Trung Quốc cùng Mỹ có nhất định phải xung đột?

Cựu Thủ tướng Úc Kevin Rudd cũng đã từng là sinh viên du học ở Trung Quốc trong thời gian dài, đã quan sát sức mạnh đang lớn mạnh lên trong một vài thập kỷ qua với cái nhìn đầy lợi thế độc đáo. Ông đặt ra vấn đề liệu tham vọng lớn mạnh của Trung Quốc sẽ dẫn tới cuộc xung đột không tránh khỏi với các nước lớn khác, đồng thời ông cũng đưa ra vài gợi ý khác.

Chào các bạn, tôi là Kevin.

Tôi đến từ Úc.
Tôi đến đây để giúp đỡ các bạn.

(Tiếng cười)

Tối nay tôi muốn kể cho các bạn
nghe câu chuyện về hai thành phố.

Một là Washington,
thành phố còn lại là Bắc Kinh.

Bởi vì cách hai thủ đô nói trên
định hình tương lai,

tương lai của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ
và Cộng hòa Nhân dân Trung hoa

không chỉ ảnh hưởng tới hai quốc gia này,

mà còn ảnh hưởng tới tất cả chúng ta

theo cách mà có lẽ ta không ngờ tới:

không khí ta đang thở, nước ta uống,

hải sản ta ăn,
chất lượng nguồn nước biển,

ngôn ngữ ta sử dụng trong tương lai,

công việc ta làm,
hệ thống chính trị ta lựa chọn,

và, hiển nhiên, những câu hỏi lớn
về chiến tranh và hòa bình.

Các bạn thấy gã này không?
Ông ta người Pháp.

Tên ông là Napoleon.

Vài trăm năm trước,

ông đã đưa ra một lời dự đoán thần kỳ:

"Trung Quốc là một con sư tử ngủ say,
khi nó tỉnh giấc,

cả thế giới sẽ rung chuyển."

Dù Napoleon từng mắc nhiều sai lầm

nhưng lần này ông phán đoán
cực kỳ chính xác.

Vì Trung Quốc của ngày nay
không chỉ thức tỉnh,

mà còn đứng lên và bắt đầu
chuyến hành quân của mình,

để lại câu hỏi cho tất cả chúng ta

rằng Trung Quốc sẽ đi được tới đâu

và ta phải đối mặt với gã khổng lồ
của thế kỉ 21 này như thế nào?

Hãy nhìn vào các dữ liệu,
chúng sẽ khiến bạn choáng váng.

Trung Quốc được dự đoán sẽ trở thành,

bằng bất kỳ thước đo nào --
PPP, tỷ giá hối đoái ---

nền kinh tế lớn nhất thế giới

trong vòng một thập kỷ tới.

Hiện tại họ đã là quốc gia
giao thương,

xuất khẩu,

và sản xuất công nghiệp
lớn nhất thế giới,

đồng thời cũng là quốc gia
thải ra nhiều khí các-bon nhất thế giới.

Mỹ đứng thứ hai.

Vậy nếu Trung Quốc thực sự
trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới,

hãy nghĩ thử xem:

Đây sẽ là lần đầu tiên

kể từ khi người này nắm quyền
trên ngai vàng Vương quốc Anh --

George III, không thân thiết
với Napoleon cho lắm --

đất nước có
nền kinh tế lớn nhất thế giới

không sử dụng Anh ngữ,

không phải một quốc gia châu Âu,

không theo chế độ dân chủ tự do.

Nếu bạn nghĩ điều này
không ảnh hưởng gì

tới cách thế giới vận hành
trong tương lai,

thì cá nhân tôi nghĩ, chắc bạn
đang phê thuốc hay gì đó rồi,

hoặc là bạn mới từ
Colorado xuống.

Tóm lại, câu hỏi
của chúng ta tối nay,

là ta hiểu sự thay đổi này như thế nào,

sự thay đổi mà tôi tin là
quan trọng nhất nửa đầu thế kỉ 21?

Việc này ảnh hưởng tới quá nhiều thứ.

Tới tận những vấn đề cốt lõi.

Nó diễn ra trong thầm lặng.
Nó diễn ra liên tục.

Dù ta có thể hơi chút cảm nhận được nó,

nhưng chúng ta bận tâm đến

những tin tức về Ukraina,
các sự kiện ở Trung đông,

các diễn biến về ISIS, ISIL,

tương lai của nền kinh tế nước nhà.

Đây là một cuộc cách mạng
âm thầm và chậm rãi.

Có đại-thay đổi thì phải có đại-thách thức

và thách thức lớn nhất chính là:

Liệu hai cường quốc này,

Trung Quốc và Hoa Kỳ --

Trung Quốc,

vương quốc ở trung tâm

và Mỹ,

Mỹ Quốc --

trong tiếng Trung từ này
nghĩa là "đất nước tươi đẹp".

Mọi người nghĩ thử xem - đó là cái tên
mà Trung Quốc đặt cho đất nước này

từ hơn một trăm năm.

Liệu hai nền văn minh này,
hai cường quốc này,

trên thực tế có thể tạo dựng
một tương lai chung

cho chính họ và cho thế giới hay không?

Nói chung, liệu ta có thể tạo ra
một tương lai

hòa bình, thịnh vượng chung,

hay ta phải đối mặt với nguy cơ

giữa chiến tranh và hòa bình?

Tôi chỉ còn 15 phút để
mà nói đến chiến tranh hay hòa bình

hơi bị ít thời lượng

so với người
viết cuốn sách "Chiến tranh và Hòa bình."

Mọi người hay hỏi tôi, tại sao
một đứa trẻ sống ở vùng nông thôn tại Úc

lại quan tâm tới việc
học tiếng Trung thế?

Có hai lý do như sau.

Đầu tiên.

Đây là chú bò Betsy.

Betsy là một chú bò
rất bình thường trong đám gia súc

mà chúng tôi nuôi
ở trang trại ngoại ô nước Úc.

Mọi người nhìn đôi bàn tay này xem?
Chúng không thích hợp để làm ruộng.

Vậy nên tôi đã sớm phát hiện ra rằng

mình không phù hợp việc đồng áng,
và Trung Quốc là một bước chuyển an toàn

so với những nghề nông nghiệp khác ở Úc.

Còn đây là lý do thứ hai.

Đây là mẹ tôi.

Có ai ở đây luôn nghe lời
của mẹ mình không?

Rồi sau đó làm đúng theo
những gì mẹ nói?

Tôi thì không hay như vậy đâu,

nhưng điều mà mẹ dạy tôi là,

một ngày nọ, bà đưa tôi một tờ báo,

với tiêu đề nói chúng ta đang có
một thay đổi lớn.

Đó là Trung Quốc chính thức
gia nhập Liên Hợp Quốc.

Năm 1971, khi tôi vừa tròn 14 tuổi,

bà đưa cho tôi tờ báo này.

Và nói rằng "Hãy hiểu điều này,
học hỏi về nó,

vì điều này sẽ ảnh hưởng
tới tương lai của con."

Là một học sinh giỏi về lịch sử,

tôi nghĩ rằng thực ra
điều tôi cần làm,

là đi học tiếng Trung Quốc.

Học tiếng Trung hayi ở chỗ là

giáo viên tiếng Trung
sẽ đặt cho bạn một cái tên mới.

Đây là cái tên họ đặt cho tôi:

Khắc, nghĩa là vượt qua hoặc chinh phục,

và Văn trong Văn học nghệ thuật.

Khắc Văn, Kẻ Chinh phục Văn chương.

Các bạn có ai tên "Kevin" không?

Từ Kevin tới Kẻ Chinh phục
Văn học là cả một bước tiến lớn đấy.

(Tiếng cười)

Trước đấy mọi người đều gọi tôi là Kevin.

Có ai cũng như tôi không?

Cái tên "Kẻ Chinh phục Văn chương"
nghe oách hơn hẳn nhỉ?

Và sau đó tôi tiếp bước và
làm cho Uỷ ban đối ngoại Úc,

nhưng đây mới mà niềm tự hào-
trước mỗi tự hào đều có lúc xấu hổ.

Tôi làm việc tại đại sứ quán ở Bắc Kinh,

khi chúng tôi tới Đại lễ đường Nhân dân

một vị đại sứ nhờ tôi phiên dịch
trong cuộc họp đầu tiên của ông

tại Đại lễ đường Nhân dân.

Thế là tôi ở đó.

Một cuộc họp ở Trung Quốc
giống một vành móng ngựa khổng lồ.

Ở chính giữa vành đai
là những quan chức rất trang trọng,

còn về gần phía cuối
thì toàn mấy người râu ria,

mấy người trẻ tuổi như tôi.

Vị đại sứ bắt đầu bài phát biểu
không được lịch lãm lắm.

Ông ấy nói, "Trung quốc và Úc
đang có một mối quan hệ

gắn bó chưa từng có."

Tôi thầm nhủ,

"Nghe vụng quá. Kì cục nữa.

Phải cải thiện nó mới được."

Lưu ý: Đừng bao giờ thử trò này.

Nó cần thanh thoát, hoa mỹ hơn một chút,

nên tôi đã dịch lại như sau.

[Tiếng Trung Quốc]

Gần như cả một bên khán đài lặng người.

Mấy vị lãnh đạo cao cấp
ở phía trước vành móng ngựa,

mặt họ tái xạm đi,

còn những người trẻ tuổi
ở phía cuối

thì không thể nhịn cười.

Vì tôi đã dịch câu đó,

"Trung Quốc và Úc
đang có một mối quan hệ

gắn bó chưa từng có."

thành câu
"Trung Quốc và Úc

đang đạt
một một cuộc giao hoan tuyệt đỉnh.

(Tiếng cười)

Đó là lần cuối cùng tôi
được giao trọng trách phiên dịch.

Trong câu chuyện nhỏ ấy,
có rất nhiều điều thâm thúy,

đó là ngay khi bạn nghĩ bạn biết chút ít
về nền văn minh cổ xưa

hơn 5000 năm lịch sử này,

thì lại có thêm
những điều mới cần học.

Lịch sử không ủng hộ chúng ta

khi ta nhìn vào mong ước
một tương lai chung

Trung Quốc và Hoa Kỳ
hợp tác cùng phát triển.

Người này đây?

Không phải người Trung
hay người Mỹ.

Ông là người Hy Lạp, tên Thucydides.

Ông viết cuốn
"Lịch sử chiến tranh Peloponnesian".

Những quan sát tuyệt vời của ông về

người Athen và Sparta vô cùng đáng giá.

"Chính sự trỗi dậy của Athen
đã làm dấy lên nỗi sợ hãi của Sparta

và không thể tránh khỏi chiến tranh.

Vì vậy toàn bộ tác phẩm văn học này
được gọi là Bẫy Thucydides.

Người này thì sao? Ông không phải
người Mỹ hay Hy Lạp. Ông đến từ Trung Hoa.

Tôn tử, tác giả cuốn
"Binh pháp Tôn tử",

và các bạn có thể thấy
dòng trích dẫn bên dưới đây:

"Tấn công khi kẻ địch không hề phòng bị,
xuất hiện vào những chỗ bất ngờ nhất".

Xem chừng sự hợp tác của hai quốc gia
có vẻ không ổn cho lắm.

Người đàn ông người Mỹ này
là Graham Allison.

Ông là một thầy giáo
tại Trường Kennedy

tại Boston.

Hiện tại ông đang thực hiện
một dự án cá nhân có tên

"Liệu Bẫy Thucydides về
cuộc chiến không thể tránh khỏi

giữa những thế lực đang lên
và những thế lực lớn sẵn có

có áp dụng được với mối quan hệ
Trung-Mỹ tương lai không?"

Đó là câu hỏi mấu chốt nhất.

Và điều Graham đã làm
là nghiên cứu 15 trường hợp trong lịch sử

từ những năm 1500

để xác lập
các tiền lệ trong lịch sử.

Và 11 trên 15 trường hợp,

thì đã,

kết thúc bằng những
cuộc chiến thảm khốc.

Các bạn sẽ nói "Này Kevin --

hay Kẻ Chinh phục Văn chương --

đó là quá khứ rồi.

Ta đang sống trong một thế giới
liên kết và toàn cầu hóa.

Chuyện đó sẽ không tái diễn."

Nhưng bạn biết không?

Các nhà sử học kinh tế
cho ta biết sự thật rằng,

thời điểm chúng ta đạt đỉnh điểm của

tương thích kinh tế
và toàn cầu hóa

là vào năm 1914,

ngay trước khi Thế chiến I diễn ra,

một minh chứng vô cùng
vững chắc từ lịch sử.

Vậy nên nếu chúng ta
tìm hiểu sâu hơn

về cách Trung Quốc suy nghĩ, cảm nhận

và tiếp cận
Hoa Kỳ,

và ngược lại,

ta sẽ làm cách nào

để tìm ra căn cơ giúp
hai đất nước, hai nền văn minh

có thể hợp tác cùng nhau?

Đầu tiên, tôi sẽ nhắc đến

cái nhìn của Trung Quốc về Mỹ
và phương Tây.

Thứ nhất: Trung Quốc cảm thấy
mình đã bị đem ra sỉ nhục

bởi bàn tay của phương Tây
trong suốt vài trăm năm lịch sử,

khởi điểm từ Chiến tranh Nha phiến.

Sau đó không lâu, các thế lực Tây phương
xâu xé Trung Quốc

để đến những năm 20, 30 của thế kỷ 19,

những tấm biển này xuất hiện
trên đường phố Thượng hải.

["Cấm chó và người Trung Quốc"]

Nếu các bạn là người Trung Quốc, các bạn

sẽ thấy ra sao khi nhìn thấy
tấm biển này trên chính đất nước mình?

Trung Quốc cũng cho rằng

tại Hội nghị Hòa bình Paris
diễn ra năm 1919,

khi thuộc địa của Đức được trả lại

cho nhiều quốc gia khác
trên toàn thế giới,

thì thuộc địa Đức tại Trung Quốc đi đâu?

Chúng lại được trao cho Nhật bản.

Khi Nhật xâm chiếm Trung Quốc
vào những năm 1930,

cả thế giới quay lưng và bàng quan
trước số phận của Trung Quốc.

Hơn thế nữa, người Trung Quốc
ngày nay cũng tin rằng

Mỹ và các nước phương Tây

không thừa nhận tính hợp pháp
trong thể chế chính trị

vì nó quá khác biệt với

thể chế tự do dân chủ,

và cho rằng Mỹ cho đến giờ
vẫn tìm cách

khước từ chế độ của họ.

Người Trung quốc cho rằng
mưu đồ này được tiến hành

bởi các nước đồng minh và những nước
có mối quan hệ hợp tác chiến lược với Mỹ

ngay xung quanh lãnh thổ của họ.

Ngoài những điều đó,
người Trung Quốc cảm thấy

sâu thẳm trong tâm trí họ
trong ruột gan họ

những người phương Tây nói chung

thật sự là quá kiêu căng ngạo mạn.

Chúng ta không nhận ra
những lỗ hổng trong bộ máy của chính mình,

cả về chính trị và kinh tế,

mà còn chỉ trỏ
vào những nơi khác

họ còn tin rằng
thật ra tất cả chúng ta đều là một đám

đạo đức giả và dối trá.

Tất nhiên, trong quan hệ quốc tế,

một cánh én không làm nên mùa xuân.

Có một quốc gia khác, đó là Mỹ.

Vậy thì Mỹ phản ứng với
những động thái trên ra sao?

Mỹ đã đáp trả lại lần lượt.

Với câu hỏi
Mỹ có đang ngăn chặn Trung Quốc không

họ nói: "Không, hãy nhìn vào Liên Xô cũ.
Đó mới là sự kìm hãm"

Thật ra những gì chúng tôi làm
ở Mỹ và phương Tây

là chào đón Trung Quốc
vào nền kinh tế toàn cầu,

và hơn hết, mừng đón họ
gia nhập Tổ chức Thương Mại Thế giới.

Mỹ và phương Tây tố cáo Trung Quốc gian lận

trong vấn đề
quyền sở hữu trí tuệ,

cũng như các cuộc tấn công trên mạng
vào Mỹ và các tập đoàn quốc tế.

Hơn nữa, Hoa Kỳ tuyên bố
hệ thống chính trị tại Trung Quốc

hoàn toàn sai trái

bởi đó là những điều đi ngược lại

với nhân quyền, dân chủ,
và pháp chế mà chúng ta tận hưởng

ở Mỹ và phương Tây.

Và đặc biệt là Mỹ đã tuyên bố gì ?

Họ sợ rằng Trung Quốc sẽ áp đặt
tầm ảnh hưởng của họ

khi họ đã có đủ sức mạnh,
ở khu vực Đông Nam Á và vùng Đông Á,

hất cẳng Mỹ ra khỏi đó,

khi thời điểm chín muồi,

họ sẽ đơn phương thay đổi
trật tự thế giới.

Ngoài những điều vừa nói ra,
mọi thứ đền ổn và sáng sủa cả.

Quan hệ Mỹ - Trung.

Không có bất kỳ vấn đề nào cả.

Tuy nhiên, thách thức
lại nằm ở những cảm nhận sâu xa,

ở những cảm xúc sâu thẳm
và những yếu tố lý trí,

mà người Trung Quốc gọi là ''Si wei"
nghĩa là Tư duy

làm thế nào để xây dựng
một tương lai chung cho hai quốc gia này?

Tôi cho rằng:

Chúng ta có thể làm điều đó
trên cơ sở

của chủ nghĩa hiện thực
vì một mục đích chung.

Ý tôi là gì?

Hãy thực tế
về điều mà chúng ta bất đồng,

về cách thức có thể tiếp cận
mà không cho phép

bất kỳ sự khác biệt trên
gây nên một cuộc chiến hay xung đột

cho tới khi chúng ta có
năng lực ngoại giao để giải quyết.

Hãy có tính xây dựng ở khía cạnh
ngôn ngữ, vùng miền và cam kết toàn cầu

giữa hai bên,

điều sẽ tạo nên sự khác biệt
cho toàn thể nhân loại.

Hãy thành lập một tổ chức khu vực
có thể hợp tác tại Châu Á,

tại cộng đồng Châu Á - Thái Bình Dương.

Ở cấp độ toàn cầu, hành động mạnh mẽ hơn,

như những việc đã làm
vào cuối năm ngoái

chống lại sự thay đổi khí hậu

với những bàn tay nắm những bàn tay
chứ không phải nắm đấm giơ cao.

Tất nhiên, những điều đó chỉ xảy ra
nếu ta có một cơ chế chung

và lý tưởng chính trị để đạt được điều đó.

Những thứ đó có thể nhìn thấy.

Nhưng vấn đề là có phải mọi thứ
đều có thể nhìn thấy được?

Có những gì mà đầu óc chúng ta
nói rằng ta cần làm,

nhưng còn trong tim chúng ta?

Tôi có một kinh nghiệm
về việc này ở quê nhà

trong việc cố gắng
hàn gắn hai phía

những người trong quá khứ
không có điểm gì chung cả.

Đó là khi tôi nói lời xin lỗi
với những thổ dân bản địa Úc.

Đó là một ngày đầy thức tỉnh
trong chính phủ Úc,

trong nghị viện Úc
và với cả người dân Úc.

Sau 200 năm ngược đãi không kiểm soát
đối với những người bản địa Úc,

đã đến lúc, chúng tôi, những người da trắng,
nói lời tạ lỗi.

Điều quan trọng là ---

(Tiếng vỗ tay)

Điều quan trọng mà tôi nhớ là
nhìn thẳng vào mặt

của những thổ dân Úc đó

khi họ đến để nghe lời tạ lỗi.

Thật phi thường
khi được chứng kiến, ví dụ như

những người đàn bà lớn tuổi kể tôi nghe
chuyện khi họ mới 5 tuổi

họ đã bị giật khỏi vòng tay cha mẹ,

giống như bà cụ này.

Với tôi, điều ấy thật đặt biệt
bởi sau đó có thể dang vòng tay

ôm hôn những bà cụ thổ dân Aborigina
khi họ bước vào tòa nhà nghị viện,

một bà cụ nói với tôi,

đây là lần đầu tiên một người da trắng
ôm hôn bà ấy trong cả đời,

khi mà bà đã ngoài 70.

Một câu chuyện thật tồi tệ.

Tôi nhớ sau đó
gia đình này nói với tôi rằng

"Ông biết không, chúng tôi đã lái xe suốt
từ vùng viễn Bắc xuống đến Canberra

để chứng kiến điều này,

đi qua miền đất
có những người lỗ mãng.

Trên đường về, dừng lại ở một tiệm cà phê
để uống sinh tố."

Và họ bước vào tiệm
im lặng, ngập ngừng, thận trọng,

đôi chút lo lắng.

Tôi chắc rằng bạn hiểu ý tôi muốn nói gì.

Sau sự kiện xin lỗi,
điều gì đã xảy ra?

Mọi người trong tiệm cà phê,
tất cả những người da trắng,

đứng dậy và vỗ tay.

Điều gì đó đã diễn ra trong trái tim
của người Úc.

Người da trắng, người thổ dân
đều là anh em,

chúng ta vẫn chưa giải quyết
tất cả các vấn đề cùng nhau,

nhưng tôi xin nói rằng
đó là sự khởi đầu

bởi chúng ta không chỉ hành động do lý trí,

mà còn do con tim dẫn đường.

Vậy thì có thể rút ra kết luận gì
cho câu hỏi chính

mà chúng ta đặt ra
cho buổi tối hôm nay,

đó là tương lai nào cho
quan hệ Mỹ - Trung?

Lý trí nói có một con đường phía trước.

Lý trí nói có một khung chính sách,
có một lối hiểu chung,

có một cơ chế
thông qua hội nghị định kỳ

để cải thiện tình hình.

Nhưng con tim cũng cần
cởi mở về tương lai

của quan hệ Mỹ - Trung,

và khả năng của Trung Quốc
trong tương lai hòa nhập vào thế giới.

Đôi khi, các bạn ạ, chúng ta cần
chuyển hoá niềm tin

mặc dù không chắc được kết quả sẽ ra sao.

Ở Trung Quốc, họ có thể nói về
Trung Quốc Mộng.

Ở Mỹ, chúng ta đều quen thuộc với
cụm từ "Giấc mơ Mỹ"

Tôi nghĩ, đã đến lúc, trên toàn thế giới,

chúng ta có thể nghĩ tới
điều mà có thể gọi là

giấc mộng cho toàn nhân loại.

Bởi nếu chúng ta làm được vậy,

chúng ta có thể thay đổi

cách mà chúng ta luôn nghĩ về nhau.

(Tiếng Trung Quốc)

Đó là thách thức tôi đặt cho Mỹ
Đó là thách thức tôi đặt cho Trung Quốc

Đó là thách thức tôi đặt ra
cho tất cả chúng ta,

mà tôi nghĩ là ở đâu có ý nguyện,
ở đâu có những mơ ước

ta có thể biến mơ ước thành tương lai

dựa trên hòa bình và thịnh vượng

mà không cần một lần nữa phải lặp lại

những thảm họa chiến tranh.

Xin cảm ơn các bạn.

(Tiếng vỗ tay)

Chris Anderson: Cảm ơn ông rất nhiều.

Có vẻ như ông đóng một vai trò
kết nối.

Ở một phương diện nào đó, ông trở thành
nhịp cầu nối cho cả hai phía,

Kevin Rudd: Người Úc chúng tôi giỏi nhất
là sắp xếp bàn tiệc,

mời họ cùng vào một phòng,
gợi ý cái này, cái kia,

sau đó đi ra và lấy rượu uống.

Hãy nghĩ xem, với tất cả chúng ta
ai là bạn

của hai nước lớn này,
Mỹ và Trung Quốc,

thì chúng ta có thể làm điều gì đó.

Ta có thể tích cực đóng góp,

cho tất cả các bạn ở đây,

lần tới bạn gặp ai từ Trung Quốc,

hãy ngồi lại và đối thoại.

Hãy tìm hiểu
họ đến từ đâu, họ suy nghĩ thế nào,

và tôi cũng khuyên
các bạn Trung Quốc

những ai sẽ xem bài nói TED này

cũng hãy làm như vậy.

Khi cả hai bên tìm cách thay đổi thế
giới thì có thể tạo ra sự khác biệt lớn.

Những người ở giữa như chúng tôi
có thể đóng góp nhỏ bé.

CA: Keven, chúc thành công,
bạn thân mến. Cảm ơn.

KR: Cảm ơn các bạn.

(Tiếng vỗ tay)