Namacalna historia ludzkiej wiedzy

Jak przyrasta wiedza? Czasem zaczyna się od jednego spostrzeżenia i rozrasta się w wiele gałęzi. Infografika eksperta Manuela Limy bada tysiącletnią historię mapowania danych, od języków do dynastii, przez drzewo informacji. To fascynująca historia wizualizacji i spojrzenie na potrzebę ludzi do organizowania wiedzy.

Od 10 lat

badam sposób porządkowania
i przedstawiania informacji.

Widzę interesującą zmianę.

Przez długi czas

wierzyliśmy w naturalny porządek
otaczającego nas świata,

znany również jako wielki łańcuch bytu,
a w łacinie jako "scala naturae".

To pionowa struktura z Bogiem na szczycie.

Za nim byli aniołowie, szlachta,

pospólstwo, zwierzęta i tak dalej.

Koncept ten pochodził
z ontologii Arystotelesa.

Całą wiedzę ułożono w szereg
przeciwstawnych kategorii.

Tak jak na ekranie za mną.

Co ciekawe, z czasem

idea przyjęła postać
rozgałęzionego drzewa,

znanego jako drzewo Porfiriusza,

najstarszego znanego drzewa wiedzy.

Ten model

miał tak wielką siłę oddziaływania,

że stał się bardzo ważnym
narzędziem komunikacji.

Służył do obrazowania wielu gałęzi wiedzy.

Użyto go do zobrazowania moralności

pod znaną postacią drzewa cnót i wad,

jak na tych przepięknych ilustracjach
ze średniowiecznej Europy.

Ten sam schemat zastosowano

do przedstawienia więzów krwi.

Najbardziej znanym
przykładem tej systematyki

jest drzewo genealogiczne.

Prawdopodobnie wielu z was
widziało już takie drzewa.

Zapewne posiadacie własne drzewa rodowe.

Nawet system prawny
jest przedstawiany w ten sposób.

Także różne dekrety
i rozporządzenia królów i władców.

Oczywiście motyw drzewa
jest szeroko rozpowszechniony w nauce.

Przedstawia wszystkie znane jej gatunki.

Drzewa zostały silnym wizualnym symbolem,

bo odzwierciedlały ludzkie pragnienia

porządku, równowagi, jedności i symetrii.

Teraźniejszość rzuca nam
nowe złożone wyzwania.

Nie można ich ująć
w prostym diagramie drzewa.

Nowa metafora powoli zastępuje

poprzedni schemat

w przedstawianiu wiedzy.

Dostarcza nam nowych narzędzi
do zrozumienia świata.

Nowym symbolem jest sieć.

Zmianę z drzewa na sieć

widać w wielu dziedzinach wiedzy.

Jest widoczna w podejściu
do zrozumienia mózgu.

Przedtem widzieliśmy mózg

jako modułowy, scentralizowany organ.

Odpowiednie obszary odpowiadały
za konkretne akcje i zachowania.

Im więcej wiemy o działaniu mózgu,

tym bardziej myślimy o nim
jak o wielkiej symfonii

granej przez tysiące instrumentów.

Oto wpaniały obraz stworzony
na potrzeby projektu Blue Brain.

Widać tu 10 tysięcy neuronów
i 30 milionów połączeń.

A to tylko obraz 10% kory nowej ssaka.

Zmianę da się również zauważyć
w sposobie podejścia do wiedzy.

Istnieją ważne drzewa wiedzy i nauki

stworzone przez uczonego
Hiszpana - Rajmonda Llulla.

Llull był właściwie pionierem.

Jako pierwszy stworzył
przenośnię nauki jako drzewa.

Przenośni, której używamy codziennie,

mówiąc: biologia jest gałęzią wiedzy,

lub genetyka jest gałęzią wiedzy.

Dla mnie najpiękniejsze drzewa wiedzy,
drzewa Diderota i d'Alemberta,

stworzono w 1751 roku na potrzeby
encyklopedii francuskiej.

Była to prawdziwa twierdza
francuskiego oświecenia.

Te wspaniałe ilustracje

były spisem treści encyklopedii.

Przedstawiały wszystkie dziedziny wiedzy

jako osobne gałęzie drzewa.

Lecz wiedza jest bardziej skomplikowana.

Oto 2 diagramy Wikipedii
przedstawiające powiązania artykułów.

Na lewo między historycznymi,
na prawo między matematycznymi.

Patrząc na ten obraz

i inne stworzone na Wikipedii,

bezsprzecznie największej stworzonej
strukturze rizomatycznej,

rozumiemy teraz,

jak bardzo złożona
i współzależna jest wiedza

- właśnie jak sieć.

Interesującą zmiana

zaszła w sposobie obrazowania
powiązań społecznych.

Oto typowy diagram organizacji.

Wielu z was widziało już
podobne diagramy

w swoich lub innych korporacjach.

Pionowa struktura,

na której szczycie stoi CEO.

Możemy dojechać w dół
do pojedynczych pracowników.

Jednak wszyscy ludzie są wyjątkowi.

Taka sztywna struktura
czasami się nie sprawdza.

Moim zdaniem, Internet zmienia
postrzeganie tego paradygmatu.

Oto fantastyczny diagram
współpracy online

między deweloperami Perl.

Perl to słynny język programowania.

Widzimy, jak różni programiści

wymieniają się plikami
i jak pracują nad danym projektem.

Tutaj widać, że to proces
bardzo zdecentralizowany.

Nie ma tu przywódcy.

To sieć.

Tę samą ciekawą zmianę widać
na przykładzie terroryzmu.

Dzisiaj głównym wyzwaniem
w rozumieniu terroryzmu

jest fakt, że opiera się on
na niezależnych komórkach,

bez przywódcy, który przewodziłby całości.

Oto przykład wykorzystania wizualizacji.

Diagram za moimi plecami

pokazuje terrorystów odpowiedzialnych
za atak w Madrycie w 2004 roku.

Sieć podzielono na 3 fragmenty

reprezentujące poszczególne lata.

Pojedyncza pozioma płaszczyzna
przedstawia jeden rok.

Niebieskie linie łączą ludzi,

którzy uczestniczyli w sieci rok po roku.

Choć nie ma tu jako takiego przywódcy,

ci ludzie mają chyba
najwięcej wpływu na organizację.

To oni wiedzą najwięcej o przeszłych

i przyszłych planach danej komórki.

Zmianę z drzewa w sieć

widać w sposobie klasyfikacji gatunków.

Po prawej widzimy jedyną ilustrację

z książki Darwina
"O pochodzeniu gatunków".

Darwin nazwał to "drzewem życia".

Zachował się list Darwina do wydawcy

podkreślający znaczenie tego diagramu.

Był on kluczowy
w rozumieniu teorii ewolucji.

Ostatnio naukowcy odkryli,
że pod drzewem życia

leży gęsta sieć bakterii.

Łączą one gatunki,

które przedtem były zupełnie oddzielone.

Zamiast drzewa życia

mamy teraz sieć życia.

Zmianę widać również w sposobie,

w jakim postrzegamy cały ekosystem.

Nie posługujemy się już
uproszczonym wykresem drapieżca-ofiara,

o którym słyszeliśmy w szkole.

Teraz mamy bardziej odpowiednie narzędzie.

Oto diagram profesora Dawida Lavigne:

100 gatunków, które mają styczność

z dorszami z Nowej Fundlandii w Kanadzie.

Pokazuje nam to złożoność natury

większości ekosystemów na naszej planecie.

Choć metafora sieci
jest w użyciu od niedawna,

już teraz przyjmuje najróżniejsze formy.

Staje się niemal wizualną taksonomią,

prawie składnią nowego języka.

Właśnie ten aspekt
najbardziej mnie fascynuje.

Oto 15 różnych klasyfikacji,

zebranych przeze mnie w ostatnich latach,

które naprawdę ukazują ogromną
wizualną różnorodność nowej przenośni.

Oto przykład.

W najwyższym rzędzie
widać promienistą konwergencję.

Model ten stał się bardzo popularny
w ciągu ostatnich 5 lat.

Pierwszy projekt na górze
po lewej to sieć genów,

obok sieć adresów IP, maszyn, serwerów,

a potem sieć znajomych na Facebooku.

Chyba trudno znaleźć
bardziej oderwane tematy,

a jednak używają tej samej metafory,
tego samego modelu wizualnego

do zobrazowania
nieskończonej złożoności tematu.

Mamy tutaj kilka przykładów
z wielu, które zebrałem,

aby przedstawić rosnącą,
wizualną taksonomię sieci.

Sieci nie są wyłącznie naukową metaforą.

Gdy projektanci, badacze i naukowcy
próbują przedstawić różnorodność systemów,

na wiele sposobów oddziałują
na tradycyjne dziedziny sztuki,

jak malarstwo i rzeźba,

a także wpływają na różnych artystów.

Ponieważ sieci mają
ogromną estetyczną moc

- są niesamowicie piękne -

naprawdę stają się kulturową ikoną,

napędzając nowy ruch artystyczny,
który nazwałem: "networkizmem".

Wpływ ten widać na wiele sposobów.

To tylko jeden z wielu przykładów,

gdzie wpływ nauki widoczny jest w sztuce.

Przykład po lewej stronie to IP-mapping,

wygenerowany przez komputer schemat IP;
ponownie - serwery, maszyny.

Po prawej stronie,

"Struktury chwilowe i sieci niestabilne"
autorstwa Sharon Molloy,

farba olejna i emalia na płótnie.

Oto kolejne obrazy Sharon Molloy,

przepiękne, misterne dzieła.

A tu kolejny interesujący przykład
zapylania krzyżowego

między nauką a sztuką.

Po lewej stronie "Operacja Uśmiech".

To wygenerowana przez komputer
mapa sieci społecznej.

Po prawej stronie "Pole 4"
autorstwa Emmy McNally,

namalowane wyłącznie grafitem.

Emma McNally jest
jedną z liderek tego ruchu

i tworzy uderzająco wymyślne krajobrazy,

gdzie wyraźnie widać wpływ
tradycyjnej wizualizacji sieci.

Networkizm widać nie tylko
na tych dwóch płaszczyznach.

To jest prawdopodobnie
jeden z moich ulubionych projektów

tego nowego ruchu.

Nazwa naprawdę wyraża wszystko:

"Galaktyki formowane wzdłuż włókien,

jak kropelki wzdłuż pasm pajęczej sieci".

To projekt o niezwykłej potędze.

Został stworzony przez Tomása Saraceno,

który zajmuje tę ogromną przestrzeń,

tworząc rozległe instalacje
wyłącznie przy użyciu elastycznych linek.

Gdy widz przemieszcza się i odbija
od tej elastycznej konstrukcji,

całe dzieło w pewien sposób zmienia się,
jak prawdziwa, organiczna sieć.

Oto kolejny przykład

networkizmu na kompletnie innym poziomie.

Projekt ten stworzony został
przez japońską artystkę Chiharu Shiota

i nazywa się "W ciszy".

Chiharu, tak jak Tomás Saraceno,
wypełnia przestrzenie gęstymi sieciami,

gęstymi pajęczynami elastycznych lin,
czarnej wełny i nici,

czasami włączając w to
obiekty jak te tutaj,

czasami nawet angażując ludzi.

[Alinearność, decentralizacja
współzależność, wielość]

Sieci to nie tylko nowy trend,

byłoby zbyt proste tym je zbyć.

Sieci odzwierciedlają
pojęcie decentralizacji,

połączenia i współzależności.

Ten nowy sposób myślenia jest kluczowy,

do rozwiązania wielu skomplikowanych
problemów współczesnego świata,

od zrozumienia ludzkiego mózgu

do pojęcia otaczającego nas
ogromnego wszechświata.

Po lewej stronie zdjęcie
sieci neuronowej myszy,

w tej skali bardzo przypomina naszą.

Po prawej stronie Symulacja Tysiąclecia.

Była to największa,
najbardziej realistyczna symulacja

wzrostu struktur kosmicznych.

Umożliwiła odtworzenie historii
20 milionów galaktyk

w postaci około 25 terabajtów.

Przypadkiem czy też nie,

uważam to konkretne porównanie

między najmniejszą skalą wiedzy,
jaką jest mózg,

a jej największą skalą - wszechświatem,

za uderzająco fascynujące.

Tak jak powiedział Bruce Mau,

"Jeśli wszystko łączy się ze wszystkim,

wtedy, na dobre i na złe,
wszystko ma znaczenie".

Dziękuję bardzo.

(Brawa)