Bajka o dwóch systemach politycznych

Standardowym założeniem na Zachodzie jest: w miarę rozwoju społeczeństwo staje się kapitalistyczną, wielopartyjną demokracją. Prawda?
Eric X. Li, chiński inwestor i politolog, pozwala sobie na inne zdanie. W tym prowokacyjnym, przesuwającym granice wystąpieniu, prosi słuchaczy o dopuszczenie do siebie myśli, że jest więcej niż jeden sposób na skuteczne rządzenie współczesnym narodem.
(Obecny prezydent Chin, Xi Jinping, jest synem Xi Zhongxuna, wicepremiera Chin w latach 1959-1962 - przypis tłumacza)

Dzień dobry.

Nazywam się Eric Li
i urodziłem się tutaj.

Nie, nie tam.

Oto gdzie się urodziłem:

Szangaj, w szczytowym okresie
Rewolucji Kulturalnej.

Babcia opowiadała, że moim pierwszym krzykom

wtórowały odgłosy strzelaniny.

Gdy dorastałem, opowiedziano mi historię,

która wyjaśniła mi wszystko,
co powinienem wiedzieć o ludzkości.

Brzmiała tak.

Wszystkie społeczeństwa rozwijają się liniowo,

począwszy od prymitywnego społeczeństwa,
poprzez niewolnictwo,

feudalizm, kapitalizm, socjalizm,

aż do - zgadnijcie, dokąd to zmierza?

Do komunizmu!

Prędzej czy później cała ludzkość,

niezależnie od kultury, języka, narodowości,

dotrze do tej fazy końcowej

politycznego i społecznego rozwoju.

Ludzkość całego świata połączy się

w tym raju na ziemi

i będzie żyła długo i szczęśliwie.

Zanim tam dotrzemy, jesteśmy uwikłani

w walkę dobra ze złem,

dobra socjalizmu przeciw złu kapitalizmu,

a dobro zwycięży.

To, oczywiście, była powiastka

zaczerpnięta z teorii Karola Marksa.

A Chińczycy to kupili.

Uczono nas tej wspaniałej historii
świątek i piątek.

Stała się częścią nas
i uwierzyliśmy w nią.

Ta historyjka była bestsellerem.

Jedna trzecia ludności całego świata

żyła pod czarem tej powiastki.

Potem świat się zmienił
w ciągu jednej nocy.

Rozczarowany upadkiem
religii mojej młodości,

pojechałem do Ameryki
i zostałem hipisem z Berkeley.

(Śmiech)

Gdy dorastałem, zdarzyło się coś jeszcze.

Jakby było mało jednej wspaniałej historii,

opowiedziano mi kolejną.

Równie wspaniałą.

Ona też zakłada,
że wszystkie społeczeństwa

rozwijają się liniowo
aż do wyjątkowego zakończenia.

Ta historia głosiła:

wszystkie społeczeństwa, niezależnie od kultury,

chrześcijaństwo, islam, konfucjanizm,

muszą rozwijać się
od społeczności tradycyjnych,

w których grupy to jednostka podstawowa,

do współczesnych społeczeństw,
gdzie poszczególni osobnicy

są niezależnymi jednostkami.

Wszystkie te osoby
są z definicji rozsądne,

i chcą jednej rzeczy:

prawa głosu.

Ponieważ są rozsądni, dzięki prawu głosu,

wybierają dobry rząd

i żyją długo i szczęśliwie.

Raj na ziemi, ponownie.

Prędzej czy później, demokracja wyborcza

będzie jedynym systemem politycznym
dla wszystkich krajów i narodów,

z wolnym rynkiem, by mogli się bogacić.

Zanim tam dotrzemy,
jesteśmy uwikłani w walkę

dobra ze złem.

(Śmiech)

Po stronie dobra są ci,
którzy mają demokrację

i mają poczucie misji szerzenia jej

po całym świecie, czasem siłą,

przeciwko złu tych,
którzy nie przeprowadzają wyborów.

(Wideo) George H. W. Bush:
"Nowy porządek świata...

(Wideo) George W. Bush: "
"... kończący tyranię na świecie..."

(Wideo) Barack Obama:
"... jeden standard dla wszystkich

dzierżących władzę".

Eric X. Li: Teraz...

(Śmiech) (Brawa)

Ta historyjka też stała się bestsellerem.

Według Freedom House,

ilość krajów demokratycznych
wzrosła z 45 w 1970 r.

do 115 w 2010.

Przez ostatnie 20 lat
zachodnie elity niestrudzenie

objeżdżały kulę ziemską
sprzedając taki prospekt:

szereg partii walczy o władzę polityczną

i głosowanie na nich

to jedyna droga do zbawienia

dla od dawna cierpiących
państw rozwijających się.

Nabywcy prospektu są skazani na sukces.

Ci, którzy nie kupią,
są skazani na porażkę.

Ale tym razem Chińczycy tego nie kupili.

Mądry Polak po szkodzie.

(Śmiech)

Reszta to historia.

W ciągu zaledwie 30 lat
Chiny przeistoczyły się

z najuboższego kraju rolniczego
na świecie

w drugą co do wielkości
gospodarkę światową.

650 milionów ludzi

zostało wydźwigniętych z ubóstwa.

80% ogólnoświatowej walki z biedą

w tamtych czasach odbyło się w Chinach.

Dokonania wszystkich nowych
i starych demokracji

wzięte razem są małą częścią tego,

co jeden monopartyjny kraj
dokonał bez głosowania.

Wychowałem się na kartkach żywnościowych.

Mięso wydawano po kilkadziesiąt deko

na osobę na miesiąc.

Zjadałem całe mięso babci.

Zastanawiałem się, co tu nie gra?

Oto jestem w mieście rodzinnym,

biznes rozwija się w gwałtownie.

Przedsiębiorcy każdego dnia zakładają firmy.

Klasa średnia rozwija się w skali i tempie

niespotkanym wcześniej w historii ludzkości.

Tyle że zgodnie z tą wspaniałą historią

nic z tego nie powinno mieć miejsca.

Zrobiłem więc jedyne, co mogłem.
Zbadałem to.

Tak, Chiny są państwem monopartyjnym,

rządzonym przez
Chińską Partię Komunistyczną,

i nie przeprowadza się tam
wyborów powszechnych.

Trzy założenia

dominujących dziś teorii politycznych mówią,

że taki system jest sztywny w działaniu,

politycznie zamknięty i moralnie bezprawny.

Te założenia są błędne.

Tak naprawdę jest na odwrót.

Możliwość przystosowania,
merytokracja i prawowitość

to trzy główne cechy

chińskiego systemu monopartyjnego.

Większość politologów powie,

że system monopartyjny
jest z natury niezdolny

do samo-naprawy.

Nie przetrwa, bo nie może się przystosować.

A teraz fakty.

Przez 64 lata rządzenia
największym państwem świata,

zasięg rządów Partii był większy

niż gdziekolwiek dotąd,

od radykalnej kolektywizacji rolnictwa
do wielkiego skoku naprzód,

a potem prywatyzację roli,

Rewolucję Kulturalną,

reformę rynkową Denga Xiaopinga,

i wielki krok polityczny jego następcy,
Jianga Zemina

który umożliwił członkostwo w Partii
prywatnym biznesmenom,

coś niewyobrażalnego za rządów Mao.

Partia naprawia się sama
w dość dramatycznym stylu.

W sposób zinstytucjonalizowany
ustanawia się nowe zasady,

by naprawić poprzednie nieprawidłowości.

Na przykład ograniczenia czasowe.

Dawni liderzy polityczni
trzymali posady dożywotnio,

czego używali do kumulowania władzy

i utrwalenia własnych rządów.

Mao był ojcem współczesnych Chin,

lecz jego przedłużone rządy
doprowadziły do katastrofalnych błędów.

Partia uchwaliła limity czasowe,

z obowiązkową emeryturą
w wieku 68-70 lat.

Często słyszymy, że reformy polityczne

"zostały daleko w tyle
za reformami ekonomicznymi",

i "Chiny rozpaczliwie potrzebują
reformy politycznej".

Ale jest to pułapka retoryczna,

ukryta za uprzedzeniami politycznymi.

Niektórzy zdecydowali a priori,

jakich chcą zmian,

i że tylko takie zmiany
można nazwać reformą polityczną.

Tak naprawdę reformy polityczne w Chinach
nigdy nie ustały.

W porównaniu z sytuacją sprzed 30,
20 a nawet 10 lat

każdy aspekt Chińskiego społeczeństwa,

zarządzanie krajem

od poziomu lokalnego do centralnego,

jest dziś nie do poznania.

Takich zmian nie da się przeprowadzić

bez gruntownych reform politycznych.

Śmiem twierdzić, że Partia

to największy w świecie ekspert
w reformach politycznych.

Drugie założenie przyjmuje,
że w państwie monopartyjnym

władza skupia się w rękach nielicznych,

co prowadzi do złego zarządzania i korupcji.

W istocie, korupcja to poważny problem,

ale najpierw spójrzmy na szerszy kontekst.

Być może was to zaskoczy.

Partia to jedna z najbardziej merytokratycznych

instytucji politycznych w dzisiejszym świecie.

Najwyższy organ chińskiej władzy,
Politbiuro, ma 25 członków.

W obecnej wersji, tylko pięciu z nich

pochodzi z warstwy uprzywilejowanej,
tzw. książątek.

Pozostałych 20, włączając prezydenta i premiera,

pochodzi z całkiem zwyczajnych środowisk.

W komitecie centralnym
liczącym ponad 300 członków

odsetek osób z rodzin wpływowych i bogatych

jest jeszcze mniejszy.

Przeważająca większość chińskich liderów
wyższego szczebla

zapracowała i wygrała rywalizację
w drodze na szczyt.

Porównajcie to z rządzącymi elitami

zarówno w krajach rozwiniętych,
jak i rozwijających się,

chyba odkryjecie, że Partia jest w ścisłej czołówce

pod względem możliwości awansu.

Pytanie brzmi, jak to możliwe

w systemie prowadzonym przez jedną partię?

Mowa tu o wpływowej instytucji politycznej,

mało znanej ludziom Zachodu:

Departament Organizacyjny Partii.

Ten departament działa jak wielka machina

zarządzania zasobami ludzkimi,
której pozazdrościłyby

niektóre z najbardziej dochodowych korporacji.

Departament obsługuje obracającą się piramidę,

złożoną z trzech części składowych:

administracji państwowej, spółek skarbu państwa

i instytucji użyteczności publicznej,
jak uniwersytety,

czy ośrodki pomocy społecznej.

Te składniki tworzą osobne,
choć połączone ścieżki kariery

dla chińskich urzędników.

Rekrutują absolwentów
na stanowiska najniższego szczebla

we wszystkich trzech ścieżkach,
a zaczyna się od najniższego stanowiska,

nazwanego "keyuan" [referent].

Potem absolwenci mogą awansować

przez cztery rosnące stopnie:
fuke [wice-kierownik odcinka],

ke [kierownik odcinka], fuchu [wice-kierownik oddziału] i chu [kierownik oddziału].

To nie są chwyty z "Karate Kid".

To poważna sprawa.

Zakres stanowisk jest szeroki,

od prowadzenia opieki zdrowotnej na wsi,

przez inwestycje obcego kapitału
w okręgu miejskim,

do dyrektora w przedsiębiorstwie.

Raz na rok wydział sprawdza ich osiągnięcia.

Rozmawiają z ich przełożonymi, kolegami,

podwładnymi. Sprawdzają ich zachowanie.

Ankietują opinię publiczną.

Potem awansują najlepszych.

W trakcie kariery kadry mogą przechodzić

przez wszystkie 3 gałęzie.

Najlepsi przebijają się
ponad 4 podstawowe poziomy

do stanowiska poziomów fuju [wice-szef biura]
i ju [szef biura].

To już wysoki poziom aparatu urzędniczego.

Tutaj do zadań należy zwykle

zarządzanie rejonem
z 5 milionami mieszkańców

lub przedsiębiorstwem
z setkami milionów dolarów dochodu.

Ten system zmusza do rywalizacji.

W 2012 r. było 900 tys. poziomów
fuke i ke,

600 tys. poziomów fuchu i chu

i tylko 40 tys. poziomów fuju i ju.

Po poziomie ju

kilku najlepszych awansuje
o parę stopni

i ostatecznie trafiają
do Komitetu Centralnego.

Taki proces zajmuje 20 do 30 lat.

Czy protekcja odgrywa tu rolę? Owszem.

Jednak podstawę stanowią zasługi.

Departament Organizacyjny prowadzi

unowocześnioną wersję starego chińskiego

systemu mentorskiego.

Nowy prezydent Chin, Xi Jinping,

jest synem byłego przywódcy,
co jest bardzo niezwykłe,

to pierwsza taka osoba,
której udało się zdobyć szczyt władzy.

Nawet jemu kariera zajęła 30 lat.

Zaczął jako zarządca wioski,

po pewnym czasie wszedł do Politbiura,

zarządzał terenami o populacji

150 milionów ludzi

i łącznym PKB 1,5 bln USD.

Nie zrozumcie mnie źle.

Nie robię kpin, tylko stwierdzam fakty.

George W. Bush, pamiętacie go?

Nie naśmiewam się.

(Śmiech)

Zanim został gubernatorem Teksasu,

albo Barack Obama
zanim kandydował na prezydenta,

nie mogliby zostać nawet
zarządcami małej prowincji

w chińskim systemie.

Winston Churchill powiedział kiedyś,
że demokracja

to najgorszy system,
ale nie wymyślono nic lepszego.

Najwyraźniej nie słyszał
o Departamencie Organizacyjnym.

Ludzie Zachodu zawsze przyjmują,

że wielopartyjne wybory
z powszechnym prawem wyborczym

to jedyne źródło politycznej prawowitości.

Na pytanie: "Partia nie wybrano w wyborach,

więc co ją prawnie uzasadnia?",

odpowiedziałem: "Kompetencje".

Wszyscy znamy fakty.

W 1949, kiedy Partia przejęła władzę,

Chiny trawiła wojna domowa,
agresja obcych państw,

przeciętna długość życia
wynosiła w tym czasie 41 lat.

Dzisiaj, Chiny są druga największą
gospodarką światową,

przemysłowym inkubatorem,

a naród żyje w rosnącym dobrobycie.

Pew Research bada opinię publiczną w Chinach,

i oto wyniki z ostatnich lat.

Zadowolenia z kierunku zmian w kraju: 85%.

Odsetek osób, którym żyje się lepiej
niż 5 lat temu:

70%.

Kto spodziewa się lepszej przyszłości:

imponujący wynik 82%.

Financial Times bada opinię publiczną
wśród młodzieży całego świata

i te dane pochodzą z zeszłego tygodnia.

93% chińskiego pokolenia Y

ma optymistyczne nastawienie
do przyszłości kraju.

Jeśli to nie daje władzy prawowitości,
to nie wiem, co daje.

Większość demokracji wyborczych na świecie

cierpi przez żałosne zarządzanie.

Nie muszę tu opowiadać

o usterkach od Waszyngtonu
po europejskie stolice.

Poza paroma wyjątkami, ogromna liczba

krajów rozwijających się,
które przejęły system wyborczy,

wciąż zmagają się z ubóstwem
i wojnami domowymi.

Rządy są wybierane, a potem ich poparcie

spada poniżej 50% w ciągu kilku miesięcy,

po czym pogarsza się do następnych wyborów.

Demokracja staje się ciągłym cyklem

wyboru i żałowania tego wyboru.

Jeśli nic się nie zmieni, obawiam się,
że to demokracja,

a nie chiński system monopartyjny,
jest zagrożona

utratą prawnego uzasadnienia.

Nie chcę tworzyć błędnego wrażenia,

że Chiny są idealne i na drodze

do bycia supermocarstwem.

Ten kraj zmaga się z wielkimi wyzwaniami.

Wszystkie problemy społeczne i gospodarcze,
które wiążą się

z ogromnymi zmianami,
nie mieszczą się w głowie.

Zanieczyszczenie środowiska to jeden. Bezpieczeństwo żywności. Problemy demograficzne.

W polityce największym problemem
jest korupcja.

Korupcja jest powszechna i podkopuje system

i jego uzasadnienie moralne.

Ale większość analityków
źle rozpoznaje chorobę.

Mówią, że korupcja
jest wynikiem systemu monopartyjnego,

i dlatego, by ją wyleczyć,

należy pozbyć się całego systemu.

Bardziej wnikliwe spojrzenie
prowadzi do odwrotnych wniosków.

Transparency International
klasyfikuje teraz Chiny

między 70 a 80 pozycją na 170 państw,

i widać poprawę.

Indie, największa demokracja świata,

to pozycja 94 i spada.

Z setki państw
sklasyfikowanych niżej niż Chiny,

ponad połowa to demokracje wyborcze.

Jeśli wybory są cudownym środkiem
przeciwko korupcji,

czemu te państwa
nie mogą się jej pozbyć?

Jestem ryzykantem. Zakładam się.

Byłoby nie fair skończyć wystąpienie

bez podjęcia ryzyka przedstawienia prognozy.

Oto ona.

Przez następne 10 lat
Chiny pobiją USA

i zostaną największą gospodarką światową.

Dochód na osobę będzie na szczycie

wszystkich krajów rozwijających się.

Korupcja zostanie ograniczona,
ale nie wyeliminowana całkowicie,

a Chiny podniosą się o 10 do 20 stopni,

na ponad 60, w rankingu T.I.

Reformy gospodarcze przyspieszą,
reformy polityczne nie ustaną,

a system monopartyjny
będzie miał się dobrze.

Żyjemy na początku nowej ery.

Powiastki, które niosą uniwersalne przesłanie,

zawiodły nas w XX wieku

i zawodzą nas w XXI.

Powiastka to rak,

który zabija demokrację od środka.

Chcę coś wyjaśnić.

Nie jestem tu, by oskarżać demokrację.

Przeciwnie, uważam,
że demokracja wiele wniosła

do rozwoju Zachodu
i powstania współczesnego świata.

To te uniwersalne przesłanie,
które wiele elit Zachodu

wyciąga z systemu politycznego, ta pycha,

to jest sedno aktualnej choroby Zachodu.

Gdyby te elity traciły nieco mniej czasu

na narzucaniu innym
własnego sposobu rządzenia,

a więcej czasu poświęciły
reformie politycznej u siebie,

mogłyby dać swojej demokracji
szansę na lepsze jutro.

Modelu politycznego Chin
nigdy nie wyprze

demokracja wyborcza,
bo w odróżnieniu od niej,

chiński model nie usiłuje być uniwersalny.

Nie da się wyeksportować. W tym tkwi sedno.

Znaczenie chińskiego przykładu

to nie dostarczenie alternatywy,

ale pokazanie, że alternatywy istnieją.

Niech skończy się epoka przypowiastek.

Komunizm i demokracja to może
i godne pochwały ideały,

ale epoka ich bezkrytycznego uniwersalizmu
jest skończona.

Przestańmy wmawiać ludziom i dzieciom,

że jest tylko jeden sposób na rządzenie

i jedna droga w przyszłość,

do której zmierzają wszystkie społeczeństwa.

To nieprawda. To nieodpowiedzialne.

A co najgorsze, to nudne.

Niech uniwersalizm
ustąpi miejsca pluralizmowi.

Może nadejdzie ciekawsza era.

Czy mamy dość odwagi by ją powitać?

Dziękuję.

(Oklaski)

Dziękuję.

Bruno Giussani: Zostań ze mną chwilę,

bo chcę ci zadać parę pytań.

Chyba wielu widzów
i w ogóle kraje Zachodu

zgodziłyby się z twoim podsumowaniem

niewydolności systemów demokratycznych,

ale jednocześnie trudno się pogodzić,

że macie niewybieralną władzę,

która, bez żadnego nadzoru czy konsultacji,

odgórnie decyduje, czym jest interes narodowy.

Co w chińskim modelu

pozwala ludziom powiedzieć,

że interes narodowy,
jak go przedstawiłeś, jest zły?

EXL: Frank Fukuyama, politolog,

nazwał chiński system "wrażliwą tyranią".

Nie jest to do końca prawdziwe,
ale bliskie prawdy.

Znam największy ośrodek badania

opinii publicznej w Chinach.

Kto jest największym zleceniodawcą?

Chiński rząd.

Nie tylko władza centralna,

władza miejska, władza prowincjonalna,

aż do najbardziej lokalnych okręgów.

Cały czas przeprowadzają ankiety.

Czy podoba ci się wywóz śmieci?

Czy podoba ci się
ogólny kierunek zmian w kraju?

Zatem w Chinach jest inny mechanizm

wyczulenia na potrzeby i myślenie ludności.

Uważam, że powinniśmy porzucić myśl,

że jest tylko jeden system polityczny,

wybory, wybory, wybory,

który umożliwia wrażliwość
na potrzeby ludności.

Właściwie wcale nie jestem pewien, czy wybory

dają jeszcze władzę
wrażliwą na potrzeby ogółu.

(Brawa)

BG: Wielu się zgadza.

Jedna z cech systemu demokratycznego zakłada

miejsce dla głosu ruchów społecznych.

A ty pokazałeś dane o poparciu,

jakie mają chiński rząd i władze.

Ale wspomniałeś też o innych elementach,

jak wielkie wyzwania, i są też pewnie

inne dane, które pokażą coś innego:

dziesiątki tysięcy protestów i niepokoi

i protestów ekologów, itd.

Zatem sugerujesz, że chiński model

nie dopuszcza ruchów społecznych

spoza Partii do wyrażenia się.

EXL: Ruch społeczny jest prężny,

czy jest to ruch ekologów czy inny

Ale jest inny. Nie rozpoznałbyś go.

Według zachodnich standardów
tak zwane ruchy społeczne

muszą być w oddzieleniu
a nawet w opozycji

do systemu politycznego,

ale ten pogląd jest obcy chińskiej kulturze.

Przez tysiące lat społeczeństwo obywatelskie

było zgodne i spójne

z politycznym porządkiem.

Na tym polega ogromna różnica kulturowa.

BG: Dziękuję, że się tym podzieliłeś.
EXL: Dziękuję.