< Return to Video

Zeitgeist: Moving Forward - ENG MultiSub [FULL MOVIE]

  • 0:04 - 0:08
    Í hnignandi samfélagi, verður listin,
  • 0:08 - 0:14
    ef hún er sönn, líka að endurspegla hnignunina.
  • 0:14 - 0:20
    Og ef hún á að sinna skyldum sínum við samfélagið
  • 0:20 - 0:25
    verður listin að sýna að hægt er að breyta heiminum.
  • 0:25 - 0:29
    Og hjálpa til við að breyta honum.
  • 0:29 - 0:32
    -Ernst Fischer
  • 0:32 - 0:34
    Miklar óeirðir vegna áætlunar stjórnvalda
  • 0:34 - 0:37
    um að koma í veg fyrir vanskil á lánum sínum...
  • 0:37 - 0:39
    er að atvinnuleysi heldur áfram að aukast
  • 0:39 - 0:41
    og verður að halda áfram að aukast
  • 0:41 - 0:45
    bara vegna þess að við höfum umframbirgðir af vörum...
  • 0:45 - 0:46
    þetta er allt lánsfé...
  • 0:46 - 0:50
    sem er í eigu erlendra banka...
  • 0:51 - 0:55
    P-E-N-I-N-G-A-R, í formi hentugs einstaklingsláns...
  • 0:55 - 0:57
    ...filter vindlingur sem kemur með bragðið...
  • 0:57 - 1:01
    45 maltlíkjör... Ert þú heit/ur?!...
  • 1:01 - 1:04
    eru Bandaríkin að skipuleggja sprengjuárás á Íran?...
  • 1:04 - 1:07
    ...Ameríka fjármagnar hryðjuverkaárásir í Íran...
  • 1:08 - 1:10
    Sko, amma mín var yndisleg manneskja.
  • 1:10 - 1:14
    Hún kenndi mér að spila Matador.
  • 1:14 - 1:18
    Hún skildi að leikurinn gekk út á eignir.
  • 1:18 - 1:19
    Hún náði öllu sem hún gat og
  • 1:19 - 1:23
    að lokum, varð hún meistari leiksins.
  • 1:23 - 1:25
    Og svo sagði hún alltaf það sama við mig.
  • 1:25 - 1:27
    Hún horfði á mig og hún sagði:
  • 1:27 - 1:31
    "Seinna lærir þú að spila spilið."
  • 1:31 - 1:34
    Eitt sumarið spilaði ég Matador næstum því á hverjum degi, allan daginn
  • 1:34 - 1:37
    og það sumar, lærði ég að spila spilið.
  • 1:37 - 1:40
    Ég fór að skilja að eina leiðin til að vinna
  • 1:40 - 1:43
    er að tileinka sér græðgi, algjörlega.
  • 1:43 - 1:45
    Ég fór að skilja að peningar og eignir...
  • 1:45 - 1:48
    það er það sem gefur stigin.
  • 1:48 - 1:49
    Og í lok sumarsins
  • 1:49 - 1:52
    var ég miskunnarlausari en amma mín.
  • 1:52 - 1:55
    Ég var tilbúinn að beygja reglurnar ef ég þurfti, til að vinna leikinn...
  • 1:56 - 1:59
    og ég settist niður með henni til að spila um haustið.
  • 1:59 - 2:02
    Ég tók allt sem hún átti. Ég horfði á hana
  • 2:02 - 2:04
    afhenda síðasta dollarann sinn og hætta með algjörri uppgjöf.
  • 2:06 - 2:11
    Og svo kenndi hún mér eitt í viðbót.
  • 2:11 - 2:14
    Þá sagði hún:
  • 2:14 - 2:17
    "Nú fer þetta allt saman aftur í kassann.
  • 2:20 - 2:23
    Öll húsin og hótelin.
  • 2:23 - 2:26
    Allar járnbrautirnar og almenningsþjónustufyrirtækin...
  • 2:26 - 2:29
    Allar eignirnar og allir dásamlegu peningarnir...
  • 2:30 - 2:33
    Núna fer þetta allt saman aftur í kassann.
  • 2:35 - 2:37
    Þú áttir ekkert af þessu í raun og veru.
  • 2:38 - 2:41
    Þú varðst voða spenntur fyrir því í smá stund.
  • 2:42 - 2:45
    En þetta var til löngu áður en þú settist við spilið
  • 2:46 - 2:50
    og það verður hérna löngu eftir að þú ferð - leikmenn koma - leikmenn fara.
  • 2:52 - 2:54
    Hús og bílar...
  • 2:55 - 2:57
    Titlar og föt...
  • 2:57 - 2:59
    Meira að segja líkami þinn."
  • 3:00 - 3:04
    Vegna þess að staðreyndin er sú að allt sem ég gríp og neyti og hamstra
  • 3:04 - 3:07
    fer allt aftur í kassann og ég glata því öllu.
  • 3:08 - 3:10
    Svo þú verður að spyrja þig
  • 3:10 - 3:12
    þegar þú færð loksins hina fullkomnu stöðuhækkun
  • 3:12 - 3:14
    þegar þú hefur gert hin fullkomnu kaup
  • 3:14 - 3:15
    þegar þú kaupir hið fullkomna heimili
  • 3:15 - 3:17
    þegar þú hefur safnað fjárhagslegu öryggi
  • 3:17 - 3:20
    og klifið stiga velgengninnar
  • 3:20 - 3:23
    að hæsta þrepi sem hægt er að klífa...
  • 3:23 - 3:26
    og spennan þverr
  • 3:26 - 3:28
    - og hún mun þverra -
  • 3:29 - 3:32
    Hvað þá?
  • 3:32 - 3:34
    Hversu langt þarftu að ganga eftir þessum vegi
  • 3:35 - 3:38
    áður en þú sérð hvert hann liggur?
  • 3:40 - 3:42
    Vissulega skilurðu
  • 3:42 - 3:44
    að það verður aldrei nóg.
  • 3:46 - 3:48
    Svo þú verður að spyrja sjálfan þig:
  • 3:49 - 3:52
    Hvað skiptir máli?
  • 4:49 - 4:50
    Þau eru flott!
  • 4:52 - 4:54
    Þau eru rík!
  • 4:56 - 4:58
    Og þau eru spillt!
  • 5:03 - 5:05
    Aðalþættirnir í Bandaríkjunum eru komnir aftur!
  • 5:31 - 5:38
    Gentle Machine Productions kynnir
  • 5:43 - 5:51
    Mynd eftir Peter Joseph
  • 5:56 - 5:58
    Þegar ég var ungur maður
  • 5:58 - 6:00
    að alast upp í New York-borg
  • 6:00 - 6:03
    neitaði ég að heita bandaríska fánanum hollustu.
  • 6:05 - 6:08
    Auðvitað var ég sendur til skólastjórans.
  • 6:08 - 6:11
    Og hann spurði mig "Hvers vegna viltu ekki heita hollustu?
  • 6:11 - 6:13
    Allir gera það!"
  • 6:13 - 6:16
    Ég sagði, "Einu sinni trúðu allir að jörðin væri flöt
  • 6:16 - 6:18
    en það gerir hana ekki þannig."
  • 6:18 - 6:22
    Ég útskýrði að Bandaríkin skulduðu allt sem þau ættu
  • 6:22 - 6:23
    öðrum menningarheimum
  • 6:23 - 6:25
    og öðrum þjóðum
  • 6:25 - 6:27
    og að ég vildi frekar heita hollustu
  • 6:27 - 6:28
    jörðinni
  • 6:28 - 6:30
    og öllum á henni.
  • 6:31 - 6:33
    Það þarf ekki að taka það fram að það leið ekki á löngu
  • 6:33 - 6:35
    áður en ég hætti alveg í skólanum
  • 6:36 - 6:38
    og setti upp rannsóknarstofu í svefnherberginu mínu.
  • 6:39 - 6:41
    Þar byrjaði ég að læra um vísindi
  • 6:41 - 6:42
    og náttúruna.
  • 6:43 - 6:44
    Ég gerði mér þá grein fyrir
  • 6:44 - 6:46
    að alheiminum er stjórnað af lögmálum
  • 6:46 - 6:48
    og að manneskjan
  • 6:48 - 6:50
    ásamt samfélaginu sjálfu
  • 6:50 - 6:53
    var ekki undanþegin þessum lögmálum.
  • 6:54 - 6:57
    Þá kom hrunið 1929.
  • 6:57 - 6:59
    Sem var upphafið af því sem við köllum nú
  • 6:59 - 7:00
    "Kreppuna miklu."
  • 7:01 - 7:04
    Mér fannst erfitt að skilja af hverju milljónir manna
  • 7:04 - 7:07
    voru án vinnu, heimilislausar, sveltandi
  • 7:07 - 7:10
    meðan allar verksmiðjurnar voru þarna.
  • 7:10 - 7:13
    Auðlindirnar voru óbreyttar.
  • 7:13 - 7:15
    Það var þá sem ég gerði mér grein fyrir
  • 7:15 - 7:18
    að leikreglur hagkerfisins
  • 7:18 - 7:20
    voru ógildar í eðli sínu.
  • 7:21 - 7:24
    Stuttu seinna kom seinni heimsstyrjöldin
  • 7:24 - 7:27
    þar sem ýmsar þjóðir skiptust á
  • 7:27 - 7:30
    að rústa hver annarri, kerfisbundið.
  • 7:30 - 7:33
    Seinna reiknaði ég út að öll eyðileggingin
  • 7:33 - 7:35
    og eyðing auðlinda
  • 7:35 - 7:36
    sem að fór í þetta stríð
  • 7:36 - 7:38
    gætu auðveldlega séð fyrir þörfum hverrar
  • 7:38 - 7:42
    einustu manneskju á plánetunni.
  • 7:43 - 7:46
    Síðan þá hef ég horft upp á mannkynið
  • 7:46 - 7:50
    undirbúa sína eigin útrýmingu.
  • 7:50 - 7:53
    Ég hef horft upp á þegar dýrmætum, takmörkuðum auðlindum
  • 7:53 - 7:56
    er stöðugt sóað og þær eyðilagðar
  • 7:56 - 8:00
    í nafni hagnaðar og frjálsra markaða.
  • 8:00 - 8:03
    Ég hef horft upp á félagsleg gildi samfélagsins breytast
  • 8:03 - 8:07
    í auvirðilega tilgerð efnishyggjunnar
  • 8:07 - 8:10
    og hugsunarlausa neyslu.
  • 8:10 - 8:13
    Og ég hef horft upp á auðvaldið
  • 8:13 - 8:16
    stýra gerð stjórnmálanna
  • 8:16 - 8:18
    hjá samfélögum sem eiga að heita frjáls.
  • 8:20 - 8:22
    Ég er 94 ára gamall núna.
  • 8:22 - 8:24
    Og ég er hræddur um að afstaða mín
  • 8:24 - 8:26
    sé enn sú sama og hún var
  • 8:26 - 8:29
    fyrir 75 árum.
  • 8:31 - 8:34
    Þessi fjandi þarf að fara.
  • 8:38 - 8:46
    ZEITGEIST (tíðarandi)
  • 8:46 - 8:53
    ZEITGEIST: MOVING FORWARD (tíðarandi: höldum áfram)
  • 9:00 - 9:03
    Aldrei efast um að lítill hópur hugsandi
  • 9:03 - 9:06
    ákveðinna borgara geti breytt heiminum.
  • 9:06 - 9:08
    Það er reyndar það eina sem hefur gert það.
  • 9:08 - 9:09
    -Margaret Mead
  • 9:10 - 9:13
    I Hluti: Mannlegt eðli
  • 9:13 - 9:16
    Ef þú ert vísindamaður sem
  • 9:16 - 9:19
    er einhversstaðar á leiðinni heilaþveginn með spurningunni
  • 9:19 - 9:23
    um "eðli eða umhverfi."
  • 9:23 - 9:25
    Hún er að minnsta kosti á pari við spurninguna um Coke eða Pepsi,
  • 9:25 - 9:27
    og Grikki eða Trójumenn.
  • 9:27 - 9:31
    Þannig að, eðli eða umhverfi: Þetta er, nú til dags,
  • 9:31 - 9:34
    mjög of-einfaldað sjónarhorn
  • 9:34 - 9:36
    þar sem áhrifaþættir
  • 9:36 - 9:40
    hafa áhrif á allt frá hvernig fruma tekst á við
  • 9:40 - 9:42
    breytingar á orku upp í
  • 9:42 - 9:45
    það sem gerir okkur að því sem við erum á hinum sérstæðustu
  • 9:45 - 9:48
    sviðum persónuleikans.
  • 9:48 - 9:51
    Og menn hafa byggt sér þessa algjörlega röngu tvískiptingu
  • 9:51 - 9:54
    í kringum það að eðlið sé ráðandi
  • 9:54 - 9:57
    og undirstaðan í öllu orsakasamhengi.
  • 9:57 - 10:00
    Lífið er DNA og tákn táknanna
  • 10:00 - 10:04
    og hinn heilagi gral, sem knýr allt áfram...
  • 10:04 - 10:06
    Á hinum endanum er hins vegar tekinn
  • 10:06 - 10:07
    póll félagsvísindanna sem er:
  • 10:08 - 10:09
    Við erum "félagslegar lífverur"
  • 10:09 - 10:13
    og líffræði fjallar bara um myglusveppi.
  • 10:13 - 10:16
    Mannkynið er laust við líffræði
  • 10:16 - 10:19
    og augljóslega eru bæði sjónarhornin marklaus.
  • 10:19 - 10:21
    Það sem menn sjá í staðinn er
  • 10:21 - 10:23
    að það er eiginlega ómögulegt að skilja
  • 10:23 - 10:25
    hvernig líffræðin virkar
  • 10:25 - 10:27
    án samhengis við umhverfið.
  • 10:28 - 10:30
    Það er í genunum
  • 10:30 - 10:34
    Ein klikkaðasta hugmyndin,
  • 10:34 - 10:36
    sem er samt mjög útbreidd
  • 10:36 - 10:38
    og mögulega hættuleg, er þessi:
  • 10:38 - 10:42
    "Ó, þessi hegðun er í genunum."
  • 10:42 - 10:43
    Hvað þýðir það nú?
  • 10:43 - 10:46
    Það þýðir alls konar óljóst bull
  • 10:46 - 10:49
    fyrir þá sem þekkja nútíma líffræði, en fyrir flestum
  • 10:49 - 10:52
    þarna úti, þýðir það þetta:
  • 10:52 - 10:54
    fyrirframákveðin skoðun á lífinu;
  • 10:54 - 10:57
    sem á sér rætur í líffræði og erfðafræði;
  • 10:57 - 11:00
    að gen séu óbreytanleg;
  • 11:00 - 11:03
    að samasemmerki sé á milli gena og
  • 11:03 - 11:06
    einhvers sem er óbreytanlegt, og það sé eins gott
  • 11:06 - 11:08
    sóa ekki orku í að reyna að laga það:
  • 11:08 - 11:11
    gætum alveg eins sleppt því að nota orku samfélagsins í að reyna
  • 11:11 - 11:15
    að bæta það vegna þess að genin eru óhjákvæmileg og óbreytanleg...
  • 11:15 - 11:18
    og það er bara rangt.
  • 11:21 - 11:23
    Sjúkdómar
  • 11:24 - 11:27
    Það er almennt álit að raskanir eins og
  • 11:27 - 11:29
    ADHD séu erfðafræðilega forritaðar.
  • 11:29 - 11:32
    Að ástand eins og geðklofi sé erfðafræðilega forritað.
  • 11:32 - 11:33
    Sannleikurinn er hið gagnstæða.
  • 11:33 - 11:35
    Ekkert er forritað erfðafræðilega.
  • 11:35 - 11:37
    Það eru mjög sjaldgæfir sjúkdómar
  • 11:37 - 11:39
    örfáir
  • 11:39 - 11:43
    sem eru lítið þekktir meðal almennings
  • 11:43 - 11:46
    sem eru raunverulega ákvarðaðir erfðafræðilega.
  • 11:46 - 11:48
    Flóknustu sjúkdómar
  • 11:48 - 11:52
    gætu haft tilhneigingar sem eru að hluta erfðafræðilegar
  • 11:52 - 11:56
    en tilhneiging er ekki það sama og fyrirfram ákvarðaður erfðagalli.
  • 11:56 - 12:00
    Hin mikla leit að uppsprettu sjúkdóma í genamenginu
  • 12:00 - 12:04
    var dæmd til að mistakast áður en nokkrum datt hún í hug
  • 12:04 - 12:08
    vegna þess að fæstir sjúkdómar eru fyrirfram ákvarðaðir erfðafræðilega.
  • 12:08 - 12:11
    Hjartasjúkdómar, krabbamein, heilablóðfall
  • 12:11 - 12:17
    gigtarsjúkdómar, sjálfsónæmissjúkdómar almennt
  • 12:17 - 12:19
    geðsjúkdómar, fíkn...
  • 12:19 - 12:21
    ekkert af þessu ákvarðast erfðafræðilega.
  • 12:21 - 12:26
    Brjóstakrabbamein til dæmis, af hverjum 100 konum með brjóstakrabbamein,
  • 12:26 - 12:28
    eru aðeins sjö með brjóstakrabbameinsgen.
  • 12:28 - 12:30
    93 eru ekki með það
  • 12:30 - 12:33
    og af þeim 100 konum sem hafa genin
  • 12:33 - 12:36
    þá fá þær ekki allar krabbamein.
  • 12:37 - 12:39
    Atferli/hegðun
  • 12:39 - 12:43
    Gen eru ekki bara eitthvað sem lætur okkur hegða okkur
  • 12:43 - 12:47
    á einhvern ákveðinn hátt úr samhengi við umhverfið.
  • 12:47 - 12:51
    Gen veita okkur mismunandi leiðir til að bregðast við umhverfinu.
  • 12:51 - 12:55
    Og, í raun, lítur út fyrir að ákveðið
  • 12:55 - 12:59
    umhverfi í frumbernsku og uppeldisaðferðir
  • 12:59 - 13:02
    hafi áhrif á tjáningu gena,
  • 13:02 - 13:04
    kveiki reyndar og slökkvi á mismunandi genum,
  • 13:04 - 13:08
    og beini börnum á mismunandi brautir þroska
  • 13:08 - 13:12
    sem gætu hentað veröldinni sem þau þurfa að takast á við.
  • 13:12 - 13:14
    Tökum dæmi.
  • 13:14 - 13:18
    Rannsókn sem var gerð í Montreal á fórnarlömbum sjálfsmorða
  • 13:18 - 13:21
    kannaði krufningu á heilum þessa fólks
  • 13:22 - 13:24
    og það kom í ljós að ef fórnarlömb sjálfsmorða
  • 13:24 - 13:26
    (þetta var yfirleitt ungt fólk)
  • 13:26 - 13:30
    höfðu verið misnotuð í bernsku hafði misnotkunin beinlínis
  • 13:30 - 13:33
    valdið breytingum á genum í heilanum
  • 13:33 - 13:37
    sem voru ekki til staðar í heilum fólks sem hafði ekki verið misnotað.
  • 13:37 - 13:39
    Það eru formaukningaráhrif.
  • 13:39 - 13:42
    "Epi" þýðir ofan á, svo
  • 13:42 - 13:45
    það verða formaukningaráhrif
  • 13:45 - 13:51
    frá umhverfinu sem annað hvort kveikja eða slökkva á ákveðnum genum.
  • 13:51 - 13:54
    Á Nýja Sjálandi, var gerð rannsókn
  • 13:54 - 13:56
    í bæ sem kallast Dunedin
  • 13:56 - 14:01
    þar sem nokkur þúsund einstaklingar
  • 14:01 - 14:05
    voru rannsakaðir frá fæðingu fram á þrítugsaldur.
  • 14:06 - 14:11
    Menn komust að því að þeir gátu borið kennsl á
  • 14:11 - 14:15
    erfðafræðilega stökkbreytingu, óvenjulegt gen
  • 14:15 - 14:18
    sem hafði einhverja tengingu við
  • 14:18 - 14:21
    tilhneigingu til ofbeldishneigðar
  • 14:21 - 14:25
    en aðeins ef einstaklingurinn hafði líka
  • 14:25 - 14:29
    sætt alvarlegri misnotkun í æsku.
  • 14:29 - 14:32
    Með öðrum orðum, börn með þessi óvenjulegu gen voru
  • 14:32 - 14:34
    ekkert líklegri til að vera ofbeldishneigð en aðrir
  • 14:34 - 14:37
    og, í raun, höfðu þau lægri tíðni ofbeldis
  • 14:37 - 14:39
    en fólk með eðlileg gen
  • 14:39 - 14:42
    svo framarlega sem þau voru ekki misnotuð sem börn.
  • 14:43 - 14:45
    Frábært viðbótardæmi um aðferðir
  • 14:45 - 14:47
    þar sem gen eru ekki upphaf og endir alls.
  • 14:47 - 14:50
    Flott tækni þar sem hægt er
  • 14:50 - 14:52
    að taka ákveðið gen úr mús
  • 14:52 - 14:55
    og músin og afkomendur hennar munu ekki bera þetta gen.
  • 14:55 - 14:56
    Hægt er að "slökkva á" þessu geni.
  • 14:56 - 14:58
    Þannig að þarna er þetta eina gen sem stjórnar
  • 14:58 - 15:00
    próteini sem hefur eitthvað að gera
  • 15:00 - 15:04
    með nám og minni og með þessari stórkostlegu aðferð
  • 15:04 - 15:06
    er hægt að "slökkva" á þessu geni
  • 15:06 - 15:08
    og þessi mús lærir ekki eins vel.
  • 15:08 - 15:10
    "Ó! Erfðafræðilegur grunnur greindar!"
  • 15:10 - 15:14
    Það sem ekki fékk athygli í þessari tímamótarannsókn,
  • 15:14 - 15:16
    sem fjölmiðlar fjölluðu þó mikið um,
  • 15:16 - 15:20
    er að þessar erfðafræðilega sködduðu mýs
  • 15:20 - 15:22
    sem fengu uppeldi í meira auðgandi
  • 15:22 - 15:25
    og örvandi umhverfi en venjulegar mýs í búri á rannsóknarstofu
  • 15:25 - 15:28
    biðu engan skaða af þessari vöntun.
  • 15:28 - 15:32
    Þannig að, þegar einhver segir samkvæmt skilningi okkar í dag:
  • 15:32 - 15:35
    "ó, þessi hegðun er erfðafræðileg"
  • 15:35 - 15:39
    svo framarlega sem það er gild setning yfirhöfuð,
  • 15:39 - 15:41
    er hann að segja: það er
  • 15:41 - 15:44
    erfðafræðileg tilhneiging saman við það hvernig þessi
  • 15:44 - 15:46
    lífvera bregst við umhverfinu;
  • 15:46 - 15:49
    gen geta hugsanlega haft áhrif á
  • 15:49 - 15:51
    hversu tilbúin lífveran er að
  • 15:51 - 15:53
    takast á við ákveðnar áskoranir í umhverfinu.
  • 15:53 - 15:57
    Þetta er ekki það sem flestir hafa í huga,
  • 15:57 - 16:00
    án þess að ég ætli að predika neitt,
  • 16:00 - 16:02
    en að fylgja gömlu
  • 16:02 - 16:04
    útgáfunni af "Það er erfðafræðilegt!"
  • 16:04 - 16:07
    er ekki langt frá hugmyndum um kynbætur á mönnum
  • 16:07 - 16:09
    og þvílíku.
  • 16:09 - 16:11
    Þetta er útbreiddur miskilningur
  • 16:11 - 16:14
    og hann getur verið hættulegur.
  • 16:14 - 16:17
    Ein ástæða þess að
  • 16:17 - 16:21
    líffræðileg útskýring á ofbeldi...
  • 16:21 - 16:23
    ein ástæða þess að sú tilgáta
  • 16:23 - 16:26
    er mögulega hættuleg, ekki bara að hún sé misvísandi,
  • 16:26 - 16:28
    heldur að hún geti valdið skaða...
  • 16:28 - 16:31
    er vegna þess að ef menn trúa því
  • 16:31 - 16:33
    geta þeir auðveldlega sagt:
  • 16:33 - 16:35
    "Jæja, það er ekkert sem við getum gert
  • 16:35 - 16:37
    til þess að breyta tilhneigingunni
  • 16:37 - 16:40
    sem fólk hefur til að verða ofbeldishneigt;
  • 16:40 - 16:44
    allt sem við getum gert er að refsa því - loka það inni
  • 16:44 - 16:46
    eða taka það af lífi
  • 16:46 - 16:49
    en við þurfum ekkert að hafa áhyggjur af að breyta
  • 16:49 - 16:53
    félagslega umhverfinu eða félagslegum forsendum
  • 16:53 - 16:56
    sem hugsanlega verða til þess að fólk verði ofbeldishneigt vegna þess
  • 16:56 - 16:58
    að það kemur málinu ekkert við."
  • 16:58 - 17:03
    Rökræður um erfðafræði veita okkur þann lúxus að hunsa
  • 17:03 - 17:06
    gamla og nýja sagnfræðilega og félagslega þætti
  • 17:06 - 17:08
    og með orðum Louis Menand
  • 17:08 - 17:10
    sem skrifaði í New Yorker
  • 17:10 - 17:12
    Af miklu innsæi, skrifar hann:
  • 17:12 - 17:16
    "þetta er allt í genunum... útskýring á hvernig allt er
  • 17:16 - 17:18
    sem breytir ekki hvernig allt er.
  • 17:18 - 17:20
    Hvers vegna ætti nokkur að vera óhamingjusamur
  • 17:21 - 17:23
    eða taka þátt í andfélagslegri hegðun
  • 17:23 - 17:25
    þegar þessi manneskja býr í
  • 17:25 - 17:29
    frjálsasta og blómlegasta þjóðfélagi jarðarinnar?
  • 17:29 - 17:31
    Það getur ekki verið kerfið.
  • 17:31 - 17:33
    Það hlýtur að vera galli í manneskjunni sjálfri."
  • 17:34 - 17:36
    Sem er góð leið til að orða það.
  • 17:36 - 17:39
    Þessi erfðafræðideila er einfaldlega afsökun
  • 17:39 - 17:41
    sem leyfir okkur að hunsa
  • 17:41 - 17:45
    félagslega og efnahagslega og stjórnmálaþætti
  • 17:45 - 17:48
    sem, í raun, liggja að baki
  • 17:48 - 17:51
    flestra hegðunarvandamála.
  • 17:53 - 17:55
    Dæmi: Fíkn
  • 17:56 - 17:58
    Fíkn er venjulega
  • 17:58 - 18:00
    talin vera lyfjatengt viðfangsefni
  • 18:00 - 18:02
    en ef við skoðum hana í víðara samhengi
  • 18:02 - 18:04
    skilgreini ég fíkn sem hvaða hegðun
  • 18:04 - 18:07
    sem tengist óslökkvandi löngun
  • 18:07 - 18:09
    með skammvinnri fróun
  • 18:09 - 18:12
    og neikvæðum afleiðingum til lengri tíma
  • 18:12 - 18:15
    samhliða skertri stjórnun á hegðunni þannig að manneskjan
  • 18:15 - 18:18
    vill hætta eða lofar að gera það
  • 18:18 - 18:21
    en getur ekki fylgt því eftir
  • 18:21 - 18:23
    og þegar menn skilja það, sjá þeir að
  • 18:23 - 18:24
    til er margs konar fíkn
  • 18:24 - 18:26
    önnur en sú sem tengist lyfjum.
  • 18:26 - 18:29
    Það er vinnufíkn; kaupfíkn;
  • 18:29 - 18:31
    internetfíkn; tölvuleikjafíkn...
  • 18:31 - 18:33
    Það er valdafíkn. Fólk sem hefur völd en
  • 18:33 - 18:36
    vill meira og meira; ekkert er nokkurn tímann nóg fyrir það.
  • 18:36 - 18:40
    Öflun - stórfyrirtæki sem verða að eignast meira og meira.
  • 18:40 - 18:42
    Fíkn í olíu
  • 18:42 - 18:45
    eða a.m.k. í auðinn og vörurnar sem eru gerðar
  • 18:45 - 18:47
    aðgengilegar með olíu.
  • 18:47 - 18:50
    Lítum á neikvæðar afleiðingar á umhverfið.
  • 18:50 - 18:53
    Við erum að eyðileggja einu plánetuna sem
  • 18:53 - 18:55
    byggileg er vegna þessarar fíknar.
  • 18:55 - 18:57
    Nú, þessi fíkn hefur miklu meiri
  • 18:57 - 18:59
    eyðileggjandi félagslegar afleiðingar
  • 18:59 - 19:04
    heldur en kókaín- eða heróínneysla sjúklinga minna.
  • 19:04 - 19:08
    Samt sem áður er hún verðlaunuð og talin vera virðingarverð.
  • 19:08 - 19:11
    Stjórnandi tóbaksfyrirtækis sem sýnir meiri gróða
  • 19:11 - 19:14
    mun fá miklu meiri viðurkenningu.
  • 19:15 - 19:19
    Hann sér engar neikvæðar afleiðingar, hvorki lagalega né í öðru.
  • 19:19 - 19:22
    Reyndar er hann virtur stjórnarmeðlimur
  • 19:22 - 19:24
    annara stórfyrirtækja.
  • 19:24 - 19:27
    En, sjúkdómar sem tengjast tóbaksreyk
  • 19:27 - 19:31
    drepa 5 ½ milljón manns í heiminum á hverju ári.
  • 19:31 - 19:35
    Í Bandaríkjunum drepa þeir 400.000 manns á ári.
  • 19:36 - 19:38
    Og hvað stýrir fíkn þessa fólks? Hagnaður.
  • 19:38 - 19:40
    Það er með fíkn upp að því marki
  • 19:40 - 19:42
    að það er í raun í afneitun
  • 19:42 - 19:44
    á afleiðingar gjörða sinna
  • 19:44 - 19:48
    sem er dæmigert fyrir fíkla, þessi afneitun.
  • 19:48 - 19:50
    Og það er virðingarverð fíkn. Það er virðingarvert
  • 19:50 - 19:53
    að vera með fíkn í hagnað, sama hvað það kostar.
  • 19:53 - 19:56
    Þannig að, það sem er viðurkennt og það sem er virðingarvert
  • 19:56 - 19:59
    er mikið geðþóttafyrirbæri í samfélagi okkar
  • 19:59 - 20:01
    og það lítur út fyrir að eftir því sem skaðinn er meiri
  • 20:01 - 20:03
    er fíknin virðingarverðari.
  • 20:06 - 20:08
    Goðsögnin
  • 20:08 - 20:11
    Það er goðsögn að eiturlyf séu vanabindandi í sjálfu sér.
  • 20:11 - 20:14
    Í raun, er stríðið gegn eiturlyfjum byggt á
  • 20:14 - 20:16
    hugmyndinni um að bann við uppruna
  • 20:16 - 20:18
    eiturlyfja hafi áhrif á fíkn.
  • 20:18 - 20:22
    Með víðtækari skilningi á fíkn
  • 20:22 - 20:24
    sést að ekkert er ávanabindandi í sjálfu sér.
  • 20:24 - 20:27
    Engin efni, engin lyf eru í sjálfu sér ávanabindandi
  • 20:27 - 20:29
    og engin hegðun er í sjálfu sér ávanabindandi.
  • 20:29 - 20:32
    Margir geta farið að versla án þess að verða kaupfíklar.
  • 20:32 - 20:34
    Það verða ekki allir matarfíklar.
  • 20:34 - 20:37
    Það verða ekki allir sem drekka glas af víni áfengissjúkllingar.
  • 20:37 - 20:40
    Þannig að það mikilvæga er hvað gerir fólk móttækilegt
  • 20:40 - 20:44
    þar sem það er blanda móttækilegs einstaklings
  • 20:44 - 20:47
    og mögulega ávanabindandi efnis eða hegðunar
  • 20:47 - 20:52
    sem veldur því að fíknin nær undirtökunum.
  • 20:52 - 20:55
    Það er ekki lyfið sem er ávanabindandi
  • 20:55 - 20:57
    heldur fer það eftir móttækileika einstaklingsins
  • 20:57 - 21:01
    til að verða fíkill á ákveðið efni eða hegðun.
  • 21:01 - 21:02
    Umhverfi
  • 21:03 - 21:04
    Ef við viljum skilja hvað
  • 21:04 - 21:06
    gerir þá suma mótækilegri en aðra
  • 21:06 - 21:09
    verðum við að líta til lífsreynslunnar.
  • 21:09 - 21:14
    Gamla hugmyndin, þó hún sé gömul er
  • 21:14 - 21:17
    henni samt haldið fram, að fíkn sé orsökuð af genum
  • 21:17 - 21:20
    er vísindalega óverjandi.
  • 21:21 - 21:24
    Staðreyndin er að ákveðin lífsreynsla
  • 21:24 - 21:26
    gerir fólk móttækilegt.
  • 21:26 - 21:30
    Lífsreynsla sem mótar ekki bara persónuleika
  • 21:30 - 21:33
    manneskjunnar og sálfrænar þarfir
  • 21:33 - 21:36
    heldur líka heilann á ákveðinn hátt.
  • 21:36 - 21:39
    Og það ferli byrjar í móðurkviði.
  • 21:41 - 21:43
    Fósturstig
  • 21:43 - 21:45
    Það hefur verið sýnt fram á það, til dæmis,
  • 21:45 - 21:48
    að ef það er álag á mæðrum á meðgöngu
  • 21:49 - 21:50
    eru börnin þeirra líklegri til að hafa
  • 21:50 - 21:53
    eiginleika sem gera þau mótækilegri fyrir fíkn
  • 21:53 - 21:55
    og það er vegna þess að þroski mótast
  • 21:55 - 21:57
    af sálrænu og félagslegu umhverfi.
  • 21:57 - 22:02
    Þannig að líffræði mannsins verður fyrir miklum áhrifum frá,
  • 22:02 - 22:07
    og er forrituð með, lífsreynslunni sem byrjar í móðurkviði.
  • 22:07 - 22:09
    Umhverfið byrjar ekki við fæðingu.
  • 22:09 - 22:11
    Umhverfið byrjar um leið og þú hefur umhverfi.
  • 22:11 - 22:15
    Um leið og þú ert fóstur, ertu móttækilegur fyrir öllum
  • 22:15 - 22:18
    upplýsingum sem koma frá blóðrás mömmunar.
  • 22:18 - 22:19
    Hormónar, staða næringarefna...
  • 22:19 - 22:22
    Frábært tímamótadæmi um þetta er
  • 22:22 - 22:24
    nokkuð sem kallast Hollenski hungurveturinn.
  • 22:24 - 22:28
    Árið 1944, við hernám nasista í Hollandi
  • 22:28 - 22:30
    ákváðu þeir, margra hluta vegna,
  • 22:30 - 22:32
    að flytja allan matinn til Þýskalands;
  • 22:32 - 22:35
    og allir í Hollandi sultu í þrjá mánuði.
  • 22:35 - 22:37
    Tugir þúsunda sultu í hel.
  • 22:37 - 22:39
    Áhrif hollenska hungurvetrarins sýndu:
  • 22:39 - 22:44
    að líkamar fóstra á öðrum eða þriðja þriðjungi meðgöngu
  • 22:44 - 22:48
    "lærðu" nokkuð mjög sérstakt yfir hungurveturinn.
  • 22:48 - 22:51
    Í ljós kom að á öðrum og þriðja þriðjungi meðgöngu er líkaminn
  • 22:51 - 22:54
    að reyna að læra á umhverfið:
  • 22:54 - 22:57
    Hversu ógnvekjandi er þarna úti?
  • 22:57 - 23:00
    Hversu gjöfult? Hvað fæ ég mikið af næringarefnum
  • 23:00 - 23:02
    frá blóðrás mömmu?
  • 23:02 - 23:07
    Líkamar fóstra frá þessu tímabili
  • 23:07 - 23:09
    lærðu að vera alla ævi
  • 23:09 - 23:14
    mjög nísk á sykur og fitu
  • 23:14 - 23:16
    og geymdu hverja ögn af því.
  • 23:16 - 23:20
    Hálfri öld síðar voru þeir sem voru fóstur hollenska hungurveturinn,
  • 23:20 - 23:22
    að öllu öðru jöfnu,
  • 23:22 - 23:25
    líklegri til að hafa háan blóðþrýsting,
  • 23:25 - 23:27
    þjást af offitu eða efnaskiptagöllum.
  • 23:27 - 23:31
    Þarna er umhverfið að koma inn á mjög óvæntan hátt.
  • 23:31 - 23:34
    Þú getur lagt mikið álag á dýr á rannsóknarstofunni þegar þau eru þunguð
  • 23:34 - 23:36
    og afkvæmi þeirra verða líklegri
  • 23:36 - 23:38
    til að nota kókaín og áfengi þegar þau eru fullorðin.
  • 23:38 - 23:42
    Þú getur lagt mikið álag á mennskar mæður. Til dæmis í breskri rannsókn
  • 23:42 - 23:45
    á konum sem voru misnotaðar á meðgöngu
  • 23:45 - 23:47
    sýndi að þær höfðu meira magn
  • 23:47 - 23:50
    streituhormónsins cortisol í fylgjunni við fæðingu
  • 23:50 - 23:52
    og börnin þeirra voru líklegri til að hafa tilhneigingar
  • 23:52 - 23:56
    sem gerir þau útsett fyrir fíkn við 7 eða 8 ára aldur.
  • 23:56 - 23:59
    Þannig að streita í móðurkviði undirbýr strax
  • 23:59 - 24:01
    alls kyns geðræn heilsufarsvandamál.
  • 24:01 - 24:04
    Í ísraelskri rannsókn á börnum
  • 24:04 - 24:07
    sem voru fædd af mæðrum sem voru þungaðar
  • 24:07 - 24:12
    rétt fyrir árásina í stríðinu 1967...
  • 24:12 - 24:14
    Þessar konur, auðvitað, voru undir mjög miklu álagi
  • 24:14 - 24:17
    og afkvæmi þeirra eru með hærri tíðni geðklofa
  • 24:17 - 24:19
    heldur en viðmiðunarhópurinn.
  • 24:19 - 24:22
    Þannig að, nú bendir margt til þess að umhverfi
  • 24:22 - 24:26
    fyrir fæðingu hafa gríðarleg áhrif á þroska mannsins.
  • 24:28 - 24:30
    Frumbernska
  • 24:30 - 24:32
    Aðalatriðið varðandi þroska mannsins
  • 24:32 - 24:33
    og sérstaklega þroska heila hans
  • 24:33 - 24:35
    er að hann fer mikið til fram undir áhrifum frá umhverfinu
  • 24:35 - 24:37
    og aðallega eftir fæðingu.
  • 24:37 - 24:40
    Í samanburði við hest
  • 24:40 - 24:42
    sem getur hlaupið á fyrsta degi ævinnar
  • 24:42 - 24:46
    sjáum við að við erum mjög óþroskuð.
  • 24:46 - 24:50
    Við getum ekki safnað saman svo mikilli samhæfingu tauga
  • 24:50 - 24:52
    jafnvægis, vöðvastyrks, sjónskerpu
  • 24:52 - 24:54
    fyrr en eins og hálfs, tveggja ára gömul.
  • 24:54 - 24:57
    Það er vegna þess að heilaþroski hjá hestinum
  • 24:57 - 24:59
    fer fram í öryggi móðurkviðs
  • 24:59 - 25:02
    og hjá manneskjunni, verður hann að fara fram eftir fæðingu
  • 25:02 - 25:04
    og það tengist ákveðinni framvindu í þróun.
  • 25:04 - 25:09
    Þegar höfuðið stækkar, en það gerir okkur að manneskjum
  • 25:09 - 25:11
    framheilinn sprettur upp og það
  • 25:11 - 25:14
    skapar manneskjurnar, í raun.
  • 25:14 - 25:17
    Á sama tíma göngum við á tveimur fótum svo mjaðmagrindin þrengist
  • 25:17 - 25:18
    til að aðlagst því. Svo nú höfum við
  • 25:18 - 25:21
    þrengri mjaðmagrind, stærra höfuð.
  • 25:21 - 25:23
    Svo við þurfum að fæðast fyrir tímann.
  • 25:23 - 25:25
    Og það þýðir að þroski heilans hjá öðrum dýrum
  • 25:25 - 25:26
    fer fram í móðurkviði
  • 25:26 - 25:29
    en hjá okkur, eftir fæðingu
  • 25:29 - 25:31
    og mikill hluti hans undir áhrifum frá umhverfinu.
  • 25:31 - 25:35
    Hugtakið tauga-Darwinismi þýðir einfaldlega
  • 25:35 - 25:38
    að rafleiðslurnar sem fá viðeigandi inntak frá umhverfinu
  • 25:38 - 25:41
    munu ná hámarks þroska og þær sem gera það ekki
  • 25:41 - 25:44
    nái ekki hámarksþroska eða jafnvel engum.
  • 25:44 - 25:47
    Ef barn sem fæðist með fullkomlega eðlileg augu
  • 25:47 - 25:49
    er haft í dimmu herbergi í fimm ár
  • 25:49 - 25:52
    verður það blint það sem eftir er ævinnar.
  • 25:52 - 25:55
    vegna þess að sjóntaugar þurfa ljósbylgjur til að þroskast
  • 25:55 - 25:58
    og án þeirra munu jafnvel stærstu
  • 25:58 - 26:00
    taugar, sem eru til staðar og virkar við fæðingu,
  • 26:00 - 26:04
    rýrna og deyja og nýjar myndast ekki.
  • 26:06 - 26:08
    Minni
  • 26:08 - 26:11
    Á mikilvægan hátt mótar
  • 26:11 - 26:15
    reynsla í bernsku hegðun á fullorðinsárum
  • 26:16 - 26:18
    og jafnvel sérstaklega reynsla
  • 26:18 - 26:22
    snemma á ævinni sem fólk man ekki.
  • 26:22 - 26:24
    Það hefur komið í ljós að það er tvenns konar minni:
  • 26:24 - 26:27
    það er meðvitað minni sem er upprifjunarminni
  • 26:27 - 26:30
    það er þegar þú getur náð í staðreyndir
  • 26:30 - 26:32
    smáatriði, atvik, aðstæður.
  • 26:33 - 26:35
    En strúktúrinn í heilanum sem kallast dreki,
  • 26:35 - 26:37
    og umritar upprifjunarminni,
  • 26:37 - 26:40
    byrjar ekki að þroskast fyrr en um eins og hálfs árs aldur
  • 26:40 - 26:42
    og nær ekki fullum þroska fyrr en mikið seinna.
  • 26:42 - 26:45
    Þess vegna hefur næstum enginn
  • 26:45 - 26:47
    upprifjunarminni fyrir 18 mánaða aldur.
  • 26:47 - 26:48
    En það er önnur tegund
  • 26:48 - 26:50
    minnis sem kallast ómeðvitað minni
  • 26:50 - 26:53
    sem er, reyndar, tilfinningaminni
  • 26:53 - 26:57
    þar sem áhrif tilfinninga og hvernig barnið túlkar
  • 26:57 - 27:00
    þessa tilfinningareynslu eru hafa áhrif á heilann
  • 27:00 - 27:02
    í formi taugabrauta sem eru tilbúnar að örva
  • 27:02 - 27:03
    án þess að rifja sérstakleg upp.
  • 27:03 - 27:05
    Skýrt dæmi um þetta
  • 27:05 - 27:07
    er að ættleiddir einstaklingar hafa
  • 27:07 - 27:10
    gjarnan ævilanga höfnunartilfinningu.
  • 27:10 - 27:11
    Fólk man ekki ættleiðinguna.
  • 27:11 - 27:13
    Né aðskilnaðinn frá líffræðilegri móður
  • 27:13 - 27:15
    þar sem það er ekkert til að rifja upp með.
  • 27:15 - 27:19
    En tilfinningaminnið um aðskilnaðinn og höfnunina
  • 27:19 - 27:21
    er greypt djúpt inn í heila þeirra.
  • 27:21 - 27:22
    Þar með eru þau miklu líklegri
  • 27:22 - 27:24
    til að upplifa höfnunartilfinningu
  • 27:24 - 27:27
    og mikið tilfinningalegt uppnám
  • 27:27 - 27:29
    þegar þau upplifa að þeim sé hafnað
  • 27:29 - 27:30
    af öðru fólki.
  • 27:30 - 27:32
    Þetta á ekki eingöngu við um fólk
  • 27:32 - 27:34
    sem er ættleitt en það er sérlega sterkt í því
  • 27:34 - 27:36
    vegna þess hvernig þetta ómeðvitaða minni virkar.
  • 27:36 - 27:39
    Fólk sem er fíklar, samkvæmt öllum
  • 27:39 - 27:43
    rannsóknargögnum og minni reynslu,
  • 27:43 - 27:47
    sættu hörðustu fíklar eiginlega allir
  • 27:47 - 27:49
    alvarlegri misnotkun sem börn
  • 27:49 - 27:52
    eða höfðu upplifað alvarlegan tilfinningalegan missi.
  • 27:52 - 27:54
    Tilfinningar þeirra eða ómeðvitað minni
  • 27:54 - 27:56
    eru um heim sem er ekki öruggur
  • 27:56 - 28:00
    og ekki hjálpsamur; umönnunaraðilar sem ekki var treystandi
  • 28:01 - 28:03
    og sambönd sem eru ekki
  • 28:03 - 28:06
    nógu örugg til að opna fyrir viðkvæmni
  • 28:06 - 28:08
    og þar með hafa þeir tilhneigingu
  • 28:08 - 28:10
    til að halda sig frá
  • 28:10 - 28:12
    nánum samböndum;
  • 28:12 - 28:14
    treysta ekki umönnunaraðilum,
  • 28:14 - 28:17
    læknum eða öðrum sem reyna að hjálpa þeim
  • 28:17 - 28:20
    og sjá heiminn sem óöruggan stað, almennt...
  • 28:20 - 28:25
    og það er eingöngu virkni ómeðvitaðs minnis
  • 28:25 - 28:29
    sem stundum hefur að gera með atvik sem þeir muna ekki.
  • 28:32 - 28:34
    Snerting
  • 28:34 - 28:37
    Nýburar sem fæðast fyrir tímann eru oft í hitakössum
  • 28:37 - 28:39
    og tengd við ýmis konar tæki og
  • 28:39 - 28:42
    tól vikum saman og kannski mánuðum,
  • 28:42 - 28:44
    það er nú vitað að ef þessi
  • 28:44 - 28:46
    börn eru snert og strokið um bakið
  • 28:46 - 28:50
    í aðeins 10 mínútur á dag, ýtir undir heilaþroska þeirra.
  • 28:50 - 28:52
    Mannleg snerting er þannig nauðsynleg fyrir þroska
  • 28:52 - 28:56
    og staðreyndin er að nýburar sem eru aldrei haldið á deyja.
  • 28:56 - 28:59
    Það segir okkur hversu mikil grunnþörf
  • 28:59 - 29:01
    það er fyrir manneskjuna að vera tekinn í fangið.
  • 29:01 - 29:04
    Í samfélagi okkar er óheppileg tilhneiging
  • 29:04 - 29:07
    að segja foreldrum að halda ekki á börnum sínum,
  • 29:07 - 29:13
    ekki að taka upp grátandi börn því það gæti spillt þeim
  • 29:13 - 29:15
    eða til að hvetja þau til að sofa alla nóttina
  • 29:15 - 29:16
    þú tekur þau ekki upp...
  • 29:16 - 29:19
    sem er öfugt við það sem barnið þarfnast
  • 29:19 - 29:22
    og þessi börn fara aftur að sofa vegna þess að þau gefast upp
  • 29:22 - 29:24
    og það slokknar á heilum þeirra
  • 29:24 - 29:27
    sem leið til að verja sig gegn vanmætti þess
  • 29:27 - 29:30
    að vera hafnað af foreldrum sínum
  • 29:30 - 29:32
    en ómeðvitað minni þeirra man þannig
  • 29:32 - 29:34
    að heiminum er andskotans sama.
  • 29:36 - 29:37
    Barnæska
  • 29:38 - 29:43
    Mikið af þessum mun skilgreinist mjög snemma í lífinu.
  • 29:43 - 29:48
    Reynsla foreldranna af mótlæti,
  • 29:48 - 29:51
    hversu erfitt lífið er eða hversu auðvelt,
  • 29:51 - 29:53
    mun berast áfram til barnanna
  • 29:53 - 29:55
    hvort sem það er í gegnum fæðingarþunglyndi
  • 29:55 - 29:57
    eða foreldra sem eru skapvondir
  • 29:57 - 29:59
    við börnin sín eftir erfiðan dag
  • 29:59 - 30:03
    eða eru hreinlega of þreyttir eftir daginn...
  • 30:03 - 30:06
    og þetta hefur kröftug áhrif
  • 30:06 - 30:10
    á þroska barnsins, sem við vitum mikið um núna
  • 30:10 - 30:15
    en þessi næmni fyrst á ævinni er ekki þróunarmistök.
  • 30:15 - 30:17
    Hún á sér stað í mörgum öðrum tegundum.
  • 30:17 - 30:21
    Jafnvel í ungplöntum sést aðlögunarhæfni
  • 30:21 - 30:23
    svo þær geti lagað sig að umhverfinu
  • 30:23 - 30:28
    en hjá mönnum miðast aðlögunin við gæði félagslegra samskipta.
  • 30:28 - 30:31
    Og þess vegna, snemma í lífinu
  • 30:31 - 30:35
    hversu mikla næringu, hversu mikil átök, hversu mikla athygli þú færð
  • 30:35 - 30:40
    er bragð af því hvers konar heim þú ert að alast upp í.
  • 30:40 - 30:42
    Munt þú lifa í heimi þar sem
  • 30:42 - 30:43
    þú þarft að berjast fyrir því sem þú færð;
  • 30:43 - 30:47
    gæta að þér; verja þig; læra að treysta ekki öðrum? ...
  • 30:47 - 30:50
    eða muntu lifa í samfélagi þar sem þú getur treyst á
  • 30:50 - 30:55
    gagnkvæmni, samstöðu, samvinnu, þar sem samúð er mikilvæg
  • 30:55 - 30:59
    þar sem öryggi þitt veltur á góðum tengslum við annað fólk? ...
  • 30:59 - 31:01
    og það þarfnast mjög ólíkrar
  • 31:01 - 31:03
    tilfinningalegrar og vitsmunalegrar þróunar
  • 31:03 - 31:07
    og um það snýst næmni snemma á ævinni
  • 31:07 - 31:11
    og foreldrahlutverkið er næstum, afar ómeðvitað,
  • 31:11 - 31:14
    ferli til þess að bera þessa reynslu til barnanna ....
  • 31:14 - 31:17
    um hvers konar heimi þau eru í.
  • 31:17 - 31:20
    Breski barnasálfræðingurinn, DW Winnicott, sagði
  • 31:20 - 31:23
    að í grundvallaratriðum gæti tvennt farið úrskeðis í bernsku.
  • 31:23 - 31:26
    Fyrst er þegar að hlutir gerast sem að ættu ekki að gerast
  • 31:26 - 31:30
    og þegar að hlutir sem ættu að gerast, gerast ekki.
  • 31:30 - 31:34
    Í fyrri flokknum eru dramatískir atburðir, misnotkun
  • 31:34 - 31:36
    og reynsla af afskiptaleysi hjá
  • 31:36 - 31:39
    sjúklingum mínum og hjá mörgum fíklum.
  • 31:40 - 31:42
    Þetta ætti ekki að gerast en það gerðist.
  • 31:42 - 31:46
    En svo er það áhyggjulausa
  • 31:46 - 31:49
    samstillta, ótruflaða athyglin
  • 31:49 - 31:51
    frá foreldri sem öll börn þarfnast
  • 31:51 - 31:53
    og fá gjarnan ekki.
  • 31:53 - 31:55
    Þau eru ekki misnotuð. Þau eru ekki vanrækt
  • 31:55 - 31:58
    og þau hafa ekki orðið fyrir áfalli
  • 31:58 - 32:00
    en það sem á að gerast
  • 32:00 - 32:03
    návist tilfinningalega móttækilegs og örvandi foreldris
  • 32:03 - 32:05
    er bara ekki í boði fyrir þau
  • 32:05 - 32:08
    vegna álagsins í samfélaginu og uppeldisumhverfinu.
  • 32:08 - 32:14
    Sálfræðingurinn Allan Surer kallar það "nálægt afskiptaleysi"
  • 32:14 - 32:17
    þegar að foreldrið er líkamlega til staðar
  • 32:17 - 32:19
    en andlega fjarverandi.
  • 32:20 - 32:23
    Ég hef eytt ...
  • 32:23 - 32:27
    seinustu um 40 árum lífs míns
  • 32:27 - 32:32
    við að vinna með ofbeldisfyllsta fólki sem samfélagið framleiðir:
  • 32:32 - 32:34
    morðingjum, nauðgurum, og svo framvegis.
  • 32:34 - 32:38
    Til að reyna að skilja hvað veldur þessari ofbeldishneigð.
  • 32:38 - 32:42
    Ég uppgötvaði að ofbeldishneigðustu fangarnir í fangelsunum
  • 32:42 - 32:45
    höfðu sjálfir verið fórnarlömb
  • 32:45 - 32:48
    barnamisnotkunar sem var handan mælikvarða
  • 32:48 - 32:51
    þess sem ég nokkurntímann notað hugtakið misnotkun um.
  • 32:51 - 32:55
    Ég hafði ekki hugmynd um dýptina
  • 32:55 - 32:59
    á ódæðisverkunum sem börn í samfélaginu
  • 32:59 - 33:01
    verða allt of oft fyrir.
  • 33:01 - 33:04
    Allra ofbeldisfyllsta fólkið sem ég sá lifðu oft af
  • 33:04 - 33:08
    morðtilraunir oftar en ekki af höndum foreldra þeirra
  • 33:08 - 33:11
    eða annars fólks í félagslegu umhverfi þess
  • 33:11 - 33:15
    eða höfðu lifað af morð á fjölskyldumeðlimum,
  • 33:15 - 33:18
    sínum nánustu, af hendi annars fólks.
  • 33:19 - 33:24
    Búdda hélt því fram að allt ylti á öllu öðru.
  • 33:24 - 33:27
    Hann sagði: "Einn inniheldur marga og margir innihalda einn."
  • 33:27 - 33:30
    Að þú getir ekki skilið neitt burtséð frá umhverfi þess.
  • 33:30 - 33:38
    Laufið inniheldur sólina, himininn og jörðina, augljóslega.
  • 33:39 - 33:41
    Þetta hefur nú verið sýnt fram á, að sjálfsögðu
  • 33:41 - 33:44
    allstaðar og sérstaklega þegar kemur að þroska mannsins.
  • 33:44 - 33:47
    Nútímalega vísindaheitið fyrir það er
  • 33:47 - 33:50
    líf-sál-félagslegt eðli mannlegrar mótunar
  • 33:50 - 33:52
    sem segir að líffræði mannvera
  • 33:52 - 33:54
    velti mikið á þáttöku þeirra í
  • 33:54 - 33:57
    félagslega og sálfræðilega umhverfinu.
  • 33:57 - 34:02
    Sérstaklega er það geðlæknirinn og fræðimaðurinn
  • 34:02 - 34:07
    Daniel Siegel við Kaliforníuháskóla, Los Angeles, UCLA
  • 34:07 - 34:10
    sem hefur búið til orðasambandið "Fjölpersónuleg taugalíffræði"
  • 34:10 - 34:12
    sem á við að aðferðin
  • 34:12 - 34:15
    sem að taugakerfið okkar vinnur eftir
  • 34:15 - 34:17
    veltur afskaplega mikið á persónulegum samböndum.
  • 34:17 - 34:20
    Í fyrsta lagi við umönnunaraðila sem sinna hlutverki foreldra
  • 34:20 - 34:23
    og í öðru lagi með öðrum mikilvægum tengslum í lífinu
  • 34:23 - 34:26
    og í þriðja lagi, með öllu samfélaginu.
  • 34:26 - 34:28
    Svo að þú getur ekki aðskilið
  • 34:28 - 34:31
    taugastarfsemi mannveru
  • 34:31 - 34:35
    frá umhverfinu sem hún ólst upp í
  • 34:35 - 34:38
    og heldur áfram að vera í
  • 34:38 - 34:40
    og þetta gildir allt lífið.
  • 34:40 - 34:42
    Þetta er sérlega mikilvægt þegar menn eru
  • 34:42 - 34:45
    ósjálfbjarga og heilinn er í mótun
  • 34:45 - 34:49
    en það gildir líka hjá fullorðnum og jafnvel í lífslok.
  • 34:52 - 34:53
    Menning
  • 34:53 - 34:57
    Mannkynið hefur lifað næstum allar tegundir samfélags.
  • 34:57 - 35:02
    Frá mesta jafnrétti... veiði- og söfnunarsamfélögin
  • 35:02 - 35:04
    virðast hafa verið jafnréttismiðuð
  • 35:04 - 35:06
    til að mynda byggð á samnýtingu matar, gjöfum ...
  • 35:07 - 35:10
    Litlir hópar fólks sem lifa aðallega
  • 35:10 - 35:13
    á fæðuleit og smávegis veiðum
  • 35:13 - 35:15
    þar sem langflestir
  • 35:15 - 35:17
    hafa þekkst allt sitt líf
  • 35:17 - 35:20
    eða flestir eru umkringdir skyldfólki;
  • 35:20 - 35:22
    í heimi þar sem það er mikið
  • 35:22 - 35:24
    flæði milli ólíkra hópa;
  • 35:24 - 35:26
    í heimi þar sem ekki eru
  • 35:26 - 35:28
    miklar hugmyndir um efnislega menningu ...
  • 35:28 - 35:31
    svona hafa mennirnir eytt mestu af hominid-tímabilinu.
  • 35:31 - 35:35
    Og án undrunar, er það allt annar heimur.
  • 35:35 - 35:39
    Eitt af því sem fylgir í kjölfarið er mun minna ofbeldi.
  • 35:39 - 35:41
    Skipulagt hópofbeldi
  • 35:41 - 35:43
    átti sér ekki stað á þessum tíma
  • 35:43 - 35:47
    í mannkynssögunni og það virðist frekar skýrt.
  • 35:47 - 35:50
    Svo að hvar villtumst við af leið?
  • 35:50 - 35:54
    Ofbeldi er ekki alheimsvandamál.
  • 35:54 - 35:58
    Það dreifist ekki jafnt um mannkynið.
  • 35:58 - 36:03
    Það er gríðarlegur munur í magni ofbeldis í ólíkum samfélögum.
  • 36:03 - 36:07
    Til eru samfélög þar sem ofbeldi þekkist nánast ekki.
  • 36:07 - 36:11
    Önnur eyða sjálfum sér.
  • 36:11 - 36:14
    Sumir af Anabaptista trúarhópunum
  • 36:14 - 36:18
    eru strangtrúaðir friðarsinnar
  • 36:18 - 36:21
    eins og Amish-fólk, Mennonítar, Hutterítar...
  • 36:21 - 36:24
    meðal þessara hópa, Hutterítarnir
  • 36:24 - 36:28
    hafa engar heimildir um morð.
  • 36:29 - 36:33
    Í stórum stríðum, seinni heimsstyrjöldinni,
  • 36:33 - 36:35
    þar sem fólk var kvatt til herþjónustu
  • 36:35 - 36:37
    neituðu þeir að gegna herþjónustu.
  • 36:37 - 36:40
    Þeir fóru heldur í fangelsi heldur en herþjónustu.
  • 36:40 - 36:42
    Í Kibbutzim í Ísrael
  • 36:42 - 36:46
    er ofbeldistíðni svo lág að að sakamáladómstóllinn þar
  • 36:46 - 36:49
    sendir oft obeldismenn,
  • 36:49 - 36:51
    fólk sem að hefur framið glæpi,
  • 36:51 - 36:54
    til þess að lifa í Kibbutzim til þess
  • 36:54 - 36:56
    að læra hvernig á að lifa ofbeldislausu lífi ...
  • 36:56 - 36:59
    vegna þess að þannig lifir fólkið sem býr þar.
  • 36:59 - 37:02
    Við erum sem sagt afar mótuð af samfélaginu.
  • 37:02 - 37:08
    Samfélögin, í hinum víðari skilningi sem inniheldur guðfræðileg
  • 37:08 - 37:11
    frumspekileg, tungumálaáhrif, o.s.frv.
  • 37:11 - 37:15
    samfélögin hjálpa til við að móta hvort við teljum
  • 37:15 - 37:18
    lífið snúast um synd eða um fegurð;
  • 37:18 - 37:21
    hvort lífið eftir dauðann muni launa
  • 37:21 - 37:23
    hvernig að við lifðum eða hvort það skipti ekki máli.
  • 37:24 - 37:27
    Í víðari skilningi gætu ólík stór samfélög verið
  • 37:27 - 37:29
    nefnd sem einstaklingsmiðuð eða
  • 37:29 - 37:32
    samfélagsmiðuð og þú færð mjög ólíkt fólk
  • 37:32 - 37:34
    og ólíkt hugarfar og mig grunar að
  • 37:34 - 37:36
    því fylgi ólíkir heilar.
  • 37:36 - 37:40
    Bandaríkin eru eitt einstaklingsmiðaðasta samfélagið.
  • 37:40 - 37:44
    Með kapítalisma sem kerfi sem leyfir þér að klifra
  • 37:44 - 37:48
    hærra og hærra upp ímyndaðan pýramída
  • 37:48 - 37:51
    og færri og færri öryggisnet eru til staðar.
  • 37:51 - 37:54
    Það liggur í hlutarins eðli að því lagskiptara samfélag
  • 37:54 - 37:58
    því færri jafningja á hver einstaklingur - því færra fólk
  • 37:58 - 38:01
    sem hver hefur sameiginleg, gagnkvæm sambönd við -
  • 38:01 - 38:06
    og í staðinn hafa menn aðeins endalausa stéttskiptingu...
  • 38:06 - 38:09
    Heimur þar sem þú hefur fáa félaga á jafnréttisgrunni
  • 38:09 - 38:11
    er heimur með mun minni fórnfýsi.
  • 38:14 - 38:17
    Mannlegt eðli
  • 38:18 - 38:22
    Þá erum við komin að ómögulegu atriði,
  • 38:22 - 38:26
    að ná vísindalegri yfirsýn ...
  • 38:26 - 38:28
    á því hvert eðlið er í mannlegu eðli.
  • 38:28 - 38:31
    Á ákveðinu stigi
  • 38:31 - 38:33
    að eðli eðlis okkar ætti ekki að vera
  • 38:33 - 38:36
    sérstaklega takmarkað af eðli okkar.
  • 38:36 - 38:38
    Við finnum upp á meiri félagslegum
  • 38:38 - 38:40
    fjölbreytileika en nokkur önnur tegund.
  • 38:40 - 38:45
    Fleiri trúarkerfi, afbrigðum á fjölskylduformi
  • 38:45 - 38:48
    og aðferðum við uppeldi.
  • 38:48 - 38:51
    Hæfileikar okkar til fjölbreytni eru einstakir.
  • 38:52 - 38:55
    Í samfélagi sem byggt er á samkeppni
  • 38:56 - 39:01
    og í raun, mjög oft, á miskunnarlausri misnotkun
  • 39:01 - 39:03
    mannanna hvers á öðrum
  • 39:03 - 39:06
    á gróða af vandamálum annarra
  • 39:06 - 39:09
    og mjög oft eru vandamál
  • 39:09 - 39:12
    sköpuð í gróðavænlegum tilgangi
  • 39:12 - 39:15
    Ríkjandi hugmyndafræði réttlætir slíkt
  • 39:15 - 39:19
    með grundvallarhugmyndum um óbreytanlegt mannlegt eðli.
  • 39:19 - 39:21
    Svo þjóðsagan í samfélaginu er
  • 39:21 - 39:23
    að fólk sé í eðli sínu kappsamt
  • 39:23 - 39:27
    og að það sé einstaklingsmiðað og eigingjarnt.
  • 39:27 - 39:30
    Í raun og veru er þetta þveröfugt.
  • 39:30 - 39:32
    Við höfum ákveðnar þarfir.
  • 39:32 - 39:34
    Eina leiðin til að tala af viti um mannlegt eðli
  • 39:35 - 39:37
    er að viðurkenna mannlegar þarfir.
  • 39:37 - 39:40
    Við höfum þörf fyrir félagsskap og náin samskipti
  • 39:40 - 39:43
    að vera elskuð, tengjast, að vera viðurkennd
  • 39:43 - 39:47
    að vera séð, að vera tekið eins og við erum.
  • 39:48 - 39:50
    Ef þessum þörfum er mætt, þroskumst við
  • 39:50 - 39:52
    í ummhyggjusama einstaklinga
  • 39:52 - 39:58
    sem vinnur saman og sýnir öðrum samúð.
  • 39:58 - 40:01
    Þannig að...
  • 40:01 - 40:03
    andstæðan, það sem við sjáum oft í
  • 40:03 - 40:06
    samfélaginu er í raun afskræming á mannlegu eðli
  • 40:06 - 40:09
    einmitt vegna þess að svo fáir fá þörfum sínum mætt.
  • 40:09 - 40:12
    Það er hægt að tala um mannlegt eðli
  • 40:12 - 40:14
    en aðeins í samhengi við grunnþarfir mannsins
  • 40:14 - 40:16
    sem vakna á eðlislægan máta
  • 40:16 - 40:19
    eða réttara sagt, vissar mannlegar þarfir
  • 40:19 - 40:22
    sem geta af sér ákveðna hegðun ef þeim er sinnt
  • 40:22 - 40:24
    og annarra eiginleika ef þeim er ekki sinnt.
  • 40:27 - 40:29
    Þannig að...
  • 40:29 - 40:32
    þegar við gerum okkur grein fyrir að maðurinn,
  • 40:32 - 40:34
    sem hefur gríðarlega aðlögunarhæfileika,
  • 40:34 - 40:38
    sem gerir okkur kleift að lifa við ólíkar aðstæður,
  • 40:38 - 40:42
    er líka forritaður fyrir sérstök skilyrði úr umhverfinu
  • 40:42 - 40:44
    eða mannlegar þarfir
  • 40:45 - 40:48
    koma félagslegar nauðsynjar í ljós.
  • 40:48 - 40:51
    Rétt eins og líkamar okkar þarfnast næringarefna
  • 40:51 - 40:55
    krefst mannsheilinn vissra jákvæðra hvata úr umhverfinu
  • 40:55 - 40:57
    á öllum stigum þroska
  • 40:58 - 41:00
    á sama hátt og hann þarf vernd
  • 41:00 - 41:03
    gegn öðru neikvæðu áreiti.
  • 41:03 - 41:05
    Og ef atburðir sem eiga að gerast, gerast ekki
  • 41:06 - 41:08
    eða atburðir sem eiga ekki að gerast, gerast
  • 41:08 - 41:11
    er bersýnilegt að dyrnar geta opnast, ekki bara fyrir
  • 41:11 - 41:15
    fjöldann allan af geðrænum og líkamlegum kvillum
  • 41:15 - 41:18
    heldur líka skaðlegri mannlegri hegðun
  • 41:18 - 41:21
    Svo þegar við snúum okkur að samfélaginu
  • 41:21 - 41:24
    og skoðum stöðu mála í dag
  • 41:24 - 41:26
    verðum við að spyrja:
  • 41:26 - 41:29
    Er ástandið sem við höfum skapað í nútímasamfélagi
  • 41:29 - 41:32
    heilsusamlegt?
  • 41:32 - 41:34
    Er grundvallar félags- og efnahagskerfið
  • 41:34 - 41:36
    jákvætt afl
  • 41:36 - 41:40
    fyrir mannlega og félagslega þróun og framfarir?
  • 41:40 - 41:44
    Eða eru grundvallarlögmál samfélags okkar
  • 41:44 - 41:49
    að vinna gegn grunnþörfum okkar til þróunar
  • 41:49 - 41:51
    sem þarf til að skapa og viðhalda
  • 41:51 - 41:54
    persónulegri og félagslegri velferð?
  • 42:12 - 42:17
    II Hluti: Félagsleg meinafræði
  • 42:18 - 42:21
    Menn gætu spurt hvar þetta byrjaði?
  • 42:21 - 42:25
    Það sem við sjáum í dag... er eiginlega heimur
  • 42:25 - 42:27
    sem er að hruni kominn.
  • 42:28 - 42:31
    Markaðurinn
  • 42:31 - 42:33
    Þetta hófst með John Locke.
  • 42:33 - 42:36
    John Locke kynnti einkaeignina til sögunnar.
  • 42:36 - 42:41
    Hann setti þrjú skilyrði fyrir réttlátum eignarrétti.
  • 42:41 - 42:43
    Þessi þrjú skilyrði eru:
  • 42:43 - 42:45
    Það verður að vera nóg eftir handa öðrum
  • 42:45 - 42:47
    og ekkert má fara til spillis
  • 42:47 - 42:51
    og þú verður, fyrst og fremst, að vinna sjálfur.
  • 42:51 - 42:54
    Þetta virkar réttlátt - Þú leggur til þitt vinnuframlag
  • 42:54 - 42:56
    og þá áttu rétt á vörunum sem eru framleiddar
  • 42:56 - 42:59
    svo framarlega sem nóg er eftir handa öðrum
  • 42:59 - 43:02
    og ekkert fer til spillis
  • 43:02 - 43:04
    og þú leyfir engu að vera sóað, þá er það í lagi
  • 43:04 - 43:07
    Hann ver miklum tíma í þetta og hið fræga verk hans "Ritgerð um ríkisvald"
  • 43:07 - 43:10
    hefur allar götur síðan verið kjarninn
  • 43:10 - 43:14
    í skilningi okkar á efnahag, stjórnmálum og lögfræði.
  • 43:14 - 43:17
    Þessi texti er enn mikið lesinn.
  • 43:17 - 43:20
    Jæja - eftir að hann setur þessi skilyrði
  • 43:20 - 43:22
    og maður er næstum farinn að hugsa hvort maður sé
  • 43:22 - 43:24
    fylgjandi einkaeign eða ekki
  • 43:24 - 43:28
    hann færir trúverðug og áhrifamikil rök
  • 43:28 - 43:30
    fyrir einkaeign...
  • 43:30 - 43:31
    Svo sleppir hann þeim!
  • 43:31 - 43:34
    Afnemur skilyrðin eins og ekkert sé. Með einni setningu.
  • 43:34 - 43:36
    Hann segir, "En með tilkomu
  • 43:36 - 43:39
    peninga með samþykktu verðgildi
  • 43:39 - 43:40
    þá breyttist það..."
  • 43:40 - 43:44
    og hann segir ekki beint út að þá séu öll skilyrði úr gildi
  • 43:44 - 43:46
    en það er það sem gerist.
  • 43:46 - 43:48
    Svo við höfum ekki
  • 43:48 - 43:51
    vörur og eignir áunnar með vinnuframlagi eiganda,
  • 43:51 - 43:54
    ó nei, penningar kaupa vinnuafl nú til dags.
  • 43:54 - 43:55
    Það er ekki lengur hugsað um
  • 43:55 - 43:58
    hvort það sé nóg eftir handa öðrum
  • 43:58 - 44:00
    það er ekki lengur hugsað hvort hve mikið fer til spillis
  • 44:00 - 44:02
    því hann segir að peningar séu
  • 44:02 - 44:04
    silfur og gull og gull skemmist ekki
  • 44:04 - 44:07
    og þar af leiðandi bera peningar ekki ábyrgð á sóun...
  • 44:07 - 44:10
    sem er út í hött. Við erum ekki að tala um peninga
  • 44:10 - 44:12
    og silfur, við erum að tala um hver áhrifin eru.
  • 44:12 - 44:14
    Hver hugsanavillan leiðir af annarri.
  • 44:14 - 44:18
    Alveg hreint ótrúlegar
  • 44:18 - 44:21
    rökvillur sem hann kemst upp með
  • 44:21 - 44:25
    en þær henta hagsmunum fjármagnseigenda
  • 44:26 - 44:29
    Svo kemur Adam Smith fram og bætir við
  • 44:29 - 44:31
    þessari trúarbragðahugmynd...
  • 44:31 - 44:33
    Locke taldi þetta kerfi Guðs vilja,
  • 44:33 - 44:35
    þetta væri réttur Guðs
  • 44:35 - 44:37
    og nú kemur þetta líka frá Smith
  • 44:37 - 44:39
    sem segir: "Þetta er ekki aðeins frá Guði..."
  • 44:39 - 44:41
    hann segir það reyndar ekki orðrétt,
  • 44:41 - 44:43
    en heimspekilega séð er það inntakið,
  • 44:43 - 44:47
    hann segir: "Þetta er ekki bara spurning um einkaeign"
  • 44:47 - 44:49
    Nú er það "fyrirfram ákveðið" - Sjálfsagt!
  • 44:49 - 44:52
    Og að fjárfestar kaupi vinnuafl - Sjálfsagt!
  • 44:52 - 44:55
    Það eru engin takmörk fyrir því hve mikið vinnuafl þeir geta keypt
  • 44:55 - 44:57
    hve mikið þeir græða, hve mikinn ójöfnuð það skapar.
  • 44:57 - 44:59
    Það er allt sjálfsagt núna.
  • 44:59 - 45:03
    Hann kemur fram og stóra hugmyndin hans er,
  • 45:03 - 45:07
    og aftur, þetta er í smáa letrinu, rétt svo minnst á það...
  • 45:08 - 45:11
    Þegar fólk býður vörur til sölu - framboð
  • 45:11 - 45:16
    og annað fólk kaupir þær- eftirspurnin og svo framvegis
  • 45:16 - 45:20
    Hvernig verður framboðið jafnt eftirspurn
  • 45:20 - 45:21
    eða eftirspurn jöfn framboði?
  • 45:21 - 45:23
    Hvernig myndast jafnvægi?
  • 45:23 - 45:26
    Þetta er ein grundvallarhugmynda í hagfræði
  • 45:26 - 45:28
    hvernig nær þetta jafnvægi?
  • 45:28 - 45:32
    Og hann segir: "Það er "hin ósýnilega hönd markaðarins"
  • 45:32 - 45:34
    sem kemur þeim í jafnvægi."
  • 45:34 - 45:37
    Þá höfum við "Guð sem fylgist með."
  • 45:37 - 45:41
    Hann gefur ekki bara rétt til eigna
  • 45:41 - 45:46
    og allt það bolmagn og náttúruleg réttindi
  • 45:46 - 45:47
    samkvæmt því sem Locke sagði
  • 45:47 - 45:51
    erum við með kerfið sjálft sem "Guð."
  • 45:52 - 45:55
    Smith segir meira að segja, þegar hann talar
  • 45:55 - 45:58
    og það verður að lesa alla
  • 45:58 - 46:00
    Auðlegð þjóðanna til að finna þessa tilvitnun.
  • 46:00 - 46:03
    Hann segir "skorturinn á lífsviðurværi
  • 46:03 - 46:07
    takmarkarkar fjölgun hinna fátæku
  • 46:07 - 46:11
    og náttúran getur ekki tekist á við það
  • 46:11 - 46:14
    nema með að útrýma börnum þeirra."
  • 46:14 - 46:19
    Svo hann sá fyrir þróunarkenninguna á versta veg...
  • 46:19 - 46:21
    Þetta er langt á undan Darwin.
  • 46:21 - 46:24
    Og kallaði þetta "kynstofn verkamanna."
  • 46:24 - 46:27
    Svo kynstofnahyggja var byggð inn í kerfið
  • 46:27 - 46:32
    sem fól í sér skeytingarleysi gagnvart lífi og drápi á
  • 46:32 - 46:35
    ótalmörgum börnum
  • 46:35 - 46:38
    og hann hugsaði: "Það er hin ósýnilega hönd sem lætur framboð
  • 46:38 - 46:40
    mæta eftirspurn og eftirspurn mæta framboði."
  • 46:40 - 46:43
    Sjáiði hve vitur "Guð" er?
  • 46:43 - 46:46
    Svo við sjáum hvernig varasöm
  • 46:46 - 46:51
    lífsskemmandi, umhverfisspillandi fyrirbæri
  • 46:51 - 46:55
    sem eru í gangi núna áttu sér að vissu leyti
  • 46:55 - 46:59
    upprunalegt "hugsanagen" í Smith líka.
  • 47:00 - 47:03
    Þegar við lítum á hina upprunalegu hugmynd
  • 47:03 - 47:05
    um hinn svokallaða frjálsa markað - kapítalíska kerfi
  • 47:05 - 47:08
    sett fram af fyrstu hagfræði-heimspekingum
  • 47:08 - 47:10
    á borð við Adam Smith
  • 47:10 - 47:13
    sjáum við að hinn upprunalegi tilgangur "markaðarins"
  • 47:13 - 47:17
    byggði á raunhæfum, lífsstyrkjandi verðmætum til viðskipta.
  • 47:17 - 47:20
    Adam Smith sá eflaust aldrei fyrir sér
  • 47:20 - 47:22
    að hagkvæmasti geirinn í hagkerfi Jarðar
  • 47:22 - 47:25
    yrði á endanum fjármálabrask
  • 47:25 - 47:27
    eða svonefndar fjárfestingar
  • 47:27 - 47:29
    þar sem fé græðist einfaldlega
  • 47:29 - 47:31
    með því að hreyfa við öðrum peningum
  • 47:31 - 47:33
    í einhverjum handahófskenndum leik sem skilar
  • 47:33 - 47:35
    nákvæmlega engu af sér til samfélagsins.
  • 47:36 - 47:38
    En hvað svo sem vakti fyrir Smith
  • 47:38 - 47:41
    voru dyrnar fyrir slíkt brask
  • 47:41 - 47:46
    skildar eftir galopnar með einni grundvallarkenningu;
  • 47:46 - 47:50
    Peningar eru vörur í sjálfum sér.
  • 47:50 - 47:52
    Í öllum efnahagskerfum nútímans,
  • 47:52 - 47:55
    hvaða kenningar sem lönd þykjast aðhyllast
  • 47:55 - 47:59
    er keppst voið að eignast peninga þeirra sjálfra vegna.
  • 47:59 - 48:02
    Ástæðan, sem einhverra hluta vegna var talin gild
  • 48:02 - 48:06
    af Adam Smith með hans trúarlegu yfirlýsingu um
  • 48:06 - 48:08
    "Hina Ósýnilegu Hönd,"
  • 48:08 - 48:10
    er að þröngsýn, eigingjörn sókn
  • 48:10 - 48:12
    í þessi gerviverðmæti
  • 48:12 - 48:15
    muni á einhvern hátt galdra fram
  • 48:15 - 48:18
    mannúðlega og félagslega velferð og framfarir.
  • 48:19 - 48:22
    Raunveruleikinn er sá að þessi peningalega hvatning
  • 48:22 - 48:26
    eða það sem sumir kalla "Peningalegt samhengi verðmæta"
  • 48:26 - 48:29
    er nú fullkomlega búin að aftengjast hinum grundvallar
  • 48:29 - 48:32
    "lífsgildum", sem við getum kallað
  • 48:32 - 48:34
    "Lífvænlegt samhengi verðmæta"
  • 48:35 - 48:38
    Það sem hefur gerst hérna er að það er orðinn ruglingur
  • 48:38 - 48:40
    í efnahagskenningum
  • 48:40 - 48:42
    milli þessara tveggja samhengja.
  • 48:42 - 48:45
    Þeir halda að peningalegt samhengi verðmæta
  • 48:45 - 48:47
    muni leiða til lífvænlegs samhengis verðmæta
  • 48:47 - 48:50
    þess vegna segja þeir að því fleiri vörur sem seljast
  • 48:50 - 48:52
    Ef Verg landframleiðsla eykst og svo framvegis,
  • 48:52 - 48:55
    muni verða meiri velmegun
  • 48:55 - 48:58
    og við gætum tekið verga landframleiðslu sem mælikvarða
  • 48:58 - 49:00
    á félagslega heilsu...
  • 49:00 - 49:01
    En þar liggur misskilningurinn.
  • 49:01 - 49:03
    Að tala um peningalegt samhengi verðmæta,
  • 49:03 - 49:05
    þ.e., allar kvittanir og öll innkoma sem fæst
  • 49:05 - 49:08
    af sölu á vörum
  • 49:08 - 49:12
    og því er ruglað saman við lífsgildin.
  • 49:12 - 49:16
    Svo að það er innbyggt í kerfið frá upphafi
  • 49:16 - 49:18
    algjör viðsnúningur á peningum
  • 49:19 - 49:21
    og lífvænlegu samhengi verðmæta.
  • 49:21 - 49:24
    Við erum að kljást við skipulagsranghugmyndir
  • 49:24 - 49:26
    sem verða sífellt hættulegri
  • 49:27 - 49:29
    eftir því sem peningarnir hætta að tákna framleiðslu
  • 49:29 - 49:31
    á nokkru.
  • 49:31 - 49:33
    Þetta er kerfislæg óreiða
  • 49:33 - 49:37
    og þessi kerfislega óreiða virðist banvæn.
  • 49:38 - 49:41
    - Velkominn í vélina -
  • 49:41 - 49:45
    Í samfélagi nútímans heyrir maður sjaldan talað um
  • 49:45 - 49:47
    framfarir lands eða samfélags
  • 49:47 - 49:51
    í samhengi við líkamlega vellíðan, hamingju
  • 49:51 - 49:54
    traust eða félagslegan stöðugleika.
  • 49:54 - 49:56
    Í staðinn eru mælikvarðarnir
  • 49:56 - 49:58
    byggðir á efnahagslegum skilgreiningum
  • 49:58 - 50:01
    Við höfum verga landframleiðslu, vísitölu neysluverðs,
  • 50:01 - 50:04
    verðmæti hlutabréfamarkaðarins, verðbólgu...
  • 50:04 - 50:06
    og svo framvegis.
  • 50:06 - 50:08
    En segir þetta okkur eitthvað
  • 50:08 - 50:11
    um raunveruleg gæði lífs okkar?
  • 50:11 - 50:13
    Nei. Allir þessir mælikvarðar eiga við
  • 50:13 - 50:17
    um tilfærslu á peningum og ekkert annað.
  • 50:17 - 50:20
    Sem dæmi, verg Landframleiðsla
  • 50:20 - 50:23
    er mælikvarði á verðmæti hluta og þjónustu sem er seld.
  • 50:24 - 50:26
    Þessi mælikvarði er
  • 50:26 - 50:29
    "velmegun" fólksins í landinu.
  • 50:29 - 50:32
    Í Bandaríkjunum ber heilsugæsla ábyrgð á
  • 50:32 - 50:35
    17% af VLF árið 2009
  • 50:35 - 50:38
    með samtals yfir 2.5 trilljón dollara.
  • 50:38 - 50:42
    Þetta skapar jákvæð áhrif á þennan efnahagslega mælikvarða.
  • 50:42 - 50:43
    Og, samkvæmt þessu,
  • 50:43 - 50:46
    væri það ennþá betra fyrir bandarískan efnahag
  • 50:46 - 50:48
    ef þjónusta í heilbrigðisgeiranum myndi aukast meira,
  • 50:48 - 50:51
    segjum í 3 trilljónir... eða 5 trilljónir,
  • 50:51 - 50:53
    þar sem það myndi skapa meiri vöxt
  • 50:53 - 50:56
    fleiri störf og yrði í framhaldinu hampað af hagfræðingum
  • 50:56 - 50:59
    sem aukning á velmegun íbúa landsins.
  • 50:59 - 51:01
    En bíðum nú aðeins...
  • 51:01 - 51:04
    Hvað táknar heilbrigðisþjónusta í raun og veru?
  • 51:04 - 51:07
    Nú, VEIKT OG DEYJANDI FÓLK.
  • 51:07 - 51:11
    Nákvæmlega - Því fleiri heilsuveilir búa í Bandaríkjunum,
  • 51:11 - 51:13
    því betri efnahagur.
  • 51:13 - 51:17
    Athugið að þetta eru ekki ýkjur eða tortryggni.
  • 51:17 - 51:19
    Í raun, ef við lítum á málið úr hæfilegri fjarlægð
  • 51:19 - 51:21
    sjáum við að verg þjóðarframleiðsla,
  • 51:21 - 51:24
    endurspeglar hvorki raunverulega né félagslega heilsu
  • 51:24 - 51:26
    með neinum hætti
  • 51:26 - 51:28
    heldur er hún mest mælikvarði
  • 51:28 - 51:30
    á iðnaðarlega óskilvirkni
  • 51:30 - 51:32
    og félagslega hnignun.
  • 51:32 - 51:36
    Og því meira sem hún hækkar, því verri verða hlutirnir
  • 51:36 - 51:38
    persónulega, félagslega
  • 51:38 - 51:41
    og umhverfislega.
  • 51:41 - 51:44
    Vandamál eru gróðaskapandi.
  • 51:45 - 51:48
    Það er enginn gróði, samkvæmt ríkjandi hugmyndafræði,
  • 51:48 - 51:51
    í að bjarga lífum, koma jafnvægi á plánetuna,
  • 51:51 - 51:53
    búa við réttlæti, frið eða nokkuð annað.
  • 51:53 - 51:56
    Það er einfaldlega engan gróða hægt að fá úr því.
  • 51:56 - 51:58
    Til er gamalt orðatiltæki:
  • 51:58 - 52:00
    "Ef þú samþykkir lög, skaparðu viðskipti."
  • 52:00 - 52:03
    Að minnsta kosti viðskipti fyrir lögfræðinga.
  • 52:03 - 52:05
    Þannig að glæpir skapa
  • 52:05 - 52:07
    viðskipti rétt eins og eyðilegging skapar
  • 52:07 - 52:09
    viðskipti á Haítí.
  • 52:09 - 52:12
    Núna eru um 2.000.000 manna í fangelsi
  • 52:12 - 52:13
    í Bandaríkjunum
  • 52:14 - 52:16
    og á meðal þeirra eru mörg fangelsi rekin
  • 52:16 - 52:17
    af fyrirtækjum í einkaeign:
  • 52:17 - 52:19
    Afplánunarfyrirtæki Bandaríkjanna, Wackenhut
  • 52:19 - 52:21
    og þau eru skráð á hlutabréfamarkaði
  • 52:21 - 52:24
    byggt á því hversu margir eru í fangelsi.
  • 52:24 - 52:26
    Það er sjúkt.
  • 52:26 - 52:28
    En það endurspeglar hvað
  • 52:28 - 52:32
    þessi hagfræðilegu viðmið kalla á.
  • 52:32 - 52:36
    Hvað er það sem þessi hagfræðilegu viðmið kalla á?
  • 52:36 - 52:39
    Hvað er það sem heldur efnahagskerfinu gangandi?
  • 52:39 - 52:41
    Neysla.
  • 52:41 - 52:44
    Eða til að vera nákvæmari - Stöðug hringrás neyslu
  • 52:44 - 52:46
    Þegar við tökum í sundur
  • 52:46 - 52:48
    grundvöll okkar klassíska markaðshagkerfis
  • 52:48 - 52:50
    erum við skilin eftir með mynstur peningaviðskipta
  • 52:50 - 52:53
    sem má alls ekki stoppa,
  • 52:53 - 52:55
    eða einu sinni hægja á sér,
  • 52:55 - 52:56
    ef samfélagið eins og við þekkjum það
  • 52:56 - 52:58
    á að vera starfhæft.
  • 52:58 - 53:01
    Það eru þrír í aðalhlutverki á sviði efnahagsins:
  • 53:01 - 53:03
    Starfsmaðurinn, vinnuveitandinn
  • 53:03 - 53:05
    og neytandinn.
  • 53:05 - 53:08
    Starfsmaðurinn selur vinnu sína til vinnuveitandans fyrir laun.
  • 53:08 - 53:11
    Vinnuveitandinn selur framleiðslu eða þjónustu, vörur,
  • 53:11 - 53:13
    til neytandans fyrir hagnað
  • 53:13 - 53:16
    og neytandinn, sem er auðvitað einungis annað hlutverk
  • 53:16 - 53:18
    starfsmanns og vinnuveitanda
  • 53:18 - 53:20
    eyðir peningunum aftur inn í kerfið
  • 53:20 - 53:23
    til að hin stöðuga hringrás neyslunnar geti haldið áfram.
  • 53:23 - 53:25
    Með öðrum orðum, heimsmarkaðskerfið byggir á
  • 53:25 - 53:28
    þeirri forsendu að alltaf verði nóg
  • 53:28 - 53:30
    eftirspurn eftir vörum í samfélaginu
  • 53:30 - 53:32
    til að færa peninga á milli fólks nægilega hratt
  • 53:32 - 53:35
    til að halda neyslumynstrinu gangandi.
  • 53:35 - 53:37
    Því hraðar sem hlutfall neyslunnar eykst
  • 53:37 - 53:39
    þeim mun meira eykst hinn svokallaði hagvöxtur
  • 53:39 - 53:42
    og þannig heldur vélin áfram...
  • 53:42 - 53:44
    En, bíðið við-
  • 53:44 - 53:47
    Ég hélt að hagfræði hefði þann tilgang að... ég veit ekki...?
  • 53:47 - 53:48
    "Hagræða"?
  • 53:49 - 53:51
    Er ekki varðveisla innbyggð í hugtakið sjálft
  • 53:51 - 53:55
    auk skilvirkini og minnkun á sóun?
  • 53:55 - 53:58
    Svo hvernig getur kerfið okkar, sem krefst meiri neyslu
  • 53:58 - 54:01
    og því meiri því betri, varðveitt nokkuð
  • 54:01 - 54:03
    eða "hagrætt" nokkru?
  • 54:03 - 54:05
    Það gerir það ekki.
  • 54:05 - 54:09
    Tilgangur markaðskerfisins er í raun andstæða þess
  • 54:09 - 54:11
    sem raunverulegt hagkerfi ætti að gera,
  • 54:11 - 54:14
    sem er að skipuleggja á hóflegan og skilvirkan hátt
  • 54:14 - 54:16
    efnin sem þarf til framleiðslu og dreifingu
  • 54:16 - 54:18
    á lífsstyrkjandi vörum.
  • 54:18 - 54:21
    Við höfum ekki óendanlegar auðlindir,
  • 54:21 - 54:23
    til dæmis tók olíuna sem við notum
  • 54:23 - 54:25
    milljónir ára að verða til...
  • 54:25 - 54:29
    Steinefnin sem við notum voru milljarða ára að verða til.
  • 54:30 - 54:33
    Svo ef við erum með kerfi sem hvetur vísvitandi til
  • 54:33 - 54:35
    hraðari neyslu
  • 54:35 - 54:38
    vegna hins svokallaða "hagvaxtar"
  • 54:38 - 54:42
    er það umhverfismyrðandi brjálæði.
  • 54:42 - 54:45
    Fjarvera sóunnar, það er skilvirkni.
  • 54:45 - 54:47
    Fjarvera sóunnar segirðu?
  • 54:47 - 54:50
    Þetta kerfi sóar meira en nokkuð annað
  • 54:50 - 54:53
    kerfi í sögu mannskyns.
  • 54:53 - 54:56
    Hvert einasta stig lífsskipulags og lífkerfa
  • 54:56 - 54:58
    stendur frammi fyrir neyðarástandi,
  • 54:58 - 55:00
    hnignun eða hruni.
  • 55:00 - 55:03
    Ekkert ritrýnt tímarit síðustu 30 ára
  • 55:03 - 55:06
    mun halda öðru fram:
  • 55:06 - 55:09
    öll lífkerfi eru í hnignun
  • 55:09 - 55:11
    á sama hátt og félagsleg kerfi,
  • 55:11 - 55:13
    aðgangur okkar að ferskvatni.
  • 55:14 - 55:16
    Finndu eitthvað sem tengist lífsviðurværi okkar
  • 55:16 - 55:17
    sem ekki er ógnað eða í hættu
  • 55:17 - 55:18
    Þú getur það ekki.
  • 55:19 - 55:22
    Það finnst ekkert slíkt og það er verulega, verulega uggvekjandi.
  • 55:22 - 55:25
    En við áttum okkur ekki á orsakasamhenginu.
  • 55:25 - 55:27
    Við viljum ekki horfast í augu við orsakasamhengið.
  • 55:27 - 55:30
    Við viljum bara halda áfram. Skilgreiningin á geðveiki er
  • 55:30 - 55:32
    þegar þú gerir það sama aftur og aftur
  • 55:32 - 55:35
    þó það virki augljóslega ekki.
  • 55:35 - 55:37
    Við erum í rauninni
  • 55:38 - 55:40
    að fást við eitthvað allt annað en hagkerfi
  • 55:40 - 55:44
    ég geng svo langt að kalla það and-hagkerfi.
  • 55:45 - 55:47
    And-hagkerfið
  • 55:47 - 55:49
    Gamalt orðatiltæki segir að samkeppnis-
  • 55:49 - 55:51
    markaðsmódelið leitist við að
  • 55:51 - 55:55
    "skapa bestu mögulegu vörurnar á besta mögulega verðinu."
  • 55:56 - 55:59
    Þessi fullyrðing er meginhugmyndin um drifkraft
  • 55:59 - 56:01
    sem réttlætir markaðssamkeppni
  • 56:01 - 56:03
    byggð á þeirri tilgátu að niðurstaðan
  • 56:03 - 56:06
    verði framleiðsla á meiri gæðavörum.
  • 56:06 - 56:09
    Ef ég ætlaði að smíða mér borð
  • 56:09 - 56:11
    myndi ég auðvitað smíða það úr besta
  • 56:11 - 56:13
    og endingarmesta efni sem völ væri á, ekki satt?
  • 56:13 - 56:16
    Með bestu mögulegu endingu í huga..
  • 56:17 - 56:19
    Af hverju myndi ég vilja búa til eitthvað lélegt
  • 56:19 - 56:21
    þegar ég vissi að þá þyrfti fljótleg að gera það aftur
  • 56:21 - 56:24
    og eyða meira hráefni og orku?
  • 56:25 - 56:28
    Nú, eins rökrétt og það kann að hljóma í raunheminum,
  • 56:28 - 56:30
    þegar kemur að heimi markaðsins,
  • 56:30 - 56:32
    er það ekki einungis sérstaklega órökrétt
  • 56:32 - 56:34
    heldur einu sinni í boði.
  • 56:34 - 56:36
    Það er tæknilega ómögulegt að framleiða
  • 56:36 - 56:38
    það besta af einhverju
  • 56:38 - 56:40
    ef fyrirtæki á að vera samkeppnishæft
  • 56:41 - 56:43
    og hafa vöruna nógu ódýra fyrir neytandann.
  • 56:43 - 56:46
    Bókstaflega allt sem framleitt er til sölu,
  • 56:46 - 56:49
    í hagkerfi heimsins, er mikið lakara
  • 56:49 - 56:51
    á því augnabliki sem það er framleitt
  • 56:51 - 56:53
    því það er stærðfræðilega ómögulegt
  • 56:53 - 56:56
    að búa til vísindalega þróuðustu, skilvirkustu
  • 56:56 - 56:59
    og sjálfbærast hönnuðu vörurnar.
  • 56:59 - 57:01
    Þetta er út af þeirri staðreynd að markaðskerfið
  • 57:01 - 57:04
    þarf "kostnaðarlega skilvirkni"
  • 57:04 - 57:06
    þ.e. þarf að lágmarka útgjöld,
  • 57:06 - 57:08
    á öllum stigum framleiðslunnar
  • 57:08 - 57:10
    Frá launakostnaði, til kostnaðar
  • 57:10 - 57:13
    hráefnis, og umbúða og svo framvegis.
  • 57:13 - 57:15
    Þessi samkeppnisstefna, er auðvitað
  • 57:15 - 57:18
    til að tryggja að almenningur kaupi vörur viðkomandi
  • 57:18 - 57:21
    frekar en hjá samkeppnisaðila
  • 57:21 - 57:23
    ...sem er að gera nákvæmlega það sama
  • 57:23 - 57:26
    svo hann geti líka gert vörur sínar samkeppnishæfar og ódýrar.
  • 57:27 - 57:30
    Þessa gífurlega sóun sem er afleiðing kerfisins
  • 57:30 - 57:34
    má kalla: Innbyggða úreldingu.
  • 57:34 - 57:37
    Þrátt fyrir það, er þetta bara hluti af stærra vandamáli:
  • 57:38 - 57:41
    Ráðandi grunnlögmál markaðshagfræðinnar,
  • 57:41 - 57:44
    nokkuð sem ekki finnst í skólabókunum,
  • 57:44 - 57:45
    - er eftirfarandi:
  • 57:45 - 57:48
    "Ekkert sem er framleitt má endast lengur
  • 57:48 - 57:50
    en svo
  • 57:50 - 57:54
    að hægt sé að viðhalda stöðugri hringrás neyslunnar."
  • 57:54 - 57:57
    Með öðrum orðum, það er bráðnauðsynlegt að hlutir skemmist,
  • 57:57 - 58:00
    bili, eða renni út fyrir ákveðin tímamörk.
  • 58:01 - 58:04
    Þetta er kallað - "Ráðgerð úrelding"
  • 58:04 - 58:08
    Ráðgerð úrelding er burðarás hinnar undirliggjandi markaðs-
  • 58:08 - 58:11
    stefnu allra fyrirtækja sem framleiða vörur.
  • 58:11 - 58:13
    Þó mjög fá þeirra myndu, auðvitað,
  • 58:13 - 58:15
    viðurkenna slíka stefnu hreint út,
  • 58:15 - 58:17
    fela þau hana innan
  • 58:17 - 58:20
    innbyggðu úreldingarinnar sem við vorum að ræða,
  • 58:20 - 58:23
    á meðan þau hunsa gjarnan, eða halda jafnvel niðri,
  • 58:23 - 58:25
    nýjum tækniuppfinningum
  • 58:25 - 58:28
    sem gætu skapað sjálfbærari og endingarbetri vörur.
  • 58:29 - 58:31
    Svo, auk eyðsluseminnar
  • 58:31 - 58:33
    sem felst í að kerfið getur ekki leyft
  • 58:33 - 58:36
    framleiðslu á endingarmestu og skilvirkustu vörunum,
  • 58:36 - 58:38
    byggist ráðgerð úrelding vísvitandi á þeim
  • 58:38 - 58:41
    skilningi að því lengur sem nokkur vara er í notkun
  • 58:41 - 58:45
    því verra er það fyrir stöðuga hringrás neyslunnar
  • 58:45 - 58:47
    og þannig markaðskerfið sjálft.
  • 58:48 - 58:50
    Með öðrum orðum, notagildi vara
  • 58:50 - 58:54
    er raunveruleg andhverfa hagvaxtar
  • 58:54 - 58:57
    og þess vegna er beinlínis hvatning
  • 58:57 - 58:59
    að tryggja að líftími sé stuttur
  • 58:59 - 59:01
    á hverri einustu vöru sem er framleidd.
  • 59:02 - 59:06
    Raunin er sú að kerfið getur ekki virkað á annan hátt.
  • 59:06 - 59:09
    Litið til hafsjós urðunarstaða sem breiða úr sér um
  • 59:09 - 59:12
    víða veröld sýna veruleika úreldingar.
  • 59:13 - 59:15
    Það eru milljarðar farsíma framleiddar með ódýrum hætti
  • 59:15 - 59:17
    tölvur og önnur tækni
  • 59:17 - 59:20
    full af dýrmætum efnum sem erfitt er að vinna úr námum
  • 59:20 - 59:22
    eins og gull, coltan, kopar...
  • 59:22 - 59:25
    rotnandi nú í stórum hrúgum
  • 59:25 - 59:27
    venjulega bara vegna bilunar eða úreldingar
  • 59:27 - 59:31
    lítilla hluta sem, hjá hófsömum samfélögum
  • 59:31 - 59:33
    væru líklega lagaðir eða uppfærðir
  • 59:33 - 59:36
    og líftími vörunnar lengdur.
  • 59:36 - 59:38
    Því miður, eins hagkvæmt og þetta kann að virðast
  • 59:38 - 59:41
    í náttúrulegum raunveruleika okkar, þar sem við búum á
  • 59:41 - 59:43
    takmarkaðri plánetu með takmörkuðum auðlindum,
  • 59:43 - 59:48
    er þetta beinlínis óhagkvæmt með tilliti til markaðarins.
  • 59:48 - 59:49
    Orðum það betur:
  • 59:49 - 59:52
    Hagkvæmni, sjálfbærni og
  • 59:52 - 59:56
    varðveisla eru óvinir efnahagskerfis okkar".
  • 59:56 - 59:59
    Og efnislegar vörur þarf stöðugt
  • 59:59 - 60:01
    að framleiða og endurvinna
  • 60:01 - 60:03
    án þess að horft sé til áhrifa á umhverfið.
  • 60:04 - 60:07
    Þjónustuiðnaðurinn stjórnast af sömu lögmálum.
  • 60:08 - 60:10
    Það er bara engin fjárhagslegur ávinningur
  • 60:10 - 60:13
    af því að leysa vandamál
  • 60:13 - 60:15
    sem nú skapa þjónustuþörf.
  • 60:15 - 60:16
    Þegar vinnudeginum líkur
  • 60:16 - 60:19
    þá er það síðasta sem heilbrigðisgeirinn vill gera
  • 60:19 - 60:22
    að lækna sjúkdóma eins og krabbamein
  • 60:22 - 60:27
    sem myndi útrýma fjölda starfa og tekjum upp á milljarða dollara.
  • 60:27 - 60:28
    Og talandi um það
  • 60:29 - 60:32
    Þá eru glæpir og hryðjuverk kerfinu af hinu góða!
  • 60:32 - 60:34
    Allavega fyrir atvinnulífið...
  • 60:34 - 60:36
    Fjölga þarf í lögreglu,
  • 60:36 - 60:39
    framleiða hágæða-öryggistæki
  • 60:39 - 60:41
    og ekki má gleyma verðgildi fangelsa
  • 60:41 - 60:44
    sem einkaaðilar reka - í hagnaðarskyni.
  • 60:44 - 60:45
    Og hvað með stríð?
  • 60:46 - 60:49
    Stríðsreksturinn í Bandaríkjunum hefur stóraukin áhrif á landsframleiðslu -
  • 60:49 - 60:52
    ein arðbærasta iðngreinin -
  • 60:52 - 60:55
    framleiðsla á tækjum til dráps og eyðileggingar.
  • 60:55 - 60:58
    Uppáhald þess iðnaðar er að sprengja í loft upp
  • 60:58 - 61:01
    og svo er endurbyggt með hagnaði.
  • 61:01 - 61:04
    Við sáum mörg hundruð milljón dollara
  • 61:04 - 61:06
    samninga gerða í kjölfar Írak-stríðsins.
  • 61:07 - 61:09
    Staðreyndin er það félagslega neikvæða
  • 61:09 - 61:11
    í þjóðfélaginu
  • 61:11 - 61:14
    hefur gefið jákvæða afkomu fyrir áhættusækin iðnfyrirtæki
  • 61:14 - 61:17
    og allur áhugi á úrbótum
  • 61:17 - 61:20
    eða umhverfisþáttum og náttúruvernd
  • 61:20 - 61:25
    vinnur gegn efnahagslegum stöðugleika.
  • 61:26 - 61:27
    Þetta er ástæða þess
  • 61:27 - 61:31
    að þegar landsframleiðsla eykst í hverju landi
  • 61:31 - 61:33
    þá sést aukning á vöntun
  • 61:33 - 61:35
    raunverulegri eða falskri,
  • 61:35 - 61:39
    og vöntun á rætur að rekja til óhagkvæmni.
  • 61:39 - 61:44
    Þess vegna er aukning í vöntun skilgreint sem aukning í óhagkvæmni.
  • 61:45 - 61:47
    Brenglun gildismats
  • 61:48 - 61:49
    Ameriski draumurinn er byggður á
  • 61:49 - 61:51
    hömlulausri neysluaukningarstefnu.
  • 61:51 - 61:53
    sem er byggð á þeirri staðreynd
  • 61:53 - 61:55
    að helstu fjölmiðlar,
  • 61:55 - 61:57
    sérstaklega auglýsingamiðlar,
  • 61:57 - 62:00
    - öll þau fyrirtæki sem þurfa óendanlegan gróða -
  • 62:00 - 62:03
    hafa sannfært okkur eða heilaþvegið
  • 62:03 - 62:06
    flesta í Bandaríkjunum og allsstaðar,
  • 62:06 - 62:09
    um að við þurfum ákveðið magn af efnislegum eigum
  • 62:09 - 62:11
    og möguleika á að öðlast óendanlegt magn
  • 62:11 - 62:14
    af efnislegum eigum til þess að vera hamingjusöm.
  • 62:14 - 62:16
    Það er bara ekki satt.
  • 62:16 - 62:20
    Hvers vegna heldur þessi hegðun áfram,
  • 62:20 - 62:22
    sem á endanum leiðir til útrýmingar vistkerfisins
  • 62:22 - 62:25
    á kerfisbundinn hátt?
  • 62:25 - 62:28
    Klassísk og virk skilyrðing.
  • 62:28 - 62:32
    Með því að koma skilyrtum tillögum í samfélagið
  • 62:32 - 62:36
    verður útkoman fyrirframákveðin hegðun
  • 62:36 - 62:38
    og markmið.
  • 62:38 - 62:41
    Og öll tæknileg úrræði sem til þarf eru tiltæk
  • 62:41 - 62:43
    og þeir monta sig af hvernig þeir
  • 62:43 - 62:44
    komast inn í huga barna
  • 62:44 - 62:47
    og það sem þau heyra nú þegar hefur áhrif á
  • 62:47 - 62:49
    hvernig þau venjast vörunni.
  • 62:49 - 62:52
    Þá sérðu hvernig
  • 62:52 - 62:53
    fólk hefur verið blekkt.
  • 62:53 - 62:55
    Því hefur verið kennt að láta plata sig.
  • 62:55 - 62:59
    Með brengluðu gildismati.
  • 62:59 - 63:02
    Ef eitthvað er til marks um mótanleika
  • 63:02 - 63:03
    mannshuganns.
  • 63:03 - 63:06
    Ef einhverjar sannanir eru fyrir sveigjanleika
  • 63:06 - 63:08
    hugsana og hversu auðveldlega
  • 63:08 - 63:10
    má leiðbeina fólki og hafa áhrif á það
  • 63:10 - 63:13
    í gegnum hvata úr lögmálum umhverfisins
  • 63:13 - 63:15
    og hvaða afleiðingar það hefur:
  • 63:15 - 63:18
    er sönnunin heimur auglýsinganna.
  • 63:18 - 63:21
    Menn hljóta að stara með aðdáun
  • 63:21 - 63:23
    á heilaþvottinn
  • 63:24 - 63:27
    þar sem vélmennin sem við köllum "neytendur"
  • 63:28 - 63:29
    þvælast um landslagið
  • 63:29 - 63:33
    eingöngu til að ganga inn í næstu búð og eyða
  • 63:33 - 63:36
    400. þús krónum í merkjatösku
  • 63:36 - 63:38
    sem kostaði um 1000 kr að framleiða
  • 63:38 - 63:40
    í þrælakistu í Asíu.
  • 63:40 - 63:43
    Bara vegna þess hvað þetta vörumerki
  • 63:43 - 63:46
    táknar í menningu okkar.
  • 63:46 - 63:48
    Eða ævafornar samfélagshefðir
  • 63:48 - 63:52
    sem juku traust og samstöðu í samfélaginu
  • 63:52 - 63:55
    en hefur nú verið rænt af gróðavélinni
  • 63:55 - 63:57
    og efnishyggjunni þar sem
  • 63:57 - 64:01
    við skiptumst nú á gagnslausu drasli nokkrum sinnum á ári.
  • 64:01 - 64:04
    Og hví ætli svo margir, í dag, hafi
  • 64:04 - 64:06
    áráttu til að versla og kaupa
  • 64:06 - 64:09
    þegar við höfum verið mötuð þessari áráttu frá barnsaldri,
  • 64:09 - 64:11
    að búast við veraldlegum gæðum
  • 64:11 - 64:15
    til marks um stöðu meðal vina og fjölskyldu.
  • 64:15 - 64:18
    Staðreyndin er sú, að grunnur allra samfélaga
  • 64:18 - 64:20
    eru þau gildi sem styðja við virkni þess
  • 64:20 - 64:23
    og samfélag okkar, eins og það er
  • 64:23 - 64:25
    virkar aðeins ef gildismat okkar styður
  • 64:25 - 64:28
    hina áberandi neyslu sem þarf
  • 64:28 - 64:31
    til að viðhalda markaðskerfinu.
  • 64:31 - 64:34
    Fyrir 75 árum síðan var neysla í Bandaríkjunum
  • 64:34 - 64:37
    og fyrsta heiminum öllum, helmingur
  • 64:37 - 64:38
    af því sem hún er í dag, á mann.
  • 64:39 - 64:41
    Hin nýja neyslumenning
  • 64:41 - 64:43
    hefur verið framleidd og komið á
  • 64:43 - 64:46
    vegna raunverulegrar þarfar
  • 64:46 - 64:48
    fyrir meiri neyslu.
  • 64:48 - 64:51
    Þetta er ástæða þess að fyrirtæki eyða nú
  • 64:52 - 64:55
    meiri peningum í auglýsingar en í framleiðsluna
  • 64:55 - 64:57
    á vörunni sjálfri.
  • 64:57 - 65:01
    Þau vinna af kostgæfni við að skapa falska þörf til að uppfylla.
  • 65:02 - 65:05
    Og það vill svo til að það virkar.
  • 65:05 - 65:07
    "Hagfræðingarnir"
  • 65:08 - 65:12
    Hagfræðingar eru alls ekki hagfræðingar.
  • 65:12 - 65:14
    Þeir eru áróðursmeistarar peningaverðmætis
  • 65:14 - 65:16
    og hægt er að sjá að allar
  • 65:16 - 65:18
    kenningar þeirra sýna
  • 65:18 - 65:21
    viðskipti sem sýna hagnað
  • 65:22 - 65:24
    annarrar hliðar, eða beggja eða hvað sem er,
  • 65:24 - 65:26
    en þau eru algjörlega ótengd hinum raunverulega
  • 65:26 - 65:28
    heimi endursköpunar.
  • 65:28 - 65:32
    Í Ohio borgaði gamall maður ekki rafmagnsreikninginn
  • 65:32 - 65:35
    þú þekkir kannski tilvikið
  • 65:35 - 65:38
    og rafmagnsfyrirtækið slökkti á rafmagninu og hann dó.
  • 65:38 - 65:40
    Ástæða þess að þeir slökktu
  • 65:40 - 65:41
    var að annað hefði ekki verið hagkvæmt
  • 65:41 - 65:44
    fyrir þá þar sem hann borgaði ekki reikninginn.
  • 65:45 - 65:46
    Finnst þér þetta rétt?
  • 65:46 - 65:48
    Ábyrgðin liggur í rauninni ekki á
  • 65:48 - 65:50
    fyrirtækinu fyrir að slökkva á rafmagninu
  • 65:51 - 65:54
    heldur á nágrönnum og vinum þessa manns
  • 65:54 - 65:55
    og félögum
  • 65:55 - 65:57
    sem að voru ekki nógu gjafmildir
  • 65:57 - 65:59
    til að gera honum kleift, sem einstaklingi,
  • 65:59 - 66:01
    að borga rafmagnsreikninginn.
  • 66:01 - 66:03
    HMMMMMM...
  • 66:03 - 66:04
    Heyrði ég þetta rétt?
  • 66:04 - 66:06
    Sagði hann að dauði manns
  • 66:06 - 66:08
    sem peningaskortur olli
  • 66:08 - 66:09
    hafi verið ábyrgð...
  • 66:09 - 66:11
    annarra...
  • 66:11 - 66:13
    eða góðgerðarstarfsemi?
  • 66:14 - 66:15
    Jæja þá, ég býst við að við þurfum
  • 66:15 - 66:18
    helling af auglýsingum, litlum og ræfilslegum,
  • 66:18 - 66:22
    söfnunarbauka á búðarborð
  • 66:22 - 66:24
    og hrúgu af gúrkukrukkum
  • 66:24 - 66:26
    fyrir þennan milljarð sveltandi fólks
  • 66:26 - 66:28
    á plánetunni...
  • 66:28 - 66:32
    út af kerfinu sem Milton Friedman styður.
  • 66:33 - 66:35
    Þegar að þú fæst við heimspeki
  • 66:35 - 66:37
    Milton Friedman, F.A. Hyack
  • 66:37 - 66:39
    John Maynard Keynes, Ludwig von Mises
  • 66:39 - 66:42
    og annarra helstu markaðshagfræðinga,
  • 66:42 - 66:43
    fer grundvöllur rökstuðnings þeirra
  • 66:43 - 66:46
    sjaldan út fyrir peningasvæðið.
  • 66:46 - 66:48
    Þetta er eins og trúarbrögð.
  • 66:48 - 66:50
    Greining neyslu, stöðugleikaaðgerðir
  • 66:50 - 66:53
    eyðsluhalli, heildareftirspurn...
  • 66:53 - 66:56
    það er til staðar sem óendanlegur, sjálfsvísandi
  • 66:56 - 66:59
    sjálfshagræðandi hringur umræðu
  • 66:59 - 67:03
    þar sem alhliða mannlegar þarfir, náttúrulegar auðlindir
  • 67:03 - 67:07
    og sérhver mynd lífs sem sýnir skilvirkni
  • 67:07 - 67:09
    er sjálfkrafa ógild
  • 67:09 - 67:12
    og skipt út fyrir þá einhliða hugmynd að menn
  • 67:12 - 67:14
    leiti yfirburða hver yfir öðrum fyrir peninga,
  • 67:14 - 67:17
    knúnir af sinni eigin þröngsýnu eigingirni
  • 67:18 - 67:22
    og muni á undraverðan hátt mynda sjálfbært, heilsusamlegt, samfélag í jafnvægi.
  • 67:22 - 67:25
    Það er engin samsvörun við lífið í þessari kenningu,
  • 67:25 - 67:27
    þessari hugmyndafræði.
  • 67:27 - 67:28
    Hvað eru þeir að gera?
  • 67:28 - 67:32
    Það sem þeir eru að gera eru að elta peningaflæðið.
  • 67:32 - 67:35
    Það er það eina, að elta peningaflæðið
  • 67:35 - 67:39
    og fara framhjá því sem skiptir máli.
  • 67:39 - 67:41
    Fyrst: Það er ekkert samræmi við lífið...
  • 67:41 - 67:43
    vá... ekkert samræmi við lífið!
  • 67:43 - 67:46
    Í öðru lagi: Að allir séu
  • 67:46 - 67:49
    í leit að eigin hámarksgróða.
  • 67:49 - 67:51
    Að enginn hugsi um annað en sjálfan sig
  • 67:51 - 67:53
    og hvað hann geti fengið fyrir sig.
  • 67:53 - 67:57
    Það er hin ríkjandi hugmynd um skynsemi:
  • 67:57 - 67:59
    Val á hámarksgróða
  • 68:00 - 68:03
    og það eina sem þeir hafa áhuga á að hámarka
  • 68:03 - 68:05
    eru peningar og vörur.
  • 68:05 - 68:08
    Hvar koma þá félagsleg samskipti inn?
  • 68:08 - 68:11
    Þau gera það ekki, fyrir utan gróðasamskipti.
  • 68:11 - 68:14
    Hvar koma auðlindirnar í samhengið?
  • 68:14 - 68:17
    Þær gera það ekki, nema arðrán þeirra.
  • 68:17 - 68:22
    Hvar kemur afkoma fjölskyldunnar í myndina?
  • 68:22 - 68:24
    Hún gerir það ekki. Þau þurfa að eiga
  • 68:24 - 68:27
    peninga til þess að geta keypt sérhverja vöru.
  • 68:27 - 68:28
    Jæja, ætti ekki hagkerfi
  • 68:28 - 68:30
    að hugsa um mannlegar þarfir?
  • 68:30 - 68:35
    Er það ekki grundvallaratriði?
  • 68:35 - 68:38
    Ó, "þörf" er ekki einu sinni í orðabókinni.
  • 68:38 - 68:41
    Það orð er leyst upp í "löngun"...
  • 68:41 - 68:43
    og hvað er löngun? Það þýðir
  • 68:43 - 68:46
    eftirsspurn með peninga eftir kaupum.
  • 68:46 - 68:48
    Jæja, ef það er eftirsspurnin sem vill kaupa
  • 68:48 - 68:50
    hefur það ekkert að gera með þörf
  • 68:50 - 68:52
    þar sem manneskja sem á enga peninga fyrir eftirsspurn
  • 68:52 - 68:55
    og þarfnast bráðnauðsynlega, til dæmis, vatns.
  • 68:55 - 68:59
    Eða, kannski vill eftirspurnin gullna klósettsetu.
  • 68:59 - 69:00
    Jæja, hvert fer það allt?
  • 69:01 - 69:02
    Í gullnu klósettsetuna.
  • 69:02 - 69:04
    Og þið kallið þetta hagkerfi?
  • 69:04 - 69:07
    Í rauninni, ef menn hugsa út í það,
  • 69:07 - 69:10
    hlýtur þetta að vera ein fáránlegasta
  • 69:10 - 69:13
    ranghugmynd í sögu mannlegrar hugsunar.
  • 69:14 - 69:16
    Peningakerfi
  • 69:16 - 69:20
    Til þessa höfum við einbeitt okkur að markaðskerfinu.
  • 69:20 - 69:22
    En kerfið er í raun aðeins helmingur
  • 69:22 - 69:25
    hugmyndafræði um efnahag heimsins.
  • 69:25 - 69:28
    Hinn helmingurinn er "peningakerfið".
  • 69:28 - 69:31
    Meðan markaðskerfið sér um samspil manna sem
  • 69:31 - 69:34
    spila í hagnaðarskyni um litróf vinnuaflsins,
  • 69:34 - 69:36
    framleiðslu og dreifingu,
  • 69:36 - 69:40
    er peningarkerfið undirliggjandi regluverk
  • 69:40 - 69:42
    lagt af fjármálastofnunum
  • 69:42 - 69:44
    sem skapa skilyrðin fyrir
  • 69:44 - 69:46
    markaðskerfið, meðal annars.
  • 69:46 - 69:49
    Það felur í sér hugtök sem við heyrum oft
  • 69:49 - 69:52
    eins og vextir, lán, skuldir, sjóðir
  • 69:52 - 69:55
    verðbólga, o.s.frv.
  • 69:55 - 69:57
    Og þó það geti gert hvern mann gráhærðan að hlusta
  • 69:57 - 70:00
    á ruglið sem berst frá peningafræðingum:
  • 70:00 - 70:04
    Vægar forvarnaraðgerðir geta lágmarkað þörf
  • 70:04 - 70:08
    á alvarlegri aðgerðum seinna meir."
  • 70:08 - 70:10
    Eru eðli og áhrif þessa kerfis
  • 70:10 - 70:12
    í raun ósköp einföld.
  • 70:13 - 70:14
    efnahag okkar...
  • 70:14 - 70:16
    öllu heldur efnahag heimsins
  • 70:16 - 70:18
    er stjórnað af þrem grundvallaratriðum.
  • 70:18 - 70:19
    Eitt þeirra er seðlabankakerfið,
  • 70:19 - 70:22
    bankar sem prenta peninga úr engu.
  • 70:22 - 70:24
    Í öðru lagi byggir það á samanlögðum vöxtum.
  • 70:24 - 70:27
    Þegar þú tekur lán, þarftu að borga meira til baka
  • 70:27 - 70:30
    en það sem þú fékkst lánað, sem þýðir að í raun
  • 70:30 - 70:33
    verða til peningar úr engu
  • 70:33 - 70:37
    sem þarf síðan að halda við með því að búa til enn meiri peninga.
  • 70:37 - 70:39
    Hugmyndafræðin gerir ráð fyrir óendanlegum vexti.
  • 70:39 - 70:43
    Efnahagskerfið okkar er svikamylla.
  • 70:43 - 70:45
    Ekkert vex að eilífu.
  • 70:46 - 70:47
    Það er ómögulegt.
  • 70:47 - 70:49
    Eins og mikill sálfræðingur, James Hillman, skrifaði:
  • 70:49 - 70:51
    "Það eina sem vex í mannslíkamanum eftir
  • 70:51 - 70:53
    ákveðin aldur er krabbamein."
  • 70:54 - 70:56
    Það er ekki einungis magn peninganna sem þarf að aukast
  • 70:56 - 70:57
    heldur einnig fjöldi neytenda.
  • 70:57 - 71:00
    Neytenda til að taka lán með vöxtum
  • 71:00 - 71:03
    til að framleiða meiri peninga og augljóslega er það ekki raunhæft
  • 71:03 - 71:05
    á plánetu með takmarkaðar auðlindir.
  • 71:05 - 71:08
    Fólk verður að vélum til að framleiða peninga
  • 71:08 - 71:10
    sem verða að framleiða enn meiri peninga
  • 71:10 - 71:12
    til að allt saman hrynji ekki í sundur,
  • 71:12 - 71:15
    en það er að gerast núna.
  • 71:15 - 71:18
    Það er aðeins tvennt sem allir þurfa að vita
  • 71:18 - 71:20
    um peningakerfið:
  • 71:20 - 71:23
    1: Allir peningar eru búnir til úr skuld.
  • 71:23 - 71:26
    Peningar eru peningavædd skuld
  • 71:26 - 71:28
    hvort sem þeir verða til úr skuldabréfum,
  • 71:28 - 71:31
    húsnæðislánum eða greiðslukortum.
  • 71:31 - 71:33
    Með öðrum orðum, ef allar útistandandi skuldir
  • 71:33 - 71:35
    væru greiddar núna
  • 71:35 - 71:39
    yrði ekki eftir ein einasta króna.
  • 71:39 - 71:44
    og 2: Vöxtum er bætt á svo gott sem öll lán
  • 71:44 - 71:46
    og peningurinn sem þarf til að greiða þessa vexti
  • 71:46 - 71:49
    er ekki til í raunveruleikanum.
  • 71:49 - 71:52
    Einungist höfuðstóllinn er skapaður með lánunum
  • 71:52 - 71:55
    og höfuðstóllinn er peningaforðinn.
  • 71:55 - 71:58
    Þannig að ef öll þessi skuld væri endurgreidd núna
  • 71:58 - 72:01
    yrði ekki eftir ein einasta króna í umferð.
  • 72:01 - 72:04
    Það yrði ennþá eftir gríðarstór skuld
  • 72:05 - 72:10
    sem er beinlínis ómögulegt að greiða, því peningarnir eru ekki til.
  • 72:11 - 72:15
    Þetta veldur því að tvær afleiðingar eru óumflýjanlegar:
  • 72:15 - 72:16
    Verðbólga
  • 72:16 - 72:18
    og gjaldþrot.
  • 72:18 - 72:22
    Hvað varðar verðbólgu, er hún gegnumgangandi í sögu
  • 72:22 - 72:23
    nánast hvers einasta lands í dag
  • 72:23 - 72:25
    og auðveldlega tengd ástæðunni
  • 72:25 - 72:28
    sem er stöðug aukning peningaforða
  • 72:29 - 72:30
    sem er nauðsynleg
  • 72:30 - 72:34
    til að greiða vextina og halda kerfinu gangandi.
  • 72:34 - 72:36
    Hvað varðar gjaldþrot
  • 72:36 - 72:39
    kemur það í formi skuldahruns.
  • 72:39 - 72:42
    Þetta hrun er óumflýjanlegt fyrir manneskju
  • 72:42 - 72:44
    fyrirtæki eða land
  • 72:44 - 72:47
    og gerist venjulega þegar ekki er unnt
  • 72:47 - 72:49
    að greiða vaxtargjöldin lengur.
  • 72:50 - 72:52
    En þetta hefur sína kosti...
  • 72:52 - 72:56
    allavega fyrir markaðshagkerfið.
  • 72:56 - 72:59
    Því skuld skapar þrýsting.
  • 72:59 - 73:01
    Skuld býr til launaþræla.
  • 73:01 - 73:04
    Sá sem skuldar er líklegri til að sætta sig við lág laun
  • 73:04 - 73:06
    en sá sem skuldar ekki
  • 73:06 - 73:08
    og verður þannig ódýr munaður
  • 73:08 - 73:11
    þannig að það er frábært fyrir fyrirtæki að hafa fjölda fólks
  • 73:11 - 73:14
    sem er fjárhagslega fast.
  • 73:14 - 73:18
    En, heyrðu - sama gildir líka um heilu löndin...
  • 73:18 - 73:21
    Alþjóðabankinn og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn,
  • 73:21 - 73:23
    sem virka mest sem milliliðir
  • 73:23 - 73:26
    í hagsmunagæslu alþjóðlegra fyrirtækja,
  • 73:26 - 73:28
    veita bágstöddum löndum risalán
  • 73:28 - 73:30
    með mjög háum vöxtum
  • 73:30 - 73:32
    og svo þegar löndin
  • 73:32 - 73:34
    eru of skuldug til að geta borgað
  • 73:34 - 73:36
    er harkalegum aðferðum beitt
  • 73:36 - 73:37
    fyrirtækin stökkva inn,
  • 73:38 - 73:41
    setja upp vinnubúðir og taka auðlindir landsins.
  • 73:41 - 73:45
    Þetta er skilvirkni markaðarins.
  • 73:45 - 73:47
    En, bíddu – það er meira:
  • 73:47 - 73:48
    sjáðu til - það er til einstakt
  • 73:48 - 73:51
    afsprengi peninga og markaðskerfisins
  • 73:51 - 73:53
    sem kallast hlutabréfamarkaðurinn
  • 73:53 - 73:56
    þar sem frekar en að, þú veist, í raun framleiða eitthvað ekta
  • 73:56 - 73:59
    eru peningarnir sjálfir keyptir og seldir.
  • 74:00 - 74:02
    Og þegar kemur að skuld, veistu hvað er gert?
  • 74:02 - 74:05
    Það er rétt - þeir versla með hana.
  • 74:05 - 74:09
    Þeir kaupa og selja skuldir í gróðaskyni.
  • 74:09 - 74:11
    Allt frá skuldatryggingum
  • 74:11 - 74:14
    og veðtryggðum skuldaskilmálum fyrir neysluskuldum
  • 74:14 - 74:16
    til flókinna afleiðuviðskipta sem eru notuð
  • 74:16 - 74:19
    til að fela skuldir heilu landanna
  • 74:19 - 74:20
    eins og samsæri
  • 74:20 - 74:23
    fjárfestingabanka Goldman Sachs og Grikklands
  • 74:23 - 74:26
    sem felldi næstum Evrópska hagkerfið.
  • 74:26 - 74:29
    Svo þegar það kemur að hlutabréfamarkaðinum og Wall Street
  • 74:29 - 74:32
    þá höfum við alveg nýtt brjálæði
  • 74:32 - 74:35
    sem fæðst hefur af peningalegu samhengi verðmæta.
  • 74:36 - 74:37
    Allt sem þú þarft að vita um markaðina
  • 74:37 - 74:40
    var skrifað í leiðara Wall Street Journal
  • 74:41 - 74:42
    fyrir nokkrum árum,
  • 74:42 - 74:45
    hann nefndist "Lexíur heilaskemmda fjárfestisins."
  • 74:45 - 74:48
    Og í leiðaranum útskýrðu þeir af hverju
  • 74:48 - 74:50
    fólk með smávægilegan heilaskaða
  • 74:50 - 74:52
    væri betri fjárfestar
  • 74:52 - 74:55
    en fólk með eðlilega heilastarfsemi.
  • 74:55 - 74:57
    Af hverju? Vegna þess að manneskjan
  • 74:57 - 74:59
    með smávægilega heilaskaðann finnur enga samúð.
  • 74:59 - 75:02
    Það er málið. Ef þú hefur enga samúð
  • 75:02 - 75:04
    þá vegnar þér vel sem fjárfestir
  • 75:04 - 75:09
    svo að Wall Street ræktar fólk sem hefur enga samúð.
  • 75:09 - 75:11
    Til að fara þar inn og taka ákvarðanir
  • 75:11 - 75:14
    og viðhafa vöruskipti sem þeir iðrast einskis,
  • 75:14 - 75:17
    hugsa alls ekkert um hvernig það sem þeir gera
  • 75:17 - 75:19
    gæti haft áhrif á aðra manneskju.
  • 75:19 - 75:21
    Svo þeir rækta þessi vélmenni.
  • 75:21 - 75:24
    Þetta fólk hefur enga sál
  • 75:24 - 75:27
    og þar sem þeir vilja ekki einu sinni borga fólki laun lengur
  • 75:27 - 75:29
    eru þeir að rækta vélmenni – alvöru vélmenni –
  • 75:29 - 75:31
    alvöru reikniritaða miðlara.
  • 75:31 - 75:34
    Goldman Sachs olli miklu viðskiptahneyksli:
  • 75:34 - 75:37
    þeir settu upp tölvu á hlutabréfamarkaði New York.
  • 75:38 - 75:40
    Þessi "samstarfs-staðsetta" tölva, eins og þeir kalla hana:
  • 75:41 - 75:43
    hún forkeyrir öll viðskipti kauphallarinnar
  • 75:43 - 75:46
    og ræðst á kauphallir með háar upphæðir
  • 75:46 - 75:47
    á þann hátt að hún "hirðir"
  • 75:47 - 75:50
    smáaura af kauphöllnni.
  • 75:50 - 75:52
    Eins og þeir séu að aura peningum allan daginn.
  • 75:52 - 75:55
    Á síðasta ári voru 30
  • 75:55 - 75:58
    eða 60 dagar í röð án þess að tapa nokkru
  • 75:58 - 76:00
    og græddu milljónir dala á hverjum degi.
  • 76:00 - 76:04
    Það er tölfræðilega ómögulegt!
  • 76:04 - 76:06
    Þegar ég vann á Wall Street, virkaði það þannig
  • 76:06 - 76:08
    að allir múta þeim sem er fyrir ofan.
  • 76:08 - 76:12
    Miðlararnir múta skrifstofustjóranum,
  • 76:12 - 76:15
    sem mútar svæðisstjóranum.
  • 76:15 - 76:17
    Svæðisstjórinn
  • 76:17 - 76:19
    mútar landssölustjóranum.
  • 76:19 - 76:20
    Þetta er gagnkvæmur skilningur.
  • 76:20 - 76:24
    Hver fær hæsta jólabónusinn
  • 76:24 - 76:26
    í venjulegri verðbréfamiðlun? Fylgnifulltrúinn.
  • 76:26 - 76:29
    Fylgnifulltrúinn situr þarna allan daginn;
  • 76:29 - 76:30
    hann á að sjá um að allir
  • 76:30 - 76:32
    virði reglur um hagnað
  • 76:32 - 76:34
    og menn "fylgi" reglunum.
  • 76:34 - 76:36
    Auðvitað upp að því marki
  • 76:36 - 76:38
    sem hægt er að múta fylgnifulltrúanum,
  • 76:38 - 76:41
    já, einmitt, ertu að fylgja lögunum!
  • 76:41 - 76:43
    Svo hví er svindl orðið hluti af kerfinu?
  • 76:43 - 76:45
    Það er ekki lengur fylgifiskur.
  • 76:45 - 76:46
    Það er í kerfinu.
  • 76:46 - 76:49
    Eins og gamall Woody Allen brandari. Hann segir:
  • 76:49 - 76:52
    "Læknir, bróðir minn heldur að hann sé hæna."
  • 76:52 - 76:54
    Og læknirinn segir: "Taktu pillu
  • 76:54 - 76:56
    og það ætti að bjarga málunum."
  • 76:56 - 76:57
    Og hann segir: "Nei læknir. Þú skilur ekki
  • 76:57 - 76:59
    Við þurfum eggin
  • 76:59 - 77:00
    Skiljið þið?
  • 77:01 - 77:03
    Svo að viðskipti með falskar kröfur fram og til baka
  • 77:03 - 77:05
    á milli banka
  • 77:05 - 77:06
    til að skapa þóknanir
  • 77:06 - 77:07
    til að gefa af sér bónusa
  • 77:07 - 77:11
    hefur orðið til að hækka verga landsframleiðslu,
  • 77:11 - 77:14
    vélina í efnahag Bandaríkjanna
  • 77:14 - 77:17
    jafnvel þó þetta séu í raun falskar kröfur
  • 77:17 - 77:20
    sem engin leið er að borga til baka.
  • 77:20 - 77:23
    Þeir eru að vinna, mynda og endurtryggja ekkert.
  • 77:23 - 77:26
    Ef ég skrifa 20 milljarðar dalir á servíettu
  • 77:26 - 77:28
    og sel J.P. Morgan hana og J.P. Morgan skrifar
  • 77:29 - 77:32
    20 milljarðar á servíettu
  • 77:32 - 77:34
    og við skiptumst á servíettum á bar
  • 77:34 - 77:38
    og við borgum okkur báðir fjórðung úr prósenti í þóknun
  • 77:38 - 77:40
    erum við komnir með fínan jólabónus.
  • 77:40 - 77:43
    Hvor um sig er með 20 milljarða servíettu í bókhaldinu
  • 77:43 - 77:47
    sem hefur ekkert gildi fyrr en
  • 77:47 - 77:50
    kerfið hættir að geta tryggt verðlausar
  • 77:50 - 77:53
    servíettur og þá förum við í ríkisstjórnina
  • 77:53 - 77:55
    og látum borga okkur út.
  • 77:55 - 77:58
    Og út af Wall Street og alþjóðlega hlutabréfamarkaðnum
  • 77:58 - 78:01
    eru nú hóflega áætlað um 700 trilljón dalir
  • 78:01 - 78:04
    af útistandandi falskröfum -
  • 78:04 - 78:06
    sem kallast afleiður
  • 78:06 - 78:08
    og eiga eftir að hrynja.
  • 78:08 - 78:10
    Að verðmæti yfir 10
  • 78:10 - 78:12
    sinnum heildarframleiðsla
  • 78:12 - 78:14
    allrar plánetunnar.
  • 78:14 - 78:16
    Og á meðan höfum við séð björgunaraðgerðir
  • 78:16 - 78:18
    ríkisstjórnarinnar á stórfyrirtækjum og bönkum
  • 78:19 - 78:21
    með, auðvitað, lánsfé
  • 78:21 - 78:22
    frá bönkunum til að byrja með.
  • 78:23 - 78:26
    Við höfum séð tilraunir til að borga út heilu löndin með
  • 78:26 - 78:28
    samsteypulánum frá öðrum löndum
  • 78:28 - 78:30
    í gegnum alþjóðlegu bankana.
  • 78:31 - 78:34
    En hvernig leysirðu plánetu úr skuldafjötrum?
  • 78:34 - 78:38
    Öll löndin eru að drukkna í skuldum.
  • 78:39 - 78:42
    Og það flóð vanskila þjóða sem við höfum séð
  • 78:42 - 78:46
    getur aðeins verið byrjunin, ef menn kunna að reikna.
  • 78:46 - 78:49
    Áætlað hefur verið að Bandaríkin ein
  • 78:49 - 78:53
    þurfi að hækka skatta í 65%
  • 78:53 - 78:57
    á mann, bara til að borga vexti í nánustu framtíð.
  • 78:57 - 79:00
    Hagfræðingar eru nú að sjá fyrir að innan nokkurra áratuga
  • 79:01 - 79:05
    verða 60% af löndum á plánetunni gjaldþrota.
  • 79:06 - 79:09
    En bíðið við-- Leifið mér að ná þessu.
  • 79:09 - 79:12
    Heimurinn er að verða gjaldþrota
  • 79:12 - 79:14
    hvað eiginlega sem það þýðir
  • 79:14 - 79:16
    vegna þessarar hugmyndar sem kallast "skuld"
  • 79:16 - 79:19
    sem er ekki einu sinni til í náttúrulegum raunveruleika.
  • 79:20 - 79:22
    Hún er bara hluti af leik sem við fundum upp...
  • 79:22 - 79:26
    og samt er nú vellíðan milljarða manna
  • 79:26 - 79:28
    stefnt í hættu.
  • 79:28 - 79:32
    Gríðarlegar uppsagnir - tjald borgir- hraðvaxandi fátækt
  • 79:32 - 79:36
    Lagt er til sparnaðaraðgerða - skólum lokað -
  • 79:36 - 79:40
    hungur barna...og sviptingar fjölskyldna á öðrum stigum
  • 79:40 - 79:44
    allt vegna þessa vel útfærða skáldskapar...
  • 79:44 - 79:47
    Hvað erum við, fokking heimsk?!
  • 79:49 - 79:51
    Hey! Hey! Mars- minn maður.
  • 79:51 - 79:53
    Hjálpaðu bróður þínum, ha?
  • 79:55 - 79:57
    Fullorðnastu, strákur.
  • 80:04 - 80:06
    Satúrnus! Hvað er að frétta, maður?
  • 80:07 - 80:09
    Manstu eftir þessari rjúkandi himinþoku sem ég kom þér saman við
  • 80:09 - 80:10
    fyrir nokkru?
  • 80:12 - 80:13
    Heyrðu, Jörð.
  • 80:13 - 80:15
    Við erum verða frekar þreytt á þér.
  • 80:16 - 80:18
    Þú hefur fengið allt og svo sóar þú því öllu.
  • 80:19 - 80:21
    Þú hefur nóg af auðlindum og þú veist það.
  • 80:21 - 80:23
    Reyndu að þroskast og læra
  • 80:23 - 80:25
    smá ábyrgð í guðanna bænum.
  • 80:25 - 80:27
    Þú veldur móður þinni vonbrigðum.
  • 80:33 - 80:34
    Þú sérð um þig sjálfur, góði.
  • 80:35 - 80:37
    Jæja, mér er alveg sama.
  • 80:43 - 80:45
    Heilsa almennings
  • 80:46 - 80:48
    Með allt þetta í huga...
  • 80:48 - 80:51
    frá sóunarvélinni sem við þekkjum sem markaðskerfið -
  • 80:51 - 80:54
    til skuldavélarinnar sem við þekkjum sem peningakerfið -
  • 80:54 - 80:57
    hefur myndast hugmyndafræði peningamarkaðs
  • 80:57 - 81:00
    sem skilgreinir hagkerfi heimsins í dag...
  • 81:00 - 81:03
    ein afleiðing gengur í gegnum
  • 81:03 - 81:05
    alla vélina:
  • 81:06 - 81:07
    Ójöfnuður.
  • 81:08 - 81:11
    Hvort sem það er markaðskerfi sem býr til eðlilegt
  • 81:11 - 81:15
    aðdráttarafl í átt til einokunar auðs og valda,
  • 81:15 - 81:18
    og um leið örfáar auðugar atvinnugreinar,
  • 81:18 - 81:20
    sem gnæfa yfir aðrar
  • 81:20 - 81:22
    burtséð frá gagnsemi -
  • 81:22 - 81:24
    eins og staðreyndin að helstu
  • 81:24 - 81:25
    stjórnendur vogunarsjóða á Wall street
  • 81:25 - 81:29
    þéna 300 milljónir dala á ári
  • 81:29 - 81:32
    fyrir að leggja ekkert til samfélagsins.
  • 81:32 - 81:35
    Á meðan vísindamaður sem leitar lækningar á sjúkdómi
  • 81:35 - 81:37
    til hjálpar mannkyninu
  • 81:37 - 81:41
    gæti þénað 60 þúsund dali á ári ef hann er heppinn.
  • 81:41 - 81:44
    Eða hvort sem það er peningakerfið
  • 81:44 - 81:47
    sem hefur innbyggða stéttaskiptingu.
  • 81:47 - 81:48
    Til dæmis:
  • 81:49 - 81:52
    Ef ég á 1 milljón dala og legg hana inn á bundinn reikning
  • 81:52 - 81:54
    með 4% vöxtum -
  • 81:54 - 81:56
    Græði ég 40.000 dali á ári.
  • 81:56 - 81:59
    Ekkert framlag til samfélagsins - ekkert.
  • 81:59 - 82:02
    Ef ég er lágstéttarmanneskja og þarf að taka lán
  • 82:02 - 82:04
    til að kaupa bílinn eða íbúð
  • 82:04 - 82:06
    er ég að borga fyrir vextina sem,
  • 82:06 - 82:07
    verandi óhlutbundið hugtak,
  • 82:08 - 82:12
    milljónamæringurinn fær greitt á þennan 4% reikning.
  • 82:12 - 82:15
    Þessi stuldur frá fátækum til að borga hinum ríku
  • 82:15 - 82:19
    er grundvallarþáttur, innbyggður í peningakerfið.
  • 82:19 - 82:23
    Og það væri hægt að kalla þetta "innbyggða stéttaskiptingu."
  • 82:23 - 82:26
    Í sögulegu samhengi hefur stéttaskipting
  • 82:26 - 82:28
    alltaf verið talin ósanngjörn
  • 82:28 - 82:30
    en í heildina augljóslega viðurkennd
  • 82:30 - 82:35
    þar sem 1% mannkyns á 40% auðs á plánetunni í dag.
  • 82:36 - 82:38
    En að efnislegu réttlæti undanskildu
  • 82:38 - 82:40
    er eitthvað annað í gangi
  • 82:40 - 82:42
    undir yfirborði ójafnaðar
  • 82:42 - 82:47
    sem veldur gríðarlega versnandi lýðheilsu hjá þorra mannkyns.
  • 82:47 - 82:50
    Fólk hlýtur að undrast misræmið
  • 82:50 - 82:53
    í efnislegum árangri samfélags okkar
  • 82:53 - 82:55
    - fordæmislaus auðsöfnun -
  • 82:56 - 82:59
    og hin mörgu mistök samfélagsins.
  • 82:59 - 83:02
    Ef þú horfir á tíðni
  • 83:02 - 83:05
    lyfjamisnotkunar eða ofbeldis eða sjálfsskaða
  • 83:05 - 83:08
    meðal barna eða geðsjúkdóma
  • 83:08 - 83:11
    þá er augljóslega eitthvað mikið að
  • 83:11 - 83:13
    í samfélagi okkar.
  • 83:13 - 83:16
    Niðurstöðurnar sem ég hef lýst
  • 83:16 - 83:20
    sýna einfaldlega það innsæi sem fólk
  • 83:20 - 83:23
    hefur haft í hundruð ára, að ójöfnuður tvístrar
  • 83:23 - 83:25
    og eyðileggur samfélagið.
  • 83:25 - 83:29
    En, þetta innsæi er sannara en nokkur hefði trúað.
  • 83:29 - 83:32
    Það eru mjög sterk sálræn og félagsleg áhrif
  • 83:32 - 83:35
    af ójöfnuði. Sem tengist tilfinningu um
  • 83:35 - 83:38
    yfirburði og vanmátt.
  • 83:38 - 83:40
    Þesskonar aðskilnaður...
  • 83:40 - 83:44
    Kannski í tengslum við virðingu eða vanvirðingu
  • 83:44 - 83:46
    - fólki finnst vera litið niður á sig
  • 83:46 - 83:48
    sem, hinsvegar, er ástæðan fyrir að ofbeldi er
  • 83:48 - 83:51
    algengara í ójöfnum samfélögum -
  • 83:51 - 83:54
    hvatinn að ofbeldi er svo oft að fólki finnst vera litið niður á
  • 83:54 - 83:56
    það og það vanvirt.
  • 83:56 - 84:00
    Ef ég mætti leggja áherslu á eina meginreglu
  • 84:00 - 84:04
    það er, mikilvægustu regluna sem liggur að baki
  • 84:04 - 84:07
    ofbeldisforvörnum
  • 84:07 - 84:10
    þá væri það "jöfnuður."
  • 84:10 - 84:12
    Einn mikilvægasti þátturinn
  • 84:12 - 84:14
    sem hefur áhrif á tíðni ofbeldis
  • 84:14 - 84:17
    er staða jöfnuðar eða ójöfnuðar
  • 84:18 - 84:20
    í því samfélagi.
  • 84:21 - 84:23
    Svo, það sem við sjáum er einskonar
  • 84:23 - 84:25
    almenn félagsleg vanvirkni.
  • 84:25 - 84:28
    Það er ekki bara eitt eða tvennt sem illa fer
  • 84:28 - 84:30
    þegar ójöfnuður eykst.
  • 84:30 - 84:32
    Það virðis vera allt, hvort sem við erum að tala um
  • 84:32 - 84:35
    glæpi eða heilsu eða geðsjúkdóma eða hvaðeina.
  • 84:35 - 84:38
    Ein virkilega óþægileg staðreynd um heilsufar
  • 84:38 - 84:43
    er að enginn má gera þau mistök að vera fátækur.
  • 84:43 - 84:45
    Eða fæðast fátækur.
  • 84:45 - 84:48
    Heilsa þín fær að borga fyrir það á margvíslegan hátt:
  • 84:48 - 84:52
    Nokkuð sem kallast "félagshagfræðilegur heilsustuðull".
  • 84:52 - 84:54
    Þegar þú færist niður frá hæstu lögum
  • 84:54 - 84:57
    samfélagsins, hvað varðar félagshagfræðilega stöðu,
  • 84:57 - 84:59
    með hverju skrefi niður á við, verður heilsan verri
  • 84:59 - 85:01
    vegna óteljandi mismunandi sjúkdóma.
  • 85:01 - 85:03
    Lífslíkur versna.
  • 85:03 - 85:05
    Dánartíðni nýbura -
  • 85:05 - 85:06
    allt sem þú gætir komið auga á.
  • 85:06 - 85:09
    Risastórt rannsóknarefni er
  • 85:09 - 85:12
    hvers vegna þessi stuðull sé til.
  • 85:12 - 85:14
    Einfalt, augljóst svar
  • 85:14 - 85:16
    sem er, "ef þú ert langveikur, þá verður þú
  • 85:16 - 85:19
    ekki mjög afkastamikill
  • 85:19 - 85:22
    þannig að, heilsufarsástand keyrir félagshagfræðilegan mun."
  • 85:22 - 85:23
    Það er alls ekki rétt -
  • 85:23 - 85:25
    af þeirri einföldu ástæðu
  • 85:25 - 85:26
    að hægt er að skoða
  • 85:26 - 85:28
    félagshagfræðilega stöðu 10 ára barns
  • 85:28 - 85:31
    og að það muni spá fyrir eitthvað um heilsu þess
  • 85:31 - 85:32
    áratugum síðar.
  • 85:32 - 85:34
    Þannig að það er stefna orsakasamhengisins.
  • 85:34 - 85:37
    Næsta augljósa svar;
  • 85:37 - 85:39
    fátækt fólk hefur ekki efni á að fara til læknis...
  • 85:39 - 85:41
    það er aðgangur að heilbrigðisþjónustu?
  • 85:41 - 85:42
    Það hefur ekkert að gera með það
  • 85:42 - 85:44
    vegna þess að þú sérð þessa sömu stuðla
  • 85:44 - 85:46
    í löndum með almenna heilsugæslu og
  • 85:46 - 85:48
    félagslega læknisþjónustu.
  • 85:48 - 85:50
    Allt í lagi - næsta "einfalda skýring."
  • 85:50 - 85:52
    Eftir því sem þú ert fátækari
  • 85:52 - 85:54
    ertu líklegri til að reykja
  • 85:54 - 85:58
    og drekka og hafa áhættusaman lífstíl.
  • 85:58 - 86:02
    Jú, þetta telur en góðar rannsóknir hafa sýnt
  • 86:02 - 86:04
    að það útskýrir kannski um þriðjung breytunnar.
  • 86:04 - 86:06
    Hvað er þá eftir?
  • 86:06 - 86:09
    Það hefur allt að gera
  • 86:09 - 86:11
    með STREITU vegna fátæktar
  • 86:11 - 86:15
    Eftir því sem þú ert fátækari, byrjum á
  • 86:15 - 86:18
    manneskjunni sem er með einum dollara lægri laun en Bill Gates...
  • 86:18 - 86:20
    eftir því sem þú ert fátækari í þessu landi
  • 86:20 - 86:22
    að meðaltali, því verri er heilsa þín.
  • 86:22 - 86:24
    þetta segir okkur nokkuð mjög mikilvægt:
  • 86:24 - 86:26
    tengsl heilsu og fátæktar
  • 86:26 - 86:30
    snúast ekki um fátækt heldur tilfinningu fyrir fátækt.
  • 86:30 - 86:36
    Í auknum mæli upplifum við að langvarandi streita
  • 86:36 - 86:38
    hefur mikilvæg áhrif á heilsuna
  • 86:38 - 86:41
    en mikilvægasta uppspretta streitu
  • 86:41 - 86:43
    eru gæði félagslegra tengsla.
  • 86:44 - 86:45
    Og ef eitthvað
  • 86:45 - 86:47
    dregur úr gæðum félagslegra tengsla
  • 86:48 - 86:51
    er það félagshagfræðileg lagskipting samfélagsins.
  • 86:51 - 86:53
    Það sem vísindin hafa nú sýnt fram á
  • 86:53 - 86:55
    að þrátt fyrir efnislegan auð
  • 86:55 - 86:59
    þá leiðir streitan af því að búa í lagskiptu samfélagi
  • 86:59 - 87:03
    til gríðarlegs rófs heilsufarsvandamála almennings
  • 87:03 - 87:07
    og því meiri ójöfnuður, því verri verða þau.
  • 87:07 - 87:11
    Lífslíkur: hærri hjá jafnari þjóðum.
  • 87:12 - 87:15
    Lyfjamisnotkun: Minni hjá jafnari þjóðum.
  • 87:16 - 87:20
    Geðsjúkdómar: Færri hjá jafnari þjóðum.
  • 87:20 - 87:22
    Félagslegur auður - átt er við
  • 87:22 - 87:25
    hæfileika fólks til að treysta hverju öðru:
  • 87:25 - 87:28
    Eðlilega meiri hjá jafnari þjóðum.
  • 87:28 - 87:32
    Einkunnir: Hærri hjá jafnari þjóðum.
  • 87:32 - 87:37
    Morðtíðni: lægri hjá jafnari þjóðum.
  • 87:37 - 87:39
    Glæpir og fangelsunartíðni:
  • 87:39 - 87:42
    Lægri hjá jafnari þjóðum.
  • 87:42 - 87:44
    Og það heldur áfram:
  • 87:44 - 87:48
    Ungbarnadauði - offita - fæðingatíðni hjá unglingum:
  • 87:48 - 87:50
    Lægri hjá jafnari þjóðum.
  • 87:50 - 87:52
    og kannski það athygliverðasta:
  • 87:52 - 87:56
    Nýsköpun: Meiri hjá jafnari þjóðum.
  • 87:56 - 88:00
    sem veltir þeirri ævagömlu hjátrú að samfélög sem byggja
  • 88:00 - 88:04
    á samkeppni og lagskiptingu séu meira skapandi og uppfinningasamari.
  • 88:05 - 88:07
    Einnig var gerð rannsókn í Bretlandi
  • 88:07 - 88:08
    sem kallaðist WhiteHall rannsóknin
  • 88:08 - 88:11
    og staðfesti að það er félagsleg dreifing á sjúkdómum
  • 88:11 - 88:14
    eftir því sem þú ferð frá efri þrepum félagshagfræðilega stigans
  • 88:14 - 88:15
    til lægstu þrepanna.
  • 88:15 - 88:18
    Til dæmis, kom í ljós að lægstu þrep
  • 88:18 - 88:20
    stigveldisins höfðu fjórfalda aukningu
  • 88:20 - 88:23
    á dánartíðni af völdum hjartasjúkdóma
  • 88:23 - 88:25
    í samanburði við hæstu þrepin.
  • 88:25 - 88:29
    Og þetta mynstur er til, óháð aðgengi að heilbrigðisþjónustu.
  • 88:29 - 88:33
    Þess vegna - eftir því sem fjárhagsstaða einstaklings er verri
  • 88:33 - 88:36
    því verri verður almenn heilsa hans.
  • 88:36 - 88:39
    Þetta fyrirbæri á sér rætur í því sem kalla má:
  • 88:39 - 88:41
    "Sálfélagslega streitu"
  • 88:41 - 88:44
    og hún stendur undir mestu félagslegu brenglun
  • 88:44 - 88:47
    sem plagar samfélag okkar í dag.
  • 88:47 - 88:48
    Orsökin?
  • 88:48 - 88:51
    Peningamarkaðskerfið.
  • 88:52 - 88:54
    Velkist ekki í vafa:
  • 88:54 - 88:56
    Mesti skemmdarvargur vistfræðinnar...
  • 88:56 - 89:00
    stærsta uppspretta úrgangs, eyðingar og mengunar...
  • 89:00 - 89:02
    stærsta ástæðan fyrir ofbeldi -
  • 89:03 - 89:07
    stríði - glæpum - fátækt - dýramisnotkun og ómennsku...
  • 89:07 - 89:11
    stærsti hvati félagslegrar og persónulegrar taugaveiklunar...
  • 89:11 - 89:14
    geðsjúkdóma - þunglyndiskvíða...
  • 89:14 - 89:18
    Ekki svo minnst sé á, stærsta uppspretta félagslegrar lömunar
  • 89:18 - 89:21
    sem heftir okkur í að færast í átt til nýrra aðferða
  • 89:21 - 89:24
    til persónulegrar heilsu og sjálfbærni jarðar
  • 89:24 - 89:27
    og framfara á þessari plánetu
  • 89:27 - 89:31
    eru ekki einhver spillt stjórnvöld eða löggjöf...
  • 89:31 - 89:35
    ekki eitthvað slæmt stórfyrirtæki eða bankasamtök...
  • 89:35 - 89:37
    ekki einhver galli á mannlegu eðli...
  • 89:38 - 89:42
    og ekki einhver vel falin leynisamtök sem stjórna heiminum.
  • 89:43 - 89:44
    Það er, raunverulega:
  • 89:44 - 89:46
    Félagshagfræði kerfið sjálft
  • 89:46 - 89:49
    frá grunni.
  • 90:05 - 90:10
    III Hluti: Verkefnið Jörð
  • 90:11 - 90:13
    Ímyndum okkur að við hefðum möguleika á
  • 90:13 - 90:16
    endurhönnun siðmenningar mannsins frá grunni.
  • 90:16 - 90:18
    Hvað ef við ímyndum okkur
  • 90:18 - 90:21
    að við uppgötvuðum nákvæma eftirmynd af Jörðinni
  • 90:21 - 90:23
    og eini munurinn milli
  • 90:23 - 90:25
    þessarar nýju plánetu og okkar gömlu
  • 90:25 - 90:27
    væri að þróun mannsins hafi ekki átt sér stað.
  • 90:27 - 90:29
    Hún væri auður strigi.
  • 90:29 - 90:33
    Engin lönd, engar borgir, engin mengun, engir sjálfstæðismenn...
  • 90:33 - 90:35
    bara ósnortið, opið umhverfi.
  • 90:36 - 90:38
    Hvað myndum við gera?
  • 90:38 - 90:40
    Fyrst þurfum við "markmið", er það ekki?
  • 90:40 - 90:44
    Og markmiðið hlýtur að vera að lifa af.
  • 90:44 - 90:48
    Og ekki bara að lifa af, heldur að gera það á sem, heilbrigðastan
  • 90:48 - 90:49
    og farsælastan hátt.
  • 90:49 - 90:52
    Flestir kjósa að lifa og
  • 90:52 - 90:54
    þeir mundu vilja gera það án þess að þjást.
  • 90:54 - 90:57
    Því þarf grunnur þessarar siðmenningar
  • 90:57 - 90:59
    að vera stuðningsríkur og einnig
  • 90:59 - 91:01
    eins sjálfbær fyrir mannslíf og hægt er -
  • 91:01 - 91:04
    ef tekin er með í reikningin efnisleg þörf
  • 91:04 - 91:05
    alls fólks í heiminum
  • 91:05 - 91:07
    meðan reynt er að fjarlægja allt
  • 91:07 - 91:09
    sem gæti skaðað okkur til langs tíma litið.
  • 91:10 - 91:14
    Þegar þessi markmið "hámarkssjálfbærni" eru sett
  • 91:14 - 91:17
    væri næsta spurning um "aðferðir."
  • 91:17 - 91:19
    Hvernig nálgumst við verkefnið?
  • 91:19 - 91:20
    Jæja, látum okkur sjá -
  • 91:20 - 91:25
    síðast þegar ég gáði, var aðferð félagslegrar starfsemi á jörðinni stjórnmál...
  • 91:25 - 91:28
    þannig að hvað hafa kennisetningar lýðveldissinna, frjálslyndra
  • 91:28 - 91:32
    íhaldssamra eða jafnaðarmanna að segja um hönnun samfélagsins?
  • 91:33 - 91:36
    Hmmm... ekki rassgat.
  • 91:36 - 91:38
    Allt í lagi þá - hvað með trúarbrögð?
  • 91:38 - 91:42
    Skaparinn mikli hlýtur að hafa sett framkvæmdaráætlun einhversstaðar...
  • 91:42 - 91:44
    Neibb... ég fann ekkert.
  • 91:44 - 91:47
    Allt í lagi þá - hvað er eftir?
  • 91:47 - 91:50
    Það lítur út fyrir að vera eitthvað sem kallast "vísindi".
  • 91:50 - 91:54
    Vísindi eru einstök að því leyti að aðferðir þeirra útheimta ekki aðeins að hugmyndir
  • 91:54 - 91:57
    sem koma fram séu prófaðar og endurteknar...
  • 91:57 - 92:01
    heldur einnig að allt vísindalegt sé hrekjanlegt í sjálfu sér.
  • 92:01 - 92:04
    Með öðrum orðum, ólíkt trúarbrögðum og stjórnmálum,
  • 92:04 - 92:06
    hafa vísindin ekkert sjálf
  • 92:06 - 92:09
    og allt sem þau leggja til inniheldur möguleikann
  • 92:09 - 92:11
    á að verða afsannað á endanum.
  • 92:11 - 92:14
    Þau halda ekki í neitt og þróast stanslaust.
  • 92:15 - 92:17
    Jæja, það hljómar nógu eðlilega fyrir mig.
  • 92:17 - 92:21
    Svo - byggt á núverandi stöðu vísindalegrar þekkingar,
  • 92:21 - 92:22
    á fyrri hluta 21. aldar,
  • 92:23 - 92:25
    samhliða markmiði okkar um "hámarkssjálfbærni"
  • 92:25 - 92:27
    fyrir mannkynið
  • 92:27 - 92:31
    hvernig byrjum við eiginlega á uppbyggingarferlinu?
  • 92:31 - 92:33
    Jæja, fyrsta spurningin er:
  • 92:33 - 92:35
    Hvað þurfum við til að lifa af?
  • 92:35 - 92:38
    Svarið, auðvitað, eru auðlindir plánetunnar.
  • 92:39 - 92:42
    Hvort sem það er vatnið sem við drekkum, orkan sem við notum
  • 92:42 - 92:46
    eða hráefnin sem við notum til að búa til áhöld og skjól,
  • 92:46 - 92:49
    plánetan býður upp á mikið magn jarðneskra gæða -
  • 92:49 - 92:52
    sem margra er þörf til að lifa af.
  • 92:52 - 92:54
    Að því gefnu
  • 92:54 - 92:59
    er mikilvægt finna út hvað er til og hvar.
  • 92:59 - 93:01
    Þetta þýðir að við þurfum að gera könnum.
  • 93:01 - 93:05
    Við einfaldlega staðsetjum og greinum allar auðlindir á plánetunni
  • 93:05 - 93:09
    sem við finnum, ásamt magninu á hverjum stað,
  • 93:09 - 93:13
    frá setlögum kopars, til bestu staðsetningar fyrir
  • 93:13 - 93:15
    vindstöðvar til orkuframleiðslu
  • 93:15 - 93:17
    til uppspretta ferskvatns
  • 93:17 - 93:20
    til mats á magni fisks í sjónum
  • 93:20 - 93:25
    til fyrsta flokks sáðlands til að rækta mat, o.s.frv.
  • 93:25 - 93:27
    En, þar sem við mannkynið ætlum að
  • 93:27 - 93:29
    nýta þessar auðlindir í langan tíma
  • 93:29 - 93:34
    sjáum við að við þurfum ekki aðeins að staðsetja og greina -
  • 93:34 - 93:36
    við þurfum líka að fylgjast með.
  • 93:36 - 93:39
    Við þurfum að fullvissa okkur um að við klárum ekkert af þessu...
  • 93:39 - 93:40
    það væri slæmt.
  • 93:40 - 93:43
    Og þetta þýðir ekki aðeins að fylgjast með notkun
  • 93:43 - 93:46
    heldur líka tíðninni á endurnýjun auðlindanna
  • 93:46 - 93:49
    eins og hversu lengi tekur það, til dæmis
  • 93:49 - 93:52
    fyrir tré að vaxa eða uppsprettu að endurnýjast.
  • 93:52 - 93:56
    Þetta kallast "gangfræðilegt jafnvægi."
  • 93:56 - 94:00
    Með öðrum orðum, ef við notum tré hraðar en þau vaxa aftur -
  • 94:00 - 94:04
    erum við komin með alvarlegt vandamál, ójafnvægi.
  • 94:04 - 94:07
    Svo, hvernig fylgjumst við með birgðunum,
  • 94:07 - 94:09
    sérstaklega þegar við gerum okkur grein fyrir
  • 94:09 - 94:11
    að þetta dót er dreift út um allt.
  • 94:12 - 94:15
    Stórar námur steinefna eru þar sem við köllum Afríku,
  • 94:15 - 94:18
    uppsöfnuð orka í Mið-Austurlöndum,
  • 94:18 - 94:21
    svakalegir möguleikar í sjávarfallaorku á Atlantshafsströnd Norður-Ameríku
  • 94:21 - 94:26
    stærsta forða ferskvatns í Brasilíu, osfrv.
  • 94:26 - 94:30
    Jæja, einu sinni enn, hafa góðu gömlu vísindin tillögu:
  • 94:30 - 94:32
    hún kallast "kerfiskenning."
  • 94:32 - 94:36
    Kerfiskenning viðurkennir að uppbygging hins náttúrulega heims
  • 94:36 - 94:39
    frá líffræði mannsins til lífhvolfs jarðarinnar
  • 94:39 - 94:43
    til þyndarafls sjálfs sólkerfisins
  • 94:43 - 94:48
    er eitt risastórt samvirkandi tengt kerfi - algjörlega samtengt.
  • 94:48 - 94:51
    Alveg eins og frumur mannsins tengjast til að mynda líffærin okkar
  • 94:51 - 94:53
    og líffærin okkar tengjast til að mynda líkama okkar
  • 94:53 - 94:56
    og þar sem líkamar okkar geta ekki lifað án auðlinda jarðar,
  • 94:56 - 95:01
    matar, andrúmslofts og vatns, erum við eðlislægt tengd jörðinni.
  • 95:01 - 95:03
    Og svo framvegis.
  • 95:03 - 95:06
    Þannig að - eins og náttúran leggur til, tökum við alla þessa skráningu
  • 95:06 - 95:10
    og upplýsingar á notkuninni og búum til "kerfi" til að hafa stjórn á því.
  • 95:10 - 95:14
    Reyndar, "Alheims stjórnkerfi auðlinda"
  • 95:14 - 95:17
    til að gera grein fyrir hverri einustu auðlind á jörðinni.
  • 95:17 - 95:21
    Það er enginn annar kostur ef markmið okkar sem tegundar
  • 95:21 - 95:26
    er að lifa af til lengdar. Við þurfum að fylgjast með heildinni.
  • 95:26 - 95:30
    Að þessu gefnu má íhuga framleiðslu.
  • 95:30 - 95:31
    Hvernig notum við allt þetta?
  • 95:31 - 95:35
    Hver verður framleiðsluaðferð okkar og hvað þurfum við
  • 95:35 - 95:38
    að íhuga til að fínstilla þetta eins og mögulegt er
  • 95:38 - 95:42
    til að hámarka sjálfbærni okkar?
  • 95:42 - 95:45
    Það fyrsta sem að stendur út úr er staðreyndin að
  • 95:45 - 95:47
    við þurfum í sífellu að reyna að varðveita.
  • 95:48 - 95:51
    Auðlindir plánetunnar eru tæmanlegar.
  • 95:51 - 95:54
    Svo að það er mikilvægt að við gerum áætlun.
  • 95:54 - 95:57
    "Áætlun um varðveislu" er aðalatriðið.
  • 95:57 - 96:00
    Það næsta sem við þurfum að bera kennsl á, er að sumar auðlindir
  • 96:00 - 96:03
    eru ekki eins nytsamlegar og aðrar.
  • 96:03 - 96:06
    Í raun, þegar sum þessara efna eru notuð
  • 96:06 - 96:08
    hafa þau hræðilegar afleiðingar fyrir umhverfið
  • 96:08 - 96:10
    sem undantekningarlaust skaðar heilsu okkar.
  • 96:11 - 96:15
    Til dæmis: olía og jarðefna eldsneyti, hvernig sem menn snúa því,
  • 96:15 - 96:19
    losna eyðandi efni út í umhverfið.
  • 96:19 - 96:22
    Því er mikilvægt að við gerum okkar besta að nota slíkt
  • 96:22 - 96:26
    aðeins ef ítrustu nauðsyn ber til - vonandi ekki.
  • 96:26 - 96:31
    Sem betur fer er mikið til af sólar-, vind-, sjávarfalla-, öldu-,
  • 96:31 - 96:35
    hitamismunar- og jarðhitamöguleikum til orkuframleiðslu
  • 96:35 - 96:39
    svo að við getum gert hlutlæga áætlun um hvað á að nota og hvar
  • 96:39 - 96:44
    til að forðast það sem gæti kallast "neikvæð áhrif"
  • 96:44 - 96:47
    eða allt sem stafar af framleiðslu eða notkun
  • 96:47 - 96:51
    sem skaðar umhverfið og þar með okkur sjálf.
  • 96:51 - 96:54
    Þetta köllum við "Áætlun um öryggi"
  • 96:54 - 96:58
    í samræmi við "Áætlun um varðveislu."
  • 96:58 - 97:00
    En framleiðsluaðferðir stöðvast ekki þar.
  • 97:00 - 97:03
    Við þurfum "Áætlun fyrir skilvirkni"
  • 97:04 - 97:07
    fyrir hið raunverulega gangverk framleiðslunnar.
  • 97:07 - 97:09
    Og það sem við finnum er að það eru um það bil
  • 97:09 - 97:12
    þrjár siðareglur sem við verðum að halda okkur við:
  • 97:12 - 97:15
    Eitt: Öll vara sem við framleiðum verður að vera
  • 97:15 - 97:17
    hönnuð til að endast eins lengi og mögulegt er.
  • 97:17 - 97:19
    Eðlilega, því fleiri hlutir sem skemmast
  • 97:20 - 97:23
    því meira úr auðlindunum þurfum við til að endurnýja þá
  • 97:23 - 97:25
    og meira rusl verður til.
  • 97:25 - 97:27
    Tvö: Þegar hlutir skemmast,
  • 97:27 - 97:30
    eða eru ekki lengur nothæfir einhverra hluta vegna,
  • 97:30 - 97:35
    er nauðsynlegt að endurnýta eða endurvinna sem mest af þeim.
  • 97:35 - 97:38
    Þannig að hönnun framleiðslunnar verður að taka þetta
  • 97:38 - 97:41
    inn í myndina frá fyrstu stigum.
  • 97:42 - 97:46
    Þrjú: tækni sem þróast hratt, eins og raftæki,
  • 97:46 - 97:50
    sem eru háð hæstu tíðni tæknilegrar úreldingar
  • 97:50 - 97:52
    þyrftu að vera hönnuð til að
  • 97:52 - 97:55
    sjá fyrir og gera ráð fyrir uppfærslu einstakra hluta.
  • 97:55 - 97:59
    Það síðasta sem við viljum gera er að henda heilu tölvukerfi
  • 97:59 - 98:03
    aðeins vegna þess að bara einn hluti þess úreldist.
  • 98:03 - 98:07
    Svo hönnun hlutanna gerir ráð fyrir einfaldri uppfærslu,
  • 98:07 - 98:11
    hlut fyrir hlut, stöðlun og alheimssamræmi
  • 98:11 - 98:16
    sem leitast við að sjá fyrir tæknilegar breytingar.
  • 98:16 - 98:19
    Og þegar við skiljum að forsendur "Áætlunar um varðveislu"
  • 98:19 - 98:23
    "Áætlunar um öryggi" og "Áætlaðrar skilvirkni"
  • 98:23 - 98:26
    eru algjörlega tæknilegar athuganir
  • 98:26 - 98:29
    aðskilið frá öllum skoðunum manna eða hlutdrægni
  • 98:29 - 98:32
    forritum við einfaldlega þessar áætlanir í tölvu
  • 98:32 - 98:35
    sem getur vegið og reiknað út allar breytur sem eiga við
  • 98:35 - 98:37
    og leyfa okkur alltaf að komast fullkomlega
  • 98:37 - 98:41
    að bestu aðferðinni fyrir sjálfbæra framleiðslu
  • 98:41 - 98:43
    sem byggð er á núverandi skilningi okkar.
  • 98:44 - 98:46
    Og þó að það gæti hljómað flókið
  • 98:46 - 98:49
    er þetta bara upphafin reiknivél
  • 98:49 - 98:50
    svo ekki sé minnst á að svo fjölbreytt
  • 98:50 - 98:53
    ákvarðanataka og eftirlit kerfa
  • 98:53 - 98:55
    er nú þegar notað um alla veröld í dag
  • 98:55 - 99:00
    í einangruðum tilgangi. Það er einfaldlega ferli til að vega og meta.
  • 99:00 - 99:01
    Þannig að...
  • 99:01 - 99:05
    Núna, þegar við höfum stjórnkerfi auðlinda
  • 99:05 - 99:08
    og líka stjórnkerfi framleiðslu
  • 99:08 - 99:10
    hvort tveggja getur auðveldlega verið tölvustýrt
  • 99:10 - 99:14
    til að hámarka skilvirkni, varðveislu og öryggi.
  • 99:14 - 99:17
    Raunveruleikinn er að mannshugurinn
  • 99:17 - 99:21
    eða jafnvel hópur fólks, getur ekki fylgst með því sem þarf.
  • 99:21 - 99:25
    Það þarf að gera með tölvum og það er hægt.
  • 99:26 - 99:29
    Og þá er næsta mál á dagskrá: Dreifing.
  • 99:29 - 99:32
    Hvaða vistvænu áætlanir eru skynsamlegar hérna?
  • 99:32 - 99:34
    Jæja, þar sem við vitum að stysta
  • 99:34 - 99:37
    leiðin milli tveggja punkta er bein lína
  • 99:37 - 99:41
    og þar sem það krefst orku til að knýja faratæki,
  • 99:41 - 99:44
    því styttri flutningsleið, því meiri skilvirkni.
  • 99:44 - 99:48
    Framleiðsla á vörum í einni heimsálfu og flutningur á þeim yfir til annarrar
  • 99:48 - 99:51
    er aðeins skynsamlegt fyrir vörur sem er alls ekki hægt
  • 99:51 - 99:54
    að framleiða í nánasta umhverfi.
  • 99:54 - 99:57
    Annars, er það bara sóun.
  • 99:57 - 100:00
    Við verðum að framleiða á staðnum svo dreifing sé einföld,
  • 100:00 - 100:03
    hröð og þarfnist sem minnstrar orku.
  • 100:04 - 100:06
    Við köllum þetta "nærumhverfisáætlun"
  • 100:06 - 100:08
    sem þýðir einfaldlega að við drögum úr
  • 100:08 - 100:10
    ferðalögum með vörur eins og mögulega er hægt,
  • 100:10 - 100:14
    hvort sem um er að ræða hráefni eða fullunnar neysluvörur.
  • 100:14 - 100:17
    Auðvitað, gæti líka verið mikilvægt að
  • 100:17 - 100:20
    vita hvaða vörur við erum að flytja og hvers vegna...
  • 100:20 - 100:23
    Og þetta fellur allt undir flokkinn Eftirspurn.
  • 100:23 - 100:25
    Og eftirspurn er einfaldlega það sem fólk þarfnast til að vera
  • 100:25 - 100:28
    heilbrigt og til að lifa góðu lífi.
  • 100:28 - 100:30
    Litróf efnislegra þarfa mannsins
  • 100:30 - 100:33
    spannar allt frá nauðþurftum,
  • 100:33 - 100:36
    eins og mat, hreinu vatni og skjóli...
  • 100:37 - 100:40
    til félagslegs varnings og til afþreyingar sem býður upp á slökun
  • 100:40 - 100:43
    og persónulega - félagslega ánægju -
  • 100:43 - 100:48
    allt mikilvægt fyrir heilbrigði manna og samfélagsins í heild.
  • 100:48 - 100:50
    Þannig að - mjög einfaldlega - gerum við aðra rannsókn.
  • 100:50 - 100:53
    Fólk gerir lýsingu á þörfum sínum, eftirspurn er
  • 100:53 - 100:56
    metin og framleiðslan hefst, byggð á þeirri eftirspurn.
  • 100:56 - 100:59
    Og þar sem stigsmunur á eftirspurn mismunandi varnings mun
  • 100:59 - 101:03
    eðlilega flökta og vera breytilegur milli mismunandi svæða
  • 101:03 - 101:07
    verðum við að búa til "Eftirspurnar/Dreifingar kerfi sem fylgir því eftir"
  • 101:07 - 101:10
    til að forðast offramleiðslu og skort.
  • 101:10 - 101:12
    Auðvitað, er þetta gömul hugmynd,
  • 101:12 - 101:15
    hún er notuð í öllum helstu verslunarkeðjum í dag
  • 101:15 - 101:18
    til að tryggja birgðastjórnun.
  • 101:18 - 101:22
    En í þetta skiptið, erum við að greina á heimsvísu.
  • 101:22 - 101:26
    En bíðið aðeins. Við getum einfaldlega ekki skilið eftirspurn til fulls
  • 101:26 - 101:30
    ef við tökum ekki með í reikninginn raunverulega notkun á vörunum.
  • 101:30 - 101:34
    Er það rökrétt og sjálfbært að hver einasta manneskja, til dæmis,
  • 101:34 - 101:39
    eigi eitt af öllu sem framleitt er? Óháð notkun?
  • 101:39 - 101:43
    Nei. Það væri einfaldlega óhagkvæm sóun.
  • 101:43 - 101:47
    Ef manneskja þarf vöru en sú þörf er aðeins til að nota í:
  • 101:47 - 101:49
    45 mínútur á dag að meðaltali
  • 101:49 - 101:51
    væri það miklu hagkvæmara ef
  • 101:51 - 101:53
    þessi vara væri gerð aðgengileg fyrir hana
  • 101:53 - 101:56
    og aðra þegar þeir þurfa á henni að halda.
  • 101:56 - 101:59
    Margir gleyma að það er ekki varan sem þeir vilja
  • 101:59 - 102:01
    heldur tilgangur vörunnar.
  • 102:01 - 102:03
    Þegar við gerum okkur grein fyrir að varan sjálf
  • 102:03 - 102:05
    er einungis jafn nauðsynleg og notagildið
  • 102:05 - 102:08
    sjáum við að "ytri takmarkanir"
  • 102:08 - 102:11
    eða það sem við köllum í dag "eignarhald"
  • 102:11 - 102:14
    er gífurleg sóun og órökrétt í samhengi við umhverfið
  • 102:14 - 102:18
    í grundvallar, efnahagslegum skilningi.
  • 102:18 - 102:23
    Svo við mótum áætlun sem kallast: "Aðgengis áætlun".
  • 102:23 - 102:25
    Þetta væri grunnurinn að
  • 102:25 - 102:27
    "eftirspurnar/dreifingar eftirfylgnikerfinu" okkar.
  • 102:27 - 102:29
    Sem passar upp á að við getum mætt
  • 102:29 - 102:30
    eftirspurninni á þörfum mannfjöldans
  • 102:30 - 102:35
    fyrir aðgengi að hverju sem er, hvenær sem er.
  • 102:35 - 102:38
    Og talandi um að nálgast varninginn,
  • 102:38 - 102:40
    miðstýrðar og svæðisbundnar aðgengis-
  • 102:40 - 102:42
    miðstöðvar eru frekar skynsamlegar
  • 102:42 - 102:46
    þar sem þær eru nálægt mannfjöldanum
  • 102:46 - 102:49
    og manneskja mundi einfaldlega koma inn, taka hlutinn
  • 102:49 - 102:52
    nota hann og skila honum þegar hún væri búin að nota hann...
  • 102:52 - 102:55
    eiginlega eins og bókasöfn virka í dag.
  • 102:55 - 102:57
    Reyndar, gætu þessar miðstöðvar ekki bara verið til í
  • 102:57 - 103:00
    samfélaginu eins og við sjáum hverfisverslanir í dag
  • 103:00 - 103:04
    heldur mundu sérhæfðar aðgangsstöðvar vera á ákveðnum svæðum
  • 103:04 - 103:07
    þar sem ákveðinn varningur er notaður meira
  • 103:07 - 103:11
    sem sparar meiri orku með minni samgöngum.
  • 103:11 - 103:14
    Og um leið og þetta eftirspurnargreiningar kerfi er komið á hreint
  • 103:14 - 103:17
    er það tengt við framleiðslustjórnunar kerfið okkar
  • 103:17 - 103:20
    og, auðvitað, við auðlindastjórnunarkerfið
  • 103:20 - 103:23
    og býr þar með til sameinaða virka uppfæranlega
  • 103:23 - 103:26
    veraldlega hagkvæma stjórnunarvél
  • 103:26 - 103:29
    sem einfaldlega passar að við höldum okkur sjálfbærum,
  • 103:29 - 103:33
    byrjum með því að tryggja að áreiðanleiki endanlegra auðlinda okkar
  • 103:33 - 103:36
    hreyfist til að vera fullviss um að við sköpum aðeins best
  • 103:36 - 103:38
    áætlaðan varning sem mögulegt er
  • 103:38 - 103:40
    á meðan við dreifum öllu á sem
  • 103:40 - 103:43
    gáfulegastan og hagkvæmasta hátt.
  • 103:43 - 103:47
    Og einstök afleiðing þessarar nálgunar sem byggist á varðveislu
  • 103:47 - 103:50
    sem er þvert á margt sem nú er
  • 103:50 - 103:53
    er að þetta rökrétta, byggt frá grunni
  • 103:53 - 103:56
    alræði varðveislu og skilvirkni
  • 103:56 - 104:01
    sem getur aðeins getið af sér sanna sjálfbærni manna á plánetunni
  • 104:01 - 104:06
    myndi líklega gera eitthvað sem hefur aldrei áður sést í mannkynssögunni.
  • 104:06 - 104:08
    Ofgnótt aðgengis...
  • 104:08 - 104:11
    ekki bara fyrir hluta mannkyns...
  • 104:11 - 104:15
    heldur mannkynið í heild.
  • 104:16 - 104:18
    Þetta hagkvæma líkan, sem var bara almennt...
  • 104:18 - 104:21
    Þessi ábyrga, kerfisnálgun á allri
  • 104:21 - 104:24
    auðlindastjórnun jarðarinnar og ferlum
  • 104:24 - 104:26
    er aftur hönnuð til að gera ekkert minna
  • 104:26 - 104:28
    en að annast mannkynið í heild sinni
  • 104:28 - 104:31
    á sem skilvirkastan og sjálfbæran hátt
  • 104:31 - 104:32
    gæti verið nefnt:
  • 104:32 - 104:35
    "AUÐLINDAHAGKERFI".
  • 104:35 - 104:38
    Hugmyndin var skilgreind á 8.áratugnum af
  • 104:38 - 104:41
    félagsverkfræðingnum - Jacque Fresco.
  • 104:41 - 104:44
    Hann áttaði sig á í þá daga að samfélagið var að rekast á
  • 104:44 - 104:49
    náttúruna og sjálft sig - ósjálfbært á öllum stigum
  • 104:49 - 104:51
    og ef hlutirnir breyttust ekki
  • 104:51 - 104:54
    mundum við tortíma sjálfum okkur.
  • 104:54 - 104:56
    Er allt þetta sem þú ert að tala um, Jacque...
  • 104:56 - 104:59
    er hægt að búa það til með þeirri þekkingu sem við höfum í dag?
  • 104:59 - 105:03
    Eða ert þú að giska... byggt á því sem við vitum í dag.
  • 105:03 - 105:06
    Nei, þetta er allt hægt að gera með því sem við vitum í dag.
  • 105:06 - 105:09
    Það tæki 10 ár að breyta yfirborði jarðarinnar.
  • 105:09 - 105:12
    Til að endurbyggja heiminn í annan Edengarð.
  • 105:12 - 105:14
    Ykkar er valið.
  • 105:14 - 105:16
    Heimska kjarnorkuvopnakapphlaups...
  • 105:16 - 105:18
    þróun vopna...
  • 105:18 - 105:20
    að reyna að leysa vandamál með stjórnmálum
  • 105:20 - 105:23
    með því að kjósa þennan eða hinn stjórnmálaflokkinn...
  • 105:23 - 105:26
    að öll stjórnmál eru á kafi í spillingu.
  • 105:26 - 105:27
    Ég skal segja það aftur:
  • 105:27 - 105:30
    Kommúnismi, sósíalismi, fasismi... Demókratar,
  • 105:30 - 105:34
    frjálslyndir - við viljum innlima manneskjur.
  • 105:34 - 105:37
    Öll félagasamtök sem trúa á betra líf fyrir manninn:
  • 105:37 - 105:40
    það eru eingin negravandamál eða Pólverjavandamál
  • 105:40 - 105:42
    eða gyðingavandamál eða Grikkjavandamál
  • 105:42 - 105:45
    eða kvennavandamál - það eru mannkynsvandamál!
  • 105:45 - 105:48
    Ég er ekki hræddur við neinn; Ég vinn ekki fyrir neinn;
  • 105:48 - 105:49
    enginn getur leyst mig frá störfum.
  • 105:49 - 105:51
    Ég hef engann yfirmann.
  • 105:51 - 105:54
    Ég er hræddur við að lifa í samfélaginu sem við búum við í dag.
  • 105:54 - 105:58
    Við getum ekki viðhaldið samfélagi okkar með þess konar vanhæfni.
  • 105:58 - 106:00
    Það var frábært - kerfi einkarekstrarins -
  • 106:00 - 106:03
    fyrir u.þ.b. 35 árum. Það var í síðasta skipti sem það var gagnlegt.
  • 106:03 - 106:07
    Nú, við verðum að breyta því hvernig við hugsum eða farast.
  • 106:08 - 106:12
    Hryllingsmyndir framtíðarinnar munu vera samfélag okkar...
  • 106:12 - 106:14
    hvernig það virkaði ekki
  • 106:14 - 106:15
    og stjórnmál...
  • 106:15 - 106:18
    verða hluti af hryllingsmynd.
  • 106:20 - 106:25
    Jæja, í dag nota margir hugtakið "köld vísindi"
  • 106:25 - 106:27
    vegna þess að þau eru rökvís
  • 106:27 - 106:30
    og þeir vita ekki einu sinni hvað rökvísi þýðir.
  • 106:30 - 106:33
    Vísindin þýða: nákvæmari svör
  • 106:33 - 106:35
    um hvernig heimurinn virkar.
  • 106:36 - 106:39
    Þau segja sannleikann - allt er eins og það er.
  • 106:39 - 106:42
    Vísindamenn reyna ekki að gleðja fólk.
  • 106:42 - 106:44
    Þeir greina frá hverju þeir hafa komist að.
  • 106:44 - 106:47
    Þeir verða að véfengja alla hluti
  • 106:47 - 106:51
    og ef einhver vísindamaður kemur fram með tilraun sem sýnir
  • 106:51 - 106:54
    að ákveðin efni hafi ákveðinn styrk
  • 106:54 - 106:56
    verða aðrir vísindamenn að geta endurtekið
  • 106:56 - 106:59
    tilraunina og fengið sömu niðurstöður.
  • 106:59 - 107:03
    Jafnvel ef vísindamanni finnst að flugvélavængur
  • 107:03 - 107:06
    samkvæmt stærðfræði og útreikningum
  • 107:06 - 107:08
    geti haldið uppi ákveðinni þyngd
  • 107:08 - 107:11
    þá hlaða þeir samt sandpokum á hann
  • 107:11 - 107:13
    til að sjá hvenær hann brotnar og þeir segja
  • 107:13 - 107:16
    veistu útreikningar mínir eru réttir eða þeir eru ekki réttir".
  • 107:16 - 107:20
    Ég elska þetta kerfi því það er hlutlægt
  • 107:20 - 107:23
    og laust við að halda að stærðfræði geti leyst öll vandamál.
  • 107:23 - 107:26
    Þú verður líka að prófa stærðfræðina þína.
  • 107:26 - 107:29
    Ég held að öll kerfi sem hægt er
  • 107:29 - 107:32
    að prófa ætti að prófa.
  • 107:32 - 107:36
    Og að allar ákvarðanir ættu að byggja á rannsóknum.
  • 107:37 - 107:39
    Auðlindahagkerfi er einfaldlega þegar
  • 107:39 - 107:42
    rannsóknaraðferðum vísindanna er beitt á málefni samfélagsins,
  • 107:42 - 107:45
    nálgun sem á sér hvergi stað í heiminum í dag.
  • 107:45 - 107:48
    Samfélagið er tæknileg uppfinning.
  • 107:48 - 107:51
    Og áhrifaríkustu aðferðirnar til að hámarka heilbrigði mannsins
  • 107:51 - 107:55
    efnislega framleiðslu, dreifingu, innviði borganna o.s.frv.
  • 107:55 - 107:58
    liggja á sviði vísinda og
  • 107:58 - 108:01
    tækni - ekki stjórnmála eða peningahagfræði.
  • 108:01 - 108:05
    Það virkar á sama kerfisbundna hátt og, segjum flugvél
  • 108:05 - 108:09
    og það er engin íhaldsöm eða frjálslynd leið til að smíða flugvél.
  • 108:09 - 108:11
    Alveg eins, er náttúran sjálf
  • 108:11 - 108:14
    áþeifanlegt viðmið sem við notum til að sanna vísindi okkar
  • 108:14 - 108:16
    og það er fyrirfram ákveðið kerfi -
  • 108:16 - 108:19
    sem birtist okkur einungis með auknum skilningi á því.
  • 108:20 - 108:22
    Staðreyndin er að því er alveg sama um
  • 108:22 - 108:25
    þína huglægu hugsun eða hverju þú trúir.
  • 108:25 - 108:27
    Frekar, gefur það þér skoðun:
  • 108:27 - 108:29
    þú getur lært og verið í takt við
  • 108:29 - 108:31
    náttúrulögmál þess og framkvæmt í samræmi við það -
  • 108:31 - 108:34
    undantekningarlaust skapað góða heilsu og sjálfbærni...
  • 108:34 - 108:38
    eða þú getur farið gegn straumnum - engum til gagns.
  • 108:38 - 108:40
    Það skiptir ekki máli hversu mikið þú trúir þú getur bara
  • 108:40 - 108:42
    ekki staðið upp akkúrat núna og gengið upp næsta vegg
  • 108:42 - 108:45
    þyngdarlögmálið leyfir það ekki.
  • 108:45 - 108:47
    Ef þú borðar ekki - deyrðu.
  • 108:47 - 108:50
    Ef færð ekki snertingu þegar þú ert smábarn - deyrðu.
  • 108:50 - 108:54
    Eins harkalega og það hljómar, er náttúran harðstjóri
  • 108:54 - 108:57
    og við getum annað hvort hlustað á hana og lifað í sátt við hana
  • 108:57 - 109:00
    eða þjáðst, óhjákvæmilega, af slæmum afleiðingum.
  • 109:00 - 109:03
    Þannig að, auðlindahagkerfi er ekkert annað
  • 109:03 - 109:07
    en fyrirfram ákveðið kerfi, lífsnauðsynlegur skilningur
  • 109:07 - 109:09
    þar sem allar ákvarðanir eru byggðar á
  • 109:09 - 109:13
    hámarkssjálfbærni mannsins og umhverfis.
  • 109:13 - 109:16
    Það tekur mið af "lífsgrundvelli" sem byggist á reynslu
  • 109:16 - 109:19
    sem hver einasta manneskja deilir sem þörf
  • 109:19 - 109:23
    þrátt fyrir, aftur, stjórnmála- eða trúarlega- heimspeki þeirra.
  • 109:23 - 109:26
    Það er engin menningarleg tenging við þessa nálgun.
  • 109:26 - 109:29
    Hún fer ekki eftir skoðun.
  • 109:29 - 109:31
    Mannlegar þarfir eru mannlegar þarfir
  • 109:31 - 109:35
    og það að hafa aðgang að lífsnauðsynjum, eins og hreinu lofti
  • 109:35 - 109:37
    næringarríkri fæðu og hreinu vatni
  • 109:37 - 109:41
    samhliða jákvæðri styrkingu, öruggri
  • 109:41 - 109:45
    umönnun, ofbeldislausu umhverfi, það þarf
  • 109:45 - 109:47
    vegna andlegrar og líkamlegrar heilsu okkar,
  • 109:47 - 109:49
    hæfni okkar þróunarlega
  • 109:49 - 109:52
    og þar af leiðandi lífsafkomu tegundarinnar.
  • 109:52 - 109:55
    Auðlindahagkerfi
  • 109:55 - 109:58
    yrði byggt á auðlindum sem eru í boði.
  • 109:58 - 110:01
    Þú getur bara ekki farið með fullt af fólki á eyju
  • 110:01 - 110:07
    eða reist borg fyrir 50.000 manns án þess að hafa aðgang
  • 110:07 - 110:09
    að lífsnauðsynjum.
  • 110:09 - 110:13
    Þannig að þegar ég nota hugtakið "alhliða kerfisnálgun"
  • 110:13 - 110:18
    er ég að tala um að gera fyrst úttekt á svæðinu
  • 110:18 - 110:21
    og ákvarða svo framboð á svæðinu -
  • 110:21 - 110:23
    ekki bara með nálgun arkitektúrs -
  • 110:23 - 110:26
    ekki bara með nálgun hönnunar -
  • 110:26 - 110:30
    heldur verður hönnunin að byggjast á öllum þörfum
  • 110:30 - 110:31
    sem styðja líf okkar
  • 110:31 - 110:35
    og það er það sem ég meina með samþættri hugsun.
  • 110:35 - 110:38
    Matur, föt, skjól, hlýja, ást -
  • 110:38 - 110:41
    Þetta er alltsaman nauðsynlegt
  • 110:41 - 110:43
    og ef þú sviptir fólk einhverju af þessu
  • 110:44 - 110:49
    hefur þú lakari manneskjur, sem virka verr.
  • 110:49 - 110:53
    Eins og áður var útskýrt, er grunnur Auðlindahagkerfis
  • 110:53 - 110:58
    á heimsvísu, kerfisnálgun á vinnslu, framleiðslu og dreifingu
  • 110:58 - 111:03
    byggður á að koma upp sönnum efnahagslegum kerfum eða "aðferðum"
  • 111:03 - 111:05
    sem tryggja skilvirkni og
  • 111:05 - 111:09
    sjálfbærni á hverju sviði hagkerfisins.
  • 111:09 - 111:12
    Síðan ef við höldum áfram hugarþjálfun í sambandi við rökrétta hönnun -
  • 111:12 - 111:14
    hvað er þá næst í jöfnunni?
  • 111:14 - 111:17
    Hvar verður þetta allt að veruleika?
  • 111:17 - 111:18
    Borgir.
  • 111:18 - 111:22
    Tilkoma borgarinnar er afgerandi þáttur hjá nútímasiðmenningu.
  • 111:22 - 111:26
    Hlutverk hennar er að auðvelda hagkvæman aðgang að lífsnauðsynjum
  • 111:26 - 111:31
    samhliða auknum félagslegum stuðningi og samskiptum.
  • 111:31 - 111:34
    Hvernig myndum við þá fara að því að hanna hina fullkomnu borg?
  • 111:34 - 111:36
    Hvaða lögun ætti hún að hafa?
  • 111:36 - 111:38
    Ferningur? Trapisa?
  • 111:38 - 111:40
    Jæja, sjálfgefið að við munum ferðast um borgina
  • 111:40 - 111:43
    gætum við alveg eins gert hana eins jafnfjarlæga og mögulegt er til að auðvelda okkur...
  • 111:44 - 111:46
    þess vegna, hringlaga.
  • 111:46 - 111:48
    Hvað ætti borgin að innihalda?
  • 111:48 - 111:52
    Jæja, eðlilega þurfum við íbúðarsvæði, svæði til að framleiða vörur
  • 111:52 - 111:55
    svæði fyrir orkuframleiðslu; landbúnaðarsvæði.
  • 111:56 - 111:59
    En við þurfum líka hlúa að okkur sem manneskjur - menningu,
  • 111:59 - 112:02
    náttúru, tómstundir og fræðslu.
  • 112:02 - 112:04
    Þannig að við skulum setja fallegan opinn almenningsgarð
  • 112:04 - 112:09
    fyrir skemmtanir/uppákomur í menningarlegum og félagslegum tilgangi
  • 112:09 - 112:11
    og fræðslu- og rannsóknaraðstöðu.
  • 112:11 - 112:14
    Og þar sem við erum að vinna með hring
  • 112:14 - 112:16
    virðist rökrétt að setja þessi svæði í belti
  • 112:16 - 112:19
    sem byggjast á stærð landsvæðis sem þarf fyrir hvert markmið,
  • 112:20 - 112:22
    samhliða auðveldu aðgengi.
  • 112:22 - 112:23
    Gott og vel.
  • 112:24 - 112:26
    Nú skulum við fara yfir í smáatriðin.
  • 112:26 - 112:28
    Fyrst þurfum við að hafa í huga kjarna
  • 112:28 - 112:31
    grunnvirkni eða þarmana á borgarlífverunni.
  • 112:31 - 112:33
    Þetta yrðu vatns-, vöru-,
  • 112:33 - 112:36
    úrgangs- og orkurásir.
  • 112:36 - 112:39
    Alveg eins og við höfum vatns- og skólpkerfi undir borgum okkar í dag
  • 112:40 - 112:42
    myndum við teygja þetta rásahugtak til að
  • 112:42 - 112:45
    samlaga það endurvinnslu á úrgangi og dreifingu.
  • 112:45 - 112:48
    Ekki fleiri bréfberar eða ruslakarlar.
  • 112:48 - 112:50
    Það væri innbyggt. Við gætum jafnvel notað
  • 112:50 - 112:53
    sjálfvirkar leiðslur með þrýstilofti og svipaða tækni.
  • 112:54 - 112:55
    Sama gilti fyrir samgöngur.
  • 112:55 - 112:59
    Það þarf að vera samhæft og vel skipulögð hönnun til að draga úr
  • 112:59 - 113:03
    eða jafnvel fjarlægja þörfina fyrir orkufreka einkabíla.
  • 113:03 - 113:06
    Rafknúnir sporvagnar, færibönd og
  • 113:06 - 113:08
    segulsviflestar sem geta flutt þig nánast
  • 113:08 - 113:10
    hvert sem er í borginni, jafnvel upp og niður
  • 113:10 - 113:14
    og líka tengt þig við aðrar borgir.
  • 113:14 - 113:17
    Og svo auðvitað þegar þörf er fyrir bíl
  • 113:17 - 113:20
    er hann sjálfstýrður í gegnum gervihnött til að tryggja öryggi.
  • 113:20 - 113:24
    Staðreyndin er að þessi sjálfvirka tækni er í gangi akkúrat núna.
  • 113:24 - 113:29
    Bílslys drepa um 1.2 milljónir manna á hverju ári;
  • 113:29 - 113:31
    og slasa um 50 milljónir.
  • 113:31 - 113:34
    Þetta er fáránlegt og þarf ekki að gerast.
  • 113:34 - 113:38
    Með hagkvæmri borgarhönnun og sjálfvirkum bílum án bílstjóra
  • 113:38 - 113:41
    er nánast hægt að útrýma þessu mannfalli.
  • 113:41 - 113:43
    Landbúnaður.
  • 113:43 - 113:46
    Með okkar handahófskenndu og kostnaðarlitlu iðnaðaraðferðum,
  • 113:46 - 113:50
    notkun á skordýraeitri, óhóflegum áburði og öðru slíku
  • 113:50 - 113:52
    hefur okkur gengið vel að eyðileggja að mestu
  • 113:52 - 113:54
    ræktanlegt land á þessari plánetu
  • 113:54 - 113:58
    svo ekki sé talað um gríðarlegt magn eiturefna í líkama okkar.
  • 113:58 - 114:01
    Staðreyndin er að eiturefni frá iðnaði og landbúnaði
  • 114:01 - 114:07
    finnast í næstum öllum manneskjum sem er rannsakaðar eru, eins nýburum.
  • 114:07 - 114:10
    Til allrar lukku er til augljós valkostur -
  • 114:10 - 114:14
    vatnsræktun og loftræktun þar sem ekki er þörf fyrir jarðveg
  • 114:14 - 114:17
    sem dregur einnig úr næringar- og vatns-
  • 114:17 - 114:20
    þörf um næstum 75% af því sem við notum í dag.
  • 114:20 - 114:24
    Núna er hægt að rækta mat lífrænt í sama magni og iðnaður gerir
  • 114:24 - 114:27
    í lokuðum lóðréttum býlum.
  • 114:27 - 114:30
    Eins og á 50 hæðum með 4000 fermetra svæðum -
  • 114:30 - 114:32
    Það upprætir næstum þörfina fyrir
  • 114:32 - 114:35
    skordýraeitur og kolvatnsefni yfirleitt.
  • 114:35 - 114:38
    Þetta er framtíðin í iðnaðarræktun matar.
  • 114:38 - 114:40
    Hagkvæmt, hreint og í miklu magni.
  • 114:40 - 114:43
    Svoleiðis háþróuð kerfi myndu vera að hluta til
  • 114:43 - 114:46
    það sem telur til landbúnaðar beltisins
  • 114:46 - 114:50
    og framleiðir allan mat sem þarf fyrir alla íbúa borgarinnar
  • 114:50 - 114:53
    án þess að þurfa að flytja neitt inn að utan
  • 114:53 - 114:56
    en það sparar tíma, úrgang og orku.
  • 114:56 - 114:58
    Og talandi um orku -
  • 114:58 - 115:01
    Orkubeltið myndi virka sem kerfisnálgun til að
  • 115:01 - 115:04
    draga rafmagn frá endurnýjanlegum miðlum sem væri nóg af
  • 115:04 - 115:09
    -sérstaklega vind, sólar, jarðvarma og hitamismunar
  • 115:09 - 115:12
    og möguleikar nálægt vatni - sjávarfalla- og ölduorku.
  • 115:13 - 115:15
    Til að forðast lægðir og ganga úr skugga um
  • 115:15 - 115:17
    að það orkan verði hrein
  • 115:17 - 115:20
    yrðu þessir miðlar að starfa í samþættuðu kerfi
  • 115:20 - 115:22
    og veita hver öðrum afl eftir þörfum
  • 115:22 - 115:25
    meðan þeir geyma auka orku í risastórum
  • 115:25 - 115:27
    raforkuþétti neðanjarðar
  • 115:27 - 115:29
    þannig að ekkert fari til spillis.
  • 115:29 - 115:32
    Og ekki aðeins borgin væri sjálfbær um orku
  • 115:32 - 115:35
    heldur gerðu ákveðin mannvirki slíkt hið sama
  • 115:35 - 115:38
    með því að búa til rafmagn úr ljósnæmri málningu,
  • 115:38 - 115:42
    burðarvirkjum með þrýstinemum, tvívarma áhrifum
  • 115:42 - 115:45
    og annarri tækni sem þekkist í dag en er vannýtt.
  • 115:46 - 115:47
    En auðvitað vaknar þessi spurning:
  • 115:48 - 115:50
    Hvernig verður þessi tækni, og varningur
  • 115:50 - 115:52
    almennt, til í upphafi?
  • 115:52 - 115:54
    Þetta færir okkur til framleiðslunnar:
  • 115:54 - 115:57
    Iðnaðarbeltið, fyrir utan sjúkrahús og þess háttar,
  • 115:57 - 116:00
    væri miðstöð verksmiðjuframleiðslu.
  • 116:00 - 116:01
    Algjörlega staðbundin myndi hún,
  • 116:01 - 116:04
    auðvitað, fá hráefni frá
  • 116:04 - 116:07
    alheims auðlindastjórnunarkerfinu,
  • 116:08 - 116:12
    þar sem eftirspurn kemur frá fólkinu í borginni sjálfri.
  • 116:12 - 116:14
    Í sambandi við gangverk framleiðslunnar
  • 116:14 - 116:17
    þurfum við að ræða nýtt, öflugt fyrirbæri
  • 116:17 - 116:20
    sem var nýlega uppgötvað í mannkynssögunni
  • 116:20 - 116:23
    og er að valda hröðum breytingum.
  • 116:24 - 116:26
    Það kallast vélvæðing
  • 116:26 - 116:28
    eða sjálfvirkni vinnuafls.
  • 116:28 - 116:31
    Ef við lítum í kringum okkur sjáum við að næstum
  • 116:31 - 116:34
    allt sem við notum í dag
  • 116:34 - 116:37
    er búið til sjálfvirkt.
  • 116:37 - 116:42
    Skórnir þínir, fötin þín, heimilistækin, bíllinn og svo framvegis...
  • 116:42 - 116:48
    þetta er allt framleitt af sjálfvirkum vélum.
  • 116:49 - 116:52
    Getum við sagt að samfélagið hafi ekki orðið fyrir
  • 116:52 - 116:56
    áhrifum frá þessum miklu tækniframförum?
  • 116:56 - 116:57
    Að sjálfsögðu ekki.
  • 116:57 - 117:02
    Þessi kerfi stýra í raun nýjum mannvirkjum
  • 117:02 - 117:08
    og nýjum þörfum og þau gera margt annað úrelt.
  • 117:08 - 117:12
    Við höfum stigvaxandi verið að auka við þróun
  • 117:12 - 117:16
    og notkun á tækninni.
  • 117:16 - 117:21
    Án efa eykst sjálfvirkni áfram. Það er ekki hægt að stöðva
  • 117:22 - 117:24
    tækni sem er skynsamleg.
  • 117:24 - 117:28
    Tæknivæðing og sjálfvirkni vinnuafls liggur að baki
  • 117:28 - 117:31
    hverri einustu merku samfélagsbreytingu sögunnar.
  • 117:31 - 117:34
    Frá landbúnaðarbyltingunni og uppfinningu plógsins
  • 117:34 - 117:38
    til iðnbyltingar og uppfinningar vélarafls
  • 117:38 - 117:41
    til upplýsingaaldar sem við lifum á nú í gegnum
  • 117:41 - 117:45
    nauðsynlegar uppfinningar á háþróuðum raftækjum og tölvum.
  • 117:45 - 117:48
    Og með tilliti til háþróaðra framleiðsluaðferða nútímans
  • 117:48 - 117:51
    er vélvæðing að þróast að sjálfu sér.
  • 117:51 - 117:54
    Hún er að færast frá hefðbundnum aðferðum þar sem
  • 117:54 - 117:56
    hlutir eru settir saman í ákveðna uppstillingu -
  • 117:57 - 117:59
    til háþróaðra aðferða við að búa til
  • 117:59 - 118:02
    alla vöruna í einu sjálfstæðu ferli.
  • 118:02 - 118:06
    Eins og flestir verkfræðingar held ég upp á líffræði þar sem hún býr
  • 118:06 - 118:10
    yfir svo mörgum dæmum um frábæra verkfræði.
  • 118:10 - 118:16
    Það sem líffræðin er - hún rannsakar hluti sem afrita sjálfa sig.
  • 118:16 - 118:18
    Besta skilgreining á lífinu sem við höfum.
  • 118:18 - 118:20
    Höldum áfram, sem verkfræðingur hef ég alltaf verið
  • 118:20 - 118:23
    upptekinn af hugmyndinni af vélum sem afrita sig.
  • 118:23 - 118:26
    RepRap er þrívíddarprentari-
  • 118:26 - 118:29
    það er að segja hann er prentari sem þú tengir við tölvuna þína og
  • 118:29 - 118:32
    í staðinn fyrir að búa til tvívíddar blaðsíður með mynstrum á
  • 118:32 - 118:35
    þá býr hann til raunverulega, efnislega, hluti í þrívídd.
  • 118:36 - 118:37
    Nú það er ekkert nýtt við það
  • 118:37 - 118:40
    þrívíddar prentarar hafa verið til í um 30 ár.
  • 118:40 - 118:45
    Það merkilega við RepRap er að hann prentar flesta sína eigin hluta.
  • 118:45 - 118:47
    Þannig ef þú átt einn þá geturðu
  • 118:47 - 118:48
    búið til annan og gefið vini þínum
  • 118:48 - 118:51
    og einnig prentað út allskonar gagnlega hluti.
  • 118:51 - 118:55
    Frá því einfaldlega að prenta út helstu hlutina heima hjá þér
  • 118:55 - 118:59
    að því að prenta út heilan bílskrokk í einu lagi
  • 118:59 - 119:02
    Háþróuð sjálfvirk þrívíddarprentun hefur nú þann
  • 119:02 - 119:05
    möguleika að umbreyta nánast öllum sviðum framleiðslu.
  • 119:05 - 119:07
    Þar á meðal húsbyggingu.
  • 119:08 - 119:10
    Dýpislínuiðn er
  • 119:10 - 119:13
    í raun tilbúin tækni -
  • 119:13 - 119:17
    svokölluð þrívíddar prentun - þar sem þú býrð beint til
  • 119:17 - 119:21
    hluti í þrívídd út frá tölvulíkani.
  • 119:21 - 119:24
    Með því að nota dýpislínuiðn, verður mögulegt
  • 119:24 - 119:27
    að byggja 186 fermetra heimili
  • 119:27 - 119:31
    algjörlega með vélinni, á einum degi.
  • 119:31 - 119:36
    Ástæðan fyrir að fólk hefur áhuga á að sjálfvirkja byggingaframkvæmdir
  • 119:36 - 119:39
    er sú að því fylgja margir kostir.
  • 119:39 - 119:43
    Til dæmis eru byggingaframkvæmdir mannfrekar
  • 119:43 - 119:50
    og þó þær veiti ákveðnum geira samfélagsins störf
  • 119:50 - 119:55
    þá fylgja þeim líka flókin vandamál.
  • 119:55 - 120:00
    Til dæmis eru byggingastörf hættulegustu störf sem til eru.
  • 120:00 - 120:03
    Hættulegri en námuvinnsla og landbúnaður.
  • 120:03 - 120:07
    Þau hafa hæstu tíðni banaslysa í nánast öllum löndum.
  • 120:08 - 120:10
    Annað vandamál er úrgangurinn.
  • 120:10 - 120:15
    Meðalheimili í Bandaríkjunum setur frá sér 3 til 7 tonn af úrgangi.
  • 120:16 - 120:21
    Þetta er risavaxið ef við horfum á áhrifin bygginga
  • 120:21 - 120:25
    og vitum að um 40% af öllu efni
  • 120:25 - 120:28
    í heiminum er notað til mannvirkjagerðar.
  • 120:28 - 120:31
    Þannig að það er mikil sóun á orku og auðlindum
  • 120:31 - 120:34
    og veldur miklu tjóni á umhverfinu líka.
  • 120:34 - 120:39
    Að smíða heimili með hamri, nöglum og timbri,
  • 120:39 - 120:44
    með tæknina eins og hún er í dag, er virkilega fáránlegt
  • 120:44 - 120:47
    og fer sömu leið og verkamannastéttin okkar
  • 120:47 - 120:50
    í framleiðslu í Bandaríkjunum.
  • 120:51 - 120:56
    Nýlega gerði hagfræðingurinn David Autor frá MIT rannsókn
  • 120:56 - 121:00
    sem segir að millistéttin okkar sé úrelt
  • 121:00 - 121:03
    og nú sé verið að skipta henni út fyrir sjálfvirkni.
  • 121:04 - 121:07
    Vélvæðing er einfaldlega afkastameiri
  • 121:07 - 121:10
    skilvirkari og sjálfbærari en mennskur starfskraftur
  • 121:10 - 121:13
    í næstum öllum starfstéttum í dag.
  • 121:13 - 121:17
    Vélar þurfa ekki frí, pásur, tryggingar, ellilífeyri
  • 121:17 - 121:19
    og þær geta unnið 24 tíma á dag, alla daga.
  • 121:20 - 121:22
    Framleiðslugetan og nákvæmnin
  • 121:22 - 121:25
    miðað við mannlega vinnu, er ekki sambærileg.
  • 121:26 - 121:29
    Mestu máli skiptir að færibandavinna manna er að verða úrelt
  • 121:29 - 121:31
    og óhagkvæm allsstaðar í heiminum
  • 121:31 - 121:34
    og atvinnuleysið sem þú sérð í kring um þig í dag
  • 121:34 - 121:37
    er afleiðing af þessari
  • 121:37 - 121:40
    þróun á tæknilegri skilvirkni.
  • 121:40 - 121:44
    Í áraraðir hafa markaðshagfræðingar afneitað þessari þróun
  • 121:44 - 121:47
    sem gæti verið kallað "Atvinnuleysi vegna tæknivæðingar"
  • 121:47 - 121:50
    vegna þeirrar staðreyndar að nýir geirar sýndust alltaf
  • 121:50 - 121:53
    á endanum taka aftur fyrri verkamennmenn.
  • 121:53 - 121:56
    Í dag er þjónustugeirinn eini raunverulegi vettvangurinn sem er eftir
  • 121:56 - 122:00
    og í honum starfa nú um 80% af starfskrafti Bandaríkjanna
  • 122:00 - 122:04
    og í flestum iðnvæddum löndum er svipað hlutfall.
  • 122:04 - 122:06
    Þessi geiri er, hinsvegar, núna
  • 122:06 - 122:09
    í síaukinni samkeppni við sjálfvirkar sjoppur –
  • 122:09 - 122:13
    sjálfvirk veitingahús og jafnvel sjálfvirkar verslanir.
  • 122:13 - 122:15
    Hagfræðingar í dag eru loksins
  • 122:15 - 122:17
    að viðurkenna það sem þeir hafa afneitað í áraraðir:
  • 122:17 - 122:21
    ekki einungis er atvinnuleysi vegna tækniþróunar að auka á
  • 122:21 - 122:23
    vanda í atvinnumálum sem blasir við hvarvetna
  • 122:23 - 122:26
    í heiminum vegna fjármálahrunsins
  • 122:26 - 122:28
    heldur einnig að því dýpri sem kreppan verður
  • 122:28 - 122:31
    þeim mun hraðar vélvæðist iðnarðurinn.
  • 122:31 - 122:33
    Hængurinn, sem menn sjá ekki,
  • 122:33 - 122:36
    er að því hraðar sem þeir vélvæða til að spara pening
  • 122:36 - 122:38
    því fleira fólki sem þeir segja upp störfum -
  • 122:38 - 122:41
    þeim minni verður kaupgeta almennings.
  • 122:41 - 122:43
    Þetta þýðr, á meðan samsteypan
  • 122:43 - 122:45
    getur framleitt allt ódýrar,
  • 122:45 - 122:48
    munu færri og færri hafa efni á að kaupa nokkuð
  • 122:48 - 122:51
    sama hversu ódýrt það verður.
  • 122:51 - 122:54
    Aðalatriðið er að það að "vinna fyrir
  • 122:54 - 122:57
    tekjum" leikurinn er að nálgast endalok.
  • 122:57 - 122:59
    Í rauninni er það svo, ef menn hugsa um
  • 122:59 - 123:02
    þær atvinnugreinar sem eru til í dag,
  • 123:02 - 123:05
    sem sjálfvirkni gæti tekið við núna, ef það væri gert,
  • 123:06 - 123:08
    væri hægt að skipta út 75% af vinnuafli Jarðarinnar
  • 123:08 - 123:11
    og setja vélar í staðinn strax á morgun.
  • 123:12 - 123:15
    í hagkerfi sem byggt er á auðlindum er þess vegna
  • 123:15 - 123:18
    ekkert peningamarkaðskerfi.
  • 123:18 - 123:20
    Ekki nokkur peningur...
  • 123:20 - 123:21
    vegna þess að á því er engin þörf.
  • 123:21 - 123:23
    Hagkerfi sem byggist á auðlindum
  • 123:23 - 123:26
    þekkir vel skilvirknina sem felst í vélvæðingu
  • 123:26 - 123:28
    og viðurkennir hana fyrir það sem hún hefur uppá að bjóða.
  • 123:28 - 123:30
    Það berst ekki gegn þessu, eins og gert er í dag.
  • 123:31 - 123:33
    Af hverju? Því það er óábyrgt að nýta það ekki
  • 123:33 - 123:37
    ef við höfum einhvern áhuga á skilvirkni og sjálfbærni.
  • 123:38 - 123:41
    Og þá erum við aftur komin að borgarkerfum okkar.
  • 123:41 - 123:43
    Í miðjunni er miðhvelfingin
  • 123:43 - 123:45
    sem ekki aðeins hýsir
  • 123:45 - 123:48
    kennsluaðstöðu og samgöngumiðstöð -
  • 123:48 - 123:50
    hún hýsir einnig tölvukjarnann
  • 123:50 - 123:52
    sem knýr tæknilegar aðgerðir borgarinnar.
  • 123:52 - 123:56
    Borgin er, í raun, ein stór sjálfvirk vél.
  • 123:56 - 123:58
    Hún hefur skynjara í öllum tæknilegum beltum
  • 123:58 - 124:00
    til að fylgjast með framförunum í landbúnaði –
  • 124:00 - 124:04
    orkusöfnun, framleiðslu, dreifingu og þvílíku.
  • 124:04 - 124:07
    Þyrftum við fólk til að hafa umsjón með þessum
  • 124:07 - 124:10
    aðgerðum ef eitthvað skyldi bila?
  • 124:10 - 124:11
    Líklegast: já.
  • 124:11 - 124:13
    En sú tala myndi lækka
  • 124:13 - 124:15
    með tímanum þar sem tækniþróun heldur áfram.
  • 124:15 - 124:17
    Hins vegar þyrfti í dag 3%
  • 124:17 - 124:19
    borgarbúa til að gera þetta þegar
  • 124:20 - 124:22
    búið er að skilgreina þörfina.
  • 124:22 - 124:24
    Og ég er þess fullviss:
  • 124:24 - 124:26
    að þegar efnahagskerfið er
  • 124:26 - 124:28
    í raun hannað til að annast þig
  • 124:29 - 124:31
    og tryggja velferð þína
  • 124:31 - 124:33
    án þess að þú þurfir að lúta
  • 124:33 - 124:35
    einhverru daglegri harðstjórn...
  • 124:35 - 124:38
    yfirleitt starfs sem er ýmist
  • 124:38 - 124:40
    tæknilega óþarft eða samfélagslega tilgangslaust
  • 124:41 - 124:44
    meðan þú erfiðar oft við skuldir sem eru ekki til
  • 124:44 - 124:46
    bara til að láta enda ná saman...
  • 124:46 - 124:50
    Ég ábyrgist það: fólk mun bjóða fram starfskrafta sína
  • 124:50 - 124:53
    til að viðhalda og bæta kerfi
  • 124:53 - 124:56
    sem í rauninni sér um það.
  • 124:57 - 125:00
    Og samfara þessu máli með "hvatningu" –
  • 125:00 - 125:02
    er þessi algenga ályktun að
  • 125:02 - 125:04
    ef það er enginn ytri þrýstingur
  • 125:04 - 125:07
    á mann til "að vinna sér til lífsviðurværis"
  • 125:07 - 125:09
    myndi fólk bara sitja hingað og þangað og gera ekkert
  • 125:09 - 125:12
    og breytast í feitar letiklessur.
  • 125:12 - 125:14
    Þetta er bull.
  • 125:14 - 125:17
    Atvinnukerfið sem við búum við í dag
  • 125:17 - 125:19
    keyrir í raun áfram letina –
  • 125:19 - 125:22
    en leysir ekki það vandamál.
  • 125:22 - 125:24
    Ef þú rifjar upp þegar þú varst barn –
  • 125:24 - 125:27
    fullt af lífi, hafðir áhuga á að skilja nýja hluti –
  • 125:27 - 125:30
    líklega að skapa og kanna...
  • 125:30 - 125:33
    en með tímanum, ýtti kerfið þér
  • 125:33 - 125:36
    út í áherslu á hvernig á að græða peninga.
  • 125:36 - 125:38
    Og allt frá grunnnámi
  • 125:38 - 125:41
    til háskólanáms, erum við gerð þröngsýnni.
  • 125:41 - 125:44
    Bara til að verða verkfæri sem þjónar
  • 125:44 - 125:46
    eins og tönn á hjóli í líkani sem
  • 125:46 - 125:49
    sendir alla afkomu til þessa 1% þarna uppi.
  • 125:49 - 125:52
    Vísindalegar rannsóknir hafa nú sýnt fram á að fólk finnur í rauninni
  • 125:52 - 125:55
    ekki til hvatningar með peningaverðlaunum
  • 125:55 - 125:58
    þegar það kemur að hugviti og sköpun.
  • 125:58 - 126:00
    Sköpunin sjálf eru verðlaun.
  • 126:01 - 126:04
    Peningar virðast í raun bara vera drifkraftur
  • 126:04 - 126:06
    endurtekinna, hversdagslegra aðgerða –
  • 126:06 - 126:10
    hlutverk sem við sýndum fram á að vélar gætu sinnt.
  • 126:10 - 126:12
    Þegar kemur að nýsköpun
  • 126:12 - 126:15
    hinni raunverulegu nýtni mannsheilans
  • 126:15 - 126:18
    hefur verið sannað að peningadrifkraftur hindrar,
  • 126:18 - 126:21
    truflar og dregur úr skapandi hugsun.
  • 126:21 - 126:24
    Þetta gæti útskýrt af hverju Nikola Telsa, Wright bræður
  • 126:24 - 126:27
    og aðrir uppfinningamenn sem að lögðu mikið
  • 126:27 - 126:28
    af mörkum til heimsins
  • 126:28 - 126:32
    sýndu aldrei merki up peningadrifkraft.
  • 126:32 - 126:35
    Peningar eru falskur drifkraftur
  • 126:35 - 126:38
    og veldur 100 sinnum meiri afvegaleiðingu
  • 126:38 - 126:40
    heldur en hann hjálpar til.
  • 126:42 - 126:45
    Góðan daginn krakkar. Fáið ykkur sæti.
  • 126:45 - 126:48
    Það fyrsta sem ég ætla að gera er að fara um herbergið
  • 126:48 - 126:52
    og spyrja hvað þið viljið verða þegar þið verðið stór.
  • 126:52 - 126:54
    Hver vill vera fyrstur?
  • 126:54 - 126:56
    Allt í lagi, hvað með þig Sara?
  • 126:56 - 127:01
    Ég vil vinna hjá McDonald's eins og mamma þegar ég verð stór!
  • 127:01 - 127:04
    Ó, fjölskylduhefð?
  • 127:04 - 127:06
    Hvað með þig, Linda?
  • 127:06 - 127:08
    Þegar ég verð stór, ætla ég að verða
  • 127:08 - 127:11
    vændiskona á götum New York borgar!
  • 127:11 - 127:13
    Ó! Glamúrstelpa, ha?
  • 127:13 - 127:15
    Afar metnaðarfullt.
  • 127:15 - 127:17
    Hvað með þig, Tommi?
  • 127:17 - 127:19
    Þegar að ég verð stór, ætla ég að verða
  • 127:19 - 127:21
    ríkur, elítuviðskiptajöfur sem að vinnur
  • 127:21 - 127:23
    á Wall Street og hagnast á
  • 127:23 - 127:25
    hruni útlendra hagherfa.
  • 127:25 - 127:26
    Framtakssamur...
  • 127:26 - 127:30
    Og frábært að sjá fjölmenningarlegan áhuga!
  • 127:32 - 127:34
    Fórnarlömb menningarinnar
  • 127:34 - 127:36
    Eins og sagt var áður á orðið Auðlindahagkerfi
  • 127:36 - 127:40
    við um vísindalega aðferð í þágu félagslegra málefna
  • 127:40 - 127:43
    og það á ekki aðeins við um tæknilega skilvirkni.
  • 127:44 - 127:46
    Það tekur líka beint tillit til
  • 127:46 - 127:49
    mannlegrar og félagslegrar líðunar og hverju hún samanstendur af.
  • 127:50 - 127:52
    Til hvers er samfélagskerfi ef að það sem
  • 127:52 - 127:56
    getur ekki séð um að viðhalda hamingju og friði?
  • 127:56 - 127:58
    Það er mikilvægt að benda á
  • 127:58 - 128:00
    að með því að afnema peningakerfið
  • 128:00 - 128:03
    og sjá fyrir nauðsynjum
  • 128:03 - 128:05
    gætum við séð hnattræna tíðni
  • 128:05 - 128:08
    glæpa minnka um 95% nánast samstundis
  • 128:08 - 128:12
    því það er ekkert til að stela, svíkja út eða svindla sér.
  • 128:12 - 128:15
    95% þeirra sem að sitja í fangelsum eru þar
  • 128:15 - 128:18
    vegna efnahagsglæpa eða lyfjamisnotkunar
  • 128:18 - 128:23
    og lyfjamisnotkun er röskun - ekki glæpur.
  • 128:23 - 128:25
    Svo hvað um þessi 5%?
  • 128:25 - 128:27
    ofbeldismennina...
  • 128:27 - 128:29
    sem virðast oft beita
  • 128:29 - 128:31
    ofbeldi í tilgangsleysi...
  • 128:31 - 128:35
    er þetta bara "vont" fólk?
  • 128:35 - 128:40
    Ástæðan fyrir því að ég held að það sé tímasóun
  • 128:40 - 128:44
    að dæma siðferðislegt gildi
  • 128:44 - 128:47
    um ofbeldi fólks er vegna
  • 128:47 - 128:50
    þess að það kemur okkur ekkert áfram
  • 128:50 - 128:54
    um skilning á orsökum
  • 128:54 - 128:58
    eða hvernig á að hindra ofbeldishegðun.
  • 128:58 - 129:02
    Fólk spyr mig hvort ég trúi á að "fyrirgefa" glæpamönnum.
  • 129:02 - 129:04
    Svar mitt við því er
  • 129:04 - 129:07
    "Nei, ég trúi ekki á fyrirgefningu
  • 129:07 - 129:10
    frekar en ég trúi á fordæmingu."
  • 129:10 - 129:13
    Aðeins ef við, sem samfélag,
  • 129:13 - 129:16
    getum haft sama viðhorf og komið fram við ofbeldi eins
  • 129:16 - 129:20
    og vandamál tengt lýðheilsu og forvörnum
  • 129:20 - 129:23
    heldur en siðferðislega "illsku"...
  • 129:23 - 129:26
    aðeins þá getum við breytt okkar
  • 129:26 - 129:28
    eigin viðhorfi og forsendum og gildismati
  • 129:28 - 129:32
    þannig að okkur muni takast að minnka
  • 129:32 - 129:35
    glæpatíðni í stað þess að örva hana –
  • 129:35 - 129:37
    sem er það sem við gerum núna.
  • 129:37 - 129:40
    Því meira réttlæti sem þú sækist eftir, því meira særist þú
  • 129:40 - 129:42
    vegna þess að réttlæti er ekki til.
  • 129:42 - 129:46
    Staðreyndir eru staðreyndir. Það er allt og sumt.
  • 129:46 - 129:50
    Ef fólk er skilyrt til að vera fordæmandi og þröngsýnt –
  • 129:50 - 129:53
    og er alið upp í umhverfi sem styður það
  • 129:53 - 129:55
    getum við ekki kennt einstaklingnum um.
  • 129:55 - 129:58
    Þeir eru fólnarlömb menningarkima.
  • 129:58 - 130:00
    Þess vegna þarf að hjálpa þeim.
  • 130:00 - 130:04
    Málið er, að við þurfum að endurhanna umhverfið
  • 130:04 - 130:06
    sem skapar afbrigðilega hegðun.
  • 130:06 - 130:07
    Það er vandinn.
  • 130:07 - 130:09
    Ekki að fangelsa einstakling.
  • 130:10 - 130:13
    Þess vegna eru dómarar, lögfræðingar –
  • 130:13 - 130:15
    "valfrelsi" – og slík hugtök
  • 130:15 - 130:20
    eru hættuleg, vegna þess að þau eru villandi.
  • 130:20 - 130:23
    Þessi manneskja er "vond"... og þessi er "fjöldamorðingi."
  • 130:23 - 130:25
    Fjöldamorðingjar verða til
  • 130:25 - 130:30
    alveg eins og hermenn verða fjöldamorðingjar með vélbyssu.
  • 130:30 - 130:33
    Þeir verða að drápsvélum en enginn
  • 130:33 - 130:35
    lítur á þá sem morðingja eða launmorðingja
  • 130:35 - 130:37
    vegna þess að það er "eðlilegt".
  • 130:37 - 130:39
    Svo að við kennum fólki um.
  • 130:39 - 130:42
    Við segjum, "Jæja, þessi maður var nasisti – hann pyntaði gyðinga!".
  • 130:42 - 130:45
    Nei, hann var alinn upp til að pynta gyðinga.
  • 130:45 - 130:48
    Ef við trúum því að fólk
  • 130:48 - 130:51
    hafi valkosti og þeim sé frjálst
  • 130:51 - 130:53
    að taka ákvarðanir... Frelsi til
  • 130:53 - 130:56
    ákvarðana þýðir að verða ekki fyrir áhrifum
  • 130:56 - 130:58
    og það get ég alls ekki skilið.
  • 130:58 - 131:02
    Við erum undir áhrifum í öllum ákvörðunum
  • 131:02 - 131:05
    frá menningunni sem við lifum í, frá foreldrum okkar
  • 131:05 - 131:07
    og þeim gildum sem ríkja.
  • 131:07 - 131:11
    Við erum undir áhrifum – þá eru ákvarðanir ekki "frjálsar."
  • 131:11 - 131:14
    'Hvað er frábærasta land í heiminum?' – rétta svarið er:
  • 131:14 - 131:16
    Ég hef ekki verið allstaðar í heiminum og ég veit ekki
  • 131:16 - 131:20
    nógu mikið um ólíka menningarheima til að svara þeirri spurningu.
  • 131:20 - 131:22
    Ég þekki engan sem svarar svoleiðis.
  • 131:22 - 131:25
    Þeir segja: "Það eru gömlu góðu Bandaríkin!
  • 131:25 - 131:26
    frábærasta landið í heiminum!"
  • 131:26 - 131:29
    Það er engin könnun... "Hefurðu komið til Indlands?" – "Nei."
  • 131:29 - 131:30
    "Hefurðu komið til Bretlands?" – "Nei."
  • 131:30 - 131:32
    "Hefurðu komið til Frakklands?" – "Nei."
  • 131:32 - 131:34
    Svo á hverju byggir þú svar þitt?
  • 131:34 - 131:36
    Þau geta ekki svarað – verða bara reið.
  • 131:36 - 131:37
    Segja, "Hver í fjandanum
  • 131:37 - 131:40
    þykist þú vera, að segja mér hvað ég á að hugsa?!"
  • 131:40 - 131:42
    Þú veist ... og ekki gleyma: þú ert að fást við skilyrt fólk.
  • 131:42 - 131:45
    Þau bera ekki ábyrgð á svörunum;
  • 131:45 - 131:48
    þau eru fórnarlömb menningarinnar og það þýðir
  • 131:48 - 131:51
    að þau hafa orðið fyrir áhrifum menningarinnar.
  • 132:09 - 132:16
    VI Hluti: Upprisan
  • 132:18 - 132:20
    Þegar við íhugum auðlindahagkerfi
  • 132:20 - 132:23
    hafa ýmsar athugasemdir tilhneigingu til að birtast...
  • 132:23 - 132:25
    [EH!] (Gripið fram í)
  • 132:25 - 132:27
    [Eh! Heyrðu!]
  • 132:27 - 132:29
    [Bíddu nú aðeins!]
  • 132:29 - 132:34
    [Ég veit hvað þetta er. Það kallast Marxismi, væni.]
  • 132:34 - 132:38
    [Stalín drap 800 milljarða manna út af hugmyndum eins og þessari...]
  • 132:38 - 132:42
    [Faðir minn dó í gúlaginu!]
  • 132:42 - 132:44
    [Kommúnisti! Fasisti!]
  • 132:44 - 132:46
    [Ef þér er illa við Bandaríkin, ættir þú bara að fara!]
  • 132:46 - 132:47
    Allt í lagi, róið ykkur niður ...
  • 132:47 - 132:49
    [Niður með nýja heimsskipan!]
  • 132:49 - 132:51
    [Niður með nýja heimsskipan!]
  • 132:51 - 132:53
    Og sem ofsahræðsla
  • 132:53 - 132:55
    áhorfendanna óx, sleginn og ringlaður:
  • 132:55 - 132:58
    fékk sögumaðurinn skyndilega banvænt hjartaáfall.
  • 133:00 - 133:05
    Og kommúníska áróðursmyndin hafði runnið sitt skeið.
  • 133:06 - 133:09
    [Kerfisvilla]
  • 133:11 - 133:13
    [Öryggisafrit innstillt - Endurheimt]
  • 133:14 - 133:17
    Ég hef sagt eitthvað á þessa leið
  • 133:17 - 133:19
    í "stefnumótandi" aðstæðum
  • 133:19 - 133:23
    við svonaRómarklúbbs-manngerðir ...
  • 133:23 - 133:25
    Þeir segja bara: "Marxisti!"
  • 133:25 - 133:27
    Hvað? Marxisti? Hvaðan kom það?
  • 133:27 - 133:30
    Þeir hafa þessa táknmynd sem þeir hanga á –
  • 133:30 - 133:33
    Hún er þeirra heilagi gral
  • 133:33 - 133:35
    og hún er svo einfölduð.
  • 133:35 - 133:38
    Fólk spyr hvort að ég sé Sósíalisti eða Kommúnisti eða Kapítalisti
  • 133:38 - 133:41
    ég segi: ekkert af ofangreindu. Af hverju
  • 133:41 - 133:43
    haldið þið að þetta séu einu möguleikarnir?
  • 133:43 - 133:45
    Allar þessar pólitísku kenningar
  • 133:45 - 133:47
    koma frá höfundum sem að gerðu ráð fyrir
  • 133:47 - 133:50
    að við lifðum á plánetu með óþrjótandi auðlindir.
  • 133:50 - 133:53
    Engin þessara pólitísku hugmyndafræða
  • 133:53 - 133:57
    gerir ráð fyrir skorti á einhverju.
  • 133:57 - 134:01
    Ég trúi því að kommúnismi, sósíalismi, einkarekstur, fasismi
  • 134:01 - 134:04
    séu hluti af félagslegri þróun.
  • 134:04 - 134:06
    Þú getur ekki tekið risastórt skref
  • 134:06 - 134:08
    frá einum menningarheimi til annars –
  • 134:08 - 134:10
    það koma kerfi inni á milli.
  • 134:10 - 134:12
    Áður en "ismar" urðu til, voru grunnlífsskilyrði
  • 134:12 - 134:14
    og þau eru, eins og ég hef lýst,
  • 134:14 - 134:16
    einfaldlega þau skilyrði
  • 134:16 - 134:17
    sem þú þarf fyrir næsta andardrátt
  • 134:17 - 134:20
    meðal annars loftið sem þú andar,
  • 134:20 - 134:23
    vatn til að drekka, öryggi,
  • 134:23 - 134:25
    menntunin sem þú hefur aðgang að –
  • 134:25 - 134:28
    allt sem við deilum og notum
  • 134:28 - 134:31
    og ekkert líf eða menningarheimur getur verið án.
  • 134:31 - 134:35
    Við verðum að rifja upp nauðþurftirnar
  • 134:35 - 134:38
    og þær tilheyra engum "isma".
  • 134:38 - 134:41
    Það er "greininga lífsgilda."
  • 134:42 - 134:43
    [Að fara yfir strikið]
  • 134:44 - 134:46
    Það er einföld söguleg staðreynd
  • 134:46 - 134:49
    að ríkjandi hugmyndafræði
  • 134:49 - 134:51
    hvers samfélags enduspeglar
  • 134:51 - 134:54
    áhuga valdamesta hóps þess samfélags.
  • 134:54 - 134:56
    Í þrælasamfélagi
  • 134:56 - 134:59
    munu viðhorfin til mannvera og mannréttinda
  • 134:59 - 135:03
    endurspegla þarfir þrælahaldaranna.
  • 135:03 - 135:05
    Í því samfélagi sem er, aftur, byggt á
  • 135:05 - 135:11
    valdi sumra til þess að stjórna og hagnast á
  • 135:11 - 135:14
    lífi og vinnu milljóna annarra
  • 135:14 - 135:16
    mun ríkjandi hugmyndafræði
  • 135:16 - 135:19
    endurspegla þarfir ríkjandi hóps.
  • 135:19 - 135:22
    Svo, ef að þú lítur yfir sviðið
  • 135:22 - 135:25
    eru ríkjandi hugmyndir í sálfræði og
  • 135:25 - 135:28
    félagsfræði og sögu
  • 135:28 - 135:31
    og hagfræði og stjórnmálafræði
  • 135:31 - 135:35
    að undirbyggja hagsmuni yfirstéttarinnar.
  • 135:35 - 135:38
    Og fræðigreinarnar sem gera athugasemdir við þá
  • 135:38 - 135:41
    er gjarnan ýtt til hliðar
  • 135:41 - 135:44
    eða álitnar "róttækar".
  • 135:44 - 135:46
    Ríkjandi viðhorf í menningu
  • 135:46 - 135:48
    hafa tilhneigingu til að styðja og viðhalda
  • 135:48 - 135:50
    því sem virtast er innan þeirrar menningar.
  • 135:50 - 135:52
    Og í samfélagi þar sem árangur og
  • 135:52 - 135:55
    staða er mæld í efnislegum auð
  • 135:55 - 135:57
    – ekki félagslegu framlagi –
  • 135:57 - 136:02
    er auðvelt að sjá af hverju ástandið á heiminum er eins og það er í dag.
  • 136:02 - 136:04
    Við erum að fást við verðmætakerfisröskun
  • 136:04 - 136:06
    – algjörlega ónáttúrulega –
  • 136:06 - 136:09
    þar sem forgangurinn á persónulegri og félagslegri heilsu
  • 136:09 - 136:12
    hafa orðið annars flokks forgangsmál á eftir
  • 136:12 - 136:15
    hugmyndum manna um tilbúinn auð og endalausan vöxt.
  • 136:15 - 136:17
    Og, eins og vírus, síast þessi röskun
  • 136:17 - 136:20
    nú í hvern flöt stjórnvalda
  • 136:20 - 136:24
    – fréttamiðla – afþreyingu – jafnvel fræðigreinar.
  • 136:24 - 136:26
    Og byggt inn í skipulag röskunarinnar
  • 136:26 - 136:28
    er kerfi sem verndar hana
  • 136:28 - 136:30
    frá öllu sem gæti truflað.
  • 136:30 - 136:33
    Lærisveinar peningamarkaðstrúarinnar,
  • 136:33 - 136:36
    hinir sjálfsskipuðu verndarar stöðnunar
  • 136:36 - 136:40
    sem leita sífellt að aðferðum til þess að hindra allar hugmyndir
  • 136:40 - 136:43
    sem eru gætu þvælst fyrir trú þeirra.
  • 136:43 - 136:47
    Þær algengustu eru: Fordæmd tvískipting.
  • 136:47 - 136:50
    Ef að þú ert ekki Repúblikani, hlýtur þú að vera Demókrati.
  • 136:50 - 136:53
    Ef að þú ert ekki Kristinn, gætirðu verið Satanisti
  • 136:53 - 136:55
    finnist þér samfélagið þurfa umbóta við
  • 136:55 - 136:57
    til að dæmis, kannsi – ég veit ekki –
  • 136:57 - 136:59
    svo að það geti séð um alla?
  • 136:59 - 137:01
    þá ertu bara "Fyrirmyndarríkissinni."
  • 137:01 - 137:04
    Og það skaðlegasta af öllu:
  • 137:04 - 137:06
    ef þú trúir ekki á "frjálsan markað"
  • 137:06 - 137:09
    þá hlýturðu að vera á móti frelsi.
  • 137:09 - 137:11
    Ég trúi á frelsi!
  • 137:11 - 137:13
    Í hvert sinn sem að þú heyrir orðið frelsi
  • 137:13 - 137:15
    eða forræðishyggja
  • 137:15 - 137:20
    þýðir það, í raun og veru,
  • 137:20 - 137:23
    hömlun á hámarksbreytingum peninga
  • 137:23 - 137:27
    í meiri peninga fyrir einkaeigendur peninganna.
  • 137:28 - 137:30
    Það er allt og sumt. Næstum allt þeir segja:
  • 137:30 - 137:31
    'Ó, við þurfum fleiri vörur fyrir fólkið';
  • 137:31 - 137:36
    'Ó, þetta er frelsi undan ofríki' o.s.frv.
  • 137:36 - 137:38
    í hvert skipti sem að þú sérð þetta er það meiningin
  • 137:38 - 137:41
    og ég held að það sé undantekningalaust samhengið
  • 137:41 - 137:43
    í hvert sinn sem þeir nota það.
  • 137:43 - 137:46
    Þetta gætum við kallað, í vissum skilningi:
  • 137:46 - 137:51
    málskipan. Ríkjandi undirtexti og skilningur á gildum.
  • 137:51 - 137:54
    Hún stjórnar þó þeir sjálfir skilji það ekki
  • 137:54 - 137:56
    svo að þeir gætu sagt: "Ég var alls ekki að meina það!"
  • 137:56 - 137:58
    en í raun, meintu þeir það samt.
  • 137:58 - 138:00
    Alveg eins og við notum málfræði
  • 138:00 - 138:02
    og förum eftir málfræðireglum
  • 138:02 - 138:04
    án þess að þekkja þær ...
  • 138:04 - 138:08
    og þetta kalla ég "málskipan ríkjandi gilda"
  • 138:08 - 138:12
    sem að liggur undir þessu. Svo í hvert sinn sem að þeir nota orðin:
  • 138:12 - 138:15
    'forræðishyggja', 'frelsiskerðing' eða 'frelsi'
  • 138:15 - 138:18
    eða 'framfarir' eða 'þróun'
  • 138:18 - 138:23
    þarf að afkóða það yfir í raunverulega merkingu.
  • 138:23 - 138:26
    Auðvitað er orðið 'frelsi'
  • 138:26 - 138:28
    oftast notað í sömu setningu
  • 138:28 - 138:30
    og eitthvað sem kallast 'lýðræði'.
  • 138:30 - 138:33
    Það er heillandi hvernig að fólk nú á dögum
  • 138:33 - 138:35
    telur sig hafa teljandi
  • 138:35 - 138:38
    áhrifun á hvað ríkisstjórnin gerir
  • 138:38 - 138:40
    og gleymir að hið sanna eðli
  • 138:40 - 138:43
    kerfis okkar býður allt til sölu.
  • 138:43 - 138:46
    Eina atkvæðið sem gildir er atkvæði peninganna
  • 138:46 - 138:48
    og það skiptir eingu máli hversu mikið
  • 138:48 - 138:51
    aðgerðarsinnar æpa um siðferði og ábyrgð.
  • 138:51 - 138:55
    Í markaðskerfi er hver stjórnmálamaður, hver löggjöf
  • 138:55 - 138:58
    og af sjálfu leiðir, hver ríkisstjórn til sölu.
  • 138:58 - 139:02
    Og jafnvel með 20 trilljón dollara björgunaraðgerðum bankanna
  • 139:02 - 139:04
    sem að hófust árið 2007,
  • 139:04 - 139:06
    fjárhæð sem hefði getað breytt,
  • 139:06 - 139:09
    til dæmis, allri orkuframleiðslu
  • 139:09 - 139:10
    í algjörlega endurnýtanlegar aferðir,
  • 139:10 - 139:13
    í stað þess að renna til stofnana
  • 139:13 - 139:15
    sem gera ekkert fyrir samfélagið,
  • 139:15 - 139:17
    stofnanir sem mætti
  • 139:17 - 139:20
    fjarlægja á morgun án afleiðinga ...
  • 139:20 - 139:22
    ríkir hin blinda sannfæring um að stjórnmál
  • 139:22 - 139:28
    og stjórnmálamenn verji hag almenningsins, áfram.
  • 139:28 - 139:31
    Staðreyndin er að stjórnmál eru viðskipti
  • 139:31 - 139:34
    – eins og öll önnur slík í markaðskerfinu
  • 139:34 - 139:38
    og þau snúast aðeins um einkahagsmuni.
  • 139:38 - 139:43
    Ég trúi, í hreinskilni sagt, ekki á pólitískar aðgerðir.
  • 139:43 - 139:46
    Ég held að kerfið dragist saman og dreifi sér eftir geðþótta.
  • 139:46 - 139:48
    Það felur í sér þessar breytingar.
  • 139:48 - 139:50
    Ég held að mannréttindahreyfingin hafi verið fylgifiskur
  • 139:50 - 139:52
    sumra þeirra sem eiga landið.
  • 139:52 - 139:55
    Ég held þeir sjái hvar þeirra eigin hagsmunir liggja;
  • 139:55 - 139:58
    þeir sjá að ákveðið magn frelsis lítur út fyrir að vera gott
  • 139:58 - 140:01
    – lýðræðisblekking – gefum þessu fólki kosningar á hverju ári
  • 140:01 - 140:04
    svo þau láti blekkjast af tilgangslausu atkvæði.
  • 140:04 - 140:08
    Merkingarlausir valkostir – við förum eins og þrælar og segjum
  • 140:08 - 140:11
    "Ó, ég kaus." Rökræðunni eru takmörk sett í þessu landi
  • 140:11 - 140:13
    áður en hún hefst einu sinni og allir
  • 140:13 - 140:15
    aðrir eru settir til hliðar og látnir líta út fyrir að vera
  • 140:15 - 140:18
    kommúnistar eða svikular persónur
  • 140:18 - 140:20
    – "furðufugl – er eitt orðið...
  • 140:20 - 140:22
    og svo "samsæri". Sjáiði – þeir bjuggu það til.
  • 140:22 - 140:25
    Nokkuð sem enginn ætti að láta sér detta í hug:
  • 140:25 - 140:28
    Að valdamikið fólk gæti komið saman og lagt á ráðin!
  • 140:28 - 140:33
    Gerist ekki! Þú ert "furðufugl" Þú ert "samsærisbulla"!
  • 140:34 - 140:37
    Og af öllum varnarháttunum í þessu kerfi
  • 140:37 - 140:40
    eru það tveir sem koma endurtekið upp.
  • 140:40 - 140:44
    Sá fyrsti er þessi hugmynd að kerfið hafi verið "forsenda"
  • 140:44 - 140:47
    efnislegra framfara sem við höfum séð á þessari plánetu.
  • 140:47 - 140:49
    Jæja...Nei.
  • 140:49 - 140:52
    Það eru tvær grunnforsendur sem
  • 140:52 - 140:55
    hafa valdið aukningu á þessum svokallaða "auð"
  • 140:55 - 140:57
    og fólksfjölgun sem við sjáum í dag.
  • 140:58 - 141:01
    Eitt: stigvaxandi framfarir á tækniframleiðslu;
  • 141:01 - 141:04
    þar af leiðandi vísindaleg hugvitsemi.
  • 141:04 - 141:09
    Og tvö: upphafleg uppgötvun á kolefnisorku í miklu magni
  • 141:09 - 141:13
    – sem er grunnurinn af öllu samfélagshagkerfinu í dag.
  • 141:13 - 141:15
    Frjálsi markaðurinn / auðvaldið / peninga-
  • 141:15 - 141:18
    markaðskerfið – hvað sem þú vilt kalla það –
  • 141:18 - 141:21
    hefur ekkert nema notfæra sér þessa atburði
  • 141:21 - 141:25
    með brengluðu drifkraftskerfi og handahófskenndu
  • 141:25 - 141:30
    stórlega ójöfnum aðferðum til að nýta og dreifa ávinningnum.
  • 141:30 - 141:34
    Seinni vörnin er herská félagsleg hlutdrægni
  • 141:34 - 141:36
    sem á sér rætur í áralöngum áróðri
  • 141:36 - 141:39
    sem sér öll önnur félagsleg kerfi
  • 141:39 - 141:41
    sem leiðin til svokallaðs "einveldis"
  • 141:41 - 141:45
    með allskonar áminningum um Stalín, Maó, Hitler...
  • 141:45 - 141:47
    og dauðatollana þeirral.
  • 141:47 - 141:50
    Jæja, eins miklir harðstjórar og þessir menn voru,
  • 141:50 - 141:54
    samhliða félagslegum aðferðum sem þeir viðhöfðu
  • 141:54 - 141:56
    þegar það kemur að dauða,
  • 141:56 - 141:58
    – þegar kemur að kerfisbundnum,
  • 141:58 - 142:00
    daglegum fjöldamorðum á fólki –
  • 142:00 - 142:05
    Þá ber engu í sögunni saman við það sem við höfum í dag.
  • 142:05 - 142:10
    Hungursneyðir – alla síðustu öld sögu okkar,
  • 142:10 - 142:13
    hafa ekki verið af völdum matarskorts.
  • 142:13 - 142:16
    Þær hafa verið af völdum afstæðrar fátæktar.
  • 142:16 - 142:20
    Auðlindum hagkerfisins var dreift svo ójafnt
  • 142:20 - 142:24
    að þeir fátæku höfðu einfaldlega ekki nóga peninga
  • 142:24 - 142:26
    til að kaupa matinn sem hefði verið
  • 142:26 - 142:29
    aðgengilegur ef þeir gætu haft efni á að borga fyrir hann.
  • 142:30 - 142:32
    Þetta er dæmi um innbyggt ofbeldi.
  • 142:32 - 142:37
    Annað dæmi: í Afríku og á öðrum svæðum –
  • 142:37 - 142:40
    Beinum athyglinni að Afríku –
  • 142:40 - 142:43
    eru tugir milljóna að deyja úr alnæmi.
  • 142:43 - 142:45
    Hvers vegna deyr fólkið?
  • 142:45 - 142:47
    Við getum meðhöndlað alnæmi.
  • 142:47 - 142:51
    Milljónir manna í auðugum löndum
  • 142:51 - 142:55
    hafa það fínt vegna þess
  • 142:55 - 142:57
    að til eru sem meðhöndla það.
  • 142:57 - 143:00
    Fólkið í Afríku sem er að deyja úr alnæmi
  • 143:00 - 143:03
    er ekki að deyja vegna HIV veirunnar...
  • 143:03 - 143:06
    það er að deyja vegna þess að það hefur ekki peninga
  • 143:06 - 143:09
    til að borga með fyrir lyf sem myndu bjarga lífi þess.
  • 143:09 - 143:11
    Gandhi sá þetta. Hann sagði:
  • 143:11 - 143:16
    "Banvænasta form ofbeldis er fátækt."
  • 143:16 - 143:18
    Og það er algjörlega rétt.
  • 143:18 - 143:23
    Fátækt drepur miklu fleira fólk en öll stríð sögunnar;
  • 143:23 - 143:26
    fleira fólk en allir morðingjar sögunnar;
  • 143:26 - 143:29
    fleiri en öll sjálfsmorð sögunnar...
  • 143:29 - 143:32
    það er ekki bara innbyggt ofbeldi sem drepur fleira fólk
  • 143:32 - 143:35
    heldur en allt atferlisofbeldi samanlagt
  • 143:35 - 143:38
    Innbyggt ofbeldi er líka
  • 143:38 - 143:41
    aðalorsök atferlisofbeldis.
  • 143:43 - 143:46
    Handan við hápunktinn
  • 143:47 - 143:51
    Olía er grunnur,
  • 143:51 - 143:55
    og viðvarandi í gegnum, mikilfengleika siðmenningarinnar.
  • 143:55 - 144:00
    Það eru 10 hitaeiningar af kolvetnisorku – olíu og jarðgasi –
  • 144:00 - 144:04
    í hverri hitaeiningu í fæðu sem þú og ég borðum í iðnvæddum heimi.
  • 144:04 - 144:07
    Áburður er búin til úr jarðgasi.
  • 144:07 - 144:09
    Skordýraeitur er búið til úr olíu.
  • 144:09 - 144:12
    Þú keyrir olíuknúnar vélar til þess að planta - plægja - vökva - uppskera
  • 144:12 - 144:14
    flytja - pakka. Þú vefur matnum
  • 144:14 - 144:17
    í plast - það er olía. Allt plast er olía.
  • 144:17 - 144:19
    Það eru 26,53 lítrar af olíu í hverju dekki.
  • 144:19 - 144:23
    Olían er allstaðar og allsráðandi. Og það er bara vegna
  • 144:23 - 144:25
    olíu að það eru 7 milljarðar manna eða
  • 144:25 - 144:28
    næstum 7 milljarðar á þessari plánetu akkúrat núna.
  • 144:28 - 144:30
    Koma þessarar ódýru og auðveldu orku
  • 144:30 - 144:32
    sem jafnast til dæmis á við
  • 144:32 - 144:36
    milljarða þræla sem vinna allan sólarhringinn
  • 144:36 - 144:40
    breytti heiminum á svo róttækan hátt síðustu öld
  • 144:40 - 144:43
    og fólksfjöldinn hefur aukist tífalt.
  • 144:43 - 144:48
    En, um 2050, geta olíubirgðir haldið uppi
  • 144:48 - 144:50
    minna en helming fólksfjöldans
  • 144:50 - 144:52
    í heiminum eins og hann lifir í dag.
  • 144:52 - 144:57
    Þannig að brýn þörf er á að aðlagast nýjum lífsstíl.
  • 144:57 - 145:01
    Heimurinn notar núna sex tunnur af olíu fyrir hverja tunnu sem finnst.
  • 145:01 - 145:03
    Fyrir fimm árum notaði hann fjórar
  • 145:03 - 145:05
    olíutunnur fyrir hverja tunnu sem fannst.
  • 145:05 - 145:07
    Eftir ár mun hann nota
  • 145:07 - 145:09
    átta olíutunnur fyrir hverja tunnu sem finnst.
  • 145:09 - 145:11
    Mér finnst óhugnanlegur
  • 145:11 - 145:16
    skortur á raunverulegri viðleitni stjórnvalda um allan heim
  • 145:16 - 145:20
    og iðnaðarleiðtogum um allan heim til að finna aðrar leiðir.
  • 145:20 - 145:24
    Við gerum hálfkaraðar tilraunir til að virkja meiri vindorku
  • 145:24 - 145:27
    og kannski eitthvað smá með sjávarföll...
  • 145:27 - 145:31
    við gerum tilraunir til að gera bílana okkar pínulítið skilvirkari
  • 145:31 - 145:34
    en það er ekkert sem gefur til kynna
  • 145:34 - 145:36
    að bylting sé í sjónmáli – þetta er allt frekar lítilvægt
  • 145:36 - 145:38
    og það finnst mér skelfilegt.
  • 145:38 - 145:42
    Og stjórnvöldin sem er stjórnað af þessum hagfræðingum
  • 145:42 - 145:45
    sem vilja ekki heyra það sem við erum að tala um
  • 145:45 - 145:50
    eru að reyna að örva neyslu til að endurheimta fyrri farsæld
  • 145:50 - 145:53
    með von um að endurheimta fortíðina.
  • 145:53 - 145:57
    Þau eru enn að prenta meiri peninga án tryggingar.
  • 145:57 - 145:59
    Þannig að, ef efnahagsástand lagast og
  • 145:59 - 146:01
    jafnar sig og hinn frægi vöxtur kemur aftur
  • 146:01 - 146:03
    verður hann skammvinnur vegna þess
  • 146:04 - 146:07
    að á stuttum tíma, mánuðum
  • 146:07 - 146:11
    frekar en árum, mun hann rekast á birgðahindrunina aftur;
  • 146:11 - 146:13
    það verður annað verðhrun –
  • 146:13 - 146:15
    og dýpri kreppa. Svo ég held
  • 146:15 - 146:17
    að nú hefjist vítahringur.
  • 146:17 - 146:19
    Hagvöxturinn á uppleið – verð hækkar
  • 146:19 - 146:21
    – allt hrynur. Þar erum við núna.
  • 146:21 - 146:25
    Svo byrjar allt að spretta upp aftur en nú höfum við þetta
  • 146:25 - 146:29
    svæði þar sem ekki er hægt að framleiða ódýra orku.
  • 146:29 - 146:32
    Við erum við toppinn – olíuframleiðsla er á niðurleið.
  • 146:32 - 146:35
    Það er engin leið að þú sért að fá meira úr jörðinni eða hraðar
  • 146:35 - 146:39
    sem þýðir að allt stoppar, olíuverðið lækkar
  • 146:39 - 146:45
    eins það gerði snemma 2009 en þar sem þú hefur "bata"
  • 146:45 - 146:47
    byrjar olíuverðið að hækka aftur.
  • 146:47 - 146:49
    Það hefur nýlega verið í kringum 80 dali
  • 146:49 - 146:52
    á tunnuna og það sem við sjáum er að jafnvel með 80 dali
  • 146:52 - 146:54
    fyrir tunnuna núna, samhliða fjárhagslegu og efnahagslu hruni
  • 146:54 - 146:56
    á fólk erfitt með að hafa efni á því.
  • 146:56 - 147:01
    Olíuframleiðsla í heiminum núna er um 86 milljón tunnur á dag.
  • 147:01 - 147:04
    Á 10 árum,
  • 147:04 - 147:08
    voru rúmlega 14 miiljón tunnur á dag sem þurfti að endurnýja.
  • 147:09 - 147:12
    Það er ekkert til sem getur komið
  • 147:12 - 147:15
    nálægt 1% að mæta þesskonar kröfum.
  • 147:15 - 147:17
    Ef ekkert gerist fljótlega
  • 147:17 - 147:21
    verður mikill orkuskortur.
  • 147:21 - 147:25
    Ég tel að stóru mistökin vera að skilja ekki
  • 147:25 - 147:29
    að fyrir áratug síðan hefði þurft markvisst átak
  • 147:29 - 147:30
    til þess að þróa
  • 147:30 - 147:32
    aðferðir til framleiðslu sjálfbærrar orku.
  • 147:32 - 147:35
    Ég held að það sé nokkuð sem að barnabörnin munu sjá
  • 147:35 - 147:40
    í algjöri vantrú. "Þið vissuð að þið
  • 147:40 - 147:42
    voruð að fást við endanlegar auðlindir...
  • 147:42 - 147:45
    hvernig gátuð þið mögulega byggt hagkerfið ykkar
  • 147:45 - 147:49
    á einhverju sem að var að hverfa?"
  • 147:49 - 147:51
    Í fyrsta skipti í sögu mannsins
  • 147:51 - 147:55
    stendur tegundin frammi fyrir eyðingu mikilvægustu auðlindarinnar,
  • 147:55 - 147:58
    miðlægri í afkomukerfi nútímans.
  • 147:58 - 148:00
    Og lokahnykkur þessa alls er
  • 148:00 - 148:02
    að jafnvel þó að olíubirgðir minnki enn meira
  • 148:02 - 148:05
    mun hagkerfið enn halda í blindni áfram
  • 148:05 - 148:07
    með hið krabbameinslaga vaxtarkerfi
  • 148:07 - 148:11
    svo að fólk geti keypt fleiri olíuknúna bíla
  • 148:11 - 148:16
    til að halda VLF og störfum ... og örva skortinn frekar.
  • 148:16 - 148:18
    Eru til lausnir til að leysa af hólmi
  • 148:18 - 148:20
    risavaxna kolefnahagkerfið?
  • 148:20 - 148:21
    Auðvitað.
  • 148:22 - 148:24
    En leiðin að framkvæmd þeirra breytinga
  • 148:24 - 148:28
    liggur ekki í gegnum samskiptareglur markaðskerfisins
  • 148:28 - 148:31
    þar sem nýjar lausnir er aðeins hægt
  • 148:31 - 148:34
    að framkvæma í gróðaskyni.
  • 148:34 - 148:37
    Fólk fjárfestir ekki í endurnýtanlegri orku
  • 148:37 - 148:40
    því það eru engir peningar í því til lengri eða skemmri tíma.
  • 148:40 - 148:43
    Og féð sem þarf til framkvæmdanna
  • 148:43 - 148:46
    veldur alltaf miklu fjárhagslegu tapi.
  • 148:46 - 148:49
    Þess vegna er engin peningaleg hvatning og í þessu
  • 148:49 - 148:53
    kerfi, ef engin peningaleg hvatning er, gerist ekkert.
  • 148:54 - 148:56
    Olíuskortur er
  • 148:56 - 148:59
    aðeins ein fjölda afleiðinga
  • 148:59 - 149:03
    umhverfis-félagslega hrunsins sem nú er í gangi.
  • 149:03 - 149:05
    Önnur hnignun viðkeur ferskvatni
  • 149:05 - 149:07
    – undirstöðu tilvistar okkar –
  • 149:07 - 149:09
    en nú mælist
  • 149:09 - 149:11
    vatnsskortur hjá 2.8 milljarðörðum manns
  • 149:12 - 149:16
    og þessi skortur nær 4 milljörðum árið 2030.
  • 149:16 - 149:18
    Matarframleiðsla:
  • 149:18 - 149:22
    Eyðilegging ræktanlegs lands, sem
  • 149:22 - 149:25
    99,7% alls matar kemur frá í dag
  • 149:25 - 149:29
    verður allt að 40 sinnum hraðar en það er endurbætur
  • 149:29 - 149:32
    og á síðustu 40 árunum, hafa 30%
  • 149:32 - 149:34
    ræktanlegs lands orðið ófrjótt.
  • 149:35 - 149:38
    Svo ekki sé minnst á að kolefni er burðarás
  • 149:38 - 149:40
    landbúnaðar í dag og þegar það hhverfurr ...
  • 149:40 - 149:43
    gerir matarframboðið það einnig.
  • 149:43 - 149:44
    Varðandi almenna auðlindanýtingu
  • 149:44 - 149:48
    í núverandi neyslumunstri, munum við
  • 149:48 - 149:51
    þurfa 2 plánetur árið 2030 til að halda okkur við.
  • 149:51 - 149:53
    Fyrir utan áframhaldandi eyðileggingu
  • 149:53 - 149:56
    lífs sem heldur uppi fjölbreytilegu lífríki
  • 149:56 - 149:58
    sem mun valda útdauðafaröldrum og
  • 149:58 - 150:01
    umhverfislegum óstöðugleika um allan hnöttinn.
  • 150:01 - 150:03
    Og með öllum þessum hnignunum
  • 150:03 - 150:05
    höfum við nærri veldisstækkandi fólksfjölgun
  • 150:05 - 150:08
    árið 2030 gætu verið fleiri en
  • 150:08 - 150:11
    8 milljarðar manns á plánetunni.
  • 150:11 - 150:14
    Orkuframleiðslan ein þyrfti að
  • 150:14 - 150:18
    aukast um 44% fyrir 2030 til að standa undir því.
  • 150:18 - 150:22
    Og þar sem peningar eru eini hvatinn til aðgerða
  • 150:22 - 150:24
    má reina með að eitthvað land
  • 150:24 - 150:26
    á Jörðinni muni hafa efni á
  • 150:26 - 150:30
    þeim gríðarlegu breytingum sem þarf að gera á landbúnaði
  • 150:30 - 150:33
    vatnsvinnslu, orkuframleiðslu og fleiru?
  • 150:33 - 150:35
    Þegar að alþjóðlega skuldapýramídasvindlið
  • 150:35 - 150:38
    er hægt og rólega að slökkva á öllum heiminum ...
  • 150:38 - 150:39
    Svo ekki sé minnst á staðreyndina að
  • 150:39 - 150:41
    atvinnuleysið í dag
  • 150:41 - 150:43
    verður venjulegt ástand
  • 150:43 - 150:46
    vegna tækniþróunar.
  • 150:46 - 150:48
    Störfin koma ekki aftur.
  • 150:48 - 150:51
    Og að lokum, hið félagslega samhengi.
  • 150:51 - 150:54
    Frá 1970 til 2010, hefur fátækt
  • 150:54 - 150:57
    á jörðinni tvöfaldast vegna þessa kerfis ..
  • 150:57 - 150:59
    og miðað við núverandi ástand –
  • 150:59 - 151:01
    heldur þú í hreinskilni að við munum sjá
  • 151:01 - 151:03
    eitthvað minna en meiri tvöfaldanir ...
  • 151:03 - 151:07
    meiri þjáningu og meira hungur?
  • 151:07 - 151:08
    Upphafið
  • 151:09 - 151:11
    Það verður enginn bati.
  • 151:11 - 151:13
    Þetta er engin efnahagskreppa
  • 151:13 - 151:16
    sem við komumst einhverntíma upp úr.
  • 151:16 - 151:18
    Ég held að tímabilið sem við sjáum eftir
  • 151:18 - 151:21
    næsta efnahagshrun verði gríðarlegar óeirðir.
  • 151:21 - 151:23
    Þegar atvinnuleysisbætur hætta að vera
  • 151:23 - 151:26
    borgaðar af því að ríkin eiga enga peninga eftir.
  • 151:26 - 151:30
    Og þegar hlutirnir versna svo mikið að fólk tapar trúnni
  • 151:30 - 151:34
    á kjörna leiðtoga sína, mun það heimta breytingar,
  • 151:34 - 151:37
    ef við drepum ekki hvort annað í ferlinu
  • 151:37 - 151:39
    eða eyðum umhverfinu.
  • 151:39 - 151:43
    Ég er hræddur um að á endanum verði ekki aftur snúið...
  • 151:43 - 151:46
    og það truflar mig ósegjanlega.
  • 151:46 - 151:50
    Við gerum allt til að forðast það.
  • 151:51 - 151:56
    Það er á hreinu að breytingar eru fyrir höndum í mannlegri tilvist...
  • 151:57 - 152:00
    Það sem við stöndum frammi fyrir er þessi
  • 152:00 - 152:03
    grundvallarbreyting frá því sem tíðkaðist á seinustu öld.
  • 152:03 - 152:06
    Það þarf að vera tenging milli hagkerfisins og
  • 152:06 - 152:08
    auðlinda plánetunnar,
  • 152:08 - 152:12
    auðlindinar verandi allt dýra- og plöntulíf;
  • 152:12 - 152:15
    heilbrigði hafanna og alls annars.
  • 152:15 - 152:18
    Hin peningalega hugmyndafræði mun ekki
  • 152:18 - 152:22
    sleppa tökunum fyrr en að seinasta manni dauðum.
  • 152:23 - 152:27
    Yfirstéttin myn mun gera allt til að halda völdum
  • 152:27 - 152:30
    og það verða menn að muna.
  • 152:30 - 152:32
    Þeir munu nota land- og sjóher og lygar...
  • 152:32 - 152:36
    eða hvað sem þeir þurfa að halda völdum.
  • 152:36 - 152:38
    Þeir gefast ekki upp
  • 152:38 - 152:43
    vegna þess að þeir vita ekki um annað kerfi sem styður völd þeirra.
  • 153:38 - 153:41
    [Í beinni frá New York]
  • 153:52 - 154:01
    [Alþjóðleg mótmæli lama efnahagskerfi]
  • 154:07 - 154:10
    [London - Beint]
  • 154:10 - 154:13
    [Kína - Beint]
  • 154:13 - 154:16
    [Suður Afríka - Beint]
  • 154:16 - 154:20
    [Spánn - Beint]
  • 154:20 - 154:24
    [Rússland - Beint]
  • 154:24 - 154:29
    [Kanada - Beint]
  • 154:29 - 154:35
    [Sádí Arabía - Beint]
  • 154:49 - 154:51
    [Glæpatíðni eykst á Vesturlöndum]
  • 154:51 - 154:54
    [SÞ lýsa yfir neyðarástandi á heimsvísu]
  • 154:54 - 154:57
    [Alþjóðlegt atvinnuleysi Nær 65%]
  • 154:57 - 155:00
    [Ótti um heimsstyrjöld heldur áfram]
  • 155:00 - 155:02
    [Skuldahrun veldur matarskorti]
  • 156:54 - 157:00
    [Takið það til baka]
  • 157:30 - 157:33
    [Þó engar fréttir af ofbeldi hafi borist á meðan
  • 157:33 - 157:37
    fordæmislaus mótmælin halda áfram
  • 157:37 - 157:40
    virðast upphæðir sem samsvara trilljónum dala
  • 157:40 - 157:43
    hafa kerfisbundið verið fjarlægðar af bankareikningum
  • 157:43 - 157:46
    um allan heim og síðan..
  • 157:46 - 157:49
    augljóslega verið hent fyrir
  • 157:49 - 157:53
    framan seðlabanka heimsins.]
  • 158:49 - 158:54
    [ÞETTA ER ÞINN HEIMUR]
  • 158:57 - 159:02
    [ÞETTA ER OKKAR HEIMUR]
  • 159:05 - 159:10
    [BYLTINGIN ER NÚNA]
  • 159:13 - 159:20
    [WWW.THEZEITGEISTMOVEMENT.COM]
Title:
Zeitgeist: Moving Forward - ENG MultiSub [FULL MOVIE]
Description:

more » « less
Duration:
02:41:25

Icelandic subtitles

Revisions