Ai đã sáng lập Vương quốc Đại Zimbabwe? Lý do là gì? - Breeanna Elliott

Xem bài giảng đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/who-built-great-zimbabwe-and-why-breeanna-elliott

Vương quốc Đại Zimbabwe là một đế chế rất thịnh vượng thời Trung cổ, thuộc đất nước Zimbabwe ngày nay. Với quy mô di tích lớn thứ hai trong châu Phi, lịch sử nơi đây trở thành đề tài tranh luận sôi nổi kéo dài hàng thậm kỷ, với hai câu hỏi chính: Ai đã sáng lập nên vương quốc, và lý do là gì? Hãy cùng tìm hiểu điều đó với Breeanna Elliott.

Bài giảng bởi Breeanna Elliott, đồ hoạ bởi JodyPrody.

Trải dài trên khắp một vùng rộng lớn
của nam Phi

là những tàn tích đồ sộ
của thành phố Zimbabwe vĩ đại,

một thành phố đá Trung cổ phồn thịnh
đến kinh ngạc.

Tọa lạc tại đất nước Zimbabwe,

đây là khu di tích quy mô lớn bậc nhất
ở trung và nam Phi

và lớn thứ hai trên toàn châu lục,
chỉ sau Kim tự tháp Ai Cập.

Nhưng lịch sử về vùng đất này
vẫn gây nhiều tranh cãi,

kéo dài hàng thập kỷ xoay quanh
việc ai đã xây nên nó và lí do là gì.

Tên thành phố bắt nguồn
bằng từ "madzimbabwe" trong tiếng Shona,

có nghĩa là ngôi nhà lớn bằng đá,

bởi những tảng đá khổng lồ để xây nhà
có chiều cao lên tới mười mét

và chiều dài tới 250 mét.

Chính vì sự kỳ vĩ
cả về kích thước lẫn lịch sử,

vào năm 1986, thành phố đã được
UNESCO công nhận là Di sản Thế giới.

Vào thế kỷ 14 và 15, nơi đây
là một đô thị thịnh vượng.

Trải rộng trên diện tích
gần 8 ki-lô-mét vuông,

Zimbabwe Vĩ Đại nổi tiếng bởi ba khu vực:

Cung điện trên đồi là nơi ở của vua;

Cấm Cung là nơi ở của hoàng gia,

và Khu thung lũng,
là nơi ở của thường dân.

Những người đứng đầu có
sức mạnh về cả kinh tế lẫn tôn giáo.

Trong thời kỳ cực thịnh,

số dân trong thành lên đến 18.000 người,

là một trong số các trung tâm thương mại
hàng đầu châu Phi thời bấy giờ.

Động lực khiến Đại Zimbabwe
phát triển nhanh đến vậy

là nhờ một hệ thống
giao thương xuyên lục địa.

Việc liên thông với các trung tâm kinh tế
ở khu vực bờ biển Swahili phía đông Phi,

giúp nó trở thành một phần trong hệ thống
vận tải hàng hoá xuyên Ấn Độ Dương.

Thành phố trở nên giàu có
nhờ kiểm soát nguồn hàng và vận tải

của những mặt hàng giá trị nhất:

vàng,

ngà voi,

và đồng.

Bằng sức mạnh về thương mại,
nó đã mở rộng tầm ảnh hưởng

trên khắp các lục địa,

thiết lập quan hệ với người Ả-rập
và Ấn Độ trong suốt quá trình phát triển.

Các nhà khảo cổ đã chắp nối
các chi tiết về lịch sử nới đây

thông qua những hiện vật khai quật được.

Họ tìm thấy những mảnh gốm
và kính vỡ từ châu Á,

những đồng tiền còn mới
tại thành phố cảng Kilwa Kisiwani

cách đó hơn 2.400 ki-lô-mét.

Họ cũng tìm thấy các tượng
hình chim bằng đá steatite,

chúng biểu tượng cho những người
cai trị thành phố;

và các mảnh xương mác được tìm thấy
quanh khu vực sinh sống của Hoàng gia,

thể hiện sự khác biệt trong chế độ ăn uống
của quý tộc và thường dân.

Đồng thời chúng còn là những manh mối
về sự diệt vong của thành phố.

Tính đến thế kỷ 15,

các công trình kiến trúc là những gì
còn sót lại của Đại ZImbabwe.

Bằng chứng khảo cổ
chỉ ra nguyên nhân do dân số đông

và môi trường ô nhiễm,

cộng thêm sự canh tác quá mức
dẫn đến thoái hoá đất.

Khi mất mùa xảy ra
và điều kiện sống suy giảm,

dân cư thành phố được cho là đã di tản

và tập hợp tại khu vực
Mutapa và Torwa gần đó.

Nhiều thế kỷ sau, tầm ảnh hưởng
của Zimbabwe Vĩ Đại vẫn tiếp diễn

với các động cơ chính trị

khi người ta tranh cãi về việc
ai đã xây nên thành phố đá này.

Trong quá trình thuộc địa hóa châu Phi
của người châu Âu,

họ khẳng định những phế tích đó
không thể do người châu Phi xây dựng nên.

Vì không hề có bằng chứng
trên giấy tờ,

họ đã dùng các câu chuyện thần thoại
để giải thích sự kỳ vĩ của Đại Zimbabwe.

Một số nghĩ nó chứng thực
cho câu chuyện trong Kinh Thánh,

về hoàng hậu Sheba sống trong giàu sang.

Số khác gcho rằng thành phố
được xây nên bởi người Hy Lạp cổ đại.

Vào đầu thế kỷ 20,
sau những đợt khai quật kỹ lưỡng,

nhà khảo cổ David Randall-MacIver

đưa ra các bằng chứng rõ ràng,
thể hiện Đại Zimbabwe

được xây nên bởi chính cư dân bản địa.

Tuy nhiên, vào thời bấy giờ,
chính quyền thuộc địa của người da trắng

cố gắng chống lại điều đó, bởi lẽ chúng
đã bác bỏ thứ "lẽ phải" của cuộc xâm lược.

Thật ra, chính phủ thực dân
đã khuyến khích các nhà sử học

tạo ra bằng chứng giả để bác bỏ
nguồn gốc châu Phi của thành phố.

Tuy nhiên, theo thời gian,
các bằng chứng có cơ sở đã áp đảo,

để chứng minh rằng Zimbabwe Vĩ Đại
được xây nên bởi người châu Phi.

Trong thập niên 60 và 70,

Đại Zimbabwe là một biểu tượng quan trọng
của phong trào dân tộc tại châu Phi,

lan rộng ra khắp châu lục.

Ngày nay, di tích này,

thể hiện trên quốc kỳ Zimbabwe bằng
một bức tượng hình chim,

và mãi là niềm tự hào quốc gia
và một biểu tượng văn hoá quan trọng.