan və şəkildən gördüyümüz kimi
  • 6:57 - 6:59
    sizin bunu anlamaq üçün ekspert olmağınıza gərək yoxdur,
  • 6:59 - 7:00
    yaxşı bunların hər ikisi səhradır.
  • 7:00 - 7:02
    İkisi də quru görünür.
  • 7:02 - 7:03
    Burada çoxlu su hövzəsi yoxdur,lakin
  • 7:03 - 7:06
    onlar yenə də çox fərqlidir.
  • 7:06 - 7:08
    Sonora səhrası Qaya səhrasına nisbətən
  • 7:08 - 7:10
    ən azından daha çox canlı görünür.
  • 7:10 - 7:12
    Elə özünə uyğun olaraq
  • 7:12 - 7:14
    Qaya səhrası adlandırılıb,
  • 7:14 - 7:15
    çünki çılpaq gözlə baxsaq belə
  • 7:15 - 7:18
    yenə də büsbütün qayaları görərik.
  • 7:18 - 7:20
    Biomlar torpaq ekosistemlərini təsnif etməyin
  • 7:20 - 7:23
    çox dəqiq, yüksək səviyyəli bir üsuludur.
  • 7:23 - 7:27
    Lakin hətta eyni biomlar çox fərqli ola bilər....
  • 7:28 - 7:30
    Eyni biomda təsnif edilən
  • 7:30 - 7:32
    iki şey çox fərqli ola bilər.
Title:
Ekosistem və biomlar|Ekologiya|Khan Academy
Description:

Ekosistemlərə və biomalara giriş.

Növbəti dərsi izləyin: https://www.khanacademy.org/science/biolog/ecology/intro-to-cosystems/v/flow-of-Energy-and-matrough-ecosistems

Əvvəlki dərsdən qaçırdınız? Burada baxın: https://www.khanacademy.org/science/biolog/ecology/community-sthicure-d-Diversity/v/eciocial-Stuessiya

Xan Akademiyası Ekologiya: Niyə şimal qütbündə qütb ayıları niyə tapılır? Niyə duşunuzda və corab çekmece (inşallah) içində böyüdü? Ekoloqların orqanizmlər və onların ətrafı arasındakı qarşılıqlı təsirlərin necə işlədiyini və bu qarşılıqlı əlaqələrin fərqli orqanizmlərin tapıldığı yerlərdə necə təsir etdiyini öyrənin.

Xan Akademiyası haqqında: Xan Akademiyası tələbələrə təlim, professionallaşdırılmış öyrənmə və şagirdlərə siniflərin içərisində və xaricində sürətlə təhsil almağa imkan verən fərdi öyrənmə. Riyaziyyat, elm, kompüter proqramlaşdırma, tarix, sənət tarixi, iqtisadiyyatı və daha çox ünvana müraciət edirik. Riyaziyyat missiyamız şagirdlərdən tələbələrə güclü aspektləri müəyyənləşdirən, güclü aspektləri müəyyənləşdirən və öyrənmə boşluqlarını müəyyənləşdirən adaptiv texnologiyanı hesablamağa istiqamətləndirir. NASA, Müasir İncəsənət Muzeyi, Kaliforniya Elmlər Akademiyası və xüsusi məzmunu təklif etmək üçün MİT kimi qurumlarla da iştirak etdik.

Pulsuz. Hər kəs üçün. Əbədi. #Youcanearnanyhing

Xanacademiyaya abunə olun: https://www.youtube.com/Subscription_center?add_user=Khanacademy
more » « less
Video Language:
English
Team:
Khan Academy
Duration:
07:33

Azerbaijani subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.