Τζορτζέτ Μουλάιρ: Η τραγωδία των ορφανοτροφείων

Τα ορφανοτροφεία κοστίζουν και μπορούν να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη βλάβη, τόσο νοητική όσο και σωματική για τους τροφίμους του -- όμως γιατί είναι ακόμα τόσο πανταχού παρόντα; Η Τζωρτζέτ Μουλάιρ περιγράφει πολύ σοβαρά την τραγωδία των ορφανοτροφείων και μας παροτρύνει να σταματήσουμε να τα εμπιστευόμαστε, βρίσκοντας εναλλακτικούς τρόπους υποστήριξης παιδιών που το έχουν ανάγκη.

Σε όλη την Ευρώπη και τη Κεντρική Ασία,

σχεδόν ένα εκατομμύριο παιδιά ζουν σε μεγάλα

οικιστικά ιδρύματα, γνωστά συνήθως ως ορφανοτροφεία.

Οι περισσότεροι άνθρωποι φαντάζονται τα ορφανοτροφεία ως ένα καλό περιβάλλον

που ενδιαφέρεται για τα παιδιά.

Άλλοι γνωρίζουν περισσότερα για τις συνθήκες διαβίωσης εκεί,

αλλά ακόμη πιστεύουν πως είναι ένα αναγκαίο κακό.

Στο κάτω κάτω, πού αλλού θα βάζαμε όλα εκείνα τα παιδιά

που δεν έχουν γονείς;

Όμως 60 χρόνια έρευνας έχουν δείξει

ότι το να χωρίζονται τα παιδιά από τις κοικογένειές τους

κα να μπαίνουν σε μεγάλα ιδρύματα

βλάπτει σοβαρά την υγεία και την ανάπτυξή τους

και αυτό είναι ιδιαίτερα αληθές για τα βρέφη.

Όπως γνωρίζουμε, τα μωρά γεννιούνται

χωρίς να έχουν ολοκληρωμένη την ανάπτυξη των μυών τους

και σ' αυτό συμπεριλαμβάνεται ο εγκέφαλος.

Κατά τα πρώτα τρία χρόνια της ζωής, ο εγκέφαλος αναπτύσσεται

ως το τελικό του μέγεθος και το μεγαλύτερο μέρος αυτής της ανάπτυξης

συντελείται τους πρώτους έξι μήνες. Ο εγκέφαλος αναπτύσσεται

ανταποκρινόμενος σε εμπειρία και διέγερση.

Κάθε φορά που ένα μικρό μωρό μαθαίνει κάτι καινούριο --

να εστιάζει τα μάτια του,

να μιμήται μια κίνηση ή μια έκφραση του προσώπου,

να πιάσει κάτι, να σχηματίσει μια λέξη ή να καθήσει --

καινούριες συναπτικές σχέσεις χτίζονται μέσα στον εγκέφαλο.

Οι νέοι γονείς ξαφνιάζονται από την ταχύτητα αυτής της μάθησης.

Ορθώς εκπλήσσονται και ευχαριστιούνται με την εξυπνάδα των παιδιών τους.

Επικοινωνούν την ευχαρίστησή τους στα παιδιά τους,

που ανταποκρίνοντια με χαμόγελα

και την επιθυμία να καταφέρουν περισσότερα και να μάθουν περισσότερα.

Αυτός ο σχηματισμός του ισχυρού δεσμού μεταξύ παιδιού και γονιού

βάζει τους θεμέλιους λίθους για τη φυσική, κοινωνική,

γλωσσική, νοητική και ψυχοκινητική ανάπτυξη.

Είναι το πρότυπο για όλες τις μελλοντικές σχέσεις με φίλους,

με συντρόφους και με τα δικά τους παιδιά.

Συμβαίνει τόσο φυσικά στις περισσότερες οικογένειες

που ούτε καν το παρατηρούμε. Οι περισσότεροι από εμάς δε γνωρίζουμε

το πόσο σημαντικό είναι για την ανθρώπινη ανάπτυξη και, κατά συνέπεια

για την ανάπτυξη μιας υγειούς κοινωνίας.

Μόνο όταν κάτι πάει λάθος αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε

τη σημασία των οικογενειών για τα παιδιά.

Τον Αύγουστο του 1993, είχα την πρώτη μου ευκαιρία να γίνω μάρτυρας

σε μεγάλη κλίμακα της επίδρασης που έχει στα παιδιά

η ιδρυματοποίηση και η απουσία γονιών.

Όσοι από εμάς θυμόμαστε τις περιγραφές των εφημερίδων

που αποκαλύφθηκαν στη Ρουμανία μετά την επανάσταση του 1989,

θα θυμηθούμε τις φρικτές συνθήκες σε ορισμένα από αυτά τα ιδρύματα.

Μου ζητήθηκε να βοηθήσω το διευθυντή ενός μεγάλου ιδρύματος

να βοηθήσω να αποτραπεί ο χωρισμός των παιδιών από τις οικογένειές τους.

Η στέγαση 550 μωρών, αυτή ήταν η παρουσίαση του ορφανοτροφείου επί Τσαουσέσκου,

κι έτσι μου είπαν ότι οι συνθήκες ήταν πολύ καλύτερες.

Έχοντας δουλέψει με πολλά μικρά παιδιά, περίμενα

στο ίδρυμα να γίνεται χαμός από φασαρία,

αλλά ήταν τόσο ήσυχα όσο ένα μονστήρι.

Ήταν δύσκολο να πιστέψω πως υπήρχαν παιδιά εκεί μέσα,

όμως ο διευθυντής με ξενάγησε από δωμάτιο σε δωμάτιο,

που το καθένα περιείχε σειρές επί σειρών κούνιες

μέσα σε καθεμία από τις οποίες βρισκόταν ένα παιδί που κοιτούσε το άπειρο.

Μέσα σε ένα δωμάτιο με 40 νεογέννητα, δεν έκλαιγε ούτε ένα.

Κι όμως μπορούσα να δω λερωμένες πάνες και μπορούσα να δω

πως μερικά από τα παιδιά ήταν ανήσυχα,

όμως η μόνη φασαρία ήταν ένα σιγανό, συνεχές βογκητό.

Η προϊσταμένη νοσοκόμα μου είπε υπερήφανα,

«Βλέπετε, τα παιδιά μας έχουν πολύ καλή ανατροφή».

Μέσα στις επόμενες ημέρες άρχισα να συνειδητοποιώ

πως αυτή η ησυχία δεν ήταν ασυνήθιστη.

Τα νεοεισερχόμενα μωρά θα έκλαιγαν τις πρώτες ώρες

αλλά οι απαιτήσεις τους δε θα ικανοποιούνταν κι έτσι

έμθαν να μην ενοχλούν. Μέσα σε λίγες ημέρες

ήταν απαθή, σε λήθαργο και κοιτούσαν το άπειρο

όπως όλα τα υπόλοιπα.

Με το πέρασμα των χρόνων, πολλοί άνθρωποι και πολλές δημοσιεύσεις

κατηγόρησαν το προσωπικό στα ιδρύματα

για τη βλάβη που προξένησαν στα παιδιά, όμως συχνά ένα μέλος

του προσωπικού φρόντιζε 10, 20 ή ακόμη και 40 παιδιά.

Επομένως δεν είχαν άλλη επιλογή από το να εφαρμόσουν ένα πειθαρχειμένο πρόγραμμα.

Τα παιδιά έπρεπε να ξυπνήσουν στις 7 και να ταϊστούν στις 7:30.

Στις 8, οι πάνες τους έπρεπε να αλλαχτούν κι έτσι ένα μέλος του προσωπικού

μπορεί να είχε μόνο 30 λεπτά για να ταΐσει 10 ή 20 παιδιά.

Αν ένα παιδί λερώσει την πάνα τους στις 8:30, θα πρέπει να περιμένει

αρκετές ώρες ώστε να μπορέσει να αλλαχτεί ξανά.

Η καθημερινή επαφή του παιδιού με ένα άλλο ανθρώπινο ον

μειώνεται σε μερικά βιαστικά λεπτά ταΐσματος και αλλαγής πάνας,

διαφορετικά η μόνη τους διέγερση είναι το ταβάνι.

οι τοίχοι και τα κάγκελα από τις κούνιες τους.

Από την πρώτη μου επίσκεψη στο ίδρυμα του Τσαουσέσκου,

έχω δει εκατοντάδες τέτοια μέρη σε 18 χώρες,

από την Τσεχία μέχρι το Σουδάν.

Σε όλες αυτές τις διαφορετικές χώρες και κουλτούρες,

τα ιδρύματα και το ταξίδι του παιδιού μέσα σ' αυτά,

είναι το ίδιο καταθλιπτικό.

Η έλλειψη κινήτρου συχνά οδηγεί με αυτοδιεγερτικές συμπεριφορές

όπως το ανέμισμα των χεριών, η κίνηση πίσω και μπρος

ή η εχθρικότητα και σε μερικά ιδρύματα χρησιμοποιούνται

ψυχιατρικά φάρμακα για τον έλεγχο της συμπεριφοράς αυτών των πιαδιών,

ενώ σε άλλα, τα παιδιά είναι δεμένα προκειμένου να τα εμποδίσουν

να κάνουν κακό στον εαυτό τους ή σε άλλους.

Αυτά τα παιδιά γρήγορα χαρακτηρίζονται ως παιδιά με αναπηρίες

και μεταφέρονται σε ένα άλλο ίδρυμα για παιδιά με αναπηρίες.

Τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά δε θα βγουν ποτέ ξανά από το ίδρυμα.

Εκείνα που δεν έχουν αναπηρίες, στην ηλικία των τριων

μεταφέρονται σε ένα ακόμη ίδρυμα και στην ηλικία των επτά,

σε ένα ακόμη ίδρυμα. Διαχωρισμένα ανάλογα με την ηλικία και το φύλο,

χωρίζονται αυθαίρετα από τα αδέρφια τους,

συχνά χωρίς καν την ευκαιρία να αποχαιρετηθούν.

Σπανίως υπάρχει αρκετό φαγητό. Συχνά πεινούν.

Τα μεγαλύτερα παιδιά εκφοβίζουν τα μικρότερα. Μαθαίνουν

να επιβιώνουν. Μαθαίνουν να υπερασπίζονται τον εαυτό τους, αλλιώς θα καταρρεύσουν.

Όταν φύγουν από το ίδρυμα, δυσκολεύονται πραγματικά

να ανταπεξέλθουν και να ενταχθούν στην κοινωνία.

Στη Μολδαβία, νεαρές γυναίκες που μεγάλωσαν σε ιδρύματα

είναι 10 φορές πιο πιθανό να γίνουν θύματα εμπορίας γυναικών από τις συνομήλικές τους

και μια ρώσικη μελέτη έδειξε ότι δύο χρόνια αφού φύγουν από το ίδρυμα,

οι νεαροί ενήλικες, το 20 τοις εκατό εξ' αυτών, είχαν ποινικό ιστορικό,

14 τοις εκατό συμμετείχαν στην πορνεία

και 10 τοις εκατό είχαν αφαιρέσει οι ίδιοι τη ζωή τους.

Γιατί όμως υπάρχουν τόσα πολλά ορφανά στην Ευρώπη

ενώ δεν υπήρξε πραγματικά μεγάλος πόλεμος ή καταστροφή τα τελευταία χρόνια;

Στην πραγματικότητα, πάνω από το 95 τοις εκατό αυτών των παιδιών έχουν γονείς που είναι εν ζωή

και οι κοινωνίες τείνουν να κατηγορούν αυτούς τους γονείς

διότι εγκατέλειψαν τα παιδιά τους, όμως η έρευνα δείχνει πως

οι περισσότεροι γονείς θέλουν τα παιδιά τους και οι κύριοι λόγοι

πίσω από την ιδρυματοποίηση

είναι η φτώχεια, η αναπηρία και η εθνικότητα.

Πολλές χώρες δεν έχουν σχολεία που καταπολεμούν τον αποκλεισμό

κι έτσι ακόμα και παιδιά με πολύ μικρή αναπηρία

στέλνονται εσώκλειστα σε ειδικά σχολεία

στην ηλικία των έξι ή επτά ετών.

Το ίδρυμα μπορεί να είναι εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από το πατρικό σπίτι.

Αν η οικογένεια είναι φτωχή, τους είναι δύσκολο να τα επισκέπτονται

και σταδιακά η σχέση καταρρέει.

Πίσω από καθένα από τα εκατομμύρια παιδιά στα ιδρύματα,

υπάρχει συνήθως η ιστορία γονιών που είναι απελπισμένοι

και νιώθουν πως έχουν εξαντλήσει τις επιλογές τους, όπως η Ναταλία στη Μολδαβία,

που είχε μόνο χρήματα για να θρέψει το μωρό της

κι έτσι αναγκάστηκε να στείλει το μεγάλο της γιο στο ίδρυμα.

Ή η Ντέσι στη Βουλγαρία, που φρόντιζε τα τέσσερα παιδιά της στο σπίτι

μέχρι που πέθανε ο άντρας της,

αλλά μετά έπρεπε να βγει να δουλέψει

και χωρίς καμία υποστήριξη, ένιωσε πως δεν είχε άλλη επιλογή

από το να βάλει το ένα της παιδί με αναπηρίες σε ίδρυμα.

Ή τα αμέτρητα νέα κορίτσια, τρομοκρατημένα να πουν στους γονείς τους

πως είναι έγκυες, που αφήνουν τα μωρά τους στο νοσοκομείο.

Ή οι νέοι γονείς, το νεαρό ζευγάρι που μόλις

ανακάλυψε πως το πρωτότοκο παιδί του έχει μια αναπηρία

και αντί να του δοθούν θετικά μηνύματα

για τις δυνατότητες του παιδιού τους, οι γιατροί τους λένε

«Ξεχάστε την, αφήστε την στο ίδρυμα,

πηγαίνετε στο σπίτι και κάντε ένα υγιές παιδί».

Αυτή η κατάσταση δεν είναι ούτε απαραίτητη ούτε αναπόφευκτη.

Κάθε παιδί έχει δικαίωμα στην οικογένεια, αξίζει

και χρειάζεται μια οικογένεια και τα παιδιά είναι εκπληκτικά προσαρμοστικά.

Ανακαλύπτουμε πως αν τα βγάλουμε από τα ιδρύματα και τα βάλουμε σε

στοργικές οικογένεις νωρίς, ξεπερνούν τις αναπτυξιακές καθυστερήσεις

και συνεχίζουν να ζουν κανονικές, ευτυχισμένες ζωές.

Επίσης είναι πολύ φθηνότερο να παρέχεις υποστήριξη σε οικογένειες

παρά να υποστηρίζεις ιδρύματα.

Μια μελέτη δείχνει ότι η υπηρεσία υποστήριξης μιας οικογένειας

στοιχίζει όσο το 10 τοις εκατό της τοποθέτησης σε ίδρυμα,

ενώ η καλή ποιότητα της ανάδοχης οικογένειας

κοστίζει περίπου 30 τοις εκατό.

Αν ξοδέψουμε λιγότερα γι' αυτά τα παιδιά αλλά στις σωστές υπηρεσίες,

μπορούμε να πάρουμε τα χρήματα που εξοικονομήθηκαν και να τα επανεπενδύσουμε σε

υψηλής ποιότητας βοήθειας στο σπίτι για τα λίγα εκείνα παιδιά με πολύ σύνθετες ανάγκες.

Σε όλη την Ευρώπη, αναπτύσσεται ένα κίνημα μετατόπισης του επίκεντρου

και μεταφοράς των πόρων από τα μεγάλα ιδρύματα

που παρέχουν φτωχή ποιότητα φροντίδας σε υπηρεσίες που βασίζονται σε κοινότητες

που προστατεύουν τα παιδιά από βλάβες και τους επιτρέπουν να αναπτυχθούν

σύμφωνα με τις δυνατότητές τους. Όταν πρωτοξεκίνησα να εργάζομαι στη Ρουμανία,

σχεδόν 20 χρόνια πριν, υπήρχαν 200.000 παιδιά που ζούσαν

σε ιδρύματα και όλο και περισσότερα έμπαιναν καθημερινά.

Τώρα, είναι λιγότερα από 10.000 και

παρέχονται υπηρεσίες υποστήριξης της οικογένειας σε όλη τη χώρα.

Στο Μολδαβία, παρόλη τη μεγάλη φτώχεια και τις τρομερές συνέπειες

την παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ο αριθμός των παιδιών

σε ιδρύματα έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 50 τοις εκατό

τα τελευταία πέντε χρόνια και οι πόροι

αναδιανέμονται σε υπηρεσίες υποστήριξης οικογενειών συμπεριλαμβανομένων και σχολείων.

Πολλές χώρες έχουν αναπτύξει εθνικά σχέδια δράσης για αλλαγή.

Η ΕυρωπαΪκή Επιτροπή και άλλο μεγάλοι χορηγοί

βρίσκουν τρόπους να εκτρέψουν χρήματα από ινστιτούτα

για την υποστήριξη οικογενειών, ενδυναμώνοντας τις κοινότητες

ώστε να φροντίσουν τα δικά τους παιδιά.

Όμως υπάρχουν ακόμα πολλά που πρέπει να γίνουν για να σταματήσει

η συστηματική ιδρυματοποίηση παιδιών.

Απαιτείται ενημέρωση σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας.

Οι άνθρωποι πρέπει να ξέρουν τη ζημιά που προκαλούν στα παιδιά τα ιδρύματα

και ότι υπάρχουν καλύτερες εναλλακτικές.

Αν γνωρίζουμε ανθρώπους που σχεδιάζουν να υποστηρίξουν ορφανοτροφεία

θα πρέπει να τους πείσουμε να υποστηρίξουν τις οικογενειακές υπηρεσίες αντί αυτού.

Μαζί, αυτή είναι μια μορφή παιδικής κακοποίησης

που μπορούμε να εξαλείψουμε κατά τη διάρκεια της ζωής μας.

Ευχαριστώ. (Χειροκρότημα)

(Χειροκρότημα)