Η νοσηρή εμμονή μας με την επιλογή

Αντιμετωπίζουμε μια ατέλειωτη σειρά επιλογών, που μας κάνουν να νιώθουμε άγχος, ενοχές και σουβλιές ανεπάρκειας ότι ίσως αυτές που κάνουμε είναι λανθασμένες. Αλλά η φιλόσοφος Ρενάτα Σάλεκλ ρωτάει: Θα μπορούσαν οι ατομικές επιλογές να μας αποσπούν από κάτι μεγαλύτερο-τη δύναμή μας ως κοινωνικοί στοχαστές; Ένα τολμηρό κάλεσμα προς εμάς για να σταματήσουμε να παίρνουμε την προσωπική επιλογή τόσο σοβαρά και να εστιάσουμε στις επιλογές που κάνουμε συλλογικά.

Όταν προετοιμαζόμουν για αυτή την ομιλία,

έψαξα για μερικά γνωμικά

για να μοιραστώ μαζί σας.

Καλά νέα: Βρήκα τρία

που μου άρεσαν ιδιαίτερα,

το πρώτο από τον Σάμιουελ Τζόνσον,
ο οποίος είπε

«Όταν κάνεις τις επιλογές σου στη ζωή,

μην ξεχνάς να ζήσεις»,

το δεύτερο από τον Αισχύλο,
που μας θύμισε ότι

«η ευτυχία είναι μια επιλογή
που απαιτεί προσπάθεια»

και το τρίτο από τον Γκράουτσο Μάρξ

που είπε, «Δεν θα ήθελα
να επιλέξω να ανήκω

σε οποιαδήποτε λέσχη που θα ήθελε
να με έχει ως μέλος».

Τώρα, τα άσχημα νέα:

Δεν ήξερα ποιο από αυτά τα γνωμικά

να επιλέξω και να μοιραστώ μαζί σας.

Το γλυκό άγχος της επιλογής.

Στη σημερινή εποχή
του μετά-βιομηχανικού καπιταλισμού,

η επιλογή, μαζί με την ατομική ελευθερία

και την ιδέα του να είσαι
αυτοδημιούργητος,

έχουν εξυψωθεί σε ιδανικά.

Πέρα απ' αυτό, έχουμε επίσης πίστη

στην αέναη πρόοδο.

Αλλά η αρνητική πλευρά
αυτής της ιδεολογίας

είναι η αύξηση του άγχους,

των αισθημάτων ενοχής,

των αισθημάτων ανεπάρκειας,

η αίσθηση ότι αποτυγχάνουμε
στις επιλογές μας.

Δυστυχώς, αυτή η ιδεολογία
της ατομικής επιλογής

μας έχει εμποδίσει να σκεφτόμαστε
τις κοινωνικές αλλαγές.

Φαίνεται ότι αυτή η ιδεολογία

κατάφερε να μας εφησυχάσει

ως πολιτικούς και κοινωνικούς στοχαστές.

Αντί να ασκούμε κοινωνική κριτική,

καταπιανόμαστε όλο και
περισσότερο με την αυτοκριτική,

μερικές φορές ως το σημείο
της αυτοκαταστροφής.

Όμως, πώς αυτή η ιδεολογία της επιλογής

εξακολουθεί να είναι τόσο ισχυρή,

ακόμη και ανάμεσα σε ανθρώπους που έχουν

ελάχιστα πράγματα από
τα οποία να επιλέξουν;

Γιατί ακόμη και φτωχοί άνθρωποι

ταυτίζονται τόσο με την ιδέα της επιλογής,

το είδος της ορθολογικής
ιδέας της επιλογής

που ασπαζόμαστε;

Βέβαια, η ιδεολογία της επιλογής
κατορθώνει

να μας ανοίγει ένα παράθυρο για να δούμε

το μέλλον που φανταζόμαστε.

Επιτρέψτε μου να σας δώσω ένα παράδειγμα.

Η φίλη μου η Μάνια,

όταν ήταν φοιτήτρια
στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια,

κέρδιζε χρήματα

δουλεύοντας για έναν έμπορο αυτοκινήτων.

Η Μάνια, όταν συναντούσε

τον τυπικό πελάτη, συζητούσε μαζί του

για τον τρόπο ζωής του,

πόσα θέλει να ξοδέψει,

πόσα παιδιά έχει,

γιατί χρειάζεται το αυτοκίνητο;

Συνήθως έφταναν σε ένα καλό συμπέρασμα

σχετικά με το ποιο θα ήταν
το τέλειο αυτοκίνητο.

Όμως πριν ο πελάτης της Μάνια πάει σπίτι

και ξανασκεφτεί τα πράγματα,

αυτή του έλεγε,

«Το αυτοκίνητο που αγοράζετε
τώρα είναι τέλειο,

αλλά σε λίγα χρόνια,

όταν τα παιδιά σας θα έχουν
φύγει από το σπίτι,

όταν έχετε λίγο περισσότερα χρήματα,

το άλλο αυτοκίνητο θα είναι το ιδανικό.

Αλλά αυτό που αγοράζετε
τώρα είναι υπέροχο».

Η πλειοψηφία των πελατών της Μάνια

που επέστρεφε την επόμενη μέρα

αγόραζε εκείνο το άλλο αυτοκίνητο,

το αυτοκίνητο που δεν χρειαζόταν,

το αυτοκίνητο που κόστιζε
υπερβολικά πολλά χρήματα.

Η Μάνια έγινε τόσο επιτυχημένη
στις πωλήσεις αυτοκινήτων

που σύντομα ασχολήθηκε
με τις πωλήσεις αεροπλάνων.

(Γέλια)

Και όλες αυτές οι γνώσεις
για την ανθρώπινη ψυχολογία

την προετοίμασαν
για την τωρινή δουλειά της,

αυτή της ψυχοαναλύτριας.

Αλλά γιατί ήταν οι πελάτες
της Μάνια τόσο παράλογοι;

Η επιτυχία της Μάνια οφειλόταν
στο ότι μπορούσε

να δημιουργήσει στο μυαλό τους μια εικόνα

ενός εξιδανικευμένου μέλλοντος,

μιας εικόνας του εαυτού τους

όταν θα είναι ήδη πιο επιτυχημένοι,
πιο ελεύθεροι,

και για αυτούς, επιλέγοντας
το άλλο αυτοκίνητο

ερχόντουσαν πιο κοντά
σε αυτό το ιδανικό μέλλον

μέσα στο οποίο ήταν σαν
η Μάνια να τους έβλεπε ήδη.

Σπάνια κάνουμε εντελώς
ορθολογικές επιλογές.

Οι επιλογές επηρεάζονται
από το ασυνείδητο μας,

από την κοινότητά μας.

Συχνά επιλέγουμε

μαντεύοντας, τι θα σκέφτονταν

οι άλλοι για την επιλογή μας;

Επίσης επιλέγουμε

κοιτάζοντας τι επιλέγουν οι άλλοι.

Επίσης μαντεύουμε ποια επιλογή
είναι κοινωνικά αποδεκτή.

Εξαιτίας αυτού, εμείς πράγματι

ακόμη και αφού έχουμε ήδη επιλέξει,

όπως όταν αγοράζουμε ένα αυτοκίνητο,

διαρκώς διαβάζουμε
κριτικές για αυτοκίνητα,

σαν να θέλουμε ακόμη να
πείσουμε τους εαυτούς μας

ότι κάναμε τη σωστή επιλογή.

Βέβαια, οι επιλογές προκαλούν άγχος.

Συνδέονται με ρίσκα, ζημιές.

Είναι πολύ απρόβλεπτες.

Και εξαιτίας αυτού,

οι άνθρωποι έχουν πλέον όλο
και περισσότερα προβλήματα

με αποτέλεσμα να μην επιλέγουν τίποτε.

Λίγο καιρό πριν, ήμουν
σε μια δεξίωση γάμου

και γνώρισα μια νέα, όμορφη γυναίκα

που αμέσως άρχισε να μου λέει για
το άγχος της σχετικά με την επιλογή.

Μου είπε «Χρειάστηκα ένα μήνα

για να αποφασίσω ποιο φόρεμα να φορέσω».

Μετά είπε, «Για εβδομάδες έκανα έρευνα

σε ποιο ξενοδοχείο να μείνω
αυτή τη μια νύχτα.

Και τώρα, πρέπει να επιλέξω
έναν δότη σπέρματος».

(Γέλια)

Κοίταξα αυτή τη γυναίκα σοκαρισμένη.

«Δότη σπέρματος; Προς τι η βιασύνη;»

Είπε, «Γίνομαι 40 στο τέλος του χρόνου

και ήμουν πολύ κακή
στο να επιλέγω άνδρες».

Η επιλογή, επειδή
συνδέεται με το ρίσκο,

προκαλεί άγχος,

και ήταν ο διάσημος

Δανός φιλόσοφος Σίρεν Κίρκεγκαρντ

που επισήμανε ότι το άγχος

συνδέεται με τη δυνατότητα
της δυνατότητας.

Σκεφτόμαστε σήμερα ότι μπορούμε
να εμποδίσουμε αυτά τα ρίσκα.

Έχουμε ατέλειωτες αναλύσεις της αγοράς,

προβολές των μελλοντικών εσόδων.

Ακόμη και η αγορά, που
σχετίζεται με την πιθανότητα,

το τυχαίο, νομίζουμε ότι μπορούμε
να προβλέψουμε ορθολογικά

το πού πηγαίνει.

Η πιθανότητα γίνεται
πράγματι πολύ τραυματική.

Πέρυσι, ο φίλος μου Μπερνάρντ Χαρκούρ

οργάνωσε μια εκδήλωση
στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο,

μια διάσκεψη πάνω
στην ιδέα της πιθανότητας.

Αυτός και εγώ είμαστε μαζί στο πάνελ,

και ακριβώς πριν εκφωνήσουμε
τα άρθρα μας-

δεν γνωρίζαμε ο ένας
την εργασία του άλλου-

αποφασίσαμε να πάρουμε
την πιθανότητα στα σοβαρά.

Έτσι πληροφορήσαμε το ακροατήριό μας

ότι αυτό που επρόκειτο να ακούσουν

θα ήταν ένα τυχαίο άρθρο,

μια μείξη των δύο εργασιών

των οποίων το περιεχόμενο δεν γνωρίζαμε.

Φέραμε σε πέρας την διάσκεψη
με αυτό τον τρόπο.

Ο Μπερνάρντ διάβασε
την πρώτη του παράγραφο,

εγώ διάβασα την πρώτη μου παράγραφο,

ο Μπερνάρντ διάβασε
την δεύτερη παράγραφό του,

εγώ διάβασα τη δική μου,

και συνεχίσαμε με αυτό τον τρόπο
μέχρι το τέλος των εργασιών μας.

Βεβαίως, θα εκπλαγείτε

από το ότι η πλειοψηφία
του ακροατηρίου μας

δεν πίστεψαν ότι αυτό
που μόλις είχαν ακούσει

ήταν ένα εντελώς τυχαίο άρθρο.

Δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι

μιλώντας από τη θέση της αυθεντίας

σαν καθηγητές που είμασταν,

θα παίρναμε την πιθανότητα σοβαρά.

Πίστεψαν ότι ετοιμάσαμε τις εργασίες μαζί

και απλά αστειευόμασταν
λέγοντας ότι είναι τυχαίο.

Πλέον ζούμε σε μια εποχή
με πολλές πληροφορίες,

μεγάλα δεδομένα,

πολλή γνώση για το εσωτερικό
του σώματός μας.

Αποκωδικοποιήσαμε το γονιδίωμά μας.

Γνωρίζουμε για τους εγκεφάλους μας
περισσότερα από πριν.

Αλλά αναπάντεχα, οι άνθρωποι
όλο και πιο πολύ

εθελοτυφλούν μπροστά σε αυτή τη γνώση.

Η άγνοια και η άρνηση βρίσκονται σε άνοδο.

Και όσον αφορά την τρέχουσα
οικονομική κρίση,

νομίζουμε ότι απλά θα ξυπνήσουμε ξανά

και τα πάντα θα είναι τα ίδια όπως πριν

και ότι δεν χρειάζονται πολιτικές
ή κοινωνικές αλλαγές.

Όσον αφορά την οικολογική κρίση,

πιστεύουμε ότι δεν χρειάζεται
να γίνει τίποτε τώρα,

ή ότι οι άλλοι πρέπει
να δράσουν πριν από εμάς.

Ή ακόμη και όταν
συμβεί μια οικολογική κρίση,

όπως η καταστροφή στην Φουκουσίμα,

συχνά έχουμε ανθρώπους
που ζουν στο ίδιο περιβάλλον

με τον ίδιο αριθμό πληροφοριών,

και οι μισοί από αυτούς
ανησυχούν για την ακτινοβολία

και οι άλλοι μισοί την αγνοούν.

Οι ψυχαναλυτές γνωρίζουν πολύ καλά

ότι οι άνθρωποι παραδόξως δεν έχουν

πάθος για τη γνώση

αλλά πάθος για την άγνοια.

Αλλά τι σημαίνει αυτό;

Ας πούμε όταν αντιμετωπίζουμε

μια ασθένεια απειλητική για τη ζωή,

πολλοί άνθρωποι
δεν θέλουν να το γνωρίζουν.

Προτιμούν να αρνηθούν την ασθένεια,

γι'αυτό δεν είναι τόσο σοφό
να τους πληροφορούμε

αν δεν ρωτήσουν.

Παραδόξως, η έρευνα
δείχνει ότι μερικές φορές

όσοι αρνούνται
την αρρώστια τους

ζουν περισσότερο από εκείνους
που ορθολογικά επιλέγουν

την καλύτερη θεραπεία.

Αυτή η άγνοια, ωστόσο,

δεν είναι πολύ χρήσιμη
στο κοινωνικό επίπεδο.

Όταν αγνοούμε το πού κατευθυνόμαστε

μπορεί να προκληθεί
μεγάλη κοινωνική ζημιά.

Πέρα από το ότι
αντιμετωπίζουμε την άγνοια,

σήμερα αντιμετωπίζουμε επίσης

κάποιο είδος αποδοχής του αυτονόητου.

Ήταν ο Γάλλος φιλόσοφος

Λουί Αλτουσέρ που επεσήμανε

ότι η ιδεολογία λειτουργεί
με έναν τέτοιο τρόπο

που δημιουργεί ένα πέπλο αυτονόητου.

Πριν κάνουμε οποιαδήποτε
κοινωνική κριτική,

είναι απαραίτητο πράγματι να σηκώσουμε
αυτό το πέπλο του αυτονόητου

και να το σκεφτούμε λίγο πιο διαφορετικά.

Αν πάμε πίσω σε αυτή την ιδεολογία

της ατομικής, ορθολογικής επιλογής

που συχνά ασπαζόμαστε,

είναι απαραίτητο ακριβώς εδώ

να ξεπεράσουμε αυτό το αυτονόητο

και να σκεφτούμε λίγο πιο διαφορετικά.

Τώρα για μένα, η ερώτηση συχνά είναι

γιατί ασπαζόμαστε ακόμη αυτή την ιδέα
του αυτοδημιούργητου ανθρώπου

στην οποία ο καπιταλισμός
στηριζόταν από την αρχή του;

Γιατί πιστεύουμε ότι είμαστε
τόσο κυρίαρχοι

στις ζωές μας που μπορούμε ορθολογικά

να κάνουμε τις καλύτερες
ιδανικές επιλογές,

που δεν αποδεχόμαστε
τις ζημιές και τα ρίσκα;

Είναι πολύ σοκαριστικό για μένα
να βλέπω πολύ φτωχούς ανθρώπους,

για παράδειγμα, να μην στηρίζουν την ιδέα

ότι οι πλούσιοι πρέπει να
φορολογηθούν περισσότερο.

Συχνά σε αυτή
την περίπτωση ταυτίζονται

με ένα συγκεκριμένο είδος
νοοτροπίας του τζόγου.

Εντάξει, ίσως να μην πιστεύουν
ότι μελλοντικά θα τα καταφέρουν

αλλά ίσως πιστεύουν,

ο γιος μου ίσως να γίνει
ο επόμενος Μπιλ Γκέιτς.

Και ποιος θα ήθελε να
φορολογήσει τον γιο του;

Ή, μια απορία που έχω επίσης είναι,

γιατί άνθρωποι που
δεν έχουν ασφάλεια υγείας

δεν αποδέχονται
την καθολική φροντίδα υγείας;

Ενίοτε δεν την αποδέχονται,

ταυτιζόμενοι και πάλι
με την ιδέα της επιλογής,

αλλά δεν έχουν τίποτε να επιλέξουν.

Η Μάργκαρετ Θάτσερ ως γνωστό είπε

ότι αυτό που ονομάζεται κοινωνία
δεν υπάρχει.

Η κοινωνία δεν υπάρχει,
υπάρχουν μόνο άτομα

και οι οικογένειές τους.

Δυστυχώς, αυτή η ιδεολογία
ακόμη λειτουργεί πολύ καλά,

και γι' αυτό οι φτωχοί ίσως νιώθουν

ντροπή για τη φτώχεια τους.

Ίσως να νιώθουμε ακατάπαυστα
ένοχοι ότι εμείς

δεν κάνουμε τις σωστές επιλογές,

και γι' αυτό δεν πετύχαμε.

Ανησυχούμε ότι δεν είμαστε αρκετά καλοί.

Γι' αυτό δουλεύουμε πολύ σκληρά,

πολλές ώρες στην εργασία μας

και το ίδιο πολλές ώρες για να
ξαναφτιάξουμε τους εαυτούς μας.

Όταν είμαστε ανήσυχοι
για τις επιλογές μας,

μερικές φορές παραχωρούμε
εύκολα τη δύναμη της επιλογής.

Ταυτιζόμαστε με τον γκουρού

που μας λέει τι να κάνουμε,

τον θεραπευτή αυτοβοήθειας,

ή αποδεχόμαστε έναν απολυταρχικό ηγέτη

που φαίνεται να μην έχει αμφιβολίες
για τις επιλογές,

ο οποίος κατά κάποιο τρόπο ξέρει.

Συχνά οι άνθρωποι με ρωτούν,

«Τι έμαθες μελετώντας την επιλογή;»

Και υπάρχει ένα σημαντικό
μήνυμα που πράγματι έμαθα.

Όσον αφορά τις επιλογές,

προσωπικά σταμάτησα να παίρνω
τις επιλογές πολύ σοβαρά.

Πρώτον, συνειδητοποίησα ότι
πολλές επιλογές που κάνω

δεν είναι ορθολογικές.

Συνδέονται με το ασυνείδητο μου,

με εικασίες σχετικά με το
τι επιλέγουν οι άλλοι,

ή ποια είναι κοινωνικά αποδεκτή επιλογή.

Επίσης πιστεύω στην ιδέα

ότι θα πρέπει να ξεπεράσουμε

την έννοια της ατομικής επιλογής,

ότι είναι πολύ σημαντικό να
ξανασκεφτούμε τις κοινωνικές επιλογές,

αφού αυτή η ιδεολογία της ατομικής
επιλογής μας έχει εφησυχάσει.

Πραγματικά μας εμπόδισε από το
να σκεφτούμε την κοινωνική αλλαγή.

Ξοδεύουμε τόσο χρόνο επιλέγοντας
πράγματα για τους εαυτούς μας

και ελάχιστα σκεφτόμαστε

τις επιλογές που αφορούν
την κοινότητά μας.

Ας μην ξεχνάμε ότι η επιλογή

συνδέεται πάντα με την αλλαγή.

Μπορούμε να κάνουμε ατομικές αλλαγές,

αλλά μπορούμε να κάνουμε
κοινωνικές αλλαγές.

Μπορούμε να επιλέξουμε να
έχουμε περισσότερους λύκους.

Μπορούμε να επιλέξουμε να
αλλάξουμε το περιβάλλον μας

ώστε να έχουμε περισσότερες μέλισσες.

Μπορούμε να επιλέξουμε να έχουμε
διαφορετικούς οργανισμούς αξιολόγησης.

Μπορούμε να επιλέξουμε
να ελέγχουμε εμείς τις εταιρίες

αντί να επιτρέπουμε στις εταιρίες
να ελέγχουν εμάς.

Έχουμε μια δυνατότητα να κάνουμε αλλαγές.

Άρχισα με με ένα γνωμικό
από τον Σάμιουελ Τζόνσον,

που είπε ότι όταν κάνουμε
επιλογές στη ζωή,

δεν πρέπει να ξεχνάμε να ζούμε.

Τελικά μπορείτε να δείτε

ότι είχα την επιλογή να διαλέξω

με ποιο από τα τρία γνωμικά

ήθελα να αρχίσω την διάλεξή μου.

Είχα πράγματι μια επιλογή,

όπως και τα έθνη, όπως και οι άνθρωποι,

έχουμε επιλογές να ξανασκεφτούμε

σε τι είδος κοινωνίας θέλουμε
να ζήσουμε στο μέλλον.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)