Susan Savage-Rumbaugh over schrijvende mensapen

Susan Savage-Rumbaugh werkt met bonobo's, die gesproken taal kunnen verstaan en door toekijken taken leren uitvoeren. Zij dwingt haar publiek om wat in het gedrag bepaald wordt door natuur of cultuur te herdenken.

Ik werk met bonobo's.

En ik ben bijna de hele tijd gelukkig

omdat ik denk dat dit de gelukkigste soort op aarde is.

Dit is ook een goed bewaard geheim.

Deze soort leeft uitsluitend in Congo.

En niet in al te veel dierentuinen

omdat hun seksueel gedrag wat al te menselijk is

wat voor de meesten van ons wat te gênant is.

(Gelach)

Maar --

(Gelach)

in feite kunnen we veel van hen leren omdat ze een zeer

egalitaire en empathische maatschappij vormen.

Hun seksueel gedrag beperkt zich niet

tot slechts één aspect van het leven.

Het doordrenkt hun gehele bestaan.

En wordt gebruikt voor communicatie

en voor conflictoplossing.

Ik denk dat wij ergens in onze geschiedenis

onze levens in veel deelaspecten hebben opgedeeld.

In veel verschillende categorieën.

Waar alles zijn plaatsje moest vinden.

Maar ik denk niet dat we zo zijn begonnen.

Vele mensen denken dat diergedrag vastligt

en dat er met de mens iets heel, heel speciaals aan de hand is.

Misschien onze mogelijkheid om te denken in oorzaak en gevolg.

Misschien iets speciaals in onze hersenen

waardoor taal mogelijk wordt.

Of iets speciaals in de hersenen dat ons toelaat

werktuigen te maken of aan wiskunde te doen.

Ik weet het niet. Rond 1600 ontdekte men de Tasmaniërs

en die hadden geen vuur.

Geen stenen werktuigen.

Voor zover we weten hadden ze geen muziek.

Als je ze met de bonobo vergelijkt

dan is de bonobo wat hariger.

En hij staat ook niet helemaal recht.

Maar er zijn een hoop overeenkomsten.

En als we naar hun cultuur kijken

dan kunnen we beginnen te begrijpen

hoe we werden wat we zijn.

Ik denk echt niet dat het in onze biologie zit,

we hebben het altijd gezocht in onze biologie

maar ik denk niet dat het daar zit.

Daarom wil ik jullie nu laten kennis maken

met de bonobo.

Dit is Kanzi.

Hij is een bonobo.

Hij staat hier in een bos in Georgia.

Zijn moeder kwam uit een bos in Afrika.

Ze was toen net een puber,

ongeveer zes of zeven jaar oud.

Rechts zie je een bonobo

en links een chimpansee.

Het is duidelijk dat het lopen de chimpansee minder goed afgaat.

De bonobo, alhoewel kleiner en met langere armen,

loopt meer rechtop, net als wij.

Hier zie je een bonobo vergeleken met een australopithecus als Lucy.

Er is geen al te groot verschil

tussen de manier waarop een bonobo loopt

en de manier waarop een vroege australopithecus zou hebben gelopen.

Als ze zich naar ons toekeren zie je

dat het bekken van de australopithecus een beetje smaller is

en niet zoveel hoeft te kantelen.

De tweevoetige stap gaat hem dus iets beter af.

Nu zie je ze alle vier.

Video: De wilde bonobo leeft in

het Centraal Afrikaanse oerwoud, omringd door de Congostroom.

Bomen met een bladerdek van 40 meter hoog

groeien in dat gebied dicht op elkaar.

Een Japanse wetenschapper

deed als eerste aan serieus veldonderzoek van de bonobo,

nu zo'n dertig jaar geleden.

Bonobo's zijn wat kleiner dan chimpansees.

Slank gebouwd. En van nature heel zachtaardig.

Langdurig, zorgvuldig onderzoek heeft nieuwe gegevens opgeleverd.

Een ontdekking was dat ze vaak op twee benen rondliepen.

En ze kunnen dat zelfs over lange afstanden.

"Laat ons eerst Austin even gedag zeggen en dan naar de hut gaan."

Susan Savage-Rumbaugh: Dit zijn Kanzi en ik in het woud.

Niets in deze video is het resultaat van training.

Niets is getrukeerd.

Alles werd zoals het spontaan gebeurde op film vastgelegd,

door NHK van Japan.

We hebben acht bonobos.

Video: Kijk naar al dat materiaal voor ons kampvuur.

SS: Een volledige familie in ons onderzoekscentrum.

Video: Ga je wat stokken helpen zoeken?

Goed.

We hebben er wat meer nodig.

Ik heb een aansteker in mijn zak als je er een nodig hebt.

Dat is een wespennest.

Je kan hem eruit halen.

Ik hoop dat ik een aansteker mee heb.

Je kan het vuur aansteken met de aansteker.

SS: Kanzi is zeer geïnteresseerd in vuur.

Zonder aansteker lukt het nog niet

maar ik denk dat als iemand het zou voordoen,

hij het zou kunnen zonder aansteker.

Hij leert hoe hij het vuur moet aanhouden,

ook waarvoor hij het kan gebruiken

door te kijken naar wat wij ermee doen.

(Gelach)

Dit is zijn glimlach.

En geluidjes van tevredenheid.

Video: Je bent gelukkig.

Dit vind je leuk.

Wil je wat water op het vuur gieten. Zie je het?

Goed gedaan.

SS: Vergeten zijn rugzak vast te maken.

Maar hij vind dingen meenemen leuk.

Video: Austin, ik hoor je Austin zeggen.

SS: Hij spreekt met de andere bonobo's in het lab, op lange afstand,

verder dan dat wij het kunnen horen.

Hier is zijn zus.

De eerste keer dat ze met een golfkarretje rijdt.

Video: Daag.

(Gelach)

SS: Ze bedient de pedalen, maar niet het wiel.

Ze verandert van achteruit naar vooruit

en ze houdt het wiel vast, maar draait er niet aan.

(Gelach)

Net zoals wij herkent ze zich in een spiegel.

(Muziek)

Video: door bonobo's op te voeden in een cultuur die van zowel bonobo’s als mensen is,

en hun ontwikkeling twintig jaar lang bij te houden

onderzoeken wetenschappers hoe culturele krachten

(Gelach)

tijdens de menselijke evolutie konden hebben gewerkt.

Hij heet Nyota.

"Ster" in het Swahili.

(Muziek)

Panbanisha probeert met een schaar Nyota's haar wat bij te knippen.

In het wild vlooien Bonobo-ouders hun nakomelingen vaak.

Hier gebruikt Panbanisha een schaar

om Nyota te verzorgen.

Indrukwekkend.

Fijne motoriek is nodig

om zo'n delicate taak te vervullen.

Nyota probeert Panbanisha na te bootsen.

Beseffend dat Nyota zich kan kwetsen

trekt Panbanisha als elke menselijke moeder

voorzichtig aan de schaar om ze af te pakken.

Hij kan leder stuk snijden.

SS: Kanzi leerde stenen werktuigen maken.

Video: Kanzi maakt nu werktuigen,

net zoals onze voorouders dat misschien deden,

twee en half miljoen jaar geleden --

door stenen tegen elkaar te slaan.

Hij heeft geleerd dat als je met beide handen werkt

en schuine slagen geeft,

je grotere en scherpere afslagen kan maken.

Kanzi kiest een scherf uit die hij scherp genoeg vindt.

De stugge huid is moeilijk te snijden, zelfs met een mes.

De stenen die Kanzi gebruikt zijn zeer hard,

ideaal voor het maken van stenen werktuigen, maar moeilijk bewerkbaar.

Dat vereist een grote handigheid.

Kanzi's stenen komen van Gona, Ethiopië

en zijn dezelfde als die waar onze voorouders

twee en een half miljoen jaar geleden mee werkten.

Dit zijn de stenen die Kanzi gebruikte en

hier zijn afgeslagen scherven.

De scherpe kanten zijn als messen.

Vergelijk ze eens met de werktuigen die onze voorouders maakten.

Ze lijken erg op die van Kanzi.

Panbanisha kijkt uit naar een uitstapje in het bos.

Ze staart uit het raam.

SS: Dit is -- laat me even iets tonen dat we niet verwachtten.

Video: Panbanisha is al enkele dagen niet meer buiten geweest.

SS: Ik had het over taal.

Video: Dan doet Panbanisha iets onverwachts.

SS: Maar omdat ik de raad kreeg niet te doen wat ik normaal doe,

Ik had jullie nog niet gezegd dat deze apen een taal hebben.

Een meetkundige taal.

Video: Ze pakt een stuk krijt

en begint wat op de vloer te schrijven.

Wat?

SS: Ze maakt ook de bijhorende geluiden.

Video: Nu gaat ze naar Dr. Sue en begint opnieuw te schrijven.

SS: Dit zijn de symbolen op haar toetsenbord.

(Muziek)

Ze spreken als ze hen aanraakt.

Video: Panbanisha communiceert aan Dr. Sue waar ze naartoe wil.

Een hoek stelt een hut in het bos voor.

Vergelijk de krijttekening met het lexigram op het toetsenbord.

Panbanisha begon met lexigrammen op de bosvloer te schrijven.

Mooi, mooi, Panbanisha.

SS: Eerst realiseerden we ons niet waar ze mee bezig was,

totdat we even achteruit gingen en de figuur draaiden.

Video: Ook dit lexigram verwijst naar een plaats in het bos.

De gebogen lijn lijkt erg op het lexigram.

Het volgende symbool van Panbanisha stelt een halsband voor.

Het duidt de halsband aan die Panbanisha moet aandoen als ze buitenkomt.

SS: Dat is een regel van het instituut.

Video: Dit symbool is niet zo duidelijk als de overigen,

maar je kan zien dat ze een gebogen lijn en

enkele rechte lijnen probeert te tekenen.

De onderzoekers begonnen op te tekenen wat ze zei

door lexigrammen op de vloer te tekenen.

Panbanisha keek toe.

En weldra begon ze ook te schrijven.

Deze vermogens van de bonobo's hebben wetenschappers van over de hele wereld verbaasd.

Hoe hebben ze zich ontwikkeld?

SS: We vonden dat het belangrijkste om bonobo's een taal te leren

eruit bestond hen niet te onderwijzen.

We moeten eenvoudigweg taal bij hen gebruiken

omdat de drijvende kracht om een taal aan te leren

het begrijpen is van wat anderen, die belangrijk voor je zijn, tegen je zeggen.

Zodra je dat vermogen hebt

komt de mogelijkheid om taal te gaan gebruiken

vrij natuurlijk en vanzelf te voorschijn.

We maken dan een omgeving waarin de bonobo's

van iedereen, waarmee ze omgaan, houden.

We willen een omgeving waar ze plezier in hebben

en een omgeving waarin de anderen

voor hen betekenisvol zijn.

Zo'n omgeving brengt onvermoede capaciteiten naar boven

bij Kanzi en Panbanisha.

Panbanisha geniet van het spelen op haar harmonica

totdat Nyota, nu één jaar oud, hem afpakt.

Dan kijkt hij nieuwsgierig in zijn moeders mond.

Vraagt hij zich af waar het geluid vandaan kwam?

Dr. Sue denkt dat het belangrijk is dat zo'n nieuwsgierigheid zich ontwikkelt.

Nu speelt Panbanisha op de elektrische piano.

Daar werd ze niet toe gedwongen,

ze zag het een onderzoeker doen en begon interesse te vertonen.

Vooruit. Vooruit. Ik luister.

Doe dat eens heel snel. Ja, dat deel.

Kanzi bespeelt de xylofoon,

met beide handen begeleidt hij enthousiast Dr. Sue.

Kanzi en Panbanisha

worden door deze plezierige omgeving gestimuleerd,

waardoor deze culturele capaciteiten tot bloei komen.

(Gelach)

OK, pak de monsters. Pak ze.

Pak de kersen ook maar.

Pas op nu, blijf er nu van af.

Nu kan je er weer achteraan gaan. Pak ze.

Nu er weer vanaf blijven. Ga weg.

Loop weg. Ren.

Nu weer er achteraan. Pak ze.

Ach nee!

Goed Kanzi. Heel goed. Erg bedankt.

Wie had dat kunnen denken? Noch mens, noch bonobo.

SS: We hebben hier dus een twee-soorten omgeving, we noemen het een panhomocultuur.

We leren om te worden zoals zij.

Hoe met hen te communiceren,

met echt hoge geluiden.

We leren ook dat ze ook in het wild waarschijnlijk een taal hebben.

En zij leren hoe ze meer als wij kunnen worden.

Omdat we geloven dat het niet aan de biologie maar aan de cultuur ligt.

We delen dus werktuigen, technologie en taal

met een andere soort.

Dank u.