Τζέιν Φόντα: Η τρίτη πράξη της ζωής

Στην τρέχουσα γενιά, 30 επιπλέον χρόνια έχουν προστεθεί στο προσδόκιμο ζωής μας -- και τα χρόνια αυτά δεν είναι ούτε υποσημείωση ούτε παθολογία. Στο TEDxWomen, η Τζέιν Φόντα θέτει το ερώτημα, πώς μπορούμε να αναλογιστούμε τη νέα φάση στη ζωή μας.

Έχουν υπάρξει πολλές επαναστάσεις

μέσα στον τελευταίο αιώνα

αλλά ίσως καμία δεν είναι εξίσου σημαντική

με την επανάσταση της μακροζωίας.

Σήμερα ζούμε, κατά μέσο όρο,

34 χρόνια περισσότερο από τους προ-παππούδες μας.

Σκεφτείτε το.

Μια ολόκληρη δεύτερη ενήλικη ζωή

έχει προστεθεί στη διάρκεια ζωής μας.

Και όμως, ως επί το πλείστον,

ο πολιτισμός μας δεν έχει συμβιβαστεί με τη σημασία του γεγονότος.

Ζούμε ακόμα με το παλιό πρότυπο

της ηλικίας που σχηματίζει ένα τόξο.

Αυτή είναι η παρομοίωση, η παλιά παρομοίωση.

Γεννιέσαι, φτάνεις στο απόγειο στη μέση ηλικία

και βυθίζεσαι στο βαθύ γήρας.

(Γέλια)

Η ηλικία ως παθολογία.

Πολλοί όμως σήμερα --

φιλόσοφοι, καλλιτέχνες, γιατροί, επιστήμονες --

ρίχνουν μια νέα ματιά σε αυτό που αποκαλώ τρίτη πράξη,

στις τρεις τελευταίες δεκαετίες της ζωής.

Συνειδητοποιούν ότι πρόκειται για ένα στάδιο ανάπτυξης της ζωής

με τη δική του σημασία --

τόσο διαφορετικό από τη μέση ηλικία

όσο και η εφηβεία από την παιδική ηλικία.

Και ρωτούν -- όλοι πρέπει να ρωτάμε --

πώς θα αξιοποιήσουμε αυτόν τον χρόνο;

Πώς θα τον ζήσουμε καλά;

Ποια είναι η κατάλληλη νέα παρομοίωση

για τη γήρανση;

Τον τελευταίο χρόνο ερευνώ και γράφω για το θέμα.

Και κατέληξα ότι

μια πιο κατάλληλη παρομοίωση για τη γήρανση

είναι η σκάλα --

η ανοδική πορεία του ανθρώπινου πνεύματος,

που μας φέρνει κοντά στη σοφία, την ολότητα

και την αυθεντικότητα.

Η ηλικία όχι σαν παθολογία.

Η ηλικία σαν δυνατότητα.

Και ξέρετε κάτι;

Αυτή η δυνατότητα δεν είναι για λίγους και τυχερούς.

Φαίνεται πως

οι περισσότεροι άνω των 50

νιώθουν καλύτερα, είναι λιγότερο πιεσμένοι,

είναι λιγότερο εχθρικοί, λιγότερο αγχωμένοι.

Τείνουμε να βλέπουμε ομοιότητες

παρά διαφορές.

Κάποιες μελέτες λένε ακόμη

ότι είμαστε και πιο ευτυχισμένοι.

Δεν το περίμενα καθόλου, πιστέψτε με.

Στην οικογένειά μου είχαμε πολλούς καταθλιπτικούς.

Πλησιάζοντας τα 50,

ξυπνούσα το πρωί

και οι πρώτες έξι σκέψεις που έκανα ήταν αρνητικές.

Και αυτό με τρόμαζε.

Θεέ μου, έλεγα.

Θα γίνω μια γεροπαράξενη.

Αλλά τώρα που βρίσκομαι ακριβώς στη μέση της τρίτης πράξης μου,

συνειδητοποιώ ότι ποτέ δεν ήμουν πιο ευτυχισμένη.

Νιώθω ένα ισχυρό αίσθημα ευημερίας.

Και ανακάλυψα

ότι όταν βρίσκεσαι στην τρίτη ηλικία

και δεν την κοιτάζεις απ' έξω,

ο φόβος καταλαγιάζει.

Βλέπεις ότι είσαι ακόμα ο εαυτός σου --

ίσως και πιο πολύ ακόμα.

Ο Πικάσο είπε κάποτε, "Χρειάζεται πολύς χρόνος για να γίνεις νέος".

(Γέλια)

Δεν θέλω να εξιδανικεύσω τη γήρανση.

Προφανώς, δεν υπάρχει εγγύηση

ότι μπορεί να αποτελέσει εποχή ευόδωσης και ανάπτυξης.

Ένα κομμάτι οφείλεται στην τύχη.

Ένα κομμάτι οφείλεται προφανώς στη γενετική.

Το ένα τρίτο στην πραγματικότητα οφείλεται στη γενετική.

Και γι' αυτό δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά.

Αλλά για τα δύο τρίτα

της καλής μας πορείας στην τρίτη πράξη

μπορούμε να κάνουμε κάτι.

Θα συζητήσουμε τι μπορούμε να κάνουμε

για να είναι πραγματικά επιτυχημένα αυτά τα επιπλέον χρόνια

και να τα χρησιμοποιήσουμε για να κάνουμε τη διαφορά.

Θα σας πω κάτι για τη σκάλα,

μια παράδοξη παρομοίωση για ηλικιωμένους

δεδομένου ότι πολλοί δυσκολεύονται με τις σκάλες.

(Γέλια)

Κι εγώ επίσης.

Όπως ίσως γνωρίζετε,

όλος ο κόσμος διέπεται από έναν καθολικό νόμο:

της εντροπίας, τον δεύτερο θερμοδυναμικό νόμο.

Εντροπία σημαίνει ότι τα πάντα στον κόσμο, τα πάντα,

βρίσκονται σε κατάσταση ύφεσης και φθοράς,

σαν τόξο.

Μία εξαίρεση υπάρχει σε αυτόν τον καθολικό νόμο

και αυτή είναι το ανθρώπινο πνεύμα,

το οποίο μπορεί να συνεχίσει να εξελίσσεται ανοδικά --

στη σκάλα --

και να μας οδηγεί στην ολότητα,

την αυθεντικότητα και τη σοφία.

Να ένα παράδειγμα του τι εννοώ,

Αυτή η ανοδική πορεία

μπορεί να συμβεί ακόμα και όταν υπάρχουν ακραίες σωματικές προκλήσεις.

Πριν τρία χρόνια περίπου,

διάβασα ένα άρθρο στους Νιου Γιορκ Τάιμς.

Για έναν άντρα ονόματι Νιλ Σέλινγκερ --

57 ετών, συνταξιούχο δικηγόρο --

που είχε γραφτεί σε συγγραφική ομάδα στο κολέγιο Σάρα Λόρενς

όπου ανακάλυψε τη φωνή του ως συγγραφέας.

Δύο χρόνια μετά,

διαγνώστηκε με πλάγια μυατροφική σκλήρυνση.

Μια τρομερή ασθένεια. Ανίατη.

Καταστρέφει το σώμα αλλά ο νους παραμένει άθικτος.

Στο άρθρο, ο κ. Σέλινγκερ έγραψε τα εξής

για να περιγράψει αυτό που του συνέβαινε.

Έγραψε,

"Καθώς οι μύες μου εξασθενούσαν,

η γραφή μου δυνάμωνε.

Καθώς έχανα αργά την ομιλία μου,

κέρδιζα τη φωνή μου.

Καθώς συρρικνωνόμουν, μεγάλωνα.

Κι έχασα τόσα πολλά,

που τελικά άρχισα να ανακαλύπτω τον εαυτό μου".

Ο Νιλ Σέλινγκερ ενσαρκώνει για μένα,

την ανάβαση στη σκάλα

στην τρίτη πράξη του.

Όλοι γεννιόμαστε με πνεύμα, όλοι μας

αλλά μερικές φορές καταρρακωνόμαστε

από τις προκλήσεις της ζωής,

τη βία, την κακομεταχείριση, την παραμέληση.

Ίσως οι γονείς μας να υπέφεραν από κατάθλιψη.

Ίσως να μην μπορούσαν να μας αγαπήσουν

ξέχωρα από την πορεία μας στον κόσμο.

Ίσως μας πονάει ακόμα

κάτι στο σώμα μας, κάποιο τραύμα.

Ίσως νιώθουμε ότι πολλές σχέσεις μας δεν έκλεισαν τον κύκλο τους.

Νιώθουμε κάτι ανεκπλήρωτο.

Ίσως ο σκοπός της τρίτης πράξης

είναι να ολοκληρώσουμε το έργο της ολοκλήρωσης του εαυτού μας.

Σε μένα ξεκίνησε καθώς πλησίαζα την τρίτη πράξη μου,

στα 60στά μου γενέθλια.

Πώς θα την ζούσα;

Τι έπρεπε να επιτύχω στην τελική πράξη;

Και συνειδητοποίησα, ότι προκειμένου να ξέρω πού πήγαινα,

έπρεπε να ξέρω από πού ερχόμουν.

Κι έτσι γύρισα πίσω

και μελέτησα τις δύο πρώτες πράξεις μου,

προσπαθώντας να καταλάβω ποια ήμουν τότε,

ποια πραγματικά ήμουν --

όχι ποια μου έλεγαν ότι ήμουν οι γονείς μου ή ο κόσμος,

ούτε σαν ποια μου φέρονταν.

Ποια ήμουν όμως; Ποιοι ήταν οι γονείς μου --

όχι σαν γονείς αλλά σαν άνθρωποι;

Ποιοι ήταν οι παππούδες μου;

Πώς φέρονταν στους γονείς μου;

Τέτοια πράγματα.

Μερικά χρόνια μετά ανακάλυψα

ότι η διαδικασία που είχα περάσει

ονομάζεται από τους ψυχολόγους

"ανασκόπηση ζωής".

Και λένε ότι μπορεί να δώσει νέα σημασία

και διαύγεια και νόημα

στη ζωή ενός ανθρώπου.

Ίσως ανακαλύψετε, όπως εγώ,

ότι πολλά για τα οποία πιστεύατε ότι φταίγατε,

πολλά τα οποία σκεφτόσασταν για τον εαυτό σας,

δεν είχαν στην ουσία καμία σχέση με εσάς.

Δεν φταίγατε εσείς. Εσείς είστε μια χαρά.

Και μπορείτε να γυρίσετε πίσω

και να τους συγχωρήσετε

και να συγχωρήσετε τον εαυτό σας.

Μπορείτε να απελευθερωθείτε

από το παρελθόν σας.

Μπορείτε να δοκιμάσετε να αλλάξετε

τη σχέση σας με το παρελθόν σας.

Όταν τα έγραφα αυτά,

ανακάλυψα ένα βιβλίο με τίτλο "Αναζητώντας το νόημα της ζωής"

του Βίκτορ Φρανκλ.

Ο Βίκτορ Φρανκλ ήταν ένας Γερμανός ψυχίατρος

ο οποίος έζησε πέντε χρόνια σε στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί.

Έγραψε ότι, όταν ήταν στο στρατόπεδο,

μπορούσε να ξεχωρίσει, αν ποτέ τους ελευθέρωναν,

ποιοι θα ήταν καλά

και ποιοι όχι.

Και έγραψε το εξής:

"Όλα όσα έχεις στη ζωή, μπορούν να σου τα στερήσουν,

εκτός από ένα,

την ελευθερία να επιλέξεις

τη στάση που θα κρατήσεις

απέναντι σε μια κατάσταση.

Αυτό καθορίζει

την ποιότητα της ζωής που ζήσαμε --

όχι κατά πόσον ήμασταν πλούσιοι ή φτωχοί,

διάσημοι ή άγνωστοι,

υγιείς ή καταπονημένοι.

Αυτό που καθορίζει την ποιότητα της ζωής μας

είναι η σχέση μας με την πραγματικότητα,

η σημασία που της δίνουμε,

η στάση προσκόλλησης που έχουμε,

η σκέψη που της επιτρέπουμε να γεννήσει".

Ίσως ο κεντρικός σκοπός της τρίτης πράξης

να είναι να γυρίσουμε πίσω και να δοκιμάσουμε, αν γίνεται,

να αλλάξουμε τη σχέση μας

με το παρελθόν.

Η έρευνα για τις γνωστικές λειτουργίες δείχνει

ότι όταν μπορέσουμε να το κάνουμε,

έχουμε εμφανή νευρολογικά αποτελέσματα --

στον εγκέφαλο δημιουργούνται νευρικές οδοί.

Αν στο πέρασμα του χρόνου,

έχετε αντιδράσει αρνητικά σε γεγονότα και άτομα του παρελθόντος,

οι νευρικές οδοί καταγράφονται

από χημικά και ηλεκτρικά σήματα που αποστέλλονται μέσω του εγκεφάλου.

Και με τον καιρό, οι νευρικές οδοί εδραιώνονται,

γίνονται ο κανόνας --

ακόμα και αν δεν μας κάνουν καλό

επειδή μας προκαλούν πίεση και άγχος.

Αν όμως,

μπορούμε να γυρίσουμε πίσω και να αλλάξουμε τη σχέση μας,

φανταστούμε εκ νέου τη σχέση μας

με τα άτομα και τα γεγονότα του παρελθόντος,

οι νευρικές οδοί μπορούν να αλλάξουν.

Και αν μπορούμε να διατηρούμε

τα πιο θετικά συναισθήματα για το παρελθόν,

τότε αυτό γίνεται ο νέος κανόνας.

Σαν να ρυθμίζετε εκ νέου έναν θερμοστάτη.

Δεν είναι οι εμπειρίες

που μας κάνουν σοφούς,

η σκέψη πάνω στις εμπειρίες που είχαμε

μας κάνει σοφούς --

και μας βοηθάει να ολοκληρωθούμε,

μας χαρίζει σοφία και αυθεντικότητα.

Μας βοηθάει να γίνουμε αυτό που θα μπορούσαμε να είχαμε γίνει.

Οι γυναίκες ξεκινούν ολοκληρωμένες, αυτό δεν κάνουμε;

Όταν είμαστε μικρές, ξεκινάμε όλο μαχητικότητα -- και δεν σηκώνουμε πολλά-πολλά.

Έχουμε πυγμή.

Είμαστε το κέντρο της ζωής μας.

Αλλά πολύ συχνά,

πολλές, αν όχι οι περισσότερες, όταν φτάνουμε στην εφηβεία,

αγωνιούμε να ενσωματωθούμε και να είμαστε δημοφιλείς.

Και καταλήγουμε το κέντρο και το αντικείμενο της ζωής τρίτων.

Τώρα, όμως, στην τρίτη πράξη μας,

ίσως μπορούμε

να γυρίσουμε πίσω από όπου ξεκινήσαμε

και να το συνειδητοποιήσουμε για πρώτη φορά.

Και αν το καταφέρουμε,

δεν θα είναι μόνο για εμάς.

Οι γυναίκες τρίτης ηλικίας

αποτελούν τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα στον κόσμο.

Αν γυρίσουμε πίσω και επαναπροσδιορίσουμε τον εαυτό μας

και ολοκληρωθούμε,

θα δημιουργήσουμε μια πολιτισμική μετατόπιση στον κόσμο

και θα δώσουμε παράδειγμα στις νεότερες γενιές

ώστε να συλλογιστούν εκ νέου τη δική τους ζωής.

Σας ευχαριστώ πολύ.

(Χειροκρότημα)