Que facemos cando os antibióticos xa non funcionan?

A penicilina cambiouno todo. Infeccións que antes mataban, de súpeto podíanse curar con rapidez. Mais como explica Maryn McKenna nesta charla que invita á reflexión, estragamos as vantaxes que tanto este como os antibióticos posteriores nos proporcionaron. As bacterias resistentes ós medicamentos indican que estamos entrando na era postantibióticos -e non vai ser bonita. Hai, no entanto, cousas que podemos facer... se comezamos xa.

Este é o meu tío avó,

o irmán máis novo do pai de meu pai.

Chamábase Joe McKenna.

Era un marido mozo e un
xogador de baloncesto semiprofesional

e un bombeiro en Nova York.

A historia familiar di
que adoraba ser bombeiro,

así que en 1938, nun dos seus días libres,

decidiu ir pasa-lo tempo á
estación de bombeiros.

Para facer algo útil aquel día,
empezou a sacarlle brillo ó latón,

ás varandas dos camións,
ós accesorios das paredes,

e unha das boquillas das mangueiras,

un enorme e pesado anaco de metal,

caeu dun estante e golpeouno.

Uns días despois,
comezou a doerlle o ombro.

Dous días despois,
empezou a ter febre.

A febre subía e subía.

A súa muller coidaba del,

pero nada semellaba dar resultado,
e cando chegou o médico,

nada do que el fixo importou tampouco.

Colleron un taxi e levárono ó hospital.

Alí as enfermeiras souberon
decontado que tiña unha infección,

o que daquela chamarían
"intoxicación do sangue"

e aínda que probablemente non o dixeron,

daríanse conta ó instante

de que non podían facer nada por el.

Non podían facer nada
porque as cousas que usamos agora

para curar infeccións
aínda non existían daquela.

A primeira proba da penicilina,
o primeiro antibiótico,

tivo lugar tres anos despois.

A xente que collía infeccións
ou ben se recuperaba, se tiñan sorte,

ou morrían.

O meu tío avó non tivo sorte.

Estivo no hospital unha semana,
tremendo cos calafríos,

deshidratado e delirando,

afundíndose nun coma
a medida que os seus órganos fallaban.

O seu estado era tan desesperado

que os seus compañeiros bombeiros
se aliñaban para facerlle transfusións

coa esperanza de diluír
a infección que invadía o seu sangue.

Nada funcionou. Morreu.

Tiña 30 anos.

Se lle botamos unha ollada á historia,

a maioría da xente morría
do mesmo xeito que o meu tío avó.

A maioría non morría de cáncer
ou do corazón,

as enfermidades que nos
afectan hoxe en Occidente.

Non morrían desas enfermidades
porque non vivían o tempo suficiente

para desenvolvelas.

Morrían por feridas...

turrábaos un boi,

disparábanlles no campo de batalla,

ou esmagábaos unha máquina nalgunha das
novas fábricas da Revolución Industrial...

e a maior parte do tempo por infeccións,

que acababan o que esas feridas comezaran.

Todo iso cambiou
coa chegada dos antibióticos.

De súpeto, infeccións que antes
eran unha sentenza de morte

convertéronse en algo
do que te recuperabas en días.

Parecía un milagre,

e dende entón, estamos vivindo na
época dourada dos medicamentos milagre.

E agora... estamos chegando á súa fin.

O meu tío avó morreu nos
últimos días da era preantibióticos.

Hoxe estamos no limiar
da era postantibióticos,

nos primeiros días dun tempo
no que infeccións tan simples

como a que tivo Joe
matarán á xente outra vez.

De feito, xa o están facendo.

A xente está morrendo por infeccións
outra vez por causa dun fenómeno

chamado resistencia ós antibióticos.

En resumo, funciona así.

As bacterias compiten entre elas
polos recursos, polo alimento,

creando compostos letais
que unhas dirixen contra outras.

Outras bacterias, para protexerse,

evolucionan creando defensas
contra ese ataque químico.

A primeira vez que
creamos antibióticos,

levamos eses compostos ó laboratorio
e creamos as nosas propias versións deles,

e as bacterias responderon ó noso
ataque igual que o fixeron sempre.

Isto é o que pasou a continuación:

A penicilina distribuíuse en 1943,

e a resistencia xeneralizada
á penicilina chegou en 1945.

A vancomicina chegou en 1972,

e a resistencia á vancomicina en 1988.

O imipenem apareceu en 1985,

e a resistencia a este en 1998.

A daptomicina, un dos medicamentos
máis recentes, apareceu en 2003,

e a resistencia a este só
un ano máis tarde, en 2004.

Durante 70 anos, xogamos
a superar a súa resistencia

cun novo medicamento,

e despois outro medicamento,
e outra resistencia máis...

e agora o xogo está rematando.

As bacterias desenvolven resistencias
tan rápido que as compañías farmacéuticas

decidiron que facer
antibióticos non lles convén,

así que hai infeccións
movéndose por todo o mundo

para as que, dos
máis de 100 antibióticos

dispoñibles no mercado,

dous poden funcionar
con efectos secundarios,

ou un,

ou ningún.

Esta é a pinta que ten.

No ano 2000, o Centro para a Prevención
e o Control de Enfermidades, o CDC,

identificou un único caso

nun hospital en Carolina do Norte

dunha infección resistente a
tódolos antibióticos excepto dous.

Hoxe, esa infección chamada KPC,

xa se estendeu a tódolos
estados, con tres excepcións,

e a América do Sur, Europa

e Oriente Medio.

En 2008, en Suecia os médicos

diagnosticaron un home
da India cunha infección distinta

resistente a tódolos
medicamentos excepto a un.

O xene que crea esa resistencia,

coñecido como NDM, xa se estendeu
dende a India ata China, Asia, África,

Europa, Canadá e os Estados Unidos.

Sería normal esperar

que estas infeccións
fosen casos extraordinarios,

pero de feito,

nos Estados Unidos e Europa,

50.000 persoas morren cada ano

de infeccións que ningún
medicamento pode curar.

Un proxecto encargado
polo goberno británico

coñecido como a Análise
da Resistencia Antimicrobiana

estimou que pagamos un prezo global
de 700.000 mortes ao ano.

Iso son moitas mortes,

e con todo, é moi probable
que non te sintas en perigo,

que imaxines que esa xente
eran pacientes hospitalizados

en unidades de
coidados intensivos

ou residentes de asilos
preto do fin das súas vidas,

xente cuxas infeccións nos son remotas,

en situacións coas que
non nos sentimos identificados.

No que non pensaches,
ningún de nós o fai,

é en que os antibióticos
manteñen case toda a vida moderna.

Se perderamos os antibióticos,

isto é o que perderiamos tamén:

Primeiro, calquera protección para
xente con sistemas inmunes debilitados

pacientes con cancro, con SIDA,

pacientes con transplantes,
bebés prematuros.

Despois, calquera tratamento que
introduza obxectos estraños no corpo:

stents para os infartos,
bombas para a diabetes,

a diálise, as próteses.

Canta xente atlética de mediana idade
precisa novas cadeiras e xeonllos?

Un estudo recente
estima que sen os antibióticos,

un de cada seis morrería.

Deseguido, probablemente
perderiamos a cirurxía.

Moitas operacións van precedidas

de doses profilácticas de antibióticos.

Sen esa protección,

perderiamos a capacidade de abrir
os espazos escondidos do corpo.

Así que nada de operacións cardíacas,

nada de biopsias de próstata,

nada de cesáreas.

Teriamos que aprender a temer
infeccións que agora semellan menores.

As infeccións de gorxa
adoitaban causar fallos cardíacos.

As infeccións cutáneas
levaban a amputacións.

Dar a luz mataba,
nos hospitais máis limpos,

a case unha de cada 100 mulleres.

A pneumonía levaba 3 de cada 10 nenos.

Sobre todo,

perderiamos a confianza
coa que vivimos o noso día a día.

Se souberas que
calquera ferida podería matarte,

subiríaste nunha moto,

esquiarías por unha pista empinada,

subirías a unha escada
para poñer as luces de Nadal,

deixarías que os teus
fillos xogasen ó béisbol?

Despois de todo, a primeira
persoa que recibiu penicilina,

un policía británico
chamado Albert Alexander,

que estaba tan devastado pola infección
que o seu coiro cabeludo supuraba pus

e os médicos tiveron
que extirparlle un ollo,

infectouse facendo algo moi simple.

Rabuñou a cara cunha espiña no seu xardín.

O proxecto británico que mencionei
que estima unha mortalidade global

de 700.000 persoas ó ano na actualidade

tamén predí que se non conseguimos
controlar a situación para o 2050,

non tan lonxe, a mortalidade
global será de 10 millóns ó ano.

Como chegamos ata este punto

onde podemos ter que enfrontar

eses aterradores números?

A difícil resposta é que
nolo causamos nós mesmos.

A resistencia é un
proceso biolóxico inevitable,

pero nós somos
os responsables de aceleralo.

Fixémolo malgastando antibióticos

cunha despreocupación
que agora nos parece sorprendente.

A penicilina vendeuse sen
receita ata a década dos 50.

En moitos países en desenvolvemento,
isto aínda pasa coa maioría dos antibióticos.

Nos Estados Unidos, o 50%

dos antibióticos que se dan
nos hospitais son innecesarios.

O 45% das receitas feitas polos médicos

son para enfermidades que
os antibióticos non poden curar.

E iso é só na asistencia sanitaria.

Por todo o planeta, os animais de carne
reciben antibióticos a diario,

non para curar enfermidades,

senón para engordalos
e para protexelos contra

as condicións nas que son criados.

Nos Estados Unidos, posiblemente o 80%

dos antibióticos vendidos anualmente
van a animais de granxa, non a humanos,

creando bacterias resistentes
que saen das granxas

na auga, no po,

na carne na que se converten os animais.

A acuicultura tamén
depende dos antibióticos,

particularmente en Asia,

e o cultivo de froitas
depende dos antibióticos

para protexer mazás, peras,
cítricos, contra enfermidades.

E dado que as bacterias poden
pasar o seu ADN dunhas a outras

como un viaxeiro pasando
unha maleta nun aeroporto,

unha vez que fomentamos
a existencia desta resistencia,

é imposible saber ata onde se espallará.

Isto era predicible.

De feito, prediciuno

Alexander Fleming,
o home que descubriu a penicilina.

Gañou o Premio Nobel en 1945,

e nunha entrevista
pouco despois, isto é o que dixo:

"A persoa inconsciente que xogue
cun tratamento de penicilina

é moralmente responsable
pola morte do home

que sucumba á infección

por un organismo resistente á penicilina."

Engadiu, "espero que
este mal poida ser evitado."

Podemos evitalo?

Hai empresas traballando
en novos antibióticos,

cousas que os supermicrobios
nunca viron antes.

Necesitamos eses novos
medicamentos con urxencia,

e necesitamos incentivos:

bolsas para os descubrimentos,
patentes prolongadas,

premios que atraian a outras empresas
para volver facer antibióticos.

Pero probablemente non abondará.

Polo seguinte motivo:
a evolución sempre gaña.

As bacterias crean unha
nova xeración cada 20 minutos.

Á química farmacéutica lévalle
10 anos crear un novo medicamento.

Cada vez que usamos un antibiótico,

dámoslle ás bacterias miles
de millóns de oportunidades

para descifrar os códigos

das defensas que construímos.

Ata agora nunca existiu un medicamento

que non puidesen vencer.

Trátase dunha guerra asimétrica,

pero podemos cambiar o resultado.

Poderiamos crear sistemas que recompilen
datos que nos digan de xeito automático

e específico como se están
usando os antibióticos.

Poderiamos crear filtros
nos pedidos de medicamentos

para que cada receita
sexa revisada dúas veces.

Poderiamos esixirlle á agricultura
que renuncie ó uso de antibióticos.

Poderiamos crear sistemas de vixilancia

que nos digan onde vai
emerxer a próxima resistencia.

Esas son as solucións tecnolóxicas.

É probable que tampouco abonden,

a menos que nós axudemos.

A resistencia ós antibióticos é un hábito.

Todos sabemos o difícil
que é cambiar un hábito.

Pero como sociedade,
xa o fixemos no pasado.

A xente adoitaba tirar lixo nas rúas,

non poñía o cinto de seguridade,

fumaba dentro dos edificios públicos.

Xa non facemos esas cousas.

Non estragamos o medio ambiente

nin buscamos devastadores accidentes

nin expoñemos a outros
á posibilidade dun cancro,

porque decidimos que
esas cousas saían caras,

que eran destrutivas, non nos conviñan.

Cambiamos as normas sociais.

Tamén poderiamos cambiar as normas
sociais sobre o uso dos antibióticos.

Sei que a dimensión da
resistencia dos antibióticos

semella abafante,

pero se algunha vez
mercaches unha lámpada fluorescente

porque te preocupaba
o cambio climático,

ou liches a etiqueta
dunha caixa de galletas

porque pensas na deforestación
debida ó aceite de palma,

xa sabes o que se sente

ó dar un pequeno paso para
resolver un enorme problema.

Tamén poderiamos tomar esa clase
de medidas no uso dos antibióticos.

Poderiamos renunciar a dar un antibiótico
se non estamos certos de que é o correcto.

Poderiamos non insistir nunha receita
para a infección de oído do noso neno

antes de estar seguros de qué a causou.

Poderiamos preguntar a cada restaurante,

a cada supermercado,

de onde vén a súa carne.

Poderiamos prometernos

non volver mercar polo ou gambas ou froita

criados co uso rutineiro de antibióticos,

e se fixeramos esas cousas,

poderiamos retrasar a chegada
do mundo postantibióticos.

Pero temos que facelo axiña.

A penicilina deu comezo á
era dos antibióticos en 1943.

En só 70 anos,
camiñamos ata a beira do desastre.

Non imos ter 70 anos

para atopar unha saída outra vez.

Moitas grazas.

(Aplausos)