Dünyanın her ülkesinden bir kitap okuduğum yıl

Ann Morgan kitaplığındaki "büyük kültürel boşluğu" keşfedene kadar kendisini iyi bir okuyucu addediyormuş. İngiliz ve Amerikalı yazar kalabalığının arasında, İngilizce konuşan dünyanın ötesinden çok az çalışma varmış. Ve kendine bir amaç edinmiş: bir yıl boyunca dünyanın her ülkesinden bir kitap okumak. Şimdi ise diğer İngiliz hayranlarını çeviri eserler okumaya teşvik ediyor, ki böylece yayıncılar yabancı edebi eserleri ulaştırmak için daha çok çaba harcasın. Okuma seyahatini buradaki haritadan keşfedin: go.ted.com/readtheworld

Denir ki, bir insanın kitaplığına bakarak

onun hakkında pek çok şey söylenebilir.

Benim kitaplığım bana dair ne söylüyor?

Bu soruyu birkaç yıl kadar önce
kendime sorduğumda,

endişe verici bir şey keşfettim.

Kendimi her zaman fazlasıyla kültürlü,

açık görüşlü biri olarak gördüm.

Fakat kitaplığımın anlattığı hikaye
bambaşkaydı.

Neredeyse tüm kitaplar

İngiliz veya Kuzey Amerikalı yazarlara
aitti

ve neredeyse hiç çeviri eser yoktu.

Okumamdaki bu büyük kültürel boşluğu
keşfetmek

epey sarsıcıydı.

Üzerine düşündüğümde, büyük bir kayıp
gibi geldi.

İngilizce'den başka dilde yazan
yazarlara ait

birçok harika hikaye olduğuna emindim.

Okuma alışkanlıklarımın, onlarla hiç
karşılaşmayacak olmam

anlamına gelmesi gerçekten üzücüydü.

Böylece kendime, çözüm olarak

yoğunlaştırılmış dünya çapında
okuma kursu getirdim.

2012, İngiltere için gayet uluslararası
bir seneydi;

Londra Olimpiyatları'nın olduğu sene.

Bunu, dünyanın her ülkesinden bir roman,
hikaye kitabı

veya hatırat okumak için

bir zaman dilimi olarak kullanmaya
karar verdim.

Ve yaptım da.

Çok heyecan vericiydi

ve kayda değer şeyler öğrendim

ve bugün sizlerle paylaşmak istediğim

harika bağlar kurdum.

Fakat başlangıçta, uygulamada bazı
sorunlar vardı.

Birçok ülke listesinden hangisini
kullanacağıma

karar verdikten sonra,

BM tarafından tanınmış ülkelerin
listesiydi karar kıldığım,

bunlara Tayvan'ı da ekledim

ve toplamda 196 ülke ettiler.

Haftada beş gün çalışmanın yanı sıra,
ortalama dört kitap okuyup

haklarında yazmayı nasıl
yetiştirebileceğimi

hesap ettikten sonra,

her ülkeden İngilizce kitap bulamayacağım

gerçeğiyle yüzleşmem gerekti.

Her yıl İngiltere'de yayınlanan
edebi eserlerden

yalnızca yüzde 4.5'i çeviri

ve dünyanın İngilizce konuşan kısmında
rakamlar hemen hemen aynı.

Buna rağmen, diğer birçok ülkede

basılan çeviri kitapların oranı
çok daha yüksek.

Yüzde 4.5 başlamak için yeterince az

ama bu rakamın söylemediği şey,

bu kitapların çoğunun,
güçlü yayıncılık ağına sahip

ülkelerden geliyor olması

ve sektörde uzman çok sayıda kişinin,
bu kitapları İngilizce basan yayıncılara

satmak için hazırda bekliyor olması.

Örneğin, her sene Fransızca'dan
100'ün üzerinde kitap çevrilmiş

ve İngiltere'de basılmış olmasına rağmen

bu kitapların çoğu Fransa veya İsviçre
gibi ülkelerden geliyor.

Afrika'nın Fransızca konuşan kesimi,
diğer yandan,

nadiren göz önüne alınıyor.

Sonuç olarak, piyasada
İngilizce olarak satılan

edebi eserleri çok az miktarda olan
veya hiç olmayan

birçok millet var.

Kitapları, dünyanın en çok yayınlanan

diline sahip okuyucular için
görünmez kalıyor.

Fakat mesele dünyayı okumak olduğunda,

benim için en büyük zorluk

nereden başlamak gerektiğini
bilmememdi.

Hayatımı, neredeyse tamamen
İngiliz ve Kuzey Amerikalı yazarları

okuyarak geçirmiş biri olarak,

hikayeleri nasıl bulup edineceğim
ve onları dünyanın birçok yerinden

nasıl seçeceğim konusunda hiçbir
fikrim yoktu.

Size Svaziland'dan nasıl hikaye
bulunur söyleyemem.

Namibya'dan güzel bir roman bilmem.

Saklamaya gerek yok --

Cahil bir edebi zenofob idim.

Peki nasıl olacaktı da
dünyayı okuyacaktım?

Yardım isteyecektim.

Ekim 2011'de blogumu açtım,

ayearofreadingtheworld.com

ve kısa bir çağrı yolladım.

Kim olduğumu açıkladım,

okumamın ne kadar sınırlı kaldığını

ve ilgilenen olursa

dünyanın diğer kısımlarından
ne okuyabileceğimi öneren

bir mesaj bırakmalarını istedim.

Kimsenin ilgileneceğine dair
en ufak bir fikrim yoktu

ama çağrıyı yolladığım birkaç saat içinde,

insanlar iletişim kurmaya başladı.

Önceleri, arkadaşlarım ve meslektaşlarım.

Ardından arkadaşlarımın arkadaşları.

Kısa süre sonra da tanımadığım insanlar.

Yazıyı paylaştıktan dört gün sonra,

Kuala Lumpur'dan Rafidah adında
bir kadından mesaj aldım.

Projemin kulağa çok hoş geldiğini söyledi,

acaba İngilizce satan
yerel kitapçısına gidip

Malezyaca kitabımı seçip
bana yollayabilir miydi?

Heyecanla kabul ettim,

birkaç hafta sonra,

bir değil, iki kitap içeren
bir paket geldi --

Malezya'dan Rafidah'nın seçtikleri

ve benim için Singapur'dan seçtiği
bir kitap daha.

Benden 10.000 km uzaktaki bir yabancının

muhtemelen hiç tanışmayacağı birine

yardım etmek için bu kadar uğraşması

beni hayrete düşürmüştü.

Ama Rafidah'nın gösterdiği nezaketin,
o yıl birçok benzeri oldu.

İnsanlar birçok kez bana yardım etmek için
zahmete girdi.

Bazıları benim adıma
araştırma yapmayı üstlendi,

bazıları tatillerde ve iş gezilerinde
zaman ayırarak

benim için kitapçılara gitti.

Görünen o ki,
eğer dünyayı okumak istiyorsanız,

bunu ön yargısız bir şekilde
yapmak istiyorsanız,

dünya size yardım ediyor.

Sıra, piyasada az miktarda veya hiç

İngilizce edebi eseri olmayan
ülkelere geldiğinde ise

insanlar daha da ileri gitti.

Kitaplar genellikle
şaşırtıcı kaynaklardan geldiler.

Panama okumam örneğin,
Twitter'da Panama Kanalı ile yaptığım

bir sohbetten geldi.

Evet, Panama Kanalı'nın
bir Twitter hesabı var.

Projem hakkında yazdığımda,

Panamalı yazar Juan David Morgan'ın
eserlerini

bulmamı tavsiye etti.

Morgan'ın internet sitesini bulup ona

İspanyolca kitaplarından İngilizce'ye
çevrilen olup olmadığını

soran bir mesaj attım.

Yayınlanan hiç bulunmadığını

ama "The Golden Horse" kitabının

yayınlanmamış bir çevirisi
olduğunu söyledi.

Bunu bana e-posta ile yolladı,

kitabı İngilizce olarak okuyan
ilk insanlardan biri

olmama izin vererek.

Morgan, eserini benimle
bu şekilde paylaşan

tek yazı ustası değildi.

İsveç'ten Palau'ya,

yazarlar ve çevirmenler, bana kendi
yayınladıkları kitapları

ve İngilizce basan yayıncılar tarafından
alınmamış,

yayınlanmamış taslaklarını

veya tükenmiş kitapları göndererek,

bana harika hayal dünyalarına
göz atma ayrıcalığı tanıdılar.

Mesela, 19. yüzyılda

Portekiz'e karşı isyana öncülük eden

Güney Afrika kralı Ngungunhane
hakkında okudum.

Türkmenistan'ın Hazar Denizi kıyılarındaki

ücra bir köydeki
evlilik ritüelleri hakkında.

Kuveyt'in Bridget Jones'a yanıtıyla
karşılaştım.

(Gülüşmeler)

Ve Angola'da bir ağaçta yapılan alem
hakkında okudum.

Fakat belki de, insanların

dünyayı okumam için göze aldıkları
zahmeti gösteren

en muhteşem örnek

arayışımın sonlarına doğru,

küçük, Portekizce konuşan
bir Afrika ada milleti olan

São Tomé ve Príncipe'den bir kitap
bulmayı denediğimde gerçekleşti.

İngilizce'ye çevrilmiş kitapları
bulmak için

aylarca uğraştıktan sonra,

elimde kalan tek seçenek,
kendime sıfırdan bir çeviri

temin edebilir miyim diye
bakmamış gibi geldi.

Herhangi birinin bu konuda

yardım etmeyi isteyip istemeyeceğinden,

ve böyle bir şeye zamanını
ayıracağından kuşkuluydum.

Fakat Twitter ve Facebook'ta,
Portekizce konuşanlara

çağrı yaptığım aynı hafta içinde,

projeye dahil edebileceğimden
çok daha fazla insana sahiptim.

Bunlara, alanında öncü,
Nobel ödüllü José Saramago'nun

çevirilerini yapmış
Margaret Jull Costa da dahildi.

Mevcut dokuz gönüllüm ile

São Tomé'li bir yazarın,
internetten yeterli sayıda

nüshasını alabileceğim bir kitabını
bulmayı başardım.

İşte onlardan biri.

Ve her bir gönüllüme
bir nüsha yolladım.

Her biri bu derlemeden
birkaç hikayeyi üstlendiler,

sözlerini tutup
çevirilerini bana gönderdiler

ve altı hafta içinde,
okumak için bütün kitaba sahiptim.

Bu durumda, dünyayı okuduğum
yılda da sıkça karşılaştığım üzere,

sınırlarımı bilmiyor olmam
ve onlar hakkında açık olmam

büyük bir fırsata dönüştü.

São Tomé ve Príncipe ile olan şey,

yeni bir şeyler öğrenmenin

ve yeni bir hikaye derlemesi keşfetmenin
yanı sıra,

bir grup insanı bir araya getirip

ortak bir yaratıcı çalışma
olanağı sağlama şansıydı.

Benim yetersizliğim,
projenin gücü haline geldi.

O yıl okuduğum kitaplar,
gözlerimi birçok şeye açtı.

Okumaktan zevk alanların bildiği gibi,

kitapların, sizi kendinizden alıp
başkalarının zihnine sokmak gibi

inanılmaz bir gücü vardır.

Bir süreliğine de olsa,

dünyaya başka gözlerden
bakabilin diye.

Bu tatsız bir deneyim olabilir,

özellikle kendinizinkinden
farklı değerlerlere sahip

bir kültürden bir kitap okuyorsanız.

Fakat fazlasıyla aydınlatıcı da olabilir.

Alışılmadık fikirlerle mücadele etmek,
kendi görüşlerinize açıklık getirebilir.

Diğer yandan, dünyaya bakışınızdaki

kör noktaları ortaya çıkarabilir.

Mesela, içinde yetiştiğim
İngilizce edebiyatın

birçoğuna baktığım zaman,

dünyanın sunduğu zenginliklere kıyasla

ne kadar sınırlı olduğunu
görmeye başladım.

Ve sayfalar çevrildikçe,

başka bir şey daha olmaya başladı.

Yavaş yavaş,

sene başındaki
o uzun ülke listesi,

yavan, akademik isim kayıtlarından,

yaşayan, nefes alan varlıklara dönüştü.

Sadece bir kitap okuyarak
o ülkeye dair

kapsamlı bir fikir edinmenin mümkün
olduğunu ileri sürmüyorum.

Ama giderek artan bir biçimde,
o sene okuduğum her hikaye

harika gezegenimizin zenginliği,
çeşitliliği ve karmaşıklığının

her zamankinden çok
bilincinde olmamı sağladı.

Dünyanın öyküleri ve

onları okumam için uğraşan insanlar

bunu benim için gerçekleştirdi.

Bu günlerde, kitaplığıma veya

e-kitap okuyucumdaki eserlere
baktığımda

çok daha farklı bir hikaye anlatıyorlar.

Siyasi, coğrafi, kültürel, sosyal, dini
ayrılıkların ötesinde

bizi birleştirme gücüne sahip olan
kitapların hikayesi.

İnsanların birlikte emek sarfetmesi
gereken potansiyelin hikayesi.

İnternet sayesinde,

bir yabancının,

gezegenin diğer ucundaki,
belki de hiç tanışmayacağı biriyle

bir hikaye, dünya görüşü, kitap
paylaşmasının çok daha kolay olduğu

içinde yaşadığımız
bu olağandışı zamanın bir kanıtı.

Umarım ki, gelecek senelerde de
okuyor olacağım bir hikayedir bu.

Ve umarım ki daha birçokları
bana katılacak.

Eğer hepimiz daha geniş çaplı okursak,
yayıncıların daha fazla

kitap çevirmesi için daha çok neden olur

ve hepimiz zenginleşiriz.

Teşekkürler.

(Alkışlar)